________________
સપ્ટેમ્બર ૧૯૬૯ ] ગુરુદેવ નાનક
[ ૩૩ વ્યાસના ગ્રંથોમાંથી કે કુરાનમાંથી પ્રમાણે આપ્યો કે જેઓ પોતે તે માર્ગ ઉપર ચાલી ચૂક્યા હેય. નથી; તોપણ જ્યારે તેઓ કોઈ પણ વિષય સંબંધી શતાબ્દીઓની પરાધીનતા પછી ગુરુ નાનક વાદવિવાદ કરતા, ત્યારે તેમની ક્રિયાત્મક બુદ્ધિ તથા જ એવા નીકળ્યા કે જેમણે નિષ્ફર શાસન તથા પ્રબળ વિવેકશક્તિ વિપક્ષીઓના તર્ક ઉપર અવશ્ય અન્યાય વિરુદ્ધ પિતાને અવાજ ઉઠાવ્યો હતો. વિજય મેળવતી. સુલતાનપુરને નવાબ, મક્કાના અમીનાબાદ(એમનાબાદ)માં એમણે એક વખત કાજીઓ અને હરદ્વારના પંડિતો ગુરુ નાનકની પૌરુષી જણાવ્યું હતું કે, “રામય તલવારની ધાર જેવો છે, વીરતા અને તેમની નિર્ભય તથા ક્રિયાત્મક યુક્તિઓ શાસક (રાજા) અત્યાચારી છે, ધર્મ ઉપર અંધકાર આગળ શિર ઝુકાવતા હતા.
છવાઈ રહ્યો છે, અસત્યની અમાવાસ્યા સર્વ ઉપર ગુરુ નાનક જેકે સ્વભાવથી જ વિચારક તથા રાજ્ય ચલાવી રહી છે અને સત્યને સૂર્ય કોઈને બુદ્ધિમાન હતા તોપણું જીવન પર્યત દેશાટન કરવાથી દર્શન દઈ શકતો નથી.” એક વખત સિકંદર લોદીએ
સલમાન બને જાતિના વિદ્વાનો અને ગુરુ સાહેબને ચમત્કાર નહિ બતાવવાના બહાનાથી સાધસ તો સાથે વાદવિવાદ કરતા રહેવાથી તેમની કેદ કર્યા હતા; પણ તે 'ડી રીતે જોતાં જણાય છે કે, શક્તિઓ ઘણી ખીલી નીકળી હતી.
ગુરુ સાહેબને તે એક રાજ્યવિદ્રોહી માનતો હતો; ગુરુ નાનકનાં મુખ્ય મુખ્ય કાર્યો નીચે પ્રમાણે અને જર્મન કૈસરે એક વખત કહ્યું છે તેમ ગણાવી શકાય?
All religious movements are in rea* ગુરુ નાનક અર્વાચીન સમયના સૌથી પ્રથમ
lity political movements અર્થાત સમગ્ર હિંદુસમાજસંશોધક હતા. તેમણે લોકોમાં ઘૂસી
ધાર્મિક હિલચાલવાર વિક રીતે રાજનૈતિક હિલચાલ
જ છે” એવા મતને તે હવે જોઈએ અને તેથી ગયેલા ઉપરઉપરના આચારોમાં જ બધું આવી
જ ગુસાહેબને અને બીજા સાધુસંતોને અમુક જતું હોવાના વિચારોમાંથી તેમને મુક્ત કરીને
બહાના હેઠળ તે કેદમાં નાખી દેતો હતો. આંતરિક સણોની આવશ્યકતા સમજાવવા પ્રયત્ન આદર્યો હતો.
ગુરુ નાનકે સાર્થપરાયણતા, લોભ તથા સેંકડો વરસની ભ્રાંતિ પછી પંજાબમાં ગુરુ
વ્યવહારમાં જ રચ્યાપચ્યા રહેવાને નિષેધ કર્યો છે, • નાનકે હિંદુઓને સ્મૃતિ આપી હતી. પરમાત્મા કેવળ ત્યારે બીજી તરફ સંસારના જીવનસંગ્રામમાં ભાગ
એક જ છે. તે જન્મ અને મરણનાં બંધનરહિત લેવાની શક્તિથી રહિત માણસો આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ છે. બ્રહ્મા, વિષ્ણુ અને શિવ ત્રણે કરતાં શ્રેષ્ઠ છે અને કરવાને બહાને સંસારથી અલગ થઈ બેસે છે, તેમના કેવળ તે એક જ ઉપાસના કરવા યોગ્ય છે. તેની આચરણ ઉપર પણ સખત હોડ લગાવ્યા છે. મહત્તાનું નિર તર ધ્યાન ધરીને પ્રત્યેક સ્થાનમાં અને ગુરુ નાનકે પે તે લગ્ન કર્યું હતું. તેમને પ્રત્યેક કાળમાં તેના અસ્તિત્વને સ્વીકાર તથા અનુભવ
છોકરાં હૈયાં થયાં હતાં તેમણે સંન્યાસ લીધો હતો કરીને તેના નિરાકાર રૂપની જ ઉપાસના કરવી
અને પાછા કર્તરપુર વસાવીને કુટુંબ સાથે ત્યાં ઉત્તમ છે. •
વસ્યા હતા. એમણે દૃઢતાપૂર્વક એ વાતને ઉષ કર્યો કે, એમના ઉપદેશે પંજાબના સમસ્ત હિંદુઓના જે બ્રાહ્મણોએ અને મુલ્લાંઓએ ધર્મને પોતાની વિચારોને કંપાયમાન કરી મૂક્યા અને સમસ્ત આજીવિકાનું સાધન બનાવી દીધેલ છે તેઓ સત્ય. જાતિના સદાચાર અને આધ્યાત્મિક જ્ઞાનને ઉન્નતિ માર્ગના પ્રદર્શક થઈ શકતા નથી. જેમ એક આંધળા આપી. શતાબ્દીઓના વિરોધ અને વિવાદ પછી ગુરુ, બીજા અંધને રસ્તો બતાવે છે તેવી જ એ લોકોની નાનક પહેલા વીર ઉત્પન્ન થયા, જેમને સૌ કોઈ સ્થિતિ છે. મુક્તિનો માર્ગ અથવા પરમાત્માની પોતાના કહીને અભિમાન લઈ શકતા. ગુરુનાનકના ભક્તિમાં લીન થવાને રસ્તો તો તે જ સદ્ગ બતાવી આગમને ભારતમાં એ સામાન્ય રાષ્ટ્રીયતાને બોધ
જે નિયમથી આખું વિશ્વ ચાલે છે, તે જ નિયમમાં આપણું જીવન પણ પરોવાયેલું છે.
