________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
અનુભવે છે. અહીં અનંતાનુબ ંધી કષાયની એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ અતર્મુહૂત ની હોય છે. ચેકડીના વેગ નથી રહેતા, પણ ચારિત્રશક્તિને અને ખારમે ગુણસ્થાને ન પહોંચે ત્યાં સુધી રૅકનાર સકારાને વેગ રહે છે તેથી અંત-સાધકની સાધના ચડતી-પડતી પામ્યા કરે છે. રંગમાં વિરક્ત ડાવા છતાં બાહ્યમાં વિરતિ– ત્યાગવૃત્તિ ઉદય પામતી નથી. આ ગુણસ્થાને જીવ વ્રત, પચ્ચખાણુ આદિ જાણે ખરા, પણ પૂર્ણાંકમ`ના ઉદયે બાહ્યમાં પાળી ન શકે.
( ૫ ) દે શ વિ ર્ તિ સ મ્ય ગૃ ષ્ટિ——અહીં અલ્પાંશે વિરતિ ઉત્પન્ન થાય છે. તેથી દેશવિરત કહેવાય છે. એક પચ્ચખાણથી માંડીને ખાર વ્રત અને શ્રાવકની ૧૧ પ્રતિમા સુધીમાંનુ જેટલું પાળી શકે તેટલું આદરે. અહીં ઇચ્છા અલ્પ હાય. તે જીવ અપાર ભી, અલ્પપરિગ્રહી, સુશીલ, ધર્મિષ્ઠ, ઉદાસીન વૈરાગ્યવત હોય
( ૬ ) પ્રમત્તસયત-વૈરાગ્યમાં જીવ વધુ દૃઢ બનતાં સર્વવિરતિ ગ્રહણ કરે છે. તેની ત્યાગવૃત્તિ ઉદ્દય પામે છે. તેને પૂર્વાધ્યાસથી થતી ભૂલને પશ્ચાત્તાપ થાય છે. અહીં સાધક દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવથી નવ તત્ત્વને જાણું છે, ૧૭ ભેદે સંયમ પાળે છે, ૧૨ ભેદે તપશ્ચર્યાં કરે છે. પણ અપ્રમાદી રહેવાની ઈચ્છા છતાં કયારેક તેને પ્રમાદ આવતા હેાવાથી આ ભૂમિકાને ‘ પ્રમત્તસ`યત ગુણસ્થાન ’ કહેવાય છે.
:
(૭) અપ્રમત્તસયત —અહીં જીવ પ્રમાદને ત્યાગ કરે છે. બીજી બાજુ પૂર્વવાસના પાતા તરફ ખેંચે છે, તેથી જીવ છઠ્ઠા અને સાતમા ગુણસ્થાન વચ્ચે ઝોલાં ખાયા કરે છે.
(૮) અપૂર્ણાંકરણ—આમાં પૂર્વે કદી નહીં અનુભવેલા એવા આત્મશુદ્ધિના અનુભવ થાય છે. સાધક બાદર કષાયથી નિત્યે† છે. આ ગુણસ્થાને સ્પષ્ટ એ શ્રેણી પડી જાય છે : ઉપશમશ્રેણી અને ક્ષેપકશ્રેણી. આઠમાથીબારમા ગુણસ્થાન સુધીની ભૂમિકા ફક્ત એકાગ્ર ચિત્તની વિચારધારા નિરૂપે છે, તેથી તેની સ્થિતિ જઘન્ય
માર્ચ-એપ્રિલ, ૧૯૭૮
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઉપશમશ્રેણીવાળો સાધક મેાહનીય કમ'ની ક્રમે ૧૧મા ગુણસ્થાન સુધી પહાંચે છે, પણ પ્રકૃતિના દળને ઉપશમાવતા (દખાવતા ) ક્રમે ત્યાં કમ'નુ' જોર વધતાં તેનું પતન અવશ્ય થાય છે. કયારેક તે પડતાં પડતાં તે છઠ્ઠું ગુણસ્થાને તા કયારેક ચેાથે ગુણસ્થાને અટકે છે; તેા વળી કયારેક તે છેક પહેલે ગુણસ્થાને ઊતરી જાય છે. ત્યાંથી તેને શ્રી ચડવાનુ રહે છે. ક્ષપકશ્રેણી માંડતા સાધક માહનીય કમ'ની પ્રકૃતિના દળને મૂળમાંથી ક્ષય કરતા કરતા ૯ મે તથા ૧૦ મે ગુરુસ્થાને થઇ સીધે। ૧૨ મે ગુણસ્થાને પહોંચે છે. તે વચલા ૧૧મા (ઉપશાંતમેહ) ગુરુસ્થાનને સ્પર્શતા જ નથી, તેથી તેના પતનને અવકાશ રહેતા નથી.
( ૯ ) અનિવૃત્તિમાદર—મેાહનીય કર્માંના શેષ રહેલા અંશના ઉપશમ કે ક્ષય અહીંથી ચાલુ થાય છે. માયા ભાવ અહીં છૂટે છે.
( ૧૦ ) સૂક્ષ્મસ’પરાય—અહીં ૯મા કરતાં વિશુદ્ધ દશા પ્રાપ્ત થાય છે. નિર્માહીપણું, નિરભિલાષા, અવિભ્રમ વગેરેના આ સ્થાનમાં વિકાસ થાય છે.
(૧૧) ઉપશાંતમાહનીય—ઉપશમશ્રેણી માંડેલા સાધક માટે જ આ ગુણસ્થાન છે. મહુનીયની બાકી રહેલી સંજવલન પ્રકૃતિ અહીં ઉપશાંત થાય છે અને ત્યાંથી આત્માના વિકાસ અટકે છે, અને જીવનું અવશ્ય પતન થવાથી તે નીચેના ગુણસ્થાને ઊતરી જાય છે.
*આટલે સુધી ઉપશમશ્રેણી ચડ્યા પછી પભ્રષ્ટ થયેલા છત્ર ક્રઇ સાધારણ હેાતા નથી.
—— ‘સિદ્ધિપદના સાપાન ’ )
For Private And Personal Use Only
૯૭
