________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
- જેનાચાની ખંડન-મંડન કરવાની એક આગવી રીત છે. જ્યારે તેઓ કોઈ પ્રતિસ્પધીને મતનું ખંડન કરે છે ત્યારે પ્રથમ તેઓ તે મતને પ્રતિપાદન કરતા પ્રતિસ્પર્ધાના મૂળ શબ્દોને પકડી લે છે, તેની છણાવટ કરે છે અને પછી તે મતનું ખંડન કરી પિતાના મતનું ખંડન કરે છે. આ રીતને ખાસ લાભ એ છે કે આપણને પ્રતિસ્પધીના મતને મહત્વને ભાગ તેના જ શબ્દોમાં જોવા મળે છે.
દિનાગ એક મહાન બૌદ્ધ નિયાયિક હતે. બૌદ્ધ ધર્મના અનુયાયીઓ અને તે ધર્મને અભ્યાસીઓ માટે દિનાગના ગ્રંથને અભ્યાસ ઘણે જ આવશ્યક છે પરંતુ ભારતમાં બૌદ્ધ ધર્મને લેપ થવાથી તેનાં પુસ્તકની સંભાળ રહી નહીં, અને તે નાશ પામ્યાં. આમ છતાં તેના લેટ ( તિબેટન) અને ચીની ભાષામાં અનુવાદો અત્યારે મેજુદ છે. એક તે મૂળ લખાણ સંસ્કૃતમાં ટૂંકું, સુત્રાત્મક એટલે સમજવામાં મુશ્કેલી અને વળી ભેટ (તિબેટન) અને ચીની જેવી જુદા પ્રકારની ભાષામાં તેના અનુવાદ પણ કિલષ્ટ અને કેટલાંક સ્થળે દુર્બોધ જેવા બન્યા છે. આજના વિદ્વાનેને સમજવામાં ભારે મુશ્કેલી પડે છે.
જૈનાચાર્ય મહલવાદી દિનાગ પછી તરત જ થયા છે અને તેમણે દિનાગના કેટલાક મતનું પિતાના ગ્રંથ દ્વાદશારે નયચક્રમમાં ખડન કર્યું છે. ખંડન કરતી વખતે તેમણે દિનાગના મૂળ શબ્દોને ટકી તેની છણાવટ કરી છે. આ ગ્રંથનું અદ્યતન પદ્ધતિએ સંપાદન કરી પ્રસિદ્ધ કરવાનું સાહસ આ સભાએ કર્યું છે અને તેના સંપાદક પ. પૂ. વિદ્વાન મુનિરાજશ્રી જંબૂવિજયજી મહારાજે આ સાહસને પ્રશંસનીય રીતે પાર પાડયું છે. - આચાર્યશ્રી મલવાદીએ લખેલે મૂળ ગ્રંથ એક કારિકા અને તેની ઉપર લખેલા સ્વપજ્ઞ (પતે લખેલા) ભાષને બનેલું હતું. આજે આ ગ્રંથ મળતું નથી પરંતુ તે ઉપર આચાર્ય શ્રી સિહરિએ લખેલી ન્યાયાગમાનુસારિણી વૃત્તિની કેટલીક હસ્તપ્રત મળે છે. મુનિરાજશ્રી જંબવિજયજીએ પ્રથમ તે આ હસ્તપ્રત તપાસી શુદ્ધ પાટે નક્કી કર્યા. પછી વૃત્તિમાં આ. શ્રી સિંહસૂરિએ ભાષ્યના મૂળભૂત શબ્દોને ટાકીને છણાવટ કરી હતી, તે મૂળભૂત શબ્દને એકઠા કરી. બને તેટલે બરાબર મૂળ ભાષ્યને પાઠ તૈયાર કર્યો. આ રીતે તેઓશ્રીએ મૂળ લુપ્ત થયેલા ભાષ્યના જેવા જ પાઠવાળું ભાષ્ય તૈયાર કરી આપ્યું. આ ઉપરાંત, ભાષ્યમાં તથા વૃત્તિમાં ટાંકેલાં અન્ય
થેનાં ઉદ્ધરણે પણ તારવ્યા અને તે તે ગ્રંથમાં આજે તે કેવા પાઠોએ મળે છે તેની નોંધ તૈયાર કરી. આથી પ્રમાણભૂત મનાતા પ્રાચીન ગ્રંથોના પાઠમાં કેવા કેવા ફેરફારો થયા છે તેની બ જ ઉપયોગી માહિતી આપણને મળે છે. વળી, આમાં એક ભેટ પરિશિષ્ટ સૌનું ધ્યાન એરે તેવું છે.
આ ભેટ પરિશિષ્ટમાં દ્વાદશાર નયચક્રના ભાષ્ય તથા વૃત્તિમાં જ્યાં જ્યાં દિનાગના પ્રમાણ સમુચના શબ્દોને ઉધૂત કરી તેમની છણાવટ કરી છે, ત્યાં ત્યાંથી તેમને એકઠા કરી મૂળ પાઠની જેમ બેઠવી આપ્યા છે. એટલું જ નહીં પણ ભેટ (તિબેટન) ભાષાને અભ્યાસ કરી, ભોટ ગ્રંથ.માંથી આ પાઠોના અનુવાદો શોધી કાઢી બંનેને સાથે સાથે મૂક્યા છે. આથી વિદ્વાનને સંસ્કૃત પાઠની મદદથી ભેટ અનુવાદ સમજવામાં સુવિધા થઈ છે આવું પરિશિષ્ટ તૈયાર કરવામાં શ્રી જંબૂવિજ્યજી મહારાજને કેટલી બધી જહેમત ઉઠાવવી પડી હશે તેને ખ્યાલ તે માત્ર વિદ્વાનેને જ આવી શકે. આથી જ વિશ્વના મહાન નૈયાયિક ર્ડો. એ. ક્રાઉલરે ૫. પૂ મહારાજશ્રી
૧. તિબેટની ભાષા જેને અંગ્રેજીમાં તિબેટન કહેવામાં આવે છે તેનું પૂરું નામ લેટ ભાષા છે.
પ્રત્યુતર)
૨૨૧
For Private And Personal Use Only
