Prabuddha Jivan 1994 Year 05 Ank 01 to 12

SR No.: 525979
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramanlal C Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1994
Total Pages: 112
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 10 MB

Page 81

તા. ૧૬-૯-૯૪
પ્રબુદ્ધ જીવન છતાં એ સર્વાનુભવ કક્ષાએ અભિવ્યક્તિ પામ્યા એ એમની ગઝલોનું કલાપીની કવિતામાંના અરબી-ફારસી છંદો અને સંસ્કૃતવૃત્તો મોટું આકર્ષક તત્ત્વ છે.
મહત્ત્વનું પરિબળ છે, એમનું અભ્યાસી વ્યક્તિત્ત્વ મહત્ત્વનું પરિબળ કલાપીને આપણે પ્રણયી તરીકે જેટલા જાણીએ છીએ એટલા છે. એમની કવિતા લોકપ્રિય બની એની પાછળના પરિબળોમાં આ અભ્યાસી તરીકે ઓળખતા નથી. એમની કવિતાઓ જે રૂપે પ્રગટી એમાં ચિંતન-દર્શનનો પણ ઓછો ફાળો નથી. " એમનું અભ્યાસી વ્યક્તિત્વ કારણભૂત છે. વિદેશી કવિતાનું વાચન, પ્રથમ દ્રષ્ટિએ અથન્સરન્યાસ લાગતા એમની કવિતામાંના ઘણાં - તત્ત્વજ્ઞાનનો અભ્યાસ એમના કવિવ્યક્તિત્ત્વને ઘડનારું મહત્ત્વનું ઉદાહરણો હકીકતે એમના ચિંતનવ્યક્તિત્વના પરિચાયક છે.
પરિબળ છે. આ કાવ્યાવાચન અને તત્ત્વજ્ઞાનચિંતન એમની કવિતામાં “હર્ષ શું જિંદગીમાં ને હર્ષ શું હોત મૃત્યુમાં, ખૂબ પડઘાયું છે. આપણા વિવેચને એમાં અનુવાદ- અનુસરણ તત્ત્વ પ્રેમના રંગથી જો ના રંગાયું વિશ્વ હોત આ.’ શોધ્યું છે. પણ કવિનો પોતાનો એક અભિગમ હોય છે, દ્રષ્ટિબિંદુ હોય છે, એને જાણવાના પ્રયત્નો થવા જોઈતા હતા. કલાપીએ લખ્યું છે -
પ્રેમને કારણો સાથે સંબંધ કાંઇ એ નથી. “કોઇપણ અંગ્રેજ કવિતા વિચારો લઈ કાવ્ય કરતાં લક્ષમાં રાખવાનું
કારણ પ્રીતિનું પ્રીતિ, પ્રેમીને લક્ષ્મી તે બધી.” એટલું જ કે તે કવિનું, તેનાં ઊંડા હૃદયધ્વનિનું પૂરું અવલોકન કરી તેમાં તન્મય બની તેના પાતાળનો નાદ સમજી તેને ખીલવવું, તેને વધારે
" એમનું ચિંતન “સારસી', “બિલ્વમંગળ” અને “ગ્રામ્યમાતા'માં રસિક સ્પષ્ટ કરવું ' કલાપીના આ શબ્દોને લક્ષમાં લઇ એમણે પ કલારૂપ ધારણ કરી શક્યું છે. કલાપીએ પ્રેમનો મહિમા ખૂબ ગાયો છે. કવિતાનું આકલન કરીને - પ્રભાવ ઝીલીને પોતીકી રીતે નિરૂપણ કર્યું
એમ પ્રથમ દ્રષ્ટિએ બધાને લાગ્યું છે. લગભગ એ પ્રણયકવિ તરીકે જ છે, એનું મૂલ્યાંકન થવું જોઈએ. કવિની કવિતામાં અસંપ્રજ્ઞાતપણે પણ
ઓળખાવાયા છે. પરંતુ, એમની કવિતામાંનો ચિંતન સંદર્ભ એમને એમનો અભ્યાસ પડઘાયા વગર રહે નહીં, જે પ્રભાવ ઝીલ્યો હોય એનાં વેરાગીકવિ તરીકે ઓળખાવવાનું મન થાય એ પ્રકારનો છે. મરમી પડઘા સંસ્કાર કવિતામાં પડે જ. એ કારણે એમને અનુવાદક કવિ કહેવો ?
જો કવિશ્રી મકરંદ દવેએ તો લખ્યું છે પણ ખરું “કલાપીના અંતરમાં જ એમાં મૂલ્યાંકન કરતાં કંઈક બીજો ભાવ છે. મને લાગે છે કે કલાપીની 1
. અલખનું ગાન ગાતો ચાલ્યો જતો ગોપીચંદ બેઠો છે.” કવિતામાં જે રીતે અંગ્રેજી કવિતાનો પ્રભાવ ઝીલ્યો છે અને જે કવિતા
કલાપીએ ગાયું છે: નીપજી એમાં પોતીકું નીજી કવિપ્રતિભાવાન વ્યક્તિત્ત્વ પ્રગયું છે.
‘કે હું અનંત યુગનો તરનાર યોગી એમની કવિતાનો આ એક ગુણ છે.
જાનાર જે હજુ અનંત યુગો તરીને અરબી છંદોને ગઝલોમાં ખપમાં લીધા છે તેમ સંસ્કૃત વૃત્તોને
