________________
૧૧ર
સુચના વિના અજાણયા પંથે અથવું પડે છે અને પૂર્વોક્ત રીતે એક પ્રકારની કંટાળી ભરેલી ગ્રેડમાં શિક્ષક પડે છે. પ્રસિદ્ધ વિધાન ફીચ કરે છે કે – ઊંચામાં ઉંચી અને નિયામાં નિચી લિન્ન ભિન્ન દરજજ અને નામધારક શાળાઓ જેવાના મારે પ્રસંગ હતું અને તે સર્વેમાં એક પ્રસંગે મને સર્વથી વિશેષ અસર કરી તે પ્રસંગ એ તને કે અશિદિન untrained શિક્ષકે કે જેઓએ તેમના ધંધાના શાસ્ત્રીય જ્ઞાન પર ખાસ લક્ષ આપ્યું ન હોય તેમની દેખરેખ નીચેની દરેક શાળા વિસ્મયજનક રીત એકસરખા પ્રકારની મને માલુમ પડી હતી; કારણકે અજ્ઞાન જેવું કંટાળાભરેલું બીજું કાંઈ પણ હેતું નથી. આગળ વધતાં
It is among those who have received no professional preparation that one finds the same stupid tradicional methods &c. “જેઓએ ધંધાની કોઈ પણ કેળવણી લીધેલી ન હોય તેવા શિલ્લામાં તેની અખંભરેલી રટીની પદ્ધતિ નજરે પડે છે. શિવને વિપયનું શિક્ષણ આપવાને બદલે અમુક પાક રાખી લાવવાને કહેવાની ટેવ તેમનામાં પ્રચલિત હોય અને જાય છે. ત્યાં શિક્ષક એરડાના એક છે કે ખુરશી પર અલીને બેઠેલો અને એક પછી એક એકાદ બે વિદ્યાર્થીને પાઠ આપવા માટે બે વાવનો દરિએ પડે છે કે જયારે પાક તૈયાર કરવામાં રોકાયેલા બાકીના વેચ્છાનુસાર તદબીર કર્યો નય છે. પ્રસ્તુત બાબતને કેટલાક અતિશયોક્તિ ભરેલી મા પરંતુ વાસ્તવે તેમાં અતિશયોક્તિ ને ફાં પણ નથી. અનુભવી શિક્ષકને આ બાબન સારી રીતે અનુભવ ગમ્ય છે. જેને માં કામ કરતાં અશિક્ષિત શિક્ષકને જોવાનો પ્રસંગ મળ્યો હશે તેમને પ્રસ્તુત હકીકતનું સત્ય સ્પષ્ટ સમજશે. ઘણા રિક્ષા વ્યક્તિ પરત્વે લક્ષ આપવા દેરાય છે, કે જેના પરિણામે વર્ગની સમુદાય તરીકે ઉપેક્ષા થાય છે. લેન્ડન કહે છે કે --
To give a backward boy cvery encouragement consistent with the wellare of the rest is right; but to take up a large amount of time, trying again and again to make him understand something while the others remain idle, is to forget what class teaching should really be. “વર્ગમાંના બાકીનાના હિતને બાધ ન આવે તેમ મંદ વિદ્યાર્થીને દરેક પ્રકારનું ઉત્તેજન આપવું એ વ્યાજ છે; પરંતુ તેને કોઈ વિષયની સમનુતી આપવાને પુનઃ પુનઃ યન કરવામાં ઘણે સમય ગાળવા અને બાકીનાઓને મુક્ત બેસાડી રાખવા એ વાસ્તવિક રીતે વર્ગનું શિક્ષણ કેવું હોઈ શકે તે વિસ્મૃન કરવા બરાબર છે. ગણિત આદિ વિશે શીખવતાં શિક્ષણ પ્રત્યેક વિધાર્થીને સુચના કરતા કાઈ કે સમયે દષ્ટિએ પડે છે. આથી શિક્ષકનો ઘણે સમય દરેક વિદ્યાર્થી પાછળ પૃથક્ ચ લક્ષ આપવામાં ચાલ્યો જાય છે. આ દરમિયાનમાં આખા વર્ગમાંનૈ દરેક તેનાં વારાની રાષ્ટ્ર દિ’ સુસ્ત બેસી રહે છે, અગર ગઇ કરી વર્ગની વ્યવસ્થાને ખલેલ પહોંચાડે છે. ભાષાના વિષયના શિક્ષણમાં વાચન આપવાને દરેક વિદ્યાર્થીને તેની જગ્યાએ ઉભા રહેવા દેવાને બદલે શિક્ષક પ્રત્યેક વિદ્યાર્થીને પિતાની પાસે બોલાવે છે. આથી શિક્ષકની દષ્ટિ દરેક વિધાર્થ તરફ ન જતાં તે અમુક વિદ્યાર્થી પ્રતિજ આકર્ષાય છે, અને પરિણામે વર્ગનું લક્ષ પાઠવામાં રોકાવાને બદલે ચંચળ રહે છે, અને વ્યવસ્થાને હાનિ પહોચે છે. કેટલાક પ્રસંગોમાં શિક્ષક વિદ્યાર્થીના ભપકાદાર પિપાક કે તેની સ્થિતિથી આકર્ષાઈ વર્ગના ભાગે તે વિધાર્થfપર લતા આંપવાન દોરાય છે એથી ઉલ હોશિઅર અને રિક્ષિા શિક્ષકની અસર