________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
સમકિત,
સ'કલનઃ- શ્રી હીરાલાલ. બી. શાહ
ત-નિયમ, તપ, જપ આદ્રિ ધર્મક્રિયાની સંપૂર્ણ સફળતાના આધાર સમકિત ઉપર છે. સુદેવ, સુગુરૂ અને સુધર્મ' આ તત્વત્રયી ઉપર જેમને અચલ અને અટલ વિશ્વાસ હોય તેને સક્િતવંત આત્મા કહેવાય. સમતિને ઐધિ ખીજ પણ કહેવાય છે. સદોષરહિત અને વિતરાગ હોય તેને દેવ માનવા. * ચન-ક્રામિનીના ત્યાગી અને પાંચ મહાવ્રતાને ધારણ કરનાર ગુરૂ હૈાય તેમને ગુરૂ માનવા. જે વીતરાગ થયા છે અને તે જ વીતરાગ દેવે કરેલા સપૂર્ણ અહિં સક ધર્માંને ધ' તરીકે સ્વીકારવા. એવી જે અટલ શ્રદ્ધા તે સમકિત જાણવું,
આ સમક્તિ સંસારસમુદ્રને તરવામાં વહાણુ સમાન છે. અને માક્ષમહેલમાં પ્રવેશ કરવા દરવાજા સમાન છે.
ગ્રંથિભેતા થતાં અનંતાનુબંધીના ચાર કષાય અને દર્શન માહ એટલે સમકિત માહનાય, મિશ્ર માહનીય અને મિથ્યાત્વ માહનીય મળી સાત કર્યાં પ્રકૃતિના ક્ષય-ઉપશમ કે ક્ષયાપશમ થવાથી, તે તે પ્રકારના સમકિત ભાવની પ્રાપ્તિ થાય છે. સમકિત પ્રાપ્ત થતાં. આમ લક્ષ અને મા-દ્રીશા નકકી થાય છે. જેમ આંખ પેતાને દણું વીના જોઈ શકતી નથી તેમ આત્મા સમકિત વિના પાત્તાને સમજી શાતા નથી. સમકિત પામવાથી જીવ શુકલ પાક્ષિક બને છે અને તે અવશ્ય અપરાવર્તન કાળમાં મુકિત પામે છે. તે સકિતની પાછળ જ્ઞાન અને ચારિત્ર અનુગામી થતાં માક્ષમાગ બને છે, સમકિત-દૃષ્ટિ આત્મા પાપાનાં અલ્પબંધ બાંધે છે. કુટુંબનુ ક્રિપાલન કરતા હેાવા છતાં તેકુટુ ંબમા એતપ્રે,ત બનતા નથી. સમકિતના સહયાગ થતાં છત્રનાં આચરણ અને જીવન બને સમ્યગ્ બને છે.
૧૯૪|
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભવભ્રમણ કરતાં જીવને ક્ષાવિક સક્રિત એકવાર, ઉપશમ સમકિત પાંચ વાર અને ક્ષાયે પમિક સમકિત અસખ્ય વાર પ્રાપ્ત થાય છે, પાંચમી વખત થતુ ઉપશમ સમકિત ક્ષાવિક સમકિતમાં પરિણામે છે.
સમકિતનાં પાંચ લક્ષણ છે. જેના વડે સમિકત ગુણ ઓળખાય છે તેને લક્ષણે, કહેવાય છે. પહેલું લક્ષણ “ઉપરમ છે. જે ક્રોધનાં ત્યાગરૂપ હિતકારી લક્ષણ છે. જેથી અપરાધ કરનાર પુરૂષ ઉપર પણ મનથી ખરાબ વિચારતા નથી અન સમતા રાખી તેનુ હિત થાય તેમ વર્તે છે. અથવા મધ્યસ્થ ભાવે વર્તે છે. બીજી “સ વેગ” નામે લક્ષણ છે, જે દેવતુ અને મનુષ્યનું સુખ પણ દુઃખરૂપ જાણે છે કેમ કે તે સુખ પૌલિક છે, તે સુખ અસાર અને ક્ષણભ'ગુર છે. જ્યારે માક્ષનું સુખ તે અવ્યાબાધ, અક્ષય, અવિનાશી અને અન ત છે અંતે તેને જએકાગ્ર મને ઈચ્છે છે. ત્રીજું “ નિવ'' નામે લક્ષણ છે. સસાર અસાર છે. રાગ, દ્વેષ, ક્રોધ, માન, માયા, લેાભ અને મૈાહાદિ વિભાવ જનિત જન્મ, જરા, મરણ, રાગ, શાક, વિયેાગ, બ ધન વગેરે સંસાર દુઃખથા બંદીખાનાની પેઠે ત્રાસ પામીન અને વીતરાગ
કથિત ધમ' તેમાંથી તારનારા છે એમ જાણીને
તે
ધર્મ વડે ભવભ્રમણથી છૂટવાનું ઇચ્છે છે. ચાથું લક્ષણ “અનુકંપા છે, તે અનુકપા એટલે દયા, યા બે પ્રકારની છે, (૧) દ્રવ્ય દયા, (૨) ભાવદયા. દ્રવ્ય દયા એટલે દુ:ખી, દીન, રાગી, શેકવાન જે પ્રાણી હાય તના તેવા પ્રકારના તમામ દુ;ખા દૂર કરવા તે છે, ભાવય એટલે ધરહિત પ્રાણી ધર્મ નહિ કરે તા બીજી ગતિમાં દુઃખી થશે અને ધર્મ કરશે તે સુખી થશે એવું (ચંતવે અને ધર્માંથી પતિત પ્ર ણીને ધર્મ વિષે સ્થિર કરે આ રીતે યથાશકિતએ બંન પ્રકારની દયા કરવામાં ઉદ્યમ રાખે તેને ‘અનુકં પા’ કહે છે. પાંચમું લક્ષણું “આસ્કિતા' નામે છે. વીતરાગ દેવે જે વચન ભાળ્યુ છે તે જ સત્ય
આત્માનંદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