તે આમ આજ દુઃખ ને દિનને ગણેતાં કલાપીએ ખંડકાવ્યો અને બીજી રચનાઓમાં ખપમાં લીધેલ છે. એમનો
આંહી પડ્યા- અરર! ચેતનહીન છેક' શાર્દુલ વસંતતીલકા, મંદાક્રાન્તા, શિખરિણી, હરિણી, પૃથ્વી અને
*** સ્ત્રગ્ધરા જેવા છંદો પરનો કાબુ સરાહનીય છે. કવિતાને સૌંદર્યકોટિએ
નથી નથી દુઃખ કાંઈ ભાઈ! છે કે ન ચિંતા પહોંચાડવામાં આ છંદોનો બહુ મોટો ફાળો છે અને રામનારાયણ પાઠક
પણ નથી મુજ તત્ત્વો, વિશ્વથી મેળ ખાતાં જેવા છંદશાસ્ત્રના ઊંડા અભ્યાસી અને વિદ્વાન વિવેચકે કલાપીની સુખમય પણ સ્વપ્ન, સ્વપ્રમાં મોહ શાનો? કવિતાની આ લાક્ષણિકતા તરફ અંગુલિનિર્દેશ કરીને કહ્યું છે;
જરી વધુ ચિર બાપુ, હોય તો કૈ બતાવો.” “સંસ્કૃતવૃત્તોનો સંપૂર્ણ પરિચય કરાવનાર કવિ તે કલાપી. તેમની બીજી એક રચનામાં તો સ્પષ્ટપણે ગાય છે: લિાગણી સંસ્કૃતવૃત્તોમાં ધોધબંધ વહે છે. તેમનો પ્રવાહ અમ્મલિત છે.
“મુજ હૃદય મહીં છે દૂર કો મર્મસ્થાન, આદી ગુજરાતી ભાષા સીધી સમજાય એવી સંસ્કૃતવૃત્તોમાં પણ એમણે
સુખદુઃખ વિણ તે તો છેક વૈરાગ્યવાન.' વાપરી છે. અત્યારનો ઉછરતો કવિતાલેખક સંસ્કૃતવૃત્તોની લઢણ
આમ એમનો પ્રેમભાવ અંતે વૈરાગ્યભાવમાં વિરામ પામ્યો એમનું ઘણોભાગે કલાપીમાંથી શીખે છે.' પાઠકસાહેબે આમ કહીને કલાપીનું દર્શન વૈરાગી છે. એમનું આ ચિંતન એમને લાગેલું સત્ય છે. કલાપીની છંદ સંદર્ભે કેવું કામણ અનુગામીઓ ઉપર છે એના તરફ નિર્દેશ કર્યો કવિતાના આ પાસાને બરાબર રીતે પકડી પાડીને કવિશ્રી હેમંત છે. સાથે-સાથે કલાપીની ભાવાનુરૂપ ભાષા તરફ પણ ધ્યાન દોર્યું છે. દેસાઈએ પણ લખ્યું છે “પ્રણયપ્રાપ્ત વ્યથાની અસહાયતા એમને સાલે
એમની કવિતામાંથી બહુ ઓછાના ધ્યાનમાં આવેલ છે. એ અનુભવે છે નિર્વેદ અને આત્માની અનંત ગતિના શાર્દૂલવિક્રીડતનું ઉદાહરણ જોઇએ
આંતરઈગિતથી પ્રેરિત વૈરાગ્ય.” એમની કવિતામાં આ વૈરાગ્યભાવ કેવી શાંત નિશા! જરી પવનથી ના ડોલતું પાંદડુ!
વિગતે તપાસાવો જોઈએ. એમનું દર્શન કરુણ નથી, નિયતિવાદીનું કે તોયે વસ્ત્ર સરે પડે સરકતું, તે વિશ્વ જતું રહે,
નાસ્તિકનું નથી એ એમના વૈરાગ્યની વિશિષ્ટતા છે, હતાશામાંથી સ્કંધો ને સ્તન કોતરી બરફના પહાડેથી જાણે લીધા,
જન્મેલો આ વૈરાગ્ય નથી. પરંતુ બધુ પ્રાપ્ત કરીને માનવજીવનની મારી અસ્થિર છે છબી સલિલમાં તે જોઈ કંથી જરા,
અસારતાનું તત્ત્વ તેમને સમજાયું છે. એનું ગાન તેમની કવિતામાં રિસાઈ મનમાં ડરી ચમકી તું, દૂજી પડી વારીમાં,
દ્રષ્ટિગોચર થાય છે એટલે કલાપી એ માનવજીવનની અસારતાના નીચી મંજુલ આકૃતિ જલતણું ચીરી કલેજું ગઇ,
ઉદ્દગાતા છે. બીજા એક છંદ વસંતતિલકાનો લય જુઓ :
આ રીતે કલાપીની કવિતામાં કલાપીનું અભ્યાસી વ્યક્તિત્વ તથા ‘ત્યાં ધૂળ દૂર ઉડતી નજરે ચડે છે
ચિંતક કે વૈરાગી વ્યક્તિત્ત્વનાં પરિચાયક તત્ત્વો આપણી તપાસનો અને ને અશ્વ ઉપર ચડી નર કોઈ આવે.”
અભ્યાસનો વિષય બનવા જોઇએ. ઉપરાંત એમની ગઝલ અને કલાપીનું છંદોવિધાન પણ એમની કવિતાના અભ્યાસ વખતે
ખંડકાવ્ય પ્રકારની રચનાઓમાં દ્રષ્ટિગોચર થતું છંદોવિધાન આપણાં વિગતે તપાસવું જોઇએ, એમાંથી એમના કવિકર્મનો પરિચય મળી રહે
આસ્વાદ અને અભ્યાસનો વિષય બનવા જોઇએ. એ કલાપીની
કવિતાને ચિરંતન બનાવનારાં તત્ત્વો છે. છે. ઉપર્યુક્ત ઉદાહરણોમાં એ દ્રષ્ટિગોચર થાય છે.