________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૬૮
• શ્રી આત્માન ંદ પ્રકાશ ઃ
(૩) આનંદઘનજી મહારાજ શ્રી પાર્શ્વ નાથજી ભગવાનના સ્તવનમાં કહે છે કે અગુરુલઘુ ગુણ સર્વ દ્રબ્યામાં સાધારણ છે, માટે આત્મા પાતાના અગુરુલઘુગુણુની શક્તિથી સકળ દ્રવ્યને જોઇ શકે છે અર્થાત્ સકળ વસ્તુના જ્ઞાન માટે આત્માને સર્વ દ્રવ્યમાં સમાનપણે રહેલ અગુરુલઘુલ એક સાધન ( medium ) અને છે. જેમ ગતિને ઉપકારક ધર્માસ્તિકાય, સ્થિતિને ઉપકારક અધર્માસ્તિકાય, વણાને ઉપકારક કાળ, અવગાહનાને ઉપકારક આકારો દ્રવ્ય જૈનદર્શનમાં સ્વતંત્ર બતાવ્યા છે તેવું સકળ વસ્તુના જ્ઞાનને ઉપકારક કાઇ સ્વતંત્ર દ્રવ્ય જૈનદર્શનમાં બતાવેલ નથી; છતાં આત્મા સર્વ વસ્તુના ાણનાર–સર્વજ્ઞ તેની શુદ્ધ અવસ્થામાં થઇ શકે છે, તો પછી શાને આધારે ? આ સવાલના જવાબમાં આનઢધનજી મહારાજ સર્વ દ્રવ્યેામાં રહેલ અગુરુલઘુત્વની:સમાનતાને કારણ-સાધન ( medium ) તરીકે બતાવે છે. આ ઉપરથી એવી કલ્પના કરવાની રહે છે કે અગુરુલઘુત્વ એવા એક સામાન્ય સર્વ દ્રવ્યાના પર્યાયગુણ છે કે જેમાં સર્વ વસ્તુઓનુ પ્રતિબિંબ પડી શકે અને આત્મા તે પ્રતિખિ ખથી સકલ વસ્તુઓને જાણી જોઈ શકે, એટલે અગુરુલઘુત્વ ગુણુ સ્વચ્છ કાચ અથવા સ્વચ્છ જળ જેવા પ્રકાશક સ્વભાવવાળા હેાવા જોઇએ.
શ્રી વિશેષાવશ્યક સૂત્રના મૂળમાં અને વૃત્તિમાં અવધિજ્ઞાનની વિચારણામાં અગુરુ લઘુત્વની ચર્ચા સવિસ્તર કરેલ છે. ઔદારિક, વૈક્રિય, આહારક અને તેજસ વાવાળા તથા
લઘુ છે, અને કાણું, મન, ભાષા અને શ્વાસેાશ્વાસ તથા બીજા પરમાણુ અને આકાશ વગેરે અગુરુલઘુ દ્રવ્યે છે. આ વણાએ ઉત્તરાત્તર સૂક્ષ્મ છે. તેમાં સુક્ષમતા ઉત્તરેત્તર વૃદ્ધિ પામતાં કાણુ વ ણુાથી એટલી સૂક્ષ્મતા વધે છે કે તે વ ણુાના બ્યા અગુરુલઘુ બને છે. પુદ્ગલ દ્રવ્યને અંગે આ પ્રમાણે સ્પષ્ટતા થયેલ છે. બાકીના જીવ વગેરે દ્રવ્યેતા અગુરુલઘુ પર્યાયવાળા છે.
તેના જેવા જણાતા બીજા સ્થૂલ દ્રવ્યે ગુરુ-તું પ્રમાણે સ્તવનમાં પણ દણુ અને જળનુ દૃષ્ટાંત આપેલ છે. જડ વસ્તુમાં એક એવા ગુણ છે કે તે વસ્તુને જેમ જેમ સૂક્ષ્મ અનાવવામાં આવે છે તેમ તેમ તેમાં પ્રકાશતા આવે છે. રતીમાંથી જે આરપારદશી કાચ બનાવવામાં આવે છે, તેમાં આવા જ પ્રયાગ કરવામાં આવે છે. રેતીને ભઠ્ઠીમાં નાંખી ઘણી જ ગરમી આપવામાં આવે છે અને તેના અનેલ રસમાંથી મલીન તત્ત્વ દૂર કરી સ્વચ્છ કાચ ઢાળવામાં આવે છે,તે પ્રમાણે ઔદારિક આદિ સ્થૂલ વર્ગ ણાને
( ૨ ) જૈનદર્શનમાં પુદ્ગલ, જીવ, ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશ અને કાળ છ દ્રવ્ય બતાવ્યા છે. તેમાં પુદ્ગલ રૂપી દ્રવ્ય છે, બાકીના પાંચ અરૂપી દ્રવ્યે છે. શાસ્ત્રમાં છએ દ્રવ્યેામાં અગુરુલઘુ પર્યાય સરખા-સાધારણ બતાવેલ છે ( આગમસાર પા. ૯ ). તેના અર્થ એવા થઇ શકે કે છએ દ્રવ્યે નિશ્ર્ચય સ્વરૂપમાં અગુરુલઘુ પર્યાયવાળા ઇં કારણુ આગમસારના પા. ૧૬ માં દ્રવ્યની નિત્ય અનિત્ય ગુણુપર્યાયની વિચારણામાં અગુરુલઘુપર્યાયને છએ દ્રવ્યામાં અનિત્ય કહ્યો છે. આ અનિત્યપણું વ્યવહારપર્યાયનયની અપેક્ષાએ માનવાનુ રહે છે. જીવ વગેરે પાંચ દ્રબ્યા શુદ્ધ સ્વરૂપમાં અગુરુલઘુ જ સંભવી શકે છે, કારણ શુદ્ધ સ્વરૂપમાં સદરહુ પાંચ બ્યા અરૂપી-અમૃત્ત છે. અમૂત્ત-અરૂપી દ્રવ્યમાં ગુરુપણું કે હળવાપણું સંભવી શકતું નથી. પુદ્ગલ પશુ શુદ્ધસ્વરૂપે પરમાણુ છે અને પરમાણુ અગુરુલઘુ છે. એટલે છએ દ્રવ્યે અગુરુલઘુ પર્યાયવાળા છે એવું આગમસારનુ કહેવુ દ્રવ્યેાના શુદ્ધસ્વરૂપમાં વાસ્તવિક છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
