Panchastikay

SR No.: 090326
Original Sutra Author: Kundkundacharya
Author: Shreelal Jain Vyakaranshastri
Publisher: Bharat Varshiya Anekant Vidwat Parishad
Total Pages: 421
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, & Religion
File Size: 11 MB

Page 305

पंचास्तिकाय प्राभृत उक्तजीवप्रपंचोपसंहारोऽयम्। एदे जीव-णिकाया देह-प्पविचार-मस्सिदा भणिदा । देह-विहूणा सिद्धा भव्या संसारिणो अभव्वा य ।।१२०।।
एते जीवनिकाया देहप्रतीचारमाश्रिताः भणिताः ।।
देहविहीनाः सिद्धाः भव्याः संसारिणोऽभव्याश्च ।।१२०।। एते ह्युक्तप्रकाराः सर्वे संसारिणो देहप्रवीचाराः अदेहप्रवीचारा भगवंतः सिद्धाः शुद्धा जीवाः । तत्र देहप्रवीचारत्वादेकत्वेऽपि संसारिणो द्विप्रकाराः भव्या अभव्याश्च । ते शुद्धस्वरूपोपलम्भशक्तिसद्भावासद्भावाभ्यां पाच्यापाच्यमुद्वदभिधीयंत इति ।।१२०।।
__ अन्वयार्थ ( एते जीवनिकाया: ) यह ( पूर्वोक्त ) जीवनिकाय ( देहप्रवीचारमाश्रिताः ) देहमे वर्तनेवाले अर्थात् देहसहित ( भणिताः ) कहे गये हैं, (देहविहीना: सिद्धा: ) देहरहित ऐसे सिद्ध हैं। ( संसारिण: ) संसारी ( भव्याः अभव्याः च ) भव्य और अभव्य ऐसे दो प्रकारके हैं।
टीका-यह उक्त ( पहले कहे गये ) जीवविस्तारका उपसंहार है।
जिनके प्रकार ( पहले ) कहे गये ऐसे यह समस्त संसारी देहमें वर्तनेवाले ( अर्थात् देहसहित ) हैं, देहमें न वर्तनेवाले ( अर्थात् देहरहित ) ऐसे सिद्ध भगवंत है-जो कि शुद्ध जीव हैं । वहाँ, देहमें वर्तनेकी अपेक्षासे संसारी जीवोंका एक प्रकार होने पर भी वे भव्य और अभव्य ऐसे दो प्रकारके हैं । ‘