Atmanand Prakash Pustak 029 Ank 12

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531345/1

Page #1

પુત્ર ૨૯ મું.
અષાડ, . અંક ૧૨મા.
પ્રકાશક, શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા
ભાવનગર,
વીર સં.૨૪૫૮ આત્મ સં. ૩૭ વિ.સં.૧૯૮૮
મૂલ્ય રૂા. ૧)
પેટ ૪ આના.

Page #2

વિષય-પરિચય.
૧ યાચના. ...
... ... ( વિનયકાંત કાંતિલાલ મહેતા.) ... ૨૮૭ ૨ શ્રી તીર્થંકર ચરિત્ર. ... ... (મુનિશ્રી દર્શનવિ મહારાજ.) ... ૨૮૮ ૩ અમારી પૂવદેશની યાત્રા... ... (મુનિ શ્રી ન્યાયવિજયજી મહારાજ)... ૨૯૦ ૪ સંપત્તિ અને વિપત્તિને સંવાદ. ... ... ( શાસ્ત્રી ) ... ... ૨૯૪ ૫ મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ. ...(વિઠ્ઠલદાસ મૂલચંદ શાહ.)... ૩૦૩ ૬ પ્ર*નોત્તર સમશ્યાઓ. ... ... (છગનલાલ નાનચંદ નાણાવટી.)... ૩૦૬ ૭ .વિવેક પર્વત.? .., ... (સદ્દગુણાનુરાગી શીકપૂરવિજયજી.)... ૩૦૭ ૮ આત્મિક રાજ્ય પ્રાપ્તિનો ઉપાય. ...
••. ૩૦૮ ૯ આત્માની ત્રણ અવસ્થાની સમજ ... (મો. ન. કાપડીયા. ) ... ... ૩૦૯
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશના ગ્રાહકોને ૨૯-૩૦ મા વર્ષની
“ શ્રી ધર્મ પરિક્ષા ” ગ્રંથ ભેટ. આત્માનંદ પ્રકાશના ઓગણત્રીશ અને ત્રીશમા વર્ષની ભેટ તરીકે જૈન તત્વજ્ઞાન કથાઓ સહિતનો ગ્રંથ “શ્રી ધમપરિક્ષા” ભેટ આપવાનો તૈયાર થઈ ગયેલ છે. દરેક પેપરોએ લવાજમ વધાર્યા છતાં અમે ફકત સાહિત્યની સેવા અર્થે હજુ સુધી તેજ લવાજમ રાખેલ છે. ઉપરાંત એક સુંદર બુક વિવિધ સાહિત્યની દરેક વખતે ભેટ આપવામાં આવે છે તે રીતે આ વખતે ભેટ આપવાની છે.
વી. પી. ચાજ વધવાથી અમાએ બે વર્ષનું લવાજમ એક સાથે વસુલ લેવાને ક્રમ રાખેલ છે.
પુસ્તક ૨૯ અને ૩ ૦ ના બે વર્ષના લવાજમના રૂા ૨-૮-૦ અને વી. પી. ખર્ચના રૂા. ૦-૬-૦ મળી કુલ રૂ. ૨-૧૪-૦ નું ભેટના પુસ્તકનું વી. પી. કરવામાં આવશે. - બે વર્ષના લવાજમના રૂા. અઢી તથા ટપાલખર્ચના ત્રણ આના મળી કુલ બે રૂપીઆ અગીઆર આનાનું મનીઓર્ડર કરનાર ગ્રાહકોને વી. પી. નહીં કરતાં ભેટની બુક સાદી બુકપોસ્ટથી રવાના કરવા માં આવશે જેથી વી. પી. ખર્ચને બચાવ તે બંધુઓને થશે.
| વી. પી. નહિં સ્વીકારનાર બંધુઓએ અમોને તુર્તજ લખી જણાવવું જેથી સભાના જ્ઞાનખાતાને નુકશાન તથા પોસ્ટ ખાતાને ખાલી મહેનત ન થાય.
| દર વર્ષ મુજબ શ્રાવણ સુદ ૧ થી ભેટની બુકનું વી. પી, કરવામાં આવશે જેથી અમારા કદરદાન ગ્રાહકો સ્વીકારી લેશો એવી વિનંતિ કરીએ છીએ.
સેક્રેટરીએ.
ભાવનગર-આનંદ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસમાં શેઠ દેવચંદ દામજીએ છાપ્યું.

Page #3

FEATSASAROKARODARA
श्री
आत्मानन्द प्रकाश.
(पुस्त: २८ )
॥ बन्दे वीरम् ॥ औचित्यादुचितप्रवृत्तिरूपत्वात् । वृत्तयुक्तस्याणुव्रतमहाव्रतसमन्वितस्य । वचनाजिनप्रणीतात् । तत्त्वचिन्तनं जीवादिपदार्थसार्थपर्यालोचनम । मैत्र्यादिसारं मैत्रीप्रमोदकरुणामाध्यमध्यप्रधानं सत्त्वादिषु विषयेषु । अध्यात्म योगविशेष । अतोऽध्यात्मात् । पापक्षयो ज्ञानावरणादि क्लिष्टकर्मप्रलयः। सत्त्वं वीर्योत्कर्षः । शीलं चित्तसमाधिः । ज्ञानं च वस्त्ववबोधरूपम् । शाश्वतमप्रतिघाति शुद्धं स्वतेजोवत् । अनुभवसंसिद्धं स्वसंवेदनप्रत्यक्षं तवृत्तम् । अमृतं पीयूषम् । स्फुटं भवति ।
योगबिन्दु-श्री हरिमब्रसरि.
MEDIEODORIGIONEDARPRISTRATEGORIEFOREIGDER
(५. २८ मुं) वारस. २४५७-५८. सामस. 36-3७ २
१ थी १२
% 3D
પ્રકાશક—
ફી શ્રી જેન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર.
पापि
भुक्ष्य ३१. 1-6-2 24
मयं 6-४-०

Page #4

વાર્ષિક અનુક્રમણિકા.
૨૩
૨૫
નં. વિષય,
લેખક, ૧ પ્રારંભ (કાવ્ય)
વેલચંદ ધનજી. ૨ જિનેન્દ્ર સ્તવઃ (કાવ્ય) ન્યાયતીર્થ મુનિ હિમાંશુવિજયજી મહારાજ. ૨ ૩ નૂતનવર્ષનું મંગલમય વિધાન. ૪ મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ. અનુ. વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ શાહ. B. A.
૧૪, ૪૩, ૭, ૧૦૧, ૧૨૨, ૧૫૨, ૧૭૧, ૨૦૦, ૨૩૦, ૨૫૯, ૩૦૩ ૫ સંપાદકનું કર્તવ્ય. અનુ. ગાંધી.
૧૯, ૪૨ ૬ એક ઐતિહાસિક પત્ર.
સં. ભેગીલાલ જેચંદ સાંડેસરા. ૭ સંસ્કારિત મન,
કસ્તુરચંદ હેમચંદ દેશાઈ. ૮ સ્વીકાર, સમાલોચના. ર૭. ૫૦, ૭૯, ૧૦૩, ૧૨૯, ૧૫૬ ૧૭૯, ૨૦૪, ૨૮૫ ૯ શ્રી પંચ પરમેષ્ટીની સ્તુતિ (કાવ્ય) સં કસ્તુરચંદ હેમચંદ દેશાઈ.
૨૯ ૧૦ માફી વેલચંદ ધનજી
૩૦ ૧૧ શ્રી તીર્થકર ચરિત્ર.
મુનિરાજશ્રી દર્શન વિ. મહારાજ. ૩૩, ૬૪,
૮૨, ૧૦૬, ૧૩૫, ૧૫૮, ૧૮૭, ૨૨૩, ૨૪૧, ૨૮૮ ૧૨ ભગવાન મહાવીર સંબંધી કી હકીક્ત મુનિરાજશ્રી જયંતવિજયજી મહારાજ. ૩૭, ૬૭ ૧૩ દ્રવ્યગુણપર્યાય વિવરણું.
શંકરલાલ ડાહ્યાભાઈ કાપડીઆ. ૪૯, ૧૬૭ ૧૪ વર્તમાન સમાચાર.
૪૮, ૮૦, ૧૩૧, ૨૦૫, ૨૩૫, ૨૮૧ ૧૫ આત્મપદેશ પદ (કાવ્ય)
... ... .. ... ... ૫૩ ૧૬ ધર્મસાગર ઉપાધ્યાય રાસ સંગ્રા. સંશો. મેહનલાલ દલીચંદ દેશાઈ.
૫૪, ૯૨, ૧૪૭, ૧૯૫, ૨૧૪ ૧૭ અધ્યાત્મજ્ઞાન નિરૂપણ પ્રશ્નોત્તર. આત્મવલ્લભ ૬૧, ૯૦, ૧૧૬, ૧૩૯, ૧૬૩ ૧૮ શ્રી મહાવીર ભગવાનના વિહારની યાદી મુનિરાજશ્રી જયંત વિ. મહારાજ. ૭૦, ૯૮ ૧૯ શુદ્ધદેવ ગુરૂની યોગ્ય ઉપાસના વિધિ. મુનિરાજશ્રી કપૂર વિ. મહારાજ. ૨૦ ચર્ચા પત્ર. ૨૧ દિવ્ય યાદ (કાવ્ય)
વિલચંદ ધનજી. ૨૨ મંત્ર-મણ (કાવ્ય) ૨૩ પ્રશ્નોત્તરે.
મુનિરાજશ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ. ૮૭, ૧૧૯ ૨૪ શુદ્ધ હૃદયની ભાવના.
૭૧

Page #5

૧૮૨
૨૫ ચેતનને (કાવ્ય) છગનલાલ નાનચંદ નાણાવટી.
૧૦૫ ૨૬ સૌભાગ્ય પંચમી કથા. ભેગીલાલ જેચંદ સાંડેસરા.
૧૧૦ ૨૭ ચાલતા દિક્ષા પ્રકરણ સંબંધે કઈક
I. A.
૧૨૭ ૨૮ સુહૃદ ગોષ્ટી ( કાવ્ય ) વેલચંદ ધનજી.
૧૩૩ ૨૯ મૈત્રી ભાવનાને અનુક્રમે થતો મુનિરાજશી કપૂર વિ. મહારાજ. ૧૪ ૩
વિકાસ-વિસ્તાર ૩૦ પ્રમાણિકપણું. મેંતીલાલ નરોત્તમ કાપડીયા.
૧૪૫ ૩૧ પુરૂષાર્થ.
૧૪૬ ૩૨ ધાર્મિક વાંચનમાળા.
૧૫૫ ૩૩ ઈશ પ્રાર્થના (કાવ્ય) ન્યાયતીર્થ મુનિ. હિંમાશુવિજયજી મહારાજ. ૧૫૭ ૩૪ આત્મિક કેળવણીનો ઉચ્ચ આદર્શ. કસ્તુરચંદ હેમચંદ દેશાઈ.
૧૬૯ ૩૫ લેભે લક્ષણ જાય.
સં. મોતીલાલ નરોત્તમ કાપડીઆ. ૧૭૫ ૩૬ અમારી પૂર્વદેશની યાત્રા. મુનિરાજશ્રી ન્યાયવિજયજી મહારાજ. ૧૭૬, ૧૯૧
૨૧૮, ૨૪૬, ૨૬૮, ૨૯૦ ૩૭ અભિલાષ. (કાવ્ય)
સંગ્રા. મોતીલાલ નરોત્તમ કાપડીઆ. ૧૮૧ ૩૮ કેટલાક ધાતુ પ્રતિમા લે. ભોગીલાલ જયચંદ સાંડેસરા. ૩૯ આ સભાની વર્તમાન સ્થિતિ.
૨૦૫ ૪૦ જૂના ચક્ષુએ નવો રંગ (કાવ્ય) વિનયકાંત કાંતિલાલ મહેતા. ૪૧ જિન સ્તવન (કાવ્ય) રમણિકલાલ છગનલાલ શાહ.
૨૧૭ ૪૨ લાલચ.
મોતીલાલ નરોત્તમ કાપડીઆ. ૪૩ પૈસો.
૨૨૨ ૪૪ વીર પ્રભુના ઉપસર્ગો.
I. A.
૨૨૭ ૪૫ જૈન સમાજમાં લેવાતી કેળવણી સંબંધી ભાષણ.
૨૩૪ ૪૬ પ્રભુ એ શક્તિ આપે. (કાવ્ય) પી. એન. શાહ
૨૩૯ ૪૭ પુષ્ય પૂજ (કાવ્ય) વિનયકાંત કાંતિલાલ મહેતા.
૨૪૦ ૪૮ અહંકારને ત્યાગ. મેતીલાલ નરોત્તમ કાપડીઆ.
૨૫૦ ૪૯ આત્મબોધ.
૨૫૧ •૦ સમતાને શેક.
૨૫૩ ૫૧ અભ્યર્થના.
વિનયકાંત કાંતિલાલ મહેતા. પર યંતિ (કાવ્ય) વિલચંદ ધનજી.
૨૬૩ ૫૩ જીવન વિકાસ.
આત્મવલ્લભ. ૫૪ વિજ્ઞપ્તિ (કાવ્ય)
વિનયકાંત કાંતિલાલ મહેતા. ૫૫ પાત્રદાન.
જ્ઞાનનો અભિલાષિ. ૫૬ નિંદ.
શારી. પ૭ પ્રકીર્ણ.
૨૧૩
૨૨૧
૨૫૮

Page #6

૨૮૭
૫૮ યાચના,
વિનયકાંત કાંતિલાલ મહેતા. ૫૯ સંપત્તિ અને વિપત્તિને સંવાદ. શાસ્ત્રી. ૬૦ પ્રશ્નોત્તર સમસ્યાઓ.
છગનલાલ નહાનચંદ નાણાવટી. ૬૧ વિવેક પર્વત.
મુનિરાજશી કપૂરવિજયજી મહારાજ ૬૨ આત્મિક રાજ્ય પ્રાપ્તિને ઉપાય. ૬૩ આત્માની ત્રણ અવસ્થાની સમજ. સં. મોતીલાલ નરોતમ કાપડીઆ.
૨૯૪ ૩૦૬ ૩૦૭ ૩૦૮ ૩૦૯

