________________
२७०
• આત્માનંદ પ્રકાશ
પીડા અનુભવતો હતો સમજતાં અન્ય પ્રાણીઓ પણ તેવી જ ભૂલ કરતા હશે તેમ સમજાય છે. આ વિવેક પ્રગટ થતાં આપણે આપણા સમાન બંધુ તરફ પ્રીતિભાવ, વડીલ તરફ પૂજ્યબુદ્ધિ અને લઘુ બંધુઓ તરફ અનુકંપા શીખીયે છીયે. જે પ્રસંગે આપણને કઈ વડીલ શીખામણ આપે તે વખતે ક્રોધ કરતા હતા, અભિમાનવૃત્તિ ધારણ કરી પોતાનામાં દેષ નથી, એવું ભાન લાવતા હતા તે દૂર થઈ પિતા પોતાની ફરજમાં પ્રવૃત્ત થવા માંડીએ છીએ. “કઈ પણ પ્રાણીને આત્મા અમર હોવાથી તેને હણવામાં પાપ નથી એવી માન્યતાવાળું અંતરાત્મપણું પ્રાપ્ત કરવાનું નથી પરંતુ તેને થતું દુઃખ અને તે વડેપ્રાપ્ત કરાતી આપણુ આત્માની મલિનતાનો વિચાર કરવાનો છે. તેમજ અન્ય પ્રાણુને પદ્દગલિક ભાવજન્ય દુઃખ હેવાથી તે દુઃખ પણ વાસ્તવિક નથી” એવી માન્યતાવાળું અંતરાત્મપણું પ્રાપ્ત કરવાનું નથી કિંતુ પિતાના વિચારેવડે ભ્રાતૃભાવ શરૂ કરવાનો છે. આ શરૂઆત પછી જે મનને આધીન આત્મા અત્યાર સુધી વર્તતે હતોલગભગ મને કહેલ દરેક હુકમ ઊઠાવતા હતા અને તેને અમલ કરવા શરીરને પ્રેરણુ કરતે હતા તે હવે મનને પોતાના સ્વાધીનમાં પિતાના દેર ઉપર ચલાવવા પ્રયત્નબળ મેળવે છે. અંતરાત્માન મનુષ્ય સર્વ પદાર્થોને, તેથી પ્રાપ્ત થતા સંયેગને, આકસ્મિક પ્રસંગને અને અનેક રંગીપણને સાક્ષી રૂપે જાણે છે અને જુએ છે. જગની આસપાસના બનાવોનો દૃષ્ટા હોવાથી તેમજ જે આત્મા તે દેખે છે તેને પણ પોતે ઓળખતે હેવાથી તે મનુષ્ય ક્રોધાદિ સ્વરૂપમાં પલટાઈ જતો નથી, અહંકાર વડે અક્કડ થતો નથી, માયાનું સેવન કરતાં ડરે છે અને અસંતેષવૃત્તિને દાબી દેવા માંડે છે. આ અસર ઈદ્રિયના વિષયે ઉપર થતાં માનસિક વાસનાઓ ઓછી થતી જાય છે અને વિકાર વિષ અંદરથી સૂકાતું જાય છે. આ વાસના શુદ્ધિને માટે દાન શીલ તપ અને ભાવનાની જરૂરીયાત પડે છે. દાન વડે લક્ષ્મીની અશુદ્ધિ દૂર થાય છે, શીલ અને તપવડે શરીર અને મનનું ઝેર ઉતરે છે અને ભાવ વડે આત્માની પદ્ગલિક ભાવના નષ્ટ થાય છે. આમ હોવાથી જિતેંદ્ર પૂજા અને ગુરૂ સેવા-પ્રાણુઓ ઉપર અનુકંપાવૃદ્ધિ વિગેરે ઉપચારને
