________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ
૩૦૬
મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ.
અનુવાદક–વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ,
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૨૬૨ થી શરૂ. ) જાગ્રત અવસ્થામાં વિષય મનની બહાર સ્વતંત્રરૂપમાં સ્થિત થયેલ હોય છે, જેથી કરીને હમેશાં આપણે સ્વમમાંથી ઉઠીએ છીએ કે તરતજ એ વિષયને દેખીએ છીએ, પરંતુ સ્વમમાં સ્વમને વિષય ત્યાંસુધી દેખાય છે જ્યાં સુધી મન રહે છે અને સ્વમ બની રહે છે, કેમકે સ્વમની સૃષ્ટિ મનમાંથી ઉદ્દભવે છે. મન જાગ્રત અવસ્થામાં આવે છે ત્યારે બધા સ્વમના વિષય અદશ્ય થઈ જાય છે.
શ્વાસ લે, સાંભળવું, જેવું, અનુભવવું, સ્વાદ લે, સુંઘવું-એ સઘળાથી મનમાં સંસ્કાર ઘડાય છે. સાધનાથી સંસ્કાર નષ્ટ કરાય છે. જ્ઞાની પુરૂને સંસ્કાર હાતા નથી, તે જ્ઞાનથી દગ્ધ થઈ જાય છે. એટલું તે નિઃસંદેહ છે કે સંસ્કારનું બળ અંતઃકરણમાં જામે છે, પરંતુ તે સંસ્કાર નિર્દોષ હોય છે અને જ્ઞાનીઓને બંધનકર્તા થઈ શકતા નથી.
જુઓ, કેવી રીતે મનમાં વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થાય છે. બધી વસ્તુઓને ક્ષણ ભંગુર સ્વભાવ મનની અંદર એક જાતને ઉદ્દેગ ઉત્પન્ન કરે છે, અને એ સ્વભાવ અનુસાર સાંસારિક પ્રતિક્રિયા વધારે ઓછી શકિતથી પ્રત્યેકના મન ઉપર અસર પાડે છે. એવી અનિવાર્ય ભાવના જાગે છે કે પરિમિત વસ્તુ આપણી અંદરની અપરિમિત શકિતને સંતુષ્ટ નથી કરી શકતી, અર્થાત્ પરિવર્તનશીલ અને નાશવંત પદાર્થ આપણુ અપરિવર્તનશીલ અને અમર સ્વભાવને સંતુષ્ટ નથી કરી શકતા.
ગુણ પણ પ્રાયે કરીને તારા દર્શનથી પ્રગટ થાય છે. કર્મના વિલાસે કે જે અદષ્ટ અને અદ્દભુત છે, તેની પ્રતીતિ તારા ઉપરથી જ થાય છે. જે આ જગતમાં તારું દર્શન ન થતું હેત તે કેઈ ધર્મ અને કર્મને માન આપતે નહીં, તેથી હું પોતે તદન નિર્ગુણ છે એમ ધારીશ નહિ.”
મહાત્માના આ વચને વિપત્તિને આશ્વાસન રૂપ થઈ પડ્યા. તેના મુખમંડળ ઉપર કંઈક હર્ષના ચિહ્ન પ્રગટ થયા. પછી મહાત્મા ત્યાંથી અકસમાત પસાર થઈ ગયા, અને સંપત્તિ અને વિપત્તિ પણ પોતપોતાના પરિવાર સાથે ઈચ્છીત પ્રદેશમાં ચાલી ગઈ.
(શાસ્ત્રી.)
For Private And Personal Use Only
