________________
ડાહ્યાભાઈ ઘોળશાજી
૧૭૫ સુખરામ ઝવેરી તરફથી વીણાવેલીનો ખેલ લીધેલો જોડવી જ જોઈએ. અને આમ સ્વાભાવિક વસ્તુતે ભજવાયો હતો એ પ્રસંગે પ્રમુખ તરીકે ગુજરાત- સ્થિતિને ઓળંગી કાંઈક અધિક સાધવું એમાં જ ના માનનીય સાક્ષર, પત્રકાર અને તે વખતે ગુજરાત મનુષ્યનું પરાક્રમ’ યથાર્થ (૧૨+૫) ધાર્થરૂપે કોલેજના પ્રોફેસર આનંદશંકર બાપુભાઇ ધ્રુવે લીધું રહેલું છે. મુંબાઈના તેમજ કાઠીઆવાડના ઉત્તમ હતું અને તેમણે નાટકનો પવિત્ર ધંધે, એ પર તેના સાક્ષરોને મૂકી હાર પર્વત આવવામાં, માંગરોળ પ્રાચીન ઇતિહાસ અને કેટલાંક લક્ષણો સહિત એક જૈન સભાને હેતુ મુંબાઈને મહારા ભાગને ગુજરાત મનનીય વ્યાખ્યાન આપ્યું હતું તેમાં નીચેને સંગત સાથે જોડવાને જ હશે, એમ હું અનુમાન કરું છું; સંબંધી ઉલ્લેખ કર્યો હતઃ
અને તેથી આ પ્રસંગે પ્રમુખપદ હું બહુ જ આન“મને આપે અમદાવાદથી અત્રે બેલાવી આ દથી સ્વીકારું છું. વળી તેમ કરવામાં આ ઉપરાંત પ્રસંગે પ્રમુખપદનું માન આપ્યું છે તે માટે હું મહારે એક બીજું પણ કારણ છે. સ્વર્ગસ્થ ડાહ્યાઆપને ખરા અન્તઃકરણથી ઉપકાર માનું છું. આપણે
ઉપકાર માને છે. આપણે ભાઈ ધોળશાહજી આજથી વીસ વર્ષ ઉપર મારા સર્વ-“આપણે” શબ્દમાં હું પારસી તથા ગુજરાતી સહાધ્યાયી હતા, અને એમની જયન્તીને અંગે બોલતા મુસલમાન ભાઈઓને પણ સમાવેશ કરું પ્રમુખપદ લેવાથી હું કાંઈક બધુકૃત્ય કરું છું એ છું-આપણે સર્વ ગુજરાતી ભાષા બોલીએ છીએ. પ્રકારનો મને સન્તોષ થાય છે. લખીએ છીએ, અને એનો ઉત્કર્ષ ઇચ્છીએ છીએ; “સગૃહસ્થો–મેં આપને કહ્યું તેમ સ્વ. ડાહ્યા, અને એ ઉત્કર્ષ સાધવાના કાર્યમાં કાંઈક કાંઇક ભાગ ભાઈ વીસ વર્ષ ઉપર મારા સહાધ્યાયી હતા; પરતુ પણ લઈએ છીએ. પણ આ કાર્ય હાલના કરતાં તેજ અરસામાં કલેજ છોડી થોડાંક વર્ષ પછી વધારે સારી રીતે સિદ્ધ થવા માટે, ગુજરાતી તેઓએ નાટકનો પવિત્ર ધંધે હાથ ધર્યો. સગ્યભાષાના વિવિધપત્થી ઉપાસકે એક બીજા સાથે હ. “નાટકનો પવિત્ર ધ’ એ શબ્દો જ કેટમળે હળે, એક બીજાના વિચારથી અને કાર્યની લાકને વદવ્યાઘાતવાળા અને મશ્કરી જેવા લાગશે, રીતિથી વાકેફ થાય, અને સર્વે કાર્યચક્રે એક મહાન પણ એ ધધ ખરેખર પવિત્ર છે એમ હું સમજું કાર્યયત્રનાં અવયવો છે એમ સમજી પરસ્પર મદદ છુંઅને એટલી વાત હું આજ પ્રમાણ સાથે પ્રતિકરે-અને હિન્દુ ગુજરાતી, પારસી ગુજરાતી, અમ- પાદન કરી શકું તો હું ધારું છું કે મારું પ્રમુખ તરીદાવાદી ગુજરાતી, સુરતી ગુજરાતી, મુંબાઈ ગુજરાતી,
કેનું કર્તવ્ય મેં બજાવ્યું ગણાશે.” કાઠીઆવાડી ગુજરાતી એવા ક્ષુદ્ર ભેદો નષ્ટ થાય
આ આખું વ્યાખ્યાન “વસન્ત'માં પ્રકટ થયું એ આપણી ભાષાના તેમજ દેશના ઉત્કર્ષ માટે જરૂરનું છે. એકાદ પ્રબળ લોકપ્રિય ગ્રન્થકાર પિતાની
છે, અને તેમાં સદ્દગત સંબંધી બીજું કંઈ નથી કૃતિના પ્રભાવથી સર્વ વિવિધ કામના અને વિવિધ
તેથી અત્ર આપ્યું નથી, આ વ્યાખ્યાન ઉપરોકત સ્થળના વાચકને અને ન્હાના લેખકાને પિતા તરફ
પ્રબંધક મંડળ તરફથી (સ્વ૦) સાક્ષર શ્રી રણજીતખેંચે, અને એમ અનેકતાને એકતા તરફ વાળે, એ
રામ વાવાભાઈના વિવેચનાત્મક લેખ સહિત સન તો ભાષાપ્રવાહની સ્વાભાવિક ગતિ છે. અનેક નેહાનાં
૧૯૦૬ માં પ્રસિદ્ધ થયું હતું. તેમાં “આરંભ વચન’ ઝરણાં ગુરુત્વાકર્ષણ (“Law of gravitation”)
આ પ્રમાણે હતા. ના નિયમથી ખેંચાઇ મહાનદીમાં ભળે, એમાં તો ડાહ્યાભાઈ કાને અજાણ્યા નથી. ઉચ્ચ પ્રતિના મનુષ્ય કાંઈ કરવાનું જ રહેતું નથી. પણ જ્યારે વિધાનથી તે એક ગામડિયા સુધી. જળચક્કીઓ ચલાવવા માટે અને વિસ્તીર્ણ ક્ષેત્રો “ડાહ્યાભાઈ જેત હતા, અને તેવા એક લેકાપાવા માટે વિપુલ પ્રવાની જરૂર પડે, ત્યારે તે દર પામેલા જૈનને માટે માંગરોળ જન સભા ગુર્જર અનેક નાની મોટી નદીઓને પરસ્પર હેરાથી સાક્ષર પાસે તેની કસોટી કરાવે એ સ્વાભાવિક છે.