Agam 42 mool 03 Dashvaikalik Sutra

Author(s): Shayyambhavsuri, Bhadrabahuswami, Agstisingh, Punyavijay
Publisher: Prakrit Granth Parishad

Page 276

सुत्तं ५२४ ]
दसकालियसुतं ।
२४९
५२४. तं जहेति वयणोवन्नासे । [हंभो ! इत्यादि । ] गणधरादीण जे वां सीसजुते आयरिया तेसिं सीयमाणसीसामंतणमिमं, “ “हं ! भो ! हे ! हरे ! हंघो !” इति जं आमंतणपदं ण तस्स पयोगो, हंभो ! इति सिस्सामंतणं काऊणं संहितया उच्चारणं, दुस्समाए दुष्पजीवं समा संवच्छरो, कुच्छिता समा दुस्समा, तस्समुदायो कालविसेसो दुस्समा, तीए दुस्समाए दुप्पजीवं दुक्खं एत्थ पजीव साधणाणि संपातिज्र्ज्जति ईसरेहिं, किं पुण सेसेहिं ? |
रायादियाण चिंताभरेहिं वणियाण मंडविणएहिं । सेसाण पेसणेहिं पजीवसंपादणं दुक्खं ॥ १ ॥
सुसाधणस्य विभवस्स अभावे मंदसुहेणं किं अधम्मसाधणघरत्थभावेण ? इति अधम्मसाहणभावे एवं अरती करणीया, सेयो इहभवे परभवे य जिणदेसितो धम्मो ति धम्मे रती । एतं धम्मे रतिनिमित्तमुपदेसवयणं पढमं च पदं ॥ १ ॥ तथा
लहुस्सा इत्तिरिया गिहीणं ते ण संपुण्णे वि पुरिसाउसे तधाविधा, किमुत इमे पहुच ? समयत्तणओ रतो वि बहुविघातो, जतो य लहुसगा इत्तिरिया अतो आसेविजमाणा वि ण तण्हीकरेंति, जतो य एवं तम्हा धम्म 10 एव रती करणीया । तत्थ —कामा थीविसया, [भोगा सद्दादिविसया ।] अवि य-
लहुसा इत्तरकाला कयलीगन्भवदसारगा जम्हा । तम्हा गिहत्थभोगे चतिऊण रतिं कुणह धम्मे ॥ १ ॥ बितियं ठाणं ॥ २ ॥ किंच
पदविभागो विनिर्मितोऽस्ति । अपि च श्रीहरिभद्रपादैः स्ववृत्तावन्याचार्यीयसम्मतः पदविभागोऽपि निर्दिष्टोऽस्ति । एषोऽन्याच्चार्थीय पदविभागः प्राचीनतमवृत्त्यनुसारविहिताद अगस्त्य सिंहसूरिकृताद् भिन्न एवेति न ज्ञायते ' क एते अन्याचार्याः ?' इति । विश्व श्रीहरिभद्रसूरिनिर्दिष्टोऽन्याच्चार्थीयमतः श्रीअगस्त्यसिंहचूर्णौ वृद्धविवरणे च निर्दिष्टो न दृश्यते । श्रीहरिभद्रसूरिपादोल्लिखितः पदविभागभिन्नता - वेदकस्तद्वृत्तिगतः पाठोऽयम्
" तथा 'प्रत्येकं पुण्य-पापम्' इति माता- पितृ- कलत्रादिनिमित्तमप्यनुष्ठितं पुण्य-पापं 'प्रत्येकं प्रत्येकं' पृथक् पृथग् येनानुष्ठितं तस्य कर्तुरेवैतदिति भावार्थः, एवमष्टादशं स्थानम् १८ । एतदन्तर्गतो वृद्धाभिप्रायेण शेषग्रन्थः समस्तोऽत्रैव । अन्ये तु व्याचक्षते — 'सोपक्लेशो गृहिवासः' इत्यादिषु षट्सु स्थानेषु सप्रतिपक्षेषु स्थानत्रयं गृह्यते, एवं च बहुसाधारणा गृहिणां कामभोगाः' इति चतुर्दशं स्थानम् १४ प्रत्येकं पुण्यपापमिति पञ्चदशं स्थानम् १५ । शेषाण्यभिधीयन्ते - तथा 'अनित्यं खलु' अनित्यमेव नियमतः 'भो !' इत्यामन्त्रणे 'मनुष्याणां पुंसां 'जीवितम्' आयुः, एतदेव विशेष्यते - कुशाग्रजलबिन्दुचञ्चलं