________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
cો મામાનદ પ્રકાશ.
થાય છે, મનમાં જ એક દોષ છે એ નિઃસંદેહ છે. જ્યારે બાળક પોતાની માતાને જુએ છે ત્યારે તે સમજે છે કે તે પોતાનું પાલન પોષણ કરનારી અને સર્વ પ્રકારના સુખ આપનારી છે. તેવી સ્ત્રીને તેને પતિ સુખનું સાધન સમજે છે અને તે જ સ્ત્રીનો જયારે એકાદ દેષ દેખાય છે ત્યારે તેને પોતાને શિકાર સમજે છે. એ સ્ત્રી તે પ્રત્યેક સ્થિતિમાં તે જ છે, પરંતુ બાળક, પતિ અને દેષની વિચાર દષ્ટિ-માનસિક દેષને લઈને વિભિન્ન થઈ જાય છે.
આપણુ મનના આપણે પોતે જ સર્વશ્રેષ્ઠ ન્યાયાધીશ છીએ. એકાન્તમાં અથવા શાંત ઓરમાં જઇને એક કલાક સુધી અંત:પ્રેક્ષક કરે ત્યારે જ તમને તમારા મનના દેષ અને નબળાઈઓ સ્પષ્ટ જણાઈ આવશે.
શમના અભ્યાસથી મનમાં જે શાંતિ ઉત્પન્ન થાય છે તેને ઉપરતિ કહેવામાં આવે છે. સાધના દ્વારા મનને હૃદયમાં સ્થિર કરવું એ શમ છે. વાસનાને ત્યાગ એ જ શમ છે. મનને વિષયાકાર ન થવા દેવું, બાહ્યાવૃત્તિઓમાં ન ભટક્યા દેવું. એ અંતર્મુખવૃત્તિ કહેવાય છે.
સત્વાપત્તિ મનની એ અવસ્થા છે કે જ્યારે તે સર્વથી, નિર્મળતાથી પરિપૂર્ણ થઈ જાય છે. એનાથી ભાવ–સંશુદ્ધિ ( વિચારની શુદ્ધિ) તથા સત્વસંશુદ્ધિ (જીવનની શુદ્ધિ) થાય છે. એ જ્ઞાનની ભૂમિકા છે. - નિદ્રાવસ્થામાં મન હૃદયમાં-મુખ્ય પ્રાણમાં નિવાસ કરે છે.
પહેલી ભાવના જે આપણા મનમાં ઉઠે છે તે હું અને “મારૂં' હોય છે. છેવટની ભાવના અથવા વૃત્તિ હશે, તદાકારવૃત્તિ અને તે ત્યારે ઉત્પન્ન થાય છે કે જ્યારે આપણે અનુભવીએ છીએ.
ગાયે અનેક પ્રકારની હોય છે, તેના રંગ તથા આકાર–પ્રકારમાં તફાવત હોય છે, પરંતુ સોનું દુધ એક સરખું જ હોય છે. મનુષ્યના રીત રિવાજ, રહેણીકરણી, વસ્ત્રાભૂષણ, ખાનપાન આખા સંસારમાં જુદા જુદા હોય છે, પરંતુ ભાવ તથા વૃત્તિઓ એક જ હોય છે જુદા જુદા દેશમાં જુદી જુદી હોય છે, પરંતુ ભાષાઓના મૂળમાં જે ભાવ રહેલો છે તે એક જ હોય છે. એ વિભિન્નતા દ્વત અને અનેકન્ડમાં એકત્વની ઝલક રહેલી છે. નિદ્રામાં એક જ રસ, એક જ તત્વ છે. તેમાં સાને અનુભવ સરખે છે, જુદા જુદા ભાવને તેની અંદર સર્વથા અભાવ છે. એવી રીતે બધી વસ્તુઓની અંદર એક જ સજાતીય દ્રવ્ય છે અને તે આત્મા છે.
એક પક્ષી જ્યારે ચારેતરફ ઉડે છે અને તેને વિશ્રામનું સ્થાન નથી મળતું ત્યારે છેવટે જ્યાં તેને પુરી રાખવામાં આવ્યું હતું ત્યાં જ આવી જાય છે. એવી જ રીતે મન જ્યારે ચારેતરફ ભટકે છે અને તેને કયાંય ઉભા
For Private And Personal Use Only
