________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી આત્માનă પ્રકાશ
[ ૫૮ ]
હેમાચાન‘ ચેગશાસ્ત્ર ' જોયા પછી એમ લાગે જ છે કે તેમણે ગ્રસ્થનુ યેગશાસ્ત્ર આપવાની કુમારપાલની માગણી અક્ષરશઃ પૂરી પાડી છે. આપણે પછીથી જોઈશું' તેમ કુમારપાલ ૫૦ વર્ષની વયે ગુજરાતની ગાદી ઉપર આવ્યે હતેા અને વીસ વર્ષથી માંડીને ત્યાસુધીને બધા સમય તેમણે છુપી રીતે દૂર દૂર ભટકવામાં ગાળ્યે હતા. તે દરમ્યાન મુખ્યને તેણે દારથ જેવા તીર્થીની યાત્રા વાર ના કર્મ કરી હતી તેવી સ્થિતિમાં જુદા તે!ન! સવામથી તેનામાં ચેાગેાપાસના કે નિવૃતિની ઝંખના જાગી દેય તેા નવાઈ નહિ; પરંતુ જીવનના પછલા ભાગમાં જ્યારે બધું બદલાઇ ગયું અને તેને ભાગે લગભગ આખા હિંદતાન જેટલું વિશાળ સામ્રાજ્ય વહન કરવાનું આવ્યું ત્યારે પણ ચાય જેના યેગીના મ'મ'માં તેની જાની ચેાગસપનાની શ્રૃતિ જાગૃત હોય એમ બનવાના પૂરેપૂરા
16)
હેમા
સંભવ છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કરવામાં આવે કે
હેમચંદ્રાચાયના અન્ય શાસ્ત્રીય ગ્રંથાતી બાઞતમાં પણ તેમના સમયમાં જ તેમના ઉપર સારી પેઠે આક્ષેપ કરવામાં આવ્યાં હતાં કે-આમાં તમારું નવુ શું છે? શ્રી હેમચદ્રાચાયે એ ટીકાને જવાબ પાતાના ‘પ્રમાણમીમાંસા' ગ્રંથની શરૂઆતમાં આ પ્રમાણે આપ્યા છે—પાણિનિ, પિ ંગલ, કણાદ, અક્ષપાદ વગેરે આચાએ પેાતાનાં સુત્રા લખ્યાં, ત્યાર પહેલાં તે વિષયના બીજા સૂત્રેા હતાં જ; તો પછી તેમને પણ,તમે શા માટે તે તે ગ્ર ંથના કર્તા કહે છે. ? વસ્તુસ્થિતિ જ એવી છે કે-આ બધી વિદ્યાએ અનાદિ છે, પરંતુ તેમને સંક્ષેપ વિસ્તાર કરવામાં આવે એની ઋપેક્ષાએ તે નવી નવી થાય છે અને તે તે લેાકેાને તેમના કર્તા કહેવામાં આવે છે. જગતમાં વાસ્તવિક એવુ* નવુ કેટલું અને શુ હાય છે ? જે ાય તેને વિસ્તાર કરવા કે તેને વિશિષ્ટ દ્રષ્ટિબિંદુથી ગાવવુ. કે. ચવું, એમાં જ લેખકની નવીનતા * મૌલિકતા રહેલી હોય છે. ‘યેગશાસ્ત્ર’ની બાબતમાં પશુ આ જ વસ્તુ લાગુ પડે છે, તેમાં નવીન જ શેાધવા જઇએ તે કશું નથી. જે કાંઇ છે તે જુદે જુદે ઠેકાણેથી એકત્રિત કરેલું છે; પરંતુ જુદી જુદી સમીને વિશિષ્ટ દષ્ટિબિંદુથી રજૂ કરવામાં કે એકત્રિત કરવામાં જ લેખકની પ્રતિભા રહેલી છે.
શ્રી ચંદ્રાચા જીએ પણ અનુભવી અને કુશળ ગુરુની પેઠે કારપાલની સ્થિતિ લક્ષમાં રાખી, તેને જોઇએ તેવું... જયેગશાસ્ત્ર રચી આપ્યુ છે. યતિમને તે શરૂઆતમાં તેમણે પચીસેક જેટલા જ શ્લોકમાં જ ( ૧, ૧૯-૪૬ ) પતાવી દઇ, ગૃહસ્થ
ધર્માંતે જ વિસ્તાર્યું છે. અલય્યત્ત, તે ગૃહસ્થ ધર્મોમાં તેમણે નવુ કશુ ખત'બ્લ્યુ' નથી, એમ નથી. ઉપાસદા સૂત્ર વિગેરે જૈન અગ-ગ્રંથેામાં વર્ણવેલ
એ બધું તો ઠીક, રાજા સૂચના કરે તે પ્રમાણે સર્વ પ્રકારની શાસ્ત્રવ્યવસ્થા ગાઠવી આપે એવા અણુવ્રત, ગુણવ્રત અને શિક્ષાવ્રતરૂપી ઉપાસક ધ`ડિતા તે હુંમેશા સુલભ રહેવાના, પ'તુ થૈાગશાસ્ત્ર'નેા વિષય એવા વૈયક્તિક અનુભવને લગતા છે, કે ગમે તે માણસ તેને ક્રમ ગમે તેમ ગે।ઠવી આપે, તેથી સાધકને શાંતિ ન જ થાય. એવા પ્રશ્ન સહેજે થાય છે કે આ પ્રમાણે તમે જે સાધના ગે।ડવી આપી તે યથાયેાગ્ય છે. તેની સમિતી એના જવાથ્યમાં જ અ ચા શ્રીએ કદાચ જણાવ્યુ છે કે ‘શાસ્ત્રસમુદ્ર'માંથી ગુરુને મેઢે સાંભળ્યા અનુસાર, તથા સ્વાનુભવને લક્ષમાં રાખીને આ શાસ્ત્ર મેં રચ્યું છે' એટલે કે આ વ્યવસ્થાને પુરા શાસ્ત્રો ના, પોતાના સમર્થ ગુરુ દેવસૂરિના ઉપદેશને અને પેાતાના જાત-અનુભવના ટેકા છે.
જ તેમણે તેમાં પૂરેપૂરા સમાવ્યો છે. તેમની પેાતાની નવીનતા હાય, તે। તે એ છે કે, એ ઉપાસકધર્માંતે પીકિા રૂપે લઇ, તેની ઉપર તેમણે ધ્યાન, સમાધિ વગેરે અન્ય ચે।ગાંગાની ઇમારત ખડી કરીને, આખી ચે! સાધનાને સળંગ ક્રમરૂપે નિરૂપી છે. એટલે વસ્તવિક એવું બન્યુ` છે કે જૈન પામક ધાગનાં શરૂઆતનાં યમ-નિયમ વગેરે અંગાને સ્થાને ગેહવાઇ ગયેા છે; અને તેની જ ભૂમિકા ઉપર તેમજ તેના પછીના ભાગરૂપે બાકીને ધ્યાનયેાગ ગાઠવાઇ જઇ આખી યાગસાધના સંપૂર્ણ બની છે.
?
For Private And Personal Use Only
