________________
૩૪ ]
આશીર્વાદ
[ સપ્ટેમ્બર ૧૯૬૮. ઉત્પન્ન થવામાં બહુ જ મદદ કરી છે. એમણે પોતાની રાખીને તેમણે પિતાના લહના નામના શિષ્યને જાતને કેાઈ અમુક સંપ્રદાયમાં જે વી દીધી ન હતી. પોતાને ઉત્તરાધિકારી કરાવ્યો. પોતાના બે વિદ્વાન જોકે ગુરુજીએ સમસ્ત દળ અપવા મતો ઉપર પુત્રો હયાત છતાં તેમણે તેમના કરતાં પણ વધારે આક્રમણ કર્યા હતાં અને તેમને ફુરફુરચા ઉડાવી લાયકાતવાળા ત્રાહિત શિષ્યને પસંદ કરવામાં અપૂર્વ દીધા હતા; તે પણ તેઓ એક સર્વજનપ્રિય બની ચારિત્ર્યબળનું દર્શન કરાવ્યું છે. શક્યા હતા એ તેમની વિશેષતા છે.
ગુરુ નાનકની વ્યક્તિગત આકર્ષણશક્તિ એટલી તેમણે જે વિધ્વંસ કર્યો છે તે વાસ્તવિક બધી હતી કે, તેમના સંસર્ગમાં આવનારા હજારે રીતે સત્યધર્મ ન હતો પણ ધર્મ છે ઉપર નિરર્થક માણસો તેમના ભક્ત અને શિષ્ય બની ગયા હતા ભળના બાઝી ગયેલા થરો હતા.
અને એમાં અણુમાત્ર પણ સંદેહ નથી કે, તેઓ ગુરુ નાનક કેવળ બાહ્યાચાર કરતાં આંતરશુદ્ધિને ધારત તો ઘણી જ સહેલાઈથી પિતાને એક પૃથક પ્રાધાન્ય આપનાર હતા. પિતાના એ વિચારો તેમણે સંપ્રદાય સ્થાપી શકત, જેમાં તેઓ પોતાની જ લેકે નિંદા કરશે કે સ્તુતિ કરશે તેની જરા પણ સમાજસંહિતા અને પોતાનાં જ રચેલાં ધર્મશાસ્ત્રો પરવા કર્યા સિવાય આદર્શ સુધી રકની પેઠે પ્રબળ પ્રચલિત કરી શક્ત અને જાતિબંધન તથા હિંદુ રીતે જ્યાં ને ત્યાં લેકે સમક્ષ રજૂ કર્યા છે. ' પુરોહિતોના દબાણથી સ્વતંત્ર એ પિતાને સમાજ - ઈ. સ. ૧૫૩૯ માં ગુરુ નાનકે ચિરસમાધિ સ્થાપી શકત; પરંતુ ગુરુ નાનકને ઉદ્દેશ તે ન લીધી પણ તે પહેલાં તેમના સ સર્ગમાં આવનાર જ હતું. તેમણે પિતાને કદી પણ મહાપુરુષ તરીકે સહસ્ત્રો હિંદુઓના જીવનમાં તેઓ મહાન પરિવર્તન
કે મારા લોચાર્ય તરીકે ઓળખાવ્યા નથી. તેઓ કરી શક્યા હતા. ગુરુ નાનકે પે તાના ઉત્કૃષ્ટ જીવન
પોતાને ઈશ્વરના એક ખરીદ કરેલા ગુલામ સેવક અને પ્રભાવશાળી ઉપદેશથી રે માં એક નવીન ' તરીકે જ જણાવતા હતા. વાતાવરણ ઉત્પન કર્યું હતું અને એ કઈ પણ આજકાલના જે તે વાતમાં સૂંઠને ગાંગડે ગાંધી માણસ ન હતો જે આ વાતાવરણનો એકવાર શ્વાસ થઈને ભગવાન બની બેસનારાઓ આ ઉપરથી લેતાં જ પોતાના આત્માને અવિક નીરોગી અને નમ્રતાને પાઠ શીખશે ખરા? અધિક બળવાન ન બનાવી શક્યું હોય. ગુરુ નાનક કાળની ગતિ વિચિત્ર છે. સમય કરે તે કઈ પંજાબના હિંદુઓને જે અવસ્થા માં મેળવ્યા હતા તે કરી શકતું નથી. ગુરુ નાનકે સ્વમમાં પણ ધારેલું કરતાં અધિક ઉત્તમ સ્થિતિમાં મૂકી ગયા હતા. લોકેના નહિ હોય કે મારા શિષ્ય લેકે આગળ જતાં એક વિચારમાં સ્વતંત્રતાનો પ્રવાહ વહેવા લાગ્યો હતો અને સંપ્રદાય બાંધી બેસશે અને અમુક બાહ્યાચારોને તેથી તેઓ પહેલાં કરતાં રાષ્ટ્રીય ઉન્નતિના માર્ગમાં પ્રાધાન્ય આપશે. વળી તેમણે હિંદુ-મુસલમાનમાં પ્રવેશવા માટે વધારે લાયક બની ચૂક્યા હતા. આગળ એકતા કરવા સતત પ્રયત્નો કર્યા હતા, છતાં એમના ઉપર જે માર્ગનું ગુરુજીના ઉત્તર ધિકારીઓને અવ- મરણ પછી એક પછી એક એવા જ પ્રસંગો બનતા લંબન કરવાનું હતું તેનાં બીજ ગુરુ નાનક એવા ગયા કે તેમના ઉત્તરાધિકારીઓને બાજી બદલવી પડી. ઉત્તમ ક્ષેત્રમાં વાવી ચૂક્યા હતા જે આગળ ઉપર તેઓ મુસલમાનોના કટ્ટા દુશ્મન થઈ પડ્યા અને જળસિંચન કરવાથી ઉત્તમ ફસ૮ આપનાર નીવડી તેમની સામે પ્રબળતાથી વિરોધ કરવા એક નવીન શક્યા.
શિખ સંપ્રદાયની તેમને સ્થાપના કરવી પડી (શીખતેમણે એક નવીન સંપ્રદા’ સ્થાપન કરવાનો સંપ્રદાય એ “શિષ્યસંપ્રદાયને અપભ્રંશ છે). અને કદી પણ વિચાર કર્યો ન હતો. તે છતાં તેમની ઉપવીત વગેરે બાહ્ય સંસ્કારોની સામા પ્રબળ વિરોધ એવી ઉત્કંઠા હતી કે, તેમના મૃ ! પછી પણ તેમનું દર્શાવનાર આદિ ગુરુના શિષ્યોમાં પણ ગુરુ ગોવિંદકામ જેમનું તેમ ચાલુ રહે અને એ ઉદ્દેશને સામે સિંહના વખતમાં કેટલાક એવા સંસ્કારે દાખલ
ઈશ્વરને અનુભવ ઈ રી નિયમને અનુસરીને ચાલ્યા સિવાય થઈ શકતો નથી.