सोपक्रमत्वादनेकोपद्रवविषयत्वादत्यन्तासारम्, तदलं गृहाश्रमेणेति सम्प्रत्युपेक्षितव्यमिति षोडशं स्थानम् १६ । तथा 'बहु च खलु भोः ! पापं कर्म प्रकृतम्' बहु च चशब्दात् क्लिष्टं च खलुशब्दोऽवधारणे, ‘बह्वेव पापं कर्म' चारित्रमोहनीयादि ' प्रकृतं ' निर्वर्त्तितम्, मयेति गम्यते, श्रामण्यप्राप्तावप्येवं क्षुद्रबुद्धिप्रवृत्तेः नहि प्रभूतक्लिष्टकर्मरहितानामेवमकुशला बुद्धिर्भवति, अतो न किञ्चिद् गृहाश्रमेणेति सम्प्रत्युपेक्षितव्यमिति सप्तदशं स्थानम् १७ तथा 'पापानां च ' इत्यादि, 'पापानां च ' अपुण्यरूपाणां चशब्दात् पुण्यरूपाणां च ' खलु भोः ! कृतानां कर्मणां खलुशब्दः कारितानुमतविशेषणार्थः, 'भोः' इति शिष्यामन्त्रणे, ‘कृतानां' मनो-वाक् काययो गैरोघतो निर्वर्त्तितानां 'कर्मणां ' ज्ञानावरणीयाद्यसातवेदनीयादीनां 'प्राक् ' पूर्वमन्यजन्मसु 'दुश्चरितानां ' प्रमाद - कषाय दुश्चरितजनितानि दुश्चरितानि, कारणे कार्योपचारात्, दुश्चरितहेतूनि वा दुश्चरितानि, कार्ये कारणोपचारात् एवं 'दुष्पराक्रान्तानां ' मिथ्यादर्शना-ऽविरतिजदुष्पराक्रान्तजनितानि दुष्पराक्रान्तानि, हेतौ फलोपचारात्, दुष्पराक्रान्तहेतूनि वा दुष्पराक्रान्तानि, फले हेतूपचारात्, इह च दुश्चरितानि मद्यपाना - लीला ऽनृतभाषणादीनि, दुष्पराक्रान्तानि तु वध-बन्धादीनि तदमीषामेवम्भूतानां कर्मणां 'वेदयित्वा' अनुभूय, फलमिति वाक्यशेषः, किम् ? 'मोक्षो भवति' प्रधानपुरुषार्थों भवति, 'नास्त्यवेदयित्वा' न भवत्यननुभूय, अनेन सकर्मकमोक्षव्यवच्छेदमाह, इष्यते च स्वल्पकर्मोपेतानां कैश्चित् सहकारिनिरोधतस्तत्फलादानवादिभिस्तत्, तदपि नास्त्यवेदयित्वा मोक्षः, तथारूपत्वात् कर्मणः, स्वफलादाने कर्मत्वायोगात्, 'तपसा वा क्षपयित्वा' अनशन प्रायश्चित्तादिना वा विशिष्टक्षायोपशमिकशुभभावरूपेण तपसा प्रलयं नीत्वा, इह च वेदनमुदयप्राप्तस्य व्याधेरिवानारब्धोपक्रमस्य क्रमशः, अन्यानिबन्धनपरिक्लेशेन, तपःक्षपणं तु सम्यगुपक्रमेणानुदीर्णोदीरणदोषक्षपणवदन्यनिमित्तप्रक्रमेणापरिक्लेशमिति, अतस्तपोऽनुष्ठानमेव श्रेय इति न किश्चिद् गृहाश्रमेणेति सम्प्रत्युपक्षिप्तव्यमिति 'अष्टादशं पदं भवति' अष्टादशं स्थानं भवति १८ ।” [दशवै० हरिभद्रवृत्तिः पत्र २७३-७४ ]
उपर्युल्लिखितनृत्यंशसमीक्षणेन एतदपि प्रतिभाति, यत् - श्रीमतां हरिभद्रसूरिपूज्यानां वृद्धविवरणकृद्विहितपदविभागानुसारेण व्याख्यानेsपि नैव सम्यक्सन्तोष इति, अत एव अन्याचार्थीयपदविभागनिर्देशव्याजेनाग्रे तनपदव्याख्यानानुसन्धानमिति ॥
१ वा सजुत्ते मूलादर्शे ॥ २ "हं! ति भो ! ति सम्बोधनद्वयमादराय" इति वृद्धविवरणे ॥ ३ किं घरत्थभावेणेति अधम्मसाधणघ' मूलादर्शे ॥
दस० सु० ३२
5
For Private Personal Use Only