Page #7

|
– i- શ્રી I -ક. આમાનદ પ્રકાશ. .
औचित्यादुचितप्रवृत्तिरूपत्वात् । वृत्तयुक्तस्याणुव्रतमहाव्रतसमन्वितस्य । वचनाजिनप्रणीतात् । तत्त्वचिन्तनं जीवादिपदार्थसार्थपर्यालोचनम् । मैत्र्यादिसारं मैत्रीप्रमोदकरुणामाध्यस्थ्यप्रधानं सत्त्वादिषु विषयेषु । अध्यात्म योगविशेषं । अतोऽध्यात्मात् । पापक्षयो ज्ञानावरणादि क्लिष्टकर्मप्रलयः। सत्त्वं वीर्योत्कर्षः । शीलं चित्तसमाधिः । જ્ઞાનં જ વવવરોધપમ / શાશ્વતમપ્રતિઘાતિ શુદ્ધ તેનોવા અનુभवसंसिद्धं स्वसंवेदनप्रत्यक्षं तद्वृत्तम् । अमृतं पीयूषम् । स्फुटं भवति ।
योगबिन्दु-श्री हरिभद्रसूरि. ક – 23 I> -દિર –રી | પુસ્તકા ૨૨ } વીર ઉં. ૨૪ ૧૩. શ્રાવાઢ, ઝારખ ધં. રૂ. 3 ઇં% ૨૨ નો
વી૨૦
યાચના. ( ખંડ સારંગ ). વીર ત્રિશલાજીના બાલ, સિદ્ધારથ સુતેશ એ જગતાર. અર્પે પ્રભુ તુમપે હાલ, તવ આજ્ઞામાં સાગર સમ સાર. ભકતને કર્યો તેં ન્યાલ, ઉતાર હવે અમને ભવપાર.
વીર કમનો ન અમને ખ્યાલ, તુજ મુજ બસ એક જ આધાર. વીર ઉરે વસે ચિરકાલ, પ્રભુ વીર નિરંજન નિરાકાર. વીર તુમ એક જ ભવપાલ, કર્મ કચડીત અમને ઉગાર. વીર
વિનયકાંત કાંતિલાલ મહેતા,

Page #8

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
અગિઆર અંગમાં નિરૂપણ કરેલ,
શ્રીતીર્થકર ચરિત્ર, =૭ (ગતાંક પૃષ્ટ ૨૪૫ થી શરૂ ) 9=
શ્રી જ્ઞાતાસૂત્ર.
અ. ૧ સૂત્ર રૂ. તે ચંપાનગરીમાં કેણિક નામે રાજા હતો. વર્ણન–
૧–૪ તે કાલે તે સમયે શ્રમણભગવાન મહાવીરના અંતેવાસી આર્યસુધર્મા સ્થવિર, ઉત્તમ જ્ઞાતિવાળા, શ્રેષ્ઠ કુલવાળા બલ–રૂપ–વિનય-જ્ઞાન-દર્શન, ચારિત્ર તથા નમ્રતાયુકત, ઓજસ્વી, તેજસ્વી, વચસ્વી, યશસ્વી, ક્રોધ રહિત, માનરહિત, માયારહિત, ભરહિત, જિતેંદ્રિય, જિતનિદ્ર, જિતપરિષહ, જીવિતાશારહિત, મરણ, ભયમુકત તપઃપ્રધાન ગુણશ્રેષ્ઠ ક્રિયા, વ્રત, નિગ્રહ (નિષિદ્ધત્યાગ, નિરચય, જુતા, કમળતા, કિયાદક્ષતા, ક્ષમાગુપ્તિ, નિર્લોભતા, વિદ્યા, મંત્ર, બ્રહ્મચર્ય, વેદજ્ઞાન, નય, નિયમ, સત્ય, શૌચ, જ્ઞાનદર્શન તથા ચારિત્રમાં શ્રેષ્ઠ ઉદાર, પ્રખર તપસ્વી) આત્મનિરપેક્ષ, કડક વ્રતવાન, ઘેર તપસ્વી, કડક બ્રહ્મચારી, દેહમમતારહિત, સંક્ષિપ્ત-વિપુલ, તેજલેશ્યાવાળા, ચંદપૂવી, ચાર જ્ઞાનવાળા, ૫૦૦ મુનિઓથી વીંટળાએલા, અનુક્રમે ચાલતા, ગામેગામ ફરતા, સુખેથી વિહાર કરતા, જ્યાં ચંપાનગર છે, જ્યાં પૂર્ણભદ્ર ચૈત્ય છે ત્યાં પધાર્યા. આવીને મુનિએગ્ય સ્થાન મેળવી, સંયમ અને તપ વડે આત્માને ભાવતા ત્યાં રહ્યા.
અ૦૧ સુત્ર ૭ થી ૩૧ મેઘકુમાર ચારિત્ર. અ૦૧ સૂત્ર ૨૫ મેઘકુમારની દીક્ષા. દીક્ષા પદ્ધતિ.
ત્યારબાદ તે મેઘકુમારના માતા-પિતા (રાજા શ્રેણિક અને રાણી ધારણ) મેઘકમારને આગળ કરીને ત્યાં શ્રમણભગવાન મહાવીર છે ત્યાં આવે છે. આવીને શ્રમણભગવાન મહાવીરને ત્રણવાર પ્રદક્ષિણ દે છે, વાંદે છે, નમે છે. વંદન-નમસ્કાર કરીને આ પ્રમાણે બોલ્યા. “હે દેવાનુપ્રિય ! આ મેઘકુમાર અમારે એકને એક પુત્ર છે. ઈષ્ટ છે, ક્રાંત છે, જીવનના શ્વાસરૂપ છે, હૃદયમાં આનંદ પ્રકટાવનાર છે, જે ઉંબરાના કુલની પેઠે શ્રવણથી પણ દુર્લભ છે, તે પછી દર્શનથી તે કહેવું જ શું? જેમ નીલેયેલ કમલ તથા કુમુદ (પિયણ) કુલ કાદવથી ઉત્પન્ન થયા છે, જલમાં વધ્યા છે, છતાં તેઓ કાદવના મેલથી લીંપાતા નથી, જળને કણીયાથી પણ લીંપાતા નથી, એ જ રીતે આ મેઘકુમાર કામથી ઉત્પન્ન થએલ છે, ભેગેથી માટે થયો છે, છતાં કામ

Page #9

શ્રી તીર્થંકર ચરિત્ર. મળથી લેપાયે નથી, ભેગરજથી લેપાયો નથી, તે હે દેવાનુપ્રિય! આ કુમાર સંસારનાં ભયથી ઉદ્વિગ્ન બને છે, જન્મ-જરા મૃત્યુથી ભય પામ્યો છે; એટલે આપની પાસે મૂઢ બની, ઘર છે, અનગારપણે પ્રવજિત થવા ઈચ્છે છે. હે દેવાનુપ્રિય ! અમે આપને શિષ્ય-ભિક્ષા દઈએ છીએ. હે દેવાનુપ્રિય! અમારું આ શિષ્યદાન ગ્રહણ કરે.”
ત્યારે શ્રમણભગવાન મહાવીર મેઘકુમારના માતા-પિતાએ પૂર્વોકત વચન કહે છતે આ વચનેને બરાબર સાંભળે છે. ત્યારબાદ મેઘકુમાર શમણુભગવાન મહાવીરની પાસેથી ઇશાન કેણમાં જાય છે. જઈને આપોઆપ આભરણે છેડે છે, અલંકાર છેડે છે ત્યારે મેઘકુમારની માતા હંસલક્ષણ-પટશાટક વડે તે આભરણઅલંકારેને ગ્રહણ કરે છે. ગ્રહણ કરીને હાર-જલધારા-સિંદુરા અને ગુટેલી મતીમાલા સમાન આંસુઓને છેડતી છાડતી, રોતી રોતી, કાંદતી કાંદતી, વિપતી વિલપતી આ પ્રમાણે બેલી–“હે પુત્ર! સંયમમાં પ્રયત્નબદ્ધ રહેવું, હે પુત્ર! અશક્યને શક્ય બનાવવું, હે પુત્ર! પરાક્રમી બની રહેવું, આ સંયમારાધનમાં પ્રમાદ કરે નહીં. અમને પણ આજ માર્ગ મળે.” એ પ્રમાણે કહી મેઘકુમારના માતા પિતા શ્રમણભગવાન મહાવીરને વાંદે છે, નમે છે. નમીને જે તરફથી આવ્યા હતા તેજ દિશામાં ચાલ્યા ગયા.
અ૦૫ સૂત્ર પર થી ૬૧ શૈલકમુનિ, થાવસ્યા પુત્ર, મુનિ શુકપરિવ્રાજકચરિત્ર, શત્રુંજયમાં મેક્ષાગમન ૫-૫૩ તે કાલે અને તે સમયે અરિહંત અરિષ્ટનેમિ ભગવાન હતા, જેનું વર્ણન પૂવોકત સ્વરૂપ પ્રમાણે-(ભગવાન મહાવીરસ્વામીના વર્ણન પેઠે ) હતું. તથા દશ ધનુષ્ય ઉંચા નીલોત્પલ, ગવલગુલિકા, તથા અતસી પુષ્પ સમાન કાંતિવાલા સામે રહેલ ૧૮૦૦૦ સાધુઓથી વટાએલા, સાથે રહેલ ૪૦૦૦૦ સાધ્વીઓથી વીંટાએલા, પૂર્વાનુપૂર્વી ચાલતા
જ્યાં દ્વારિકા નગરી છે, જ્યાં રૈવતક પર્વત છે, જ્યાં નંદનવન ઉદ્યાન છે, જ્યાં સુરપ્રિય યક્ષનું યક્ષભૂવન છે, જ્યાં શ્રેષ્ઠ અશોકવૃક્ષ છે ત્યાં આવ્યા. આવીને મુનિયેગ્ય સ્થાન મેળવી સંયમ અને તપવડે આત્માને ભાવતા રહ્યા.
૫-૫૫ થાવસ્થા પુત્રનું હજાર મુનિ સાથે શત્રુંજયમાં આગમન અને મોક્ષપ્રયાણ.
પ-પ૬ શુકપરિવ્રાજક અણગારનું ૧૦૦૦ મુનિ સાથે શત્રુંજયમાં આગમન, મેક્ષ. ૫-૬૧ શલગ પ્રમુખ પ૦૦ સાધુઓનું શત્રુંજયમાં આગમન, મોક્ષગમન.
(ચાલુ)

Page #10

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
O©©©
OOOOOOOOOOOOOOOOOOO છે અમારી પૂર્વદેશની યાત્રા.
( ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ.) OOOOOOOOOOOOOOOOOOO
(ગતાંક પૃષ્ટ ર૭૨ થી શરૂ. )
(પાવાપુરી) મંદિરના જીર્ણોદ્ધાર વખતે મૂળ મંદિરને પાયે ઠેઠ નીચે સુધી તપાસવામાં આવ્યું હતું, તેમાંથી બે હજાર વર્ષની પુરાણી ઈટ નીકળી હતી, જેને નેમુને અત્યારે પણ બહાર રાખવામાં આવેલ છે. આ જલમંદિરને અનેકવાર જીર્ણોદ્ધાર થયાને ઉલ્લેખ મળે છે, પરંતુ મૂળસ્થાન અને પાદુકા એમને એમજ છે; એટલે કે મંદિરની અંદર મૂળવેદીમાં વીરપ્રભુની જે પાદુકા છે તે અતીવ પ્રાચીન છે. નંદિવન રાજાએ જ તે પાદુકાઓ ભરાવી હતી. પાદુકા બહુ પ્રાચીન હોવાથી અત્યન્ત જીણું થઈ ગયેલ છે. તેજ રૂપાનું ખેળું ચઢાવે છે, કદી કદી સેનાનું ઓછું ચઢાવે છે, અને ખાસ દિવસમાં હીરાની પાદુકાથી તેને શોભાવે છે. ત્યાં મંદિરના જીર્ણોદ્ધારક તાંબર શેઠને જૂને શિલાલેખ છે, તે પણ બંધ જ રાખવામાં આવે છે. પહેલાં તે અહીંયા પાંચ જીન મૂતિઓ હતી. અત્યારે એક મૂર્તિ બિરાજમાન છે, તેમજ બે બાજુ પ્રથમ ગણધર શ્રીગૌતમરવાની અને પંચમ ગણધર શ્રીસુધર્માસ્વામીની પાદુકા છે. મંદિર નાનું છતાંય રળીયામણું અને પરમ શાંતિદાયક છે. બહાર બે બાજુ બે દેરીઓ છે, તેમાં એકમાં સોળ સતીઓની પાદુકા છે અને બીજી દેરીમાં જીર્ણોદ્ધાર કરાવનાર, ઉપદેશ આપનાર, સાધુ મહાત્માની પાદુકા છે. હમણાં જે ન જદ્વાર થયેલ છે તેમાં વિશાલ આ રસને ચેતરફ પરથાર છે, પથ્થરને કઠે છે અને વચમાં-ચારે ખુણામાં ચાર દેરીઓ છે. આરસની બનાવેલી તે દેરીઓ છે. ન આરસનો દરવાજો પણ સુંદર બનેલ છે. મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવનાર શેઠીયા (શ્વેતાંબરી) ના નામનું સુંદર બોર્ડ મંદિર ઉપર લગાવવામાં આવ્યું છે.
( વિશાળ તળાવમાં સુંદર લાલ કમળો થાય છે, તે તેનું કમળાકર નામ સાર્થક કરે છે. સરોવરમાં મોટાં મોટાં માછલાં અને સર્ષ પણ પુષ્કળ પ્રમાણમાં રહે છે. આવું અભયપ્રદ સ્થાન આ સિવાય તેમને બીજું કયાં મળે તેમ હતું? જગતના અને અભય આપનાર, અભયને ઉપદેશ આપનાર વીરપ્રભુના અગ્નિસંસ્કારનું સ્થાન આજે પણ પુરેપુરું અભયપ્રદ છે.
૧ આ માટે આગળ ઉપર તેની નોંધ આપી છે તે જુઓ.

Page #11

^
^^
^^
^^
^
^
^
^^
^
અમારી પૂર્વદેશની યાત્રા
૨૯ી સંસારના ત્રિવિધ તાપથી બળતા-ઝળતા માનવીને પરમશાંતિ અર્પે છે. આ તળાવના સાપ માંછલાનું ભક્ષણ નથી કરતા અને છ પણ માંછલાનું ભક્ષણ નથી કરતા. ડાંગરનાં હળીયારાં ખેતરે મંદિરની તરફ વીંટળાઈને સુતાં સુતાં પિતાનાં જળકણદ્વારા મન્દ હાસ્ય વેરતાં હોય તેમ બહુ જ મનહર અને પ્રિય લાગે છે. તળાવને પં કદ્ધાર મુર્શિદાબાદવાસી મહતાબકુંવર બિલિએ (“વેતાંબર જૈન શ્રાવિકા ) કરાવ્યું છે. જલમંદિરની સામે જમણી બાજુએ મહતાબબિબિએ બંધાવેલ સુંદર જીનમંદિર છે. મૂળ નાયક શ્રી મહાવીરસ્વામી એક બાજુ આદિનાથ પ્રભુ અને બીજી બાજુ પરમ શાંતિદાયક શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુ બિરાજમાન છે. ઉપર ચામુખજી છે, ત્યાંથી પાવાપુરીનું દશ્ય બહુજ મનહર લાગે છે. સામે જલમંદિર, એક બાજુ ગામમંદિર, બીજી બાજુ સમવિસરણમંદિર અને ધર્મશાળાઓ આદિ બધું દેખાય છે.
પાવાપુરીમાં આસો વદ ૦)) દિવાળી ઉપર મેટે મેળો ભરાય છે. હજારો ભાવિક આત્માઓ ભાવતિનું સ્મરણ કરી કૃતકૃત્ય થાય છે. જલમંદિરમાં તે રાત્રે અદ્ભુત વાતાવરણ જામે છે, તેમાંય જલમંદિરમાં બિરાજમાન વીરપ્રભુની પાદુકા ઉપરનું છત્ર બરાબર પ્રભુના નિર્વાણ સમયે જ આપઆપ હાલે છે. જાણે કેઈ અદશ્ય શક્તિસંપન્ન તેને હલાવતું હોય તેટલા જોરથી હાલે છે. ગયે વર્ષે તે ૫ થી ૭ મીનીટ સુધી છત્ર ફરતું જ–હાલતું રહ્યું હતું આ વાત તદ્દન સત્ય જ લાગે છે. તદ્દન સુધારક વિચારના એક મહાઅભાવે જ્યારે આ દશ્ય જોયું ત્યારે તેમના હૃદયમાં પણ સ્વાભાવિક ભકિત અને પ્રેરણા પૂરી અને તેમણે કહ્યું કે મેં આ વાત સાંભળી હતી, પરંતુ હું માત્ર તેને શ્રદ્ધાળુઓની વાત છે એમ કહી હસી કહાડ; કિન્તુ નજરે જોયા પછી એમ લાગે છે કે તે વાત તદ્દન સત્ય છે. આખી રાત જાગરણ કરી તે દશ્ય જેવા પ્રભુની સામે જ બેઠે હતું, પરંતુ આપણે વેતાંબરે જે ટાઈમે પ્રભુનું નિવણ માનીએ છીએ તે જ સમયે છત્ર ફરે છે. મેળા પ્રસંગે અજીમગંજનિવાસી બાબુજી નવલખાજી શ્રીયુત નિર્મલકુમારસિંહજી અહીં આવી શ્રીસંઘની સારી રીતે ભકિત કરે છે. મંદિરની દેખરેખ પણ તેઓ રાખે છે. મેળા પ્રસંગે બાબુ ધનુલાલજી અને તેમના કુટુંબની સેવા પણ બહુ જ પ્રશંસનીય છે, તેમજ પાવાપુરીની વ્યવસ્થાપિકા શ્વેતાંબર પેઢીને વાર્ષિક રીપોર્ટ વિગતવાર કહી સંભળાવી આવક તથા જાવક બતાવી, જે વસ્તુની જરૂરીઆત હોય તે માટે અપીલ કરે છે. તળાવને ફરતી તરફ વિશાળ પાજ છે-મેટે રસ્તે છે તેમાંથી રથયાત્રાનું ઝુલુસ-સ્વારી પસાર થાય છે. આ રરતા પણ વેતાંબર પેઢીના કબજામાં છે. બાબું ધનુલાલજી વચ્ચે વિસામા અને ઘાટ બંધાવી રસ્તે મજબુત કરી યાત્રુઓને વધારે અનુકૂળતા થાય તે માટે સ્કીમ ઘી રહ્યા છે. તળાવને રસ્તે મૂકી બાજુ

Page #12

ર૦ર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
wwww
www
wwww
પર દિગંબર જૈન મંદિર અને ધર્મશાળા તેમજ દવાખાનું તથા શ્વેતાંબર તરફથી ચાલતું વૈદ્યાલય અને દાનશાળા છે. તળાવને એક કાંઠે જ અજીમગંજવાસિ બાબુ કાલિદાસજી દુગડ (શ્વેતાંબરી શ્રાવક) ની સુંદર ધર્મશાળા છે. આ સિવાય ૫-૬ ધર્મશાળાઓ પણ છે. અહીંના મંદિરે અને ધર્મશાળાની વ્યવસ્થા શ્વેતાંબર પેઢીના મેનેજર બાબુ ધનુલાલજી સુચતિ અને તેમના ભાઈઓ રાખે છે. તેમની તીર્થ પાછળની મહેનત અને ભક્તિ પ્રશંસનીય છે. વેતાંબરેને પિતાના વલ બધુનું માન આપનાર દિગંબર બધુઓ અવારનવાર સત્તા માટે માગણી કરી, અવારનવાર ડખલગિરી કરે છે. હમણાં હમણાં તેમને સત્તાને શેખ વધવા માંડે છે, તે એટલે સુધી કે દરેક વેતાંબર તીર્થને દિગંબર બનાવવા અને તેમાં ન ફાવીએ તે લઢી ઝઘી, કોર્ટમાં હજારો લાખેને ધુમાડે કરી, અર્ધા હિસે તો જરૂર પડાવ અને પડાવવો જ. તેમની આ અગ્ય પ્રવૃત્તિનું શું પરિણામ આવશે તે તે ભાવિ ઇતિહાસકાર આલેખશે, પરંતુ હું તે કહું છું કે આમાં લગારે લાભ કે ફાયદે નથી. પાવાપુરીમાં દિગંબરએ તાંબર સામે સાત સાત વાર કેસ માંડ્યા અને બધામાં તેમને પરાભવ થયો તેમની અગ્ય માંગણીઓ નામંજુર રહી છતાંય તેમને શાંતિ પકડવાની સદ્દબુદ્ધિ નથી આવતી તે પણ આશ્ચર્ય છેને? જે કે આમાં આખી દિગંબર સમાજને દોષ નથી, તેમાં બધા સમ્મત પણ નથી એમ મને ભાર દઈને કહેવામાં આવ્યું છે. બધે દેષને ટેપલે દિગંબર તીર્થરક્ષક કમિટી (એક દિગંબરભાઈના શબ્દોમાં કહું તે સમાજની સત્યાનાશી ઝઘડાળુ કમિટી) અને તેના અમુક ધનસંપન્ન વ્યવસ્થાપકને માથે જ મઢવામાં આવે છે. તેમાંય ખાસ કરીને ઈન્દોરવાસી એક ગૃહસ્થતથા બેરીટ.મહાદયનું નામ પ્રથમ આવે છે. તે મહા નુભાવ જેમ જેમ લમીસંપન્ન થતા ગયા તેમ તેમ તેમની રાહદષ્ટિ તાંબર તીર્થો ઉપર વધારે ક્રૂરતાથી પડવા માંડી છે. તીર્થને નામે લાખ રૂપિયા એકઠા કરાવી, પોતાની લાગવગ વાપરી સમાજમાં ઝઘડાની ઝડ નાંખતા જાય છે. નહિં તો આજથી પચાસ વર્ષ પહેલાં આવા ઝઘડાનું નામનિશાન નહોતું. દરેક તીર્થોની વ્યવસ્થા વેતાંબર પેઢી અને તેમના મેનેજર રાખતા; તથા દિગંબર ભાઈઓને પણ આત્મકલ્યાણના માર્ગને લાભ પ્રેમથી લેવા દેતા હતા. વેતાંબરેને પોતાના વડીલ બધુ માની તેમનું સન્માન અને સત્કાર કરતા હતા. આજે નથી એ ધર્મબન્ધભાવના કે નથી મિત્રીભાવના, બદલામાં વૈમનસ્ય અને અવિશ્વાસ વધતાં જાય છે. મહાનુભાવે ! રાગદ્વેષ જીતવાનાં એ તીર્થસ્થાનમાં રાગદ્વેષ વધે તેવું ન કરે, તેમાં આત્મહિત કે કલ્યાણ નથી. શાસનદેવ તેમને સદબુદ્ધિ અર્પે અને સમાજમાં પડતી ફૂટને જોડવાનું બળ આપે એ જ શુભેચ્છા. આજે જ્યારે આખું હિન્દ ભ્રાતૃભાવની સાંકળે ગુંથાવા તત્પર બન્યું

Page #13

અમારી પૂર્વ દેશની યાત્રા.
૨૯૩
છે, ત્યારે દિગ ંબર સમાજના એ ધનસ`પન્ન અગ્રેસરા ઐકયતાની સાંકળના અંકાડા તેડી સમાજશક્તિના હુાસ કરી રહ્યા છે. કોર્ટોમાં ખર્ચાતા એ રૂપિયા શાસનના ઉદય અર્થે, શાસનના અનુયાયીઓની ઉન્નતિ અર્થે વાપરી શાસન– સુભટ અનેા, વ્યથ ઝઘડા અને લક્ષ્મીના દૃ યને અટકાવા, પેાતાના જ ભાઇએ સામે લઢવાથી કેતુ' કલ્યાણ થયુ છે? આ તટસ્થ અને હિતબુદ્ધિએ આપેલી સૂચનાને દરેક સદુપયોગ કરે એમ ઇચ્છું છું. અન્તમાં તીરક્ષક શ્રીયુત્ ધનુલાલજી સુચન્તિ, તેમના લઘુ અન્ધુ લક્ષ્મીચંદજી તથા તેમના બીજા રહાયકેને ગમે તેવા વિઘ્ન સમયે પણ ઉભા રહી તીર્થ સાચવી રહ્યા છે તે ખદલ ધન્યવાદ ઘટે છે.
ઃઃ
પાવાપુરીની મહત્તાસૂચક નીચેના પ્રાચીન પદ્મા ખાસ મનનીય છે. જલમદિરમાં કેટલી મૂર્તિઓ હતી તે આજથી ત્રણસો વર્ષ પહેલાં યાત્રાએ આવેલ વિદ્વાન જૈનસાધુ શુ લખે છે તે પણ જુઓ.
કનક કમલ પરિય તઉ પાય પાવાપુરિ આવઇ જીણુરાય. ઇન્દ્રભૂતિ પ્રમુષ ઇબ્યાર યજ્ઞક કરણ તેણીવાર; સઇ ચેોમાલીસ બ્રાહ્મણુ મિલ્યા મિથ્યામતિ માહઇ ઝલહુલ્યા. મન અભિમાન ધરી આવી આ નામ લેઇ જીન મેાલાવીયા; મન સંસઈટાલÛ જનવરૂ દેઇ દક્ષા થાખ્યા ગણધરૂ. સંઘ ચતુર્વિધ થાપી તામ વિચરઈ દેસન યરપુર ગ્રામ; ભવિકવ પ્રતિમાધિ કરી અનુક્રમઇ આવઇ પાવાપુરી. જીવિત વરસ બહુત્તરી જાણુ પુણ્ય પાપ ફલ કહેઇ સુજાણ; પધાન અધ્યયન મનિભાવઇ ધીર મુતિ પહેાંતા શ્રી મહાવીર. ગાતમસ્વામિ કેવલ વરઇ ચેાસઢી ઇન્દ્ર મહાચ્છવ કરઇ; સંઘ ચતુર્વિધ હ અપાર જગમાં વર્ત્યા જયજયકાર. વીર જીજ્ઞેસર ગણુધરવાદ પૂછ પગલાં તિહાં પ્રાસાદ; મુગતિ પહેાંતા છઠ્ઠાં જીન વલી પૂજી જઇ પગલાં નિરમલી. સાવરમાંહિ સુદ્ધ વિહાર જાણે ભવિઅણુના આધાર; જીન પ્રતિમા પંચ પગલાં હવે પૂજી પ્રણમી કીજઈ સેવ. ( જયવિજયવિરચિત સમ્મેતશિખર તીમાલા પૃ. ૩૧ )
૭૯
७२
૭૩
૭૪
૭૫
७६
७७
७८
૧ આજથી ત્રણસે વર્ષ પહેલાં આવેલ વિદ્વાન જૈનસાધુ અહીં જલમંદિરમાં પાંચ પ્રતિમાજી હેાવાનુ લખે છે. હાલમાં એક પ્રતિમાજી છે તેને હટાવવા માટે દિગંબર ભાઇએએ શ્વેતાંબરાને નાહકના હેરાન કરવા કેસ માંડેલ છે. તેએ આ ઐતિહાસિક પુરાવા તરફ ધ્યાન આપી કઈક એ લ્યે તે સારૂ નકામા કામાં પૈસા ખર્ચીવાથી કાંઇ લાભ નથી. તેમાં બન્ને પક્ષને હાનિ છે.

Page #14

૨૯૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
- હ» ©©© શ્વ@Sલ(૨ewદ6) Sep®©e
સંપત્તિ અને વિપત્તિનો સંવાદ.
વિવિધ પ્રકારની શેભાને ધારણ કરતી, પ્રભાવ ભરેલા પ્રકાશથી પ્રકાશમાન થતી, અને તીવ્ર તેજના ઉલ્લાસથી આશ્રિતને આંજી નાંખતી એક સુંદરી પશ્ચિમદિશાના પ્રદેશમાં ઉભી હતી. તેણીના મુખચંદ્રની પ્રભા આસપાસ પ્રસરી રહી હતી. તેની પાસે ઉભેલી ચાર સુંદર યુવતીઓ તેણીની ખુશામત કરતી હતી. તેમાંથી એકના હાથમાં રત્નજડિત સુવર્ણ કળશ હતે, બીજીના હાથમાં પૂર્ણ ચંદ્રના જેવું તેજસ્વી છત્ર હતું, ત્રીજીના હાથમાં રકતવર્ણથી સુશોભિત કુંકુમપાત્ર હતું અને જેથીના હાથમાં મનહર પુપની માળા હતી.
આ સમયે પૂર્વ દિશામાંથી એક બીજી યુવતી આવતી હતી. તેના શરીરને વર્ણ શ્યામ હતું, તેનું શરીર પુષ્ટ દેખાતું હતું, પણ તે પુષ્ટિ સજા ચડવાથી થયેલી હતી. તેણીની સાથે અભૂતવેષને ધારણ કરનારા ત્રણ પુરૂ ચાલતા હતા. તે પુરૂષોમાંના એક પુરૂષના હાથમાં ન હતું, બીજા પુરૂષના હાથમાં પાશ હતો, અને ત્રીજા પુરૂષના હાથમાં માખણને પિંડ હતે. મા ત્રણ પુરૂષેની ઈચ્છા પ્રમાણે તે સ્ત્રી વર્તાતી હોય તેમ દેખાતું હતું; કારણ કે તે પુરૂષે ચાલવાને જે માર્ગ બતાવતા તે માગે તે સ્ત્રી પ્રસન્ન થઈને ચાલતી હતી.
પૂર્વ દિશામાંથી ચાલી આવતી આ યુવતી જે સ્ત્રી પશ્ચિમ દિશામાં ઉભી હતી, તેની સામે આવી ઉભી રહી. તેને જોતાં જ પશ્ચિમની પ્રમદાએ પોતાની ચાર સખીઓની સાથે હાસ્ય કરવા માંડયું. તેણીને હાસ્ય કરતી જોઈ તે યુવતી આશ્ચર્ય પામીને બોલી “ ભટ્ટ, કેમ હાસ્ય કરે છે ? તું કોણ છે ? સાંદર્યના મદથી મત્ત થયેલી તારા જેવી સ્ત્રીને વિદ્વાને ધિક્કારે છે !
તેણીએ ઉદ્ધતાઈથી ઉત્તર આપ્યું. “ અરે કંગાળ ! તું કોણ છે ? કવિ હંસસેમ પાવાપુરીના જલમંદિરમાં બે થુભ હતા તેમ લખે છે જુઓ.
દેઈથુભ સહામણું એટા લઈ મન અસમાહિ;
પાસ છણેસર ગાયસ્ય નિરમાલીએ જલ સરોવરમાહિ મણે ૨૨ પાવાપુરીની પિષ્ટ ઓફીસ ગીરીયક છે અને તાર ઓફીસ બિહારમાં છે. ગૃહસ્થાને આવવા માટે પટણાથી બખ્તીયારપુર લાઈનમાં બિહાર સ્ટેશન છે. બિહારથી ૮ માઇલ પાવાપુરી છે, તેમજ ગયાથી નવાદા થઈ કયુલ જતી લાઈનમાં નવાદા સ્ટેશન પણ ઠીક છે. અહીંથી ગુણાયાજીનાં દર્શન પૂજન કરી મટર રસ્તે પાવાપુરી જવાય છે. કુલ ૧૪ માઈલનું અંતર છે. (ચાલુ)

Page #15

સંપત્તિ અને વિપત્તિનો સંવાદ. મારામાં સંદર્ય છે, એટલે હું શા માટે મત્ત ન બનું? જે તારામાં સિંદર્ય હતે તે તું પણ મત્ત બનતે. તારી દીન અને કુરૂપી આકૃતિ જેવાથી મને હાસ્ય થયું છે ! તું મારે પ્રભાવ જાણતી નથી, એટલે તને શી ખબર પડે ?”
“ માટે જ તને ઓળખવાની મારી ઇચ્છા છે. તું કેણ છે અને કયાં રહે છે ? ” શ્યામાએ અવગણના કરી ઉત્તર આપે.
“ હું સંપત્તિ છું. મારું નામ આ દુનિયામાં પ્રખ્યાત છે. વિશ્વની સમગ્ર પ્રજા મારી ચાહના રાખે છે. એ કોઇપણ પુરૂષ નથી કે જે મને નહીં ચાહતે હોય. મારી સંપત્તિની મહત્તા તારા જેવી કંગાળ કાંતા શી રીતે જાણી શકે ?” મદ ભરેલા વચનેથી તેણુએ જણાવ્યું.
તેં મને કંગાળ શી રીતે જાણું ? હું કાંઈ તારાથી ઉતરતી નથી. જેવી રીતે આ દુનિયાના ઘણું લેકે તને ચાહે છે, તેવી રીતે આ દુનિયાના કેટલાએક લેકે મને પણ ચાહે છે. ” ક્રોધના આવેશથી તેણીએ સામું કહ્યું.
“અરે તું કોણ છે? તારા જેવી કુરૂપને ચાહનાર કોણ છે? તારું નામ અને ઠામ જાણવાની મારી ઇચ્છા છે.” સંપત્તિએ આતુરતાથી જિજ્ઞાસા પ્રગટ કરી.
મારૂં નામ વિપત્તિ છે. હું આ વિશ્વમાં સર્વ સ્થલે વ્યાપક છું. કઈ પણ એ દેશ કે સ્થાન નથી કે જેમાં મારે વાસ નહીં હોય.” વિપત્તિએ ગર્વ દર્શાવતાં કહ્યું,
આ વિશ્વમાં તારી વ્યાપકતા હશે, પણ તેથી કાંઈ તું ઈચ્છવા લાયક નથી. કોઈ પણ બુદ્ધિમાન પુરૂષ તને ચાહતે નથી. સર્વ જને તને ધિકાર આપનાર છે. આ જગતમાં જે કોઈ પણ અધમ ગણાતું હોય તો તે પોતે જ છે. ” સંપત્તિએ તિરસ્કારપૂર્વક જણાવ્યું.
અરે સંદર્યના ગર્વથી ગાજનારી સંપત્તિ ! હું ગમે તેવી છું, પણ જ્યાં મારે વાસ થાય છે, ત્યાં મનુષ્યની મનોવૃત્તિ ધાર્મિકભાવને ધારણ કરે છે; એ તે નક્કી જ છે, અને જ્યાં તારે વાસ થાય છે, ત્યાં લોકોની મને વૃત્તિમાં અનેક જાતના દુર્ગુણે પ્રવેશ કરે છે.” વિપત્તિએ પિતાને ઉત્કર્ષ દર્શાવતાં જણાવ્યું.
અરે અભદ્રરૂપે ! જ્યાં તારે વાસ હોય છે, ત્યાં મનવૃત્તિ ધાર્મિકભાવને ધારણ કરે છે, એ વાત મારા માનવામાં આવતી નથી, કારણ કે જે તારે યોગ થઈ આવ્યું તે પછી હૃદયમાં અશાંતિ ઉત્પન્ન થાય છે, અને જ્યાં હૃદયમાં અશાંતિ હોય ત્યાં ધાર્મિકભાવ હોઇ શકે જ નહીં. અને જયાં મારે

Page #16

૨૯૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વાસ થાય છે, ત્યાં દુર્ગુણો પ્રવેશ કરે છે, એ વાત પણ તદ્દન અસંભવિત છે, કારણ કે સંપત્તિના વેગથી હૃદય શાંતિ મેળવે છે અને અનેક જાતને આનંદ અનુભવાય છે. ” સંપત્તિએ પિતાને પક્ષ સિદ્ધ કરવા જણાવ્યું.
“ અરે ઉન્મત્તે! તને મારા સ્વરૂપની ખબર જ નથી. જ્યાં હું વિપત્તિ રહું છું, ત્યાં માણસને ધર્મ, વૈરાગ્ય વગેરે સદ્દગુણોનું સ્મરણ થઈ આવે છે. તેને માટે કહેવત છે કે “ દુઃખે સાંભરે રામ અને સુખે સાંભરે સોની ) તેમ વળી કેટલાક વિદ્વાન પણ કહે છે કે, “ વિષઃ સંતુ નઃ શાશ્વત્થા સંજાર પ્રમઃ” “ અમોને હંમેશા વિપત્તિઓ હજો કે જેથી અમે વિપત્તિઓમાં પ્રભુનું કીર્તન કરીએ” આ ઉપરથી તને સમજાશે કે ઘણું ઉત્તમ પુરૂ મને પસંદ કરે છે, અને જ્યાં મારો વાસ થાય છે, ત્યાં પ્રભુભક્તિ અને ધર્મ. વૈરાગ્ય વિશેષ આચરવામાં આવે છે.” વિપતિએ પિતાની મહત્તા દર્શાવતાં કહ્યું.
ત્યારે શું હું જગતમાં નકામી છું ? મારે અભુત મહિમા તારા જાણવામાં જ નથી ? કદિ કઈ કંટાળી ગયેલા પુરૂષો તારા વેગમાં ધર્મ કે પ્રભુકીર્તન કરતાં હશે, પણ તેથી મેં મારો મહિમા ઘટી ગયો ? આ સર્વ વિશ્વ સંપત્તિનું જ સાથી છે, અને આ જગતમાં મેટામાં મોટા કાર્યો મારાથી જ સાધ્ય થઈ જાય છે. મારા સિવાય કદિપણું મહત્તાનું દર્શન થતું નથી. ” સંપત્તિએ આત્મશ્લાઘાપૂર્વક જણાવ્યું.
અરે! આત્મલાઘા કરનારી અબળા, તારા યોગથી જગત્ માં કેવું વિપરીત બને છે ? તેને વિચાર કર. અનેક જાતના છલ-કપટ, પ્રપંચ, શઠતા અને નીચતા તારે માટે જ ઉત્પન્ન થાય છે. તારા સહવાસના વિપરીત પરિ. ણામે જોઈને જ મેટા મોટા ચક્રવર્તીઓ, રાજાઓ અને શ્રીમતે તારે ત્યાગ કરી વનમાં ચાલ્યા ગયા છે, અને પુનઃ તારે સંગ ન થાય, તેને માટે અનેક જાતના ઉપાયો જે છે; એટલું જ નહીં પણ તને અતિ તિરરકારની દ્રષ્ટિએ જુવે છે. ” વિપત્તિએ તિરસ્કાર દર્શાવતાં કહ્યું.
અરે નિંદપ્રિયે ! બસ કર, તારી કઠોર વાણીને પ્રવાહ બંધ કર. મારા હૃદયમાં ભારે ધ વ્યાપી ગયો છે. તું અહિંથી સત્વર ચાલી જા. તારું દીન મુખ બતાવ નહીં. સંપત્તિની પાસે વિપત્તિ હોય જ નહીં. ” સંપત્તિએ તિરરકારના શબ્દો ઉચ્ચાર્યા.
અમે હું તારી પાસે રહેવા માગતી નથી. તારાથી તે દૂર જ રહેવું સારૂં છે, તે પણ એટલું યાદ રાખજે કે હું તારાથી ડરું તેમ નથી. તું એલીથી મારું કાંઈ પણ થઈ શકે તેમ નથી. જ્યાં મારે વાસ થયો ત્યાં તું ક્ષણવાર પણ ટકી શકીશ નહીં. * વિપત્તિએ સામે તિરસ્કાર કરી કહ્યું.

Page #17

સંપત્તિ અને વિપત્તિને સંવાદ
૨૭,
દુર્ભાગે ! હું એકલી નથી. મારી સાથે આ ચાર સહચારિણીઓ છે. તેમના અભિમાનિતા, સ્વચ્છંદતા, અજ્ઞાનતા અને પ્રમત્તતા એવા નામ છે. જ્યાં હું જાઉં છું, ત્યાં તે ચારે સહીઅર સાથે રહે છે. તેઓ કદિપણું મારે પરાભવ કરવા દેતી નથી. જે તું મારી ઉપર ધસારે કરીશ તે આ મારી પ્રિય સખીઓ તને મારીને કાઢી મૂકશે.” સંપત્તિએ પિતાની પ્રબળતા દર્શાવી.
* ગર્વ ધારિણિ! હું પણ એકલી નથી. આ મારી સાથે ત્રણ વીર પુરુષે છે. તેઓ પ્રમાદ, ચાટુકાર અને અધર્મ એવા નામથી પ્રખ્યાત છે. આ ત્રિપુરૂષના વેગથી હું જગતમાં વિજય મેળવું છું. તારી સાથે સ્ત્રી જાતિનું બળ છે, તો મારી સાથે પુરૂષ જાતિનું' બલ છે, તેથી હું તારાથી વિશેષ બલવતી છું. ” વિપત્તિએ પિતાના પક્ષની પ્રબળતા દર્શાવતાં ઉત્તર આપે.
| વિપત્તિના ગર્વ ભરેલા વચન સાંભળી સંપત્તિએ જણાવ્યું. “હે અવિચારિણી! તું પુરૂષ જાતિના બળથી બલવતી થાય છે, પણ એ બળ તારા ચરિત્રને દૂષિત કરનારૂં છે; કારણ કે, પુરૂષેની સહચારિણી સ્ત્રી વ્યભિચારિણી કહેવાય છે. તું એ વ્યભિચાર દેષને લઈને મારાથી ઉતરતી છે. તારી સાથે ભાષણ કરવું એ પણ દેવ આપનારું છે, તે પછી તારે સત્સંગ કે દૂષિત ગણાય?”
અરે! ગર્વના ગૌરવને વધારનારી વનિતા, તું મને વ્યભિચારિણી કહે છે, પણ તારા જે વ્યભિચાર મારામાં નથી. આ જગત ઉપર તારે વ્યભિચાર પ્રખ્યાત છે. પ્રથમ તે તું ચપળા કહેવાય છે. તારી સ્થિરતા કેઈપણ સ્થળે જેવામાં આવતી નથી. તું હંમેશા નવા નવા પુરૂષને ભજે છે. એક પુરૂષને આશ્રય કરતી જ નથી, તેથી ખરેખરી વ્યભિચારિણું તું પતે જ છે. તારી વ્યભિચારવૃત્તિ જગતના મહાપુરૂષોએ સાબીત કરી છે.” વિપત્તિએ કે ધના આવેશથી કહ્યું.
તું શા માટે આ પુરૂને પ્રસંગ રાખે છે? પુરૂષને પ્રસંગ સ્ત્રીને કલંકિત કરનારે છે, એ વાત જગપ્રસિદ્ધ છે.” સંપત્તિએ જિજ્ઞાસાથી પ્રશ્ન કર્યો.
અરે ઈર્ષ્યાળુ સંપત્તિ ! આ ત્રણ પુરૂષ મારા ચિરકાળના સહવાસી છે, તેમજ મારા પરમ ઉપકાની છે, તેમને લઈને જ મારો પ્રભાવ વધે છે. જ્યાં તેમને વાસ હોય ત્યાં જ મારે વાસ થાય છે. ઉપકારી પુરૂષના સહવાસથી કલંક લાગે તે પણ સ્ત્રી જાતિએ તેની દરકાર ન કરવી જોઈએ. ” વિપત્તિએ હૃદયની સત્યતા દર્શાવતાં જણાવ્યું.
“અરે દેવાચ્છાદિકે ! તારા વચનમાં સર્જાશે સત્યતા હોય એમ જણાતું નથી. આકૃતિ ઉપરથી જ આ પુરૂષે ઉપકારી દેખાતા નથી, તે છતાં મારે

Page #18

૯૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
જાણવાની ઇચ્છા છે કે, આ પુરૂષા તારેશ શા ઉપકાર વિશેષ ખુલાસે મેળવવા પુનઃ પ્રશ્ન કર્યાં.
'
કરે છે ? ” સંપત્તિએ
તારા સ્વભાવ છિદ્રશેાધક લાગે છે, છતાં હું આ પુરૂષોના ઉપકારી પરાક્રમા કહેવાની ઇચ્છા રાખું છું, તે સાંભળ. ” વિપત્તિએ પાતાની સત્ય હકીકત કહેવાની ઇચ્છાથી જણાવ્યુ.
“ જે આ હાથમાં ખડ઼ે ધારણ કરી રહેલા છે, તે મારા સહાયક વીર અધમ છે. સાંપ્રતકાળે આ વિશ્વ ઉપર તે મહાન્ વિજય મેળવે છે. જગમાં દેખાતી મનુષ્યની ઉન્નતિને આ વીર ક્ષણવારમાં તેડી પાડે છે. આ તેનુ તીક્ષ્ણ ખ અપ્રતિહત શક્તિવાળું છે. નિર્દયતા, દુરાચાર, અન્યાય, ધાતકીપણું અને ભ્રષ્ટતા સાધનારી અદ્ભુત શક્તિ તેના ખડુમાં રહેલી છે. આ વીરની શક્તિને લીધે જ કલિકાળ અને પાંચમા આરાના પ્રભાવ ટકી રહે છે. આ વીરના મને મોટા આશ્રય છે, જ્યાં તેના પ્રવેશ થયા ત્યાં કાઇપણ રીતે મારે વાસ થયા વિના રહેતા નથી. અધર્મની સહાયથી હું વિપત્તિ વિશ્વ ઉપર અનેક વિલાસા કરૂ છું. ઉત્સાહના આવેશથી વિપત્તિએ અધવીરનું પરાક્રમ કહી બતાવ્યું.
“ અરે ધિક્કારવા ચાગ્ય વિપત્તિ ! આ તારા અધર્મ વીરના પરાક્રમે સાંભળી મારા હૃદયમાં અતિશય ખેદ થાય છે. વિશ્વને વિપરીત દશામાં લાવનાર આ અધર્મીનું મુખ પણ જોવું ચેગ્ય નથી. તારા જેવી અધમ અમળા જ તેના આશ્રય લે. ખીજી કેઈપણુ સ્ત્રી આ ઘાતકી પુરૂષની પાસે ક્ષણવાર ટકે નહીં. ” સપત્તિએ તિરસ્કાર દર્શાવતાં કહ્યું.
“ અરે ઇર્ષ્યાથી દગ્ધ થયેલી યિતા! મારા આ વીર પુરૂષની નિંદા તું શામાટે કરે છે? તારા વચને મારા ઉત્કર્ષની ઇર્ષ્યાથી જ ભરેલા છે. જ્યારે તું આ મારા ખીજા વીરનું પરાક્રમ સાંભળીશ ત્યારે હૃદયમાં વધારે મળીશ.” વિપત્તિએ સામે તિરસ્કાર બતાવી જણાવ્યું.
પ્રમાદ
“ પ્રમદે ! સાંભળ. આ બીજો પુરૂષ કે જેના હાથમાં પાશ રહેલા છે, તે મારા પૂર્ણ સહાયક પ્રમાદવીર છે. તેના પાશની અંદર અદ્ભુત શક્તિ રહેલી છે. જે પુરૂષ કે સ્ત્રીએ તેના પાશમાં સપડાય છે, તે તેને આધીન થઇ જાય છે, અને સર્વ પ્રકારે તેની આજ્ઞામાં વર્તે છે. આ વિશ્વ ઉપર વીરની માટી સત્તા ચાલે છે. વળી આ વીરમાં એક મોટા ગુણ રહેલા છે કે જે આ જગતમાં સારી રીતે વખણાય છે. એ છે કે, આ વીરના પાશમાં આવેલા મનુષ્ય સદા સુખે રહી શકે છે. તેના મગજ ઉપર કાઇ જાતને ખો આવતે નથી. તેએ સતત્ નિદ્રાને આનદ લીધા કરે છે. તેમ વળી તે ફાઇની દરકાર રાખતા નથી. આ પ્રમાદના સેવકે સુખના સાધનાનો સદુપયોગ

Page #19

સંપત્તિ અને વિપત્તિને સંવાદ,
૨૯૯
કરી શકે છે. આ મારા પ્રિય વીરની મને મેટી સહાય છે. હું આ વિશ્વ ઉપર તેની જ સહચારિણી થઈ ફરું છું. આ પ્રમાદના પ્રભાવમાં જ હું આ વિપત્તિ સદા વિનાદ કર્યા કરું છું.” અંતરમાં ઉત્સાહ લાવી વિપત્તિએ પ્રમાદવીરની પ્રશંસા કહી બતાવી.
“અરે દુર્ગણ દારા ! આ તારા પ્રશંસાના શબ્દો મારા કાનમાં કઠેર લાગે છે. જેના તું આવા વખાણ કરે છે, તે પ્રમાદે જ આ દુનિઆની આબાદીને નાશ કરે છે. ભારતની ભવ્યતાને ભંગ પ્રમાદથી જ થયેલ છે, તેથી પૂર્વના વિદ્વાને પ્રમાદને પ્રલય કરવાને જ પ્રતિબોધ આપે છે. તેને માનવ શરીરને મહાન રિપુ જણાવે છે. ઉદ્યોગ અને અભ્યાસીઓ તારા આ પ્રમાદનું નામ સાંભળતાં જ કંપી ચાલે છે. હવે એ અધમની પ્રશંસા વિશેષ સાંભળવાની મારી ઈચ્છા નથી. ” સંપત્તિએ આ પ્રમાણે અનાદરના ઉદ્ગારે ઉચાર્યા.
અરે ટ્રેષિણી, સાંભળ, આ મારા ત્રીજા ચાટુકાર વીરના પરાક્રમ - હું કહી બતાવું છું કારણ તારા ઈર્ષાના અશ્ચિને વિશેષ પ્રજવલિત કરવાની મારી ઇચ્છા છે. ” વિપત્તિએ દુરાગ્રહથી પિતાની ધારણા પ્રદર્શિત કરતાં કહ્યું
હે પત્કર્ષને અસહન કરનારી અબળા, સાંભળ-આ મારા ત્રીજા ચાહુકાર વીરનું પરાક્રમ સાંભળવા જેવું છે. આ વીરના હાથમાં જે માખણને પિંડ છે, તે તેના અનુપમ માધુર્યને જણાવી આપે છે. આ વીર ચાટુકાર ખુશામતીઆ અને માખણદાસના નામથી પ્રખ્યાત છે. આ વિશ્વના તમામ મનુષ્ય આ વીરને સદા ચાહે છે અને તેના મનહર માધુર્ય ઉપર માહિત થઈ જાય છે. વધારે શું કહું, આ વીરને દેવતાઓ પણ પસંદ કરે છે, ખુશામતની શીતળ છાયામાં બેસવાને સર્વ કેઈને ઈચ્છા થયા વિના રહેતી નથી. ઘણે ભાગે તારે પણ તેના તાબામાં આવવું પડે છે. ” વિપત્તિએ આક્ષેપથી જણાવ્યું.
“ અરે મદધારિણી! આ તારા વીરને હું સારી રીતે ઓળખું છું. કેઈકઈ વાર મારે તેના આશ્રમમાં જવું પડે છે, એ વાત સત્ય છે, પણ હું હૃદયથી તેને ચાહતી નથી, અને તેના નઠારા આશ્રય નીચે લાંબો વખત ટકતી નથી; કારણ કે, તે આ તારે વીર વિશ્વના અજ્ઞાન લોકોને અધપાત કરનારે છે. તે લોકોને ફુલાવી મૂર્ખ બનાવે છે અને વિપરીત માર્ગે દોરી જાય છે. જેઓ કેળવાએલા અને સારાસારને વિવેક જાણનારા છે, તેઓ આ તારા ચાહુકાર ( ખુશામતીયા ) વિરની છાયામાં પણ આવતા નથી, અને તેનાથી દૂર નાશી જાય છે.” સંપત્તિએ પૂરી રીતે દેષદર્શન કરાવ્યું.

Page #20

૩૦૭
શ્રી આત્માનતૢ પ્રકાશ
“ પરની ઉન્નતિ જોઇ ઉદ્વેગ ધરનારી હું ચપળે ! તને વધારે શુ કહેવુ' ? દ્વેષ અને ઇર્ષ્યાથી મલિન થયેલી તારી બુદ્ધિમાં મારા આ ત્રણ વીરેશના પરાક્રમાના સત્ય પ્રકાશ પડવાના જ નથી, પરંતુ તેથી હું કાંઇ ડગવાની નથી. મારા ઉદયને! સ આધાર આ ત્રણ વીરાની ઉપર છે. હું સદાકાળ તેમના આશ્રયમાં રહેવા ઈચ્છુ છું. એ ત્રણે મારા પ્રચંડ શકિતવાળા હથીઆરા છે, અને મારૂ સુખ અને મારા આનંદ તેમના સહવાસમાં જ રહેàા છે. ” વિપત્તિએ પેાતાને પૂર્ણ પક્ષપાત જણાવી દીધે.
“ વિશ્વને વિપરીત દશામાં લાવનારી હે વિપત્તિ! હું સારી રીતે સમજી છું કે તા। મહિમા આ ત્રણ પુરૂષોથી જ છે, પરંતુ જગના અજ્ઞાની જીવા જ્યાં સુધી તારા અને આ તારા સહાયક વીરાના દુર્ગુણુ સમજશે નહીં ત્યાં સુધી તે ખીચારા અધવત્ થઇ તેમને આધીન થશે; પણ જ્યારે તેમને પૂરે પૂરે અનુભવ થશે ત્યારે તેઓ પશ્ચાત્તાપ કરી તેમના ત્યાગ કરવાના સ’કલ્પ કરશે. હુ' તને અને આ તારા સહાયક વીરેશને ધિક્કાર આપુ' છું'. ” સોંપત્તિએ તિરસ્કારથી પેાતાના હૃદયના સિદ્ધાંત જણાવી દીધા.
સંપત્તિના આ શબ્દો સાંભળી વિપત્તિ ક્રોધાતુર બની ને બેલી- અધમે ! તું ચાવળી થઇ મારા અને મારા સહાયક વીરાનેા તિરસ્કાર શું વિચારીને કરે છે ? તુ કાંઈ મારાથી ચડીઆતી નથી. આ તારી ચાર સહચારિણી સ્ત્રીએ ફેણ છે ? તેમની આળખ કરાવ્ય, એટલે મારા સમજવામાં આવે કે, તારા સહવાસ પણ કેવા ઉત્તમ છે
??
વિપત્તિના આ વચના સાંભળી સંપત્તિએ ઉત્સાહિત થઈને કહ્યું “ પ્રમદે ! મારી આ સહારિણીઓ કોઈપણ રીતે તારા સહવાસીઓથી ઉતરે તેમ નથી. સાંભળ, જેના હાથમાં પૂર્ણ ચંદ્ર જેવું તેજસ્વી છત્ર છે, તે મારી સહચારિણી મ્હેન અભિમાનિતા છે. આ મનેાહર બાળાના પ્રભાવ આખા વિશ્વમાં પ્રસરી રહ્યો છે. જગતમાં ધર્મ, કુલ, જાતિ, દેશ અને વત્તું રક્ષણ કરનારી જ આ મહાદેવી અભિમાનિતા છે. તેના મહાન પ્રભાવથી જ આ જગત્ને વ્યવહાર ચાલે છે. જે આ હાથમાં રત્નજડિત સુવર્ણના કલશ રાખી ઉભી છે, તે મારી પ્રિય સહવાસિની સ્વછંદતા છે. તેણીના પ્રભાવથી જગતના સર્વ જને સ્વતંત્રતાના નામે ચરી ખાય છે, અને પરતંત્રતાનુ મહાદુ:ખ તેનાથી દૂર નાશી જાય છે. જેના હાથમાં આ રકતવથી સુશોભિત કુંકુમપાત્ર છે, તે મારી સહચારિણી સખી અજ્ઞાનતા છે. તેણી આ જગતને નિશ્ચિ ંતતાનુ ભાન કરાવી સદા સુખમાં રાખે છે, જે ઉપરથી વિદ્વાને કહે છે કે,

Page #21

-wivvvvvvvvvv
સંપત્તિ અને વિપત્તિને સંવાદ
૩૦૧ પ્રજ્ઞઃ સુર્વ જ્ઞાતિ” જે અજ્ઞાનતાથી યુકત છે, તે પુરૂષ સુખે જીવે છે. ” જેના હાથમાં મનહર પુષ્પની માળા છે, તે મારી પ્રિય સહચરી પ્રમત્તતા છે. તેણીના પ્રભાવથી અનેક મનુષ્ય મોજમજા ભોગવે છે. આ ચાર સહવાસિનીઓ હંમેશાં મને અનુસરે છે, અને જ્યાં મારો વાસ થાય, ત્યાં તેઓ આનંદપૂર્વક વસે છે.”
અરે વૃથા ગર્વ ધરનારી ! આ તારી સહચારિણીઓને હું સારી રીતે ઓળખું છું. તેમની સાથે મારે પણ સંબંધ છે. કેટલેક સ્થળે મારો વાસ તેમને લઈને પણ થાય છે. તે મારા સહવાસી વીરાની વૃથા નિંદા કરી છે, પણ આ તારી સહચારિણીઓ પણ તેમના જેવી જ છે. જે તું એમની પ્રશંસા કરતા હો તે તારે મારા સહવાસિઓની પણ પ્રશંસા કરવી જોઇએ.” વિપત્તિએ ખરી વાત જણાવી દીધી.
અરે અધમે ! શું આ મારી સહચારિણીઓ સાથે તારે પણ સંબંધ છે ? હું એ વાત બિલકુલ માનતી નથી. તારા પક્ષપાતી વચન ઉપર મને બિલકુલ વિશ્વાસ નથી. વાર્થી હૃદયને વિશ્વાસ શી રીતે રાખી શકાય?” સંપત્તિએ આક્ષેપ પૂર્વક જણાવ્યું.
અવિશ્વાસિનિ! એ તે આ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ છે. આ તારી સહવાસિનીએને પૂછવાથી તને હમણાં જ ખાત્રી થશે.” વિપત્તિએ દઢતાથી જણાવ્યું.
વિપત્તિના આ વચન ઉપરથી સંપત્તિએ પોતાની સહચારિણીઓને પૂછયું એટલે તે સઘળીએ એકી અવાજે કહ્યું કે, “અમારે પણ ઘણું વાર વિપત્તિએની સાથે સંબંધ થાય છે.” તેમના આ વચને સાંભળી સંપત્તિનું મુખ નિસ્તેજ બની ગયું, તેના મુખની આસપાસ ગ્લાનિ પ્રસરી ગઈ.
આ વખતે એક મહાત્મા તે માર્ગે પ્રસાર થતા હતા, તે તે સ્થળે આવી ચડયા. તેઓએ જ્ઞાનના પ્રભાવથી સંપત્તિ અને વિપત્તિના સ્વરૂપને ઓળખી લીધું. તેમની ભવ્ય મૂર્તિ જોતાં જ સંપત્તિ અને વિપત્તિ બંને પરિવાર સાથે આશ્ચર્ય પામી ગઈ, અને અંજલી જે તેમની સન્મુખ ઉભી રહી. મહાત્મા મુખ ઉપર આનંદના અંકુરો પ્રગટ કરી બોલ્યા–“હે ભવ્ય અને અભિવ્ય રૂપ વાળી બાળાઓ ! તમારું સ્વરૂપ મારા સમજવામાં આવ્યું છે. તમે બંને શા માટે વાદ કરે છે? તમે બંને આ સંસારચક્રને વેગ આપનારી છે. અસ્ત દયનું ચક પણ તમારે આધારે જ ચાલે છે. તમારું સ્વરૂપ જૂદું જુદું દેખાય છે, પણ વસ્તુતાએ તમે બંને જ સહચારિણી છે. તમારામાં સંપ દેખાતો નથી,

Page #22

૩૦૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
પણ તમે સાથે જ રહેનારીઓ છે. વૃથા વાયુદ્ધ કરશે નહીં. તમારા આ સહવાસીઓ જૂદા જૂદા દેખાય છે, પરંતુ વરતુતાએ તેઓ પણ એક જ છે.”
મહાત્માના આ વચન સાંભળી બંને ચકિત થઈ ગઈ. સંપત્તિના હૃદયમાં વિશેષ અપશેષ થઈ આવ્યું. પિતાને વિપત્તિની સમાન ગણી એ તેને જરા પણ રૂચિકર લાગ્યું નહીં, આથી તેણીએ ખિન્નવદને વિનયથી જણાવ્યું.
મહાત્મન ! હું સંપત્તિ કે જેને માટે આખું વિશ્વ સદા ઉત્સુક રહે છે અને જેને મેળવવાને અનેક જાતના સત્કર્મો કરે છે, તેને આપે વિપત્તિની સમાન ગણી, એ શું? આપ મહાત્માના મુખમાંથી આવા શબ્દો નીકળે તે પછી મારી પ્રશંસા કેણ કરશે?” સંપત્તિના આ વચને સાંભળી મહાત્મા બોલ્યા“ભદ્ર ! જે કહ્યું છે તે સત્ય છે. તું તારા હૃદયમાં જરા પણ અપશેષ કરીશ નહીં. જે લેકે મહિના પાશમાં સપડાએલા છે, તે લોકો જ તારી પ્રશંસા કરે છે, પરંતુ જેમના હૃદયને મેહને એક અંશ પણ સ્પર્યો નથી, તેવા મહાત્માઓ કદિપણ તારી પ્રશંસા કરશે નહીં. મહાત્માઓને તે સંપત્તિ અને વિપત્તિ સમાન છે, કારણ કે તેઓ તમારા બંનેના સ્વરૂપને યથાર્થ રીતે સમજે છે. જે માર્ગે જનસમાજનું કલ્યાણ થાય તે માગને જ તેઓ પસંદ કરે છે, છતાં પણ તમારામાં રહેલા ગુણેને તેઓ વર્ણવે છે. તમે બંને તદ્દન નિરૂપગી નથી, ભદ્ર! સંપત્તિ, તારામાં એક મહાન ગુણ રહેલું છે, તે એ છે કે તારી પ્રાપ્તિ થતાં મનુષ્ય તારો સદુપયોગ કરે જેઈએ. તારામાં મેહ કે આસક્તિ રાખ્યા વગર જે તારે સદુપયોગ કરે છે, તે તારા સહવાસમાં રહીને પણ કલ્યાણને પાત્ર બને છે. આ વિશ્વમાં તારાથી અનેક કલ્યાણ સધાય છે, પરંતુ તારે પ્રસંગ એ ભયંકર છે કે જેથી અલ્પમતિ મનુષ્ય ઉન્માર્ગે ચડી જાય છે અને આખરે તેમને તારા મધુર ફલને વિપરીત સ્વાદ લેવો પડે છે.”
- મહાત્માના આ વચનથી સંપત્તિના હૃદયને જરા આશ્વાસન મળ્યું, પણ વિપત્તિ ગ્લાનમુખી અને ચિંતામગ્ન થઈ ઉભી રહી. ક્ષણવારે તેણીએ નમ્રતાથી જણાવ્યું. “ભગવન્! આપે સંપત્તિના ગુણ કહ્યાં, તેવા મારા ગુણ પણ કહેવાની કૃપા કરશે. આ૫ નિષ્પક્ષપાતી મહાત્મા છો, એટલે આપને વિશેષ કહેવાની જરૂર નથી.”
વિપત્તિની પ્રાર્થના સાંભળી, સમદષ્ટિ મહાત્મા ગંભીર સ્વરથી બેલ્યા— “વિપત્તિ ! તું કોઈ પણ માણસને પ્રિય નથી. તારે યોગ ઘણે ભયંકર છે, છતાં તારામાં પણ કેટલાએક ગુણ રહેલા છે. આ વિશ્વ ઊપર શ્રદ્ધા, દઢતા અને ધૈર્યની પરીક્ષા તારા વેગથી જ થાય છે, તેમજ વૈરાગ્ય જે અદ્ભુત

Page #23

મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ
૩૦૬
મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ.
અનુવાદક–વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ,
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૨૬૨ થી શરૂ. ) જાગ્રત અવસ્થામાં વિષય મનની બહાર સ્વતંત્રરૂપમાં સ્થિત થયેલ હોય છે, જેથી કરીને હમેશાં આપણે સ્વમમાંથી ઉઠીએ છીએ કે તરતજ એ વિષયને દેખીએ છીએ, પરંતુ સ્વમમાં સ્વમને વિષય ત્યાંસુધી દેખાય છે જ્યાં સુધી મન રહે છે અને સ્વમ બની રહે છે, કેમકે સ્વમની સૃષ્ટિ મનમાંથી ઉદ્દભવે છે. મન જાગ્રત અવસ્થામાં આવે છે ત્યારે બધા સ્વમના વિષય અદશ્ય થઈ જાય છે.
શ્વાસ લે, સાંભળવું, જેવું, અનુભવવું, સ્વાદ લે, સુંઘવું-એ સઘળાથી મનમાં સંસ્કાર ઘડાય છે. સાધનાથી સંસ્કાર નષ્ટ કરાય છે. જ્ઞાની પુરૂને સંસ્કાર હાતા નથી, તે જ્ઞાનથી દગ્ધ થઈ જાય છે. એટલું તે નિઃસંદેહ છે કે સંસ્કારનું બળ અંતઃકરણમાં જામે છે, પરંતુ તે સંસ્કાર નિર્દોષ હોય છે અને જ્ઞાનીઓને બંધનકર્તા થઈ શકતા નથી.
જુઓ, કેવી રીતે મનમાં વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થાય છે. બધી વસ્તુઓને ક્ષણ ભંગુર સ્વભાવ મનની અંદર એક જાતને ઉદ્દેગ ઉત્પન્ન કરે છે, અને એ સ્વભાવ અનુસાર સાંસારિક પ્રતિક્રિયા વધારે ઓછી શકિતથી પ્રત્યેકના મન ઉપર અસર પાડે છે. એવી અનિવાર્ય ભાવના જાગે છે કે પરિમિત વસ્તુ આપણી અંદરની અપરિમિત શકિતને સંતુષ્ટ નથી કરી શકતી, અર્થાત્ પરિવર્તનશીલ અને નાશવંત પદાર્થ આપણુ અપરિવર્તનશીલ અને અમર સ્વભાવને સંતુષ્ટ નથી કરી શકતા.
ગુણ પણ પ્રાયે કરીને તારા દર્શનથી પ્રગટ થાય છે. કર્મના વિલાસે કે જે અદષ્ટ અને અદ્દભુત છે, તેની પ્રતીતિ તારા ઉપરથી જ થાય છે. જે આ જગતમાં તારું દર્શન ન થતું હેત તે કેઈ ધર્મ અને કર્મને માન આપતે નહીં, તેથી હું પોતે તદન નિર્ગુણ છે એમ ધારીશ નહિ.”
મહાત્માના આ વચને વિપત્તિને આશ્વાસન રૂપ થઈ પડ્યા. તેના મુખમંડળ ઉપર કંઈક હર્ષના ચિહ્ન પ્રગટ થયા. પછી મહાત્મા ત્યાંથી અકસમાત પસાર થઈ ગયા, અને સંપત્તિ અને વિપત્તિ પણ પોતપોતાના પરિવાર સાથે ઈચ્છીત પ્રદેશમાં ચાલી ગઈ.
(શાસ્ત્રી.)

Page #24

sex
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
પાંડવાની પત્ની દ્રોપદી મન અવિદ્યા છે, એ ગેાપ્ય અર્થ છે.
અને પાંડવા પાંચ જ્ઞાનેન્દ્રિયેા છે. ધૃતરાષ્ટ્ર
જગમાં મન અને પ્રાણ એ પ્રધાન તત્વ છે. હડચેગી પ્રાણને વશ કરવાની ચેષ્ટા કરે છે, રાજયોગી મનને વશ કરવાની ચેષ્ટા કરે છે, જ્ઞાનચેાગી પેાતાના સાધનનો પ્રારંભ બુદ્ધિ અને ઈચ્છાશક્તિદ્વારા કરે છે.
'
" ध्यानं निर्विषयं मनः જ્યારે મન ઇંદ્રિયોના વિષચેાના ચિંતન તથા ઉપભાગથી મુકત થઇ જાય છે ત્યારે જ ધ્યાન થાય છે.
પ્રાણાયામથી મનેાનાશ નથી થઇ શકતા, પણ અમુક સમય સુધી વૃત્તિયા શાંત થઈ જાય છે.
વાસનાત્મક મનને અવાજ તમને અશુભ માગે લઈ જશે. મનને શુદ્ધ કરા અને સાત્વિક મનને અવાજ સાંભળે.
ચિત્ત મનસ્તત્વ છે, એ અંતઃકરણની ખારી છે. એ સંસ્કારને કોષાગાર છે, જેમાંથી મન, બુદ્ધિ, ચિત્ત, અને અહંકારની ત્રણ પ્રધાન વૃત્તિયેા નીકળે છે. મન સંકલ્પ વિકલ્પ કરે છે, એ વિચારે છે કે અમુક વસ્તુ સારી છે કે ખરાખ. બુદ્ધિ તેના વિવેક કરે છે.
જ્યાં સુધી ઇચ્છા હૈાય છે ત્યાં સુધી મનની અંદર રાગ અને દ્વેષ સાથેાસાથે રહે છે.
તથા
ઇન્દ્રિચે વિષયાકાર ઇચ્છાએ છે. જોવાની ઇચ્છા ચક્ષુઇન્દ્રિય છે, સાંભળ વાની ઇચ્છા શ્રાત્ર છે. ઇન્દ્રિયાની બે અવસ્થાએ હેાય છે. સ્થિત્યાત્મક ગત્યાત્મક. જ્યારે ઈચ્છાએ ક્રિયાન્વિત થવા લાગે છે ત્યારે ઇન્દ્રિયા ગતિશીલ થાય છે, એજ ગત્યાત્મક દશા છે. ઇચ્છાઓ પૂર્ણ થાય છે કે તરત જ ઇન્દ્રિયા તૃપ્ત થઈને સ ંકુચિત થઇ જાય છે, એજ સ્થિત્યાત્મક અથવા નિષ્ક્રિય અવસ્થા છે.
પાશ્ચાત્ય વૈદકશાસ્ત્ર અનુસાર પ્રકાશક પન અહારથી નેત્રની પુતળી (Retina) પર આઘાત કરે છે અને તેમાં એક ઉલ્ટું ચિત્ર અંકિત થઈ જાય છે. એ ક ંપન ચાક્ષુષપ્રણાલીદ્વારા મસ્તકના પાછલા ભાગમાં રહેલા દષ્ટિકેન્દ્રમાં જાય છે. ત્યાં એક સ્પષ્ટ ચિત્ર અને છે, ત્યારે તમે તમારી સામે ખુરશી જોઇ શકા છે. પ્રત્યક્ષના વેજ્ઞાન્તિક સિદ્ધાંત એ છે કે મન ઇન્દ્રિય-પ્રણાલીદ્વારા ખાદ્ય :વિષયાના આકાર ગ્રહણ કરે છે.
જગત્ એ જીવની માનસિક સૃષ્ટિ નથી. કેવળ ઇશ્વરીય મનના એક જ વિચાર આ દશ્ય જગતની સૃષ્ટિ કરી નાખે છે.

Page #25

મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ
૩૦૫
વૈયક્તિક મન જ બાહો વિષય જુએ છે. જો તમે એ જ વિષને અણુવીક્ષણ મંત્રથી જુઓ તે તે જુદા જ દેખાશે. જો તમે સીધા મનથી જ જોઈ શકે તો તમને બિસ્કુલ જુદા જ દેખાશે. હિરણ્યગર્ભ અથવા કાર્ય બ્રહ્મના દષ્ટિકેણ તદ્દન જૂદા જ હોય છે. તે તે પ્રત્યેક વરતુને પિતાની અંદર રહેલા એક કંપન અથવા ગાતના રૂપમાં પિતાના સંકલ્પ સમાન જુએ છે. આપણે આપણી ઈચ્છા માત્રથી આપણી કલ્પનાનું સંવરણ કરી શકીએ છીએ. '
મન અંધારામાં ભટકે છે, એ ક્ષણે ક્ષણે ભૂલ્યા કરે છે, તે એક વખતે એક જ કાર્ય કરી શકે છે, તે પરિમિત છે, જડ છે, પરિચ્છિન્ન છે, તે સત્વગુણનું કાર્ય છે, તે વિનાશી છે, ચંચળ સ્વભાવનું છે. તે ભાવે, સંસ્કારે, અભ્યાસ, વેદનાઓ અને ભાવનાઓના એક રાશિ સમાન છે. અધિષ્ટાન બ્રહ્મમાંથી તે પ્રકાશ પ્રાપ્ત કરે છે. મનને વશ કરી શકાય છે. માતા પેય વસ્તુથી ભિન્ન છે. સ્વપ્નમાં મનની ક્રિયાઓ નથી થતી. આપણે હંમેશા મારૂં મન” એમ કહીએ છીએ, પણ મન તે આપણું એક સાધન છે, એટલા માટે મન પોતે પ્રકાશ-આત્મા નથી.
નિદિધ્યાસનમાં ચિંતન બંધ થઈ જાય છે. એક જ ભાવના રહી જાય છે. જ્યારે એ ભાવના પણ ચાલી જાય છે ત્યારે નિર્વિકલ્પ સમાધિ ઉત્પન્ન થાય છે.
સહજ ચેતના સાની અંદર એકસરખી જ હોય છે. એ શુદ્ધ ચેતના એક જ હોય છે જેને કુટસ્થ ચૈતન્ય કહે છે. મનની બધી ક્રિયાઓ, તેમજ સૌના મનમાં જે વિકાર ઉત્પન્ન થાય છે તે સઘળા એક સમષ્ટિ-ચેતનાની સામે ઉપસ્થિત થાય છે જે માનસિક વૃત્તિના સાક્ષી છે.
– ચાલુ. SLEBEBDEBEZSADRES તું પ્રશ્નોત્તર સ્મશ્યાઓ. છgenggaegerages
(મહાવીર) પ્રશ
ઉત્તરકોણ શેભે પપદ થકી
ભ્રમર. કે નામ નદી મુખ
પહાડ. કેણ સ્વામી કિરણ તણો
સવિતા. કોણ મૂળ સહુ સુખ
ધરેમ.

Page #26

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
અક્ષય
કુ
(મહાવીર) કેણ ન્યારૂં જળ પંકથી
કમળ સાગરમાં કેણુ સહાય
જહાજ ચિરંજીવી સાહિત્ય કયું
કવિતા કયું પદ શ્રેષ્ઠ મનાય
પરમ ( ભગવાન ) કયું દાન ઉત્તમ કહ્યું ગંભીર કેણ ગણાય
સાગર કુસુમ આપે શું જગતને
સુવાસ કયે ભવ શ્રેષ્ઠ મનાય.
માનવ અરિહંત. અનંત જ્ઞાન આપે લહ્યું, રિધ્ધ સિદ્ધથી શેમંત; હંફાવી શત્રુ હણ્યા, તો તેથી અરિહંત.
વીતરાગ, વીર્ય ફેરવી શિવપદ વરિયા, તરી ગયા સંસાર, રાગ દ્વેષ રગદોળ્યા તેથી, ગણાયા વીતરાગ.
નવર. જીત્યા જાલીમ શત્રુને. નરભવ સફળ કીધ. વચનામૃત વરસાવીને. રક્ષા સહુની કીધ.
છગનલાલ નહાનચંદ નાણાવટી.

Page #27

::
(C
વિવેકપ ત.
વિવેકપર્વત
ભવચક્રપુરના રહેવાસી લેકે જ્યાંસુધી આ વિવેકગિરિને દેખતા નથી ત્યાં સુધી દારૂણ દુ:ખથી પીડાયા કરે છે. જ્યારે તેએ આ પતને દેખે છે ત્યારે આ ભવચક્રપુરમાં તેનું મન રતિ પામતું નથી. સત્ય અસત્યને યથાર્થ સમજવાવાળા વિવેકી જીવાને આ સ ંસારમાં આસક્તિ રહેતી નથી. તેમનું મન આત્માના સાચા સુખ તરફ વળે છે. તે આ ભવચક્રના ત્યાગ કરીને આ મહાન્ ગિરિ ઉપર જયારે આરૂઢ થાય છે ત્યારે વિવિધ દુ:ખાથી મુક્ત થઇને મહાન્ આનંદના ભાગી થાય છે. ’
""
C
૩૦૭
વિવેક પ્રગટ થતાં કર્મ સારાં કરાય છે તેથી દુઃખ થતું નથી અને આનંદ પ્રગટે છે. ’
આ નિર્માળ અને ઉંચા પર્વત ઉપર રહેનારા જીવાને હથેળીમાં રહેલી વસ્તુની માફક ભવચક દેખાઇ આવે છે, તે પછી તેઓ વિવિધ દુઃખથી ભરેલા ભવચક્રને દેખતાં જ તેનાથી વિરક્ત મને છે. વિવેકગિરિ તરફ પ્રેમ બંધાતાં ભવચક્રથી વિરક્ત થાય છે, કેમકે તાત્ત્વિકરીતે આ ગિરિ ખરેખરા સુખનું કારણ છે, એમ તેમને નિશ્ચય થાય છે.
સત્યાસત્યના નિશ્ચય થતાં ભવચક્રનું ખરૂં સ્વરૂપ તે જીવ સમજી શકે છે. “ આત્મા તરફ પ્રેમ અધાતાં ભવનાં દુઃખાથી વિરક્ત થવાય તે સ્વાભાવિક છે. ” ભવચક્રમાં રહેવા છતાં પણ આ વિવેકગિરિના મહાત્મ્યથી મનુષ્યા નિર'તર સુખી થાય છે. ‘ સત્યના ભાનવાળા જીવા સંસારમાં રહેવા છતાં નિલેપ રહી શાન્તિ અનુભવી શકે છે.’
“ અપ્રમત્તતા શિખર, ’
વિવેક પર્યંતનુ આ અપ્રમત્તતા શિખર છે. “ ધન ધાન્યાદિ, શરીર અને ક એ સર્વાથી હુ... જૂદો છુ. આવી ભેદબુદ્ધિ તે વિવેકજ્ઞાન છે. વિવેકદ્રષ્ટિ થવાથી ક્રોધાદિક કષાયની નિવૃત્તિ થાય છે. આ દોષોનુ હળવા થવાપણું અને આત્મભાનમાં જાગૃત થવાપણું' તે અપ્રમત્તદશાને શિખર કહેવામાં આવે છે. ”
આ શિખર સર્વ દોષોના નાશનુ કરનારૂ છે. અંતરંગ મહામહાર્દિક દુષ્ટ રાજાને ત્રાસનુ કારણ છે. કોઈ કોઈ વખત મહામેાદિ આ વિવેક પર્યંત ઉપર આરૂઢ થયેલા લેાકાને ઉપદ્રવ કરવા આવે છે. તે વખતે વિવેક પર્યંત ઉપર

Page #28

૩૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
આરૂઢ થયેલા લોકો શરવીર બનીને આ અપ્રમત્ત શિખર ઉપરથી તેમને નીચા ફેંકી દે છે, તેથી તેમના હાડકાનાં ચૂરેચૂર થઈ જાય છે. છેવટે કાયર થઈને શિખરને દૂરથી જોતાં જ તેઓ નાશી જાય છે.
વિવેકાદિક અંતરંગ રાજાઓએ શત્રુઓને નાશ કરવા માટે આ શિખર બનાવેલું છે.
વિવેકી થયા પછી જ્યારે તે વિવેકને વર્તનમાં મૂકવારૂપ અપ્રમત્ત આત્મભાનમાં જીવ સ્થિર થાય છે ત્યારે મહામે હાદિ શત્રુઓ જે અશુભ પ્રકૃતિને આશ્રયી રહેલા છે તેઓની સત્તા-શક્તિ વિખરાઈ જાય છે. પછી જ્યારે
જ્યારે આ અપ્રમત્તદશામાં જીવ આવી રહે છે ત્યારે ત્યારે મહામહાદિ તેની નજીકમાં આવતા નથી અને સન્મુખ પણ જોઈ શકતા નથી, માટે જ કહેવામાં આવેલું છે કે વિવેકાદિક અંતરંગ રાજાઓએ આ અપ્રમત્ત શિખર મહામહાદિકને નાશ કરવા માટે જ બનાવેલું છે. આ શિખર ત, વિશાળ, ઉંચું અને સર્વ લોકોને સુખકારી હેવાથી બહુ જ સુંદર છે. “અપ્રમત્તદશા ઉજવળ, વિશાળ અને સર્વ કરતાં શ્રેષ્ઠ હોવાથી જીવને સદા સુખદાઈ છે.” (અતિ નિકટ ભવ્યાત્માઓ જ આવી ઉચદશાને અનુભવ કરી શકે છે.) ઈતિશ.
સ. ક. વિ.
આત્મિક રાજ્યપ્રાપ્તિને ઉપાય. આત્મિક રાજ્યની પ્રાપ્તિ માટે તે માર્ગના પારગામી ગુરૂદેવની સેવા કરવી. ધર્મશાસ્ત્રોનાં રહસ્યના પારગામી થવું. શાસ્ત્રના ઉંડા રહસ્યને વિચાર કરવો. તે વડે મનને દઢ કરવું, મનશુદ્ધિ માટે ક્રિયા કરવી. આત્મભાન જાગૃત રહે તે માટે સત્યુરૂને સમાગમ કર. અસત્સંગ તેમાં વિઘરૂપે છે માટે તેને ત્યાગ કરે. રાગ-દ્વેષ દૂર કરવા. બધા જીને પોતાસમાન ગણવા. પિતાની માફક સર્વ જીવો સુખના વાંક છે માટે તેમનું રક્ષણ કરવું. શક્તિ
અનુસાર તેમને જોઈતી મદદ કરવી. વાણી ઉપર કાબૂ મેળવો. તે માટે પ્રિય, પથ્ય, સત્ય, સ્વલ્પ, સમાચિત બોલવાની ટેવ પાડવી. બાહ્યધન એ મનુષ્યોના પ્રાણુ જેવું છે, જેના જવાથી જીવ દેહને પણ ત્યાગ કરે છે, તેવા કારણોમાં નિમિત્ત કારણ ન થવાય તે માટે કેઈનું કાંઈ પણ તેની ઈચ્છા સિવાય ન લેવું. નવવાડ શુદ્ધ બ્રહ્મચર્ય પાળવું. બાહા અને અત્યંતર પરિગ્રહનો ત્યાગ કરવો. સંયમને ઉપકારી જીવન જીવવું, નિર્દોષ આહાર, પાણી, વસ્ત્ર, પાત્રાદિકની મદદ લઈ, ધર્મમાં મદદગાર શરીરનું રક્ષણ કરવું. સ્થાનાદિ પ્રતિબંધ થવા ન પામે

Page #29

આત્માની ત્રણ અવસ્થાની સમજ.
૩૯ તે માટે નવકલ્પી વિહારે પ્રતિબંધ રહિત વિચરવું. નિદ્રા, તંદ્રા, આલસ્ય, વિષાદ (ખેદ) અને પ્રમાદને અવકાશ ન આપો. અનુકૂળ ઇન્દ્રિય વિષયમાં આસકત ન થવું અને પ્રતિકૂળમાં ઉજિત ન થવું. સદા સંતોષી બનવું. દરેક ક્ષણે વિશુદ્ધ પરિણામ વડે કમમેલ ધોયા કરે. વિવિધ તપશ્ચર્યા કરવી. પાંચ પ્રકારે સ્વાધ્યાય કરે. પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિવાળા પવિત્ર માર્ગમાં અંતઃકરણને જોડવું. સુધા તૃષાદિક પરિષહે સહન કરવા. ધૃતિ, બુદ્ધિ અને મૃતિ વધે એ અભ્યાસ સેવ. મનને આત્મા તરફ વાળવું અને પરમાત્મસ્વરૂપમાં એકાગ્રતા વધારવી. આ પ્રમાણે વર્તન કરવાથી આત્મિક રાજ્યમાં પ્રવેશ થઈ શકે છે. અધિકારી જીવે તેમ કરવું ઉચિત છે.
અભ્યાસ અને વૈરાગ્ય.” વૈરાગ્યની મદદથી વિશ્વના તમામ પદાર્થોમાંથી વિરક્ત થવાય છે. જે વૈરાગ્ય ન હોય તે જીવ પોતાનો માર્ગ મૂકીને કોઈને કોઈ વિષયમાં આસક્ત થઈ જઈ આગળ વધતું અટકી પડે છે. માટે આત્મરાજય મેળવવામાં વૈરાગ્યની બહુ જરૂર છે. સામાન્ય વૈભવથી માંડી દેવલોક સુધીનો વૈભવ કાગડાની વિટ્ટ જે લાગવો જોઈએ. આત્મમાર્ગના પ્રમાણમાં મદદગાર થાય એવાં સાધન સેવવાને સતત-૯૮થાયી અભ્યાસ પ્રેમપૂર્વક વધારવો જોઈએ. મનની ચંચળવૃત્તિઓ રોકાય અને શુદ્ધ બને તે અભ્યાસ બહુ ઉપયોગી છે. અભ્યાસ અને વૈરાગ્ય આ બંને આત્મરાજ્યમાં પ્રવેશવા સહાયકરૂપે ગ્રહણ કરવા. ઇતિશમૂ.
( સંગ્રહીત ) સદ્દગુણાનુરાગી કપૂરવિજયજી.
આત્માની ત્રણ અવસ્થાની સમજ.
જૈન શાસ્ત્રમાં સંખ્યાતિત અવસ્થાઓનું બહુ જ સંક્ષેપમાં વગિકરણ કરીને દેહધારી આત્માઓની ફકત ત્રણ અવસ્થા વર્ણવવામાં આવી છે.
૧ બહીરાત્મ અવસ્થા–૨ અંતરાત્મ અવસ્થા–૩ પરમાત્મ અવસ્થા. ૧ બહીરાત્મ અવસ્થામાં આત્માનું વાસ્તવીક વિશુદ્ધરૂપ અત્યંત ઢંકાયેલું હોય
છે, તેને લીધે આત્મા મિથ્યા અધ્યાયવશ થઈને પદગલીક વિલાસ સર્વસ્વ
માની લે છે. અને તેની પ્રાપ્તિ માટે પિતાની બધી શકિત ખર્ચી નાખે છે. ૨ અંતરાત્મ અવસ્થામાં–આત્માનું વાતવીક સ્વરૂપ પૂર્ણ રીતે પ્રગટ થતું
નથી. પરંતુ તેના ઉપરનું આવરણે ગાઢ ન રહેતાં શિથિલ-શિથિલતર–

Page #30

૩૧૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ શિથિલતમ થઈ જાય છે. જેને લીધે તેની દ્રષ્ટિ દિગલીક વિલાસે તરફથી હઠી શુદ્ધ સ્વરૂપ તરફ લાગી જાય છે. એથી જ તેની દ્રષ્ટિમાં શરિર આદીની છતા કે નવીનતા એ પિતાની જર્ણતા કે નવીનતા નથી એમ સમજે
છે. આ બીજી અવસ્થા જ ત્રીજી અવસ્થાનું પગથીયું છે. ૩ પરમાત્મ અવસ્થામાં આત્માનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ પૂર્ણ પ્રગટ થઈ જાય છે, અર્થાત તેની ઉપરનાં ગાઢ આવરણે બીલકુલ નાશ પામી જાય છે.
પહેલું બીજું ને ત્રીજું ગુણસ્થાન બહીરાત્મ અવસ્થાનું ચિત્રણ છે. ચોથાથી બારમાં ગુણસ્થાન સુધીનાં ગુણસ્થાને એ અંતરાત્મ અવસ્થાનું દિગદશન છે અને તેરમાં તથા ચદમાં ગુણસ્થાનમાં પરમાત્મ અવસ્થાનું સ્થાન રહેલું છે. તે અવસ્થા (તે ગુણસ્થ ન) આત્માએ ગમે તે ભેગે પ્રાપ્ત કરવી જ જોઇએ.
સંગ્રાહક, મોતીલાલ નરોત્તમ કાપડીઆ
વકીલ કેશવલાલ પ્રેમચંદ મોદીનો સ્વર્ગવાસ.
બંધુ કેશવલાલભાઈ પ્રેમચંદ બી. એ. એલએલ. બી. તા. ૨૫-૬-૩૨ ના જ સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. તેઓશ્રી અમદાવાદના વતની, શેઠશ્રી આણંદજી કલ્યાસજીની પેઢીના સ્થાનિક પ્રતિનિધિ અને પ્રતિષ્ઠીત વકીલ હતા. રવભાવે મીલનસાર, માયાળુ, નિરભીમાની હતા. તેઓશ્રી જૈન ધર્મના ઉંડા અભ્યાસી અને સાહિત્ય રસિક હતા. આ સભા તરફથી ઘણા વખતથી પ્રગટ થતા પ્રાચીન સાહિત્ય ગ્રંથથી ખુશી થઈ ઘણા વખતથી લાઈફ મેમ્બર થયા હતા. આ સભા ઉપર સંપૂર્ણ પ્રેમ ધરાવતા હતા. તેઓશ્રીના સ્વર્ગવાસથી જૈન સમાજને નહિં પુરી શકાય તેવી એક જૈન નરરત્નની ખેટ પદ્ધ છે. તેમના પવિત્ર આત્માને અખંડ શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ તેમ પ્રાર્થના કરીયે છીયે.
પ્રતીમાજી જોઇએ છે. અ ( ભાવનગર ) ના કરચલીયાપરાના દેરાસરજીમાં મૂળનાયક તરીકે બીરાજમાન કરવાને શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુના ૧૦ થી ૧૫ ઈંચ પ્રમાણના પ્રતીમાજી જોઈએ છે. અનુકૂળ શરત સાથે લખે – શ્રી જૈન સંધ પિઢી છે.
શેઠ ડેસાભાઈ અભેચંદ. ભાવનગર.

Page #31

શ્રી ધમઁપરિક્ષા—( શ્રી જિનમંડનગણિ વિરચિત. )
સેનું જેમ ચાર પ્રકારની પરિક્ષાએ કરી ગ્રહણુ થાય છે તેમ કેવા પ્રકારની પરિક્ષા (ગુણા) એ કરીને ધર્માં ગ્રહણુ કરવા તે આઠ ગુણાના વિસ્તારપૂર્વક વિવેચન સાથે ઉપદેશક, સુંદર, મનનપૂર્વક વાંચતાં હૃદયને તેવી અસર કરી ધ ગ્રહણ કરવા ઉત્કટ જિજ્ઞાસા થાય તેવી જુદી જુદી દશા કથાએ આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે.
આત્માના દ્રવ્ય-ભાવરૂપી રાગાને દૂર કરવા માટે રસાયનરૂપ અને જાત્યવત સુવ'ની જેમ કરજને દૂર કરી, આત્માને અત્યંત નિમળ કરનાર, સદ્ધર્માંના પરમ ઉપાસક બનાવી પરમપદ—માક્ષના અધિકારી બનાવે છે. પંદર ફાર્મ ખસેહુ ઉપરાંત પાનાના ઉંચા એન્ટ્રીક પેપર ઉપર સુંદર ગુજરાતી ટા×પથી છપાવી સુશોભિત બાઇન્ડીંગથી આ ગ્રંથ કૃત કરવામાં આવેલ છે. કિંમત રૂા ૧-૦-૦
॥ श्री वसुदेवहिण्डि प्रथमखण्डम् ॥
द्वितीय अंशः बीजो भाग.
સંપાદા તથા સાધકા—મુનિરાજશ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજ તથા મુનિરાજશ્રો પુણ્યવિજયજી મહારાજ.
આ ખીજા અશમાં આઠમાથી અઠ્ઠાવીશમા સુધી ૨૧ લભકા આવેલા છે. જે ૧૦૪૮૦ શ્લેાકેામાં પૂર્ણ થાય છે.
આ પ્રથમ ખડતા, તથા કર્તા મહાત્માના પરિચય અને આ ગ્ર ંથ કેટલા ઉચ્ચ કેાટીનેા છે, પરિશિષ્ટાને લગતા વિશેષ પરિચય, પ્રસ્તાવના, વિષયાનુક્રમ, કૈાષ આદિ સાથે હવે પછી પ્રકટ થતા ત્રોજા ભાગમાં આપવામાં આવશે. આ ગ્રંથ જૈનાના પ્રાચીનમાં પ્રાચીન કથાસાહિત્યમાંનું એક અણુમાલુ રત્ન છે. કિંમત રૂા. ૩-૮-૦ સાડા ત્રણ રૂપિયા ( પેસ્ટેજ જુદું) રાખવામાં આવેલ છે. ઇતિહાસિક પ્રાચીનમાં પ્રાચીન કથાસાહિત્યના આ ગ્રંથનું ગુજરાતી ભાષામાં ભાષાંતર કરાવી પ્રકટ કરવા આ સભાની ઇચ્છા હાવાથી આર્થિક સહાયની જરૂર છે. શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા—ભાવનગર,
ભેટ !!
૧ પર્યુષણ અઠ્ઠાઇ વ્યાખ્યાન ( શ્રી ઉદ્દયસેામસૂરિ કૃત) જ્ઞાનભંડાર કે સાધુ–સાધ્વી મહારાજ જેઓશ્રી તેના ખપી હેાય તેઓશ્રીને ભેટ આપવાનું છે. મુનિરાજશ્રી વિનયવિજયજીના ઉપદેશથી પ્રસિદ્ધ થયેલ છે. તેના અભ્યાસી ક્રાઇ જૈન બંધુ અભ્યાસ કરવા તરીકે લાભ લેવા માગશે તેને પશુ પાસ્ટ ખર્ચના એક આના મેાકલવાથી ભેટ મેાકલવામાં આવશે.
૨ પ્રથમરતિ—જેએને તેના અત્યારસુધી લાભ થયા ન હેાય અને હજુ પણ તેના લાભ લેવા આતુર હોય તેવા ખરા તત્ત્વજિજ્ઞાસુ કાઇ પણું ઉત્તમ વ્યક્તિ કે સંસ્થાને તેને લાભ ચાલુ ચાતુર્માસ દરમિયાન મળી શકે તેવા શુભ આશયથી ભેટ આપવાની છે. સાડા ત્રણ આના પેસ્ટના મળ્યેથી ભેટ આપવામાં આવશે તેમજ ત્યાગી સાધુ-સાધ્વી મહારાજને પણ ભેટ આપવામાં આવશે. લખાઃશ્રી જૈન આત્માનંદ સભા—ભાવનગર,

Page #32
Reg. No. B. 431. શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ દર માસની પૂર્ણિમાએ પ્રગટ થતું માસિક પત્ર. ઉપરના પુ. 29 મુ. વીર સ'. ર૪પ૮. આષાડ, આતમ સં'. 37. અંક 12 મે, કેળવણીનું ધ્યેય. --)-- | * * મા વિઘા યા વિમુચે / જે મુક્તિને માટે લાયક કરે તે વિદ્યા; બાકી બધી અવિદ્યા. આથી, જે ચિત્તની શુદ્ધિ ન કરે, મન અને ઇન્દ્રિયોને વશ રાખતાં ન શીખવે, નિર્ભયતા અને સ્વાશ્રયિત્વ પેદા ન કરે, નિર્વાહનું સાધન ન બતાવે, અને ગુલામીમાંથી છૂટવાની અને છુટેલા રહેવાની ધગશ અને શક્તિ || ન ઉપજાવે તે કેળવણીમાં ગમે તેટલે માહિતીનો ખજાનો, તાર્કિક કુશળતા અને ભાષા પાંડિત્ય રહ્યાં હોય; છતાં એ . કેળવણી નથી અથવા અધુરી કેળવણી છે. " ગાંધી વિચારોહન” માંથી. For Private And Personal Use Only