________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
એને વ્યાપક અર્થમાં પ્રયોગ કરાય છે. તેને અર્થ છે આંતરિક સાધન. અંતઃ એટલે આંતરિક, કરણ એટલે સાધન. એ આંતરિક સાધન છે જે દ્વારા આપણે પ્રત્યક્ષ કરીએ છીએ, અનુભવ કરીએ છીએ, સંકલ્પ કરીએ છીએ, અને વિચાર કરીએ છીએ.
વૃત્તિ એટલે ફરવું તે. એ એક વિચારને તરંગ છે જે અંતઃકરણમાં જાગે છે.
- અંતઃકરણની વૃત્તિઓ ઇન્દ્રિસેના દ્વારથી નીકળે છે અને વિષય-અજ્ઞાનને દૂર કરીને વિષયાકારને ગ્રહણ કરે છે અને વિષયને આપણી સમક્ષ ઉપસ્થિત કરે છે. વૃત્તિઓનું મુખ્ય કાર્ય આવરણુ-ભંગ છે, તેઓ પૂલ અવિદ્યાના પડદાને દૂર કરે છે જે સર્વ વિષયને ઢાંકી રાખે છે.
અવિદ્યાને કારણે જ તમે “હું પ્રસન્ન છું” એ જાતની વૃતિની સાથે તમારે અભેદ કરે છે.
બુદ્ધિ જ વિષયેનું વિવેચન કરે છે. બ્રા કે જે જીવ તથા તેના કમેને નિર્વિકાર સાક્ષી છે તે સઘળી વાતે સ્પષ્ટ સમજે છે.
બ્રાહ્ય કોઈ વિષય નથી, એ તો અચિત્ય અને અદશ્ય છે. સાક્ષાત્કારદ્વારા તેને અનુભવ થાય છે, પ્રપંચે જાણવા માટે ઇન્દ્રિય, અંતઃકરણ અને છની આવશ્યકતા છે.
ઈન્દ્રિયે વિષયને જુએ છે, મન એને પ્રકટ કરે છે. બુદ્ધિ ચૈતન્યાભાસની મદદથી તેને નિશ્ચય કરે છે.
બ્રહ્મ તે સર્વ સાક્ષી હોવાથી સર્વ કાંઈ જુએ છે, પરંતુ ઈન્દ્રિય બ્રહ્મને નથી જોઈ શકતી. ઈન્દ્રિયે જડ છે. બ્રહ્મને જોવા માટે નેત્રની જરૂર નથી પડતી, તે પોતે પોતાની મેળે પોતાને પિતામાં જુએ છે. તે સંપૂર્ણ વિશ્વને વિવર્તરૂપે પોતાનાથી જાણે છે, તે ઇન્દ્રિયને પ્રકાશ તેમજ શક્તિ આપે છે.
તેને પ્રત્યક્ષ કરવા માટે, વિચારવા કે મનન કરવા માટે અંતઃકરણની આવશ્યકતા નથી. તે તો સ્વયંપ્રકાશ છે. તે પ્રત્યેક વસ્તુને પ્રકાશ આપે છે. તે ચિસ્વરૂપ છે. ચિઘન છે. જ્ઞાનનો ભંડાર છે. તે આત્મજ્ઞાનદ્વારા સઘળું જાણે છે. તે અંતઃકરણને પ્રકાશ આપે છે.
ધ્યાનમાં ચાર જાતના વિદને આવે છે. લય ( નિદ્રા ), વિક્ષેપ (મનનું એક વિશ્વથી બીજા વિષય ઉપર ભટકવું ), કષાય ( વિષય- સુખની સ્મૃતિ ), અને રસસ્વાદ અથવા સવિકલ્પ સમાધિથી મળતું સુખ. સવિક૯૫ સમાધિથી પ્રાપ્ત થતું સુખ પણ એક પ્રકારનું વિધ્ર છે, કેમકે તે
For Private And Personal Use Only
