________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વૈરાગ્ય પ્રાપ્તિનાં સાધનો, એ વિચાર કરો કે વિષયમાં રમણીયતા કયાં ય નથી. એના સૌન્દર્યને આધાર આપણું મનની કલ્પના જ છે. જે સ્ત્રી કે પુરુષના રૂપ ઉપર પુરુષ અથવા સ્ત્રી મેહિત બને છે તે રૂપ વસ્તુતઃ શું છે ? આપણી કલ્પનાએ જ તેમાં સૌન્દર્યને આરોપ કરી લીધો છે. ચામડી, હાડકાં, કેશ, નખ અને શરીરની અંદર કારેલા મળમૂત્ર, ભેદ, મજજા, લેહી, માંસ વગેરેમાં કયી ચીજ ખરી રીતે સુન્દર છે? મરી ગયેલા મનુષ્યનું એ જ મોટું શા માટે ભયાનક લાગે છે ? એટલા માટે જ કે ત્યાં તેની અંદર રમણીયતાની કલ્પના નથી.
એવો વિચાર કરો કે વિષયમાં સુખ કયાં ય નથી. ભ્રમને લઈને જ આપણે દુઃખમાં સુખને મિથ્યા આરોપ કરી રાખ્યું છે. ગીતામાં કહેલું છે કે વિષને “દુ ખનિ” વિષયરૂપ સંસારને “અસુખ” અને “દુઃખમય ” કહેલ છે. એ વચનની સાથોસાથ યુક્તિથી જરા વિચાર પણ કરો. વિષય દુઃખરૂપ છે કે નહિ ? વિષયના અભાવમાં દુઃખ છે, તેના ઉપાર્જનમાં દુઃખ છે, સંસ્કારમાં દુઃખ છે, તેની પ્રાપ્તિમાં દુઃખ છે, પરિણામમાં દુઃખ છે, વિષય સંબંધ ગુણવૃત્તિના વિરોધમાં દુઃખ છે. અભાવનું દુઃખ પ્રત્યક્ષ જ છે. ઉપાર્જનમાં કેટલું દુઃખ થાય છે એ વાત ધનની પાછળ પડેલા સર્વ મનુથી સમજાય તેવી છે. દિવસરાત ચિતાની ભઠ્ઠીમાં બળવું પડે છે.
“ પ્રાપ્તિમાં ” જે કે ભ્રમવશ કયાંય કયાં ય સુખ જેવું દેખાય છે, પરંતુ વસ્તુસ્થિતિ એવી નથી હોતી. કોઇપણ વિષય એ નથી કે બાળનાર નથી હોતાં. સંસારમાં પ્રત્યેક વિષય અપૂર્ણ છે, તે પોતાની પૂર્ણતા ખાતર બીજી કઈ વસ્તુની અપેક્ષા રાખે છે. પુત્ર હોય છે તે યે ભણાવવા-ગણાવવાની ચિંતા, એને પરણાવવાની ચિંતા, એને સુગ્ય બનાવવાની ચિંતા, એ રીતે નાના પ્રકારની અપૂર્ણતાએ જોવામાં આવે છે. જે હંમેશા બાળ્યા કરે છે. બીજે માણસ કેટલે આગળ વધી ગયે, તેની પાસે કેટલું બધું ધન વધી ગયું, તેનું માન-સન્માન મારા કરતાં વધારે છે, તેને પુત્ર મારા પુત્ર કરતાં વધારે લાયક છે, એ રીતે આપણું ન્યૂનતાને લઈને હૃદય હમેશાં બન્યાં કરે છે. અને એ ન્યૂનતા વિષયેથી કદી પણ પૂર્ણ થતી જ નથી.
જે વસ્તુ આજે છે તે કાલે નષ્ટ થઈ જાય છે અથવા તેને બળાત્કારથી છેડવી પડે છે ત્યારે અત્યંત દુઃખ થાય છે. સંસારમાં પ્રત્યેક વિષયની એ જ સ્થિતિ છે. આજે છે, કાલે નષ્ટ થઈ જાય છે. અથવા તો તેને છોડી દઈને આપણે જ કયાંય ચાલ્યા જવું પડે છે એ પરિણામ દુઃખદાયી નહીં તે બીજું
For Private And Personal Use Only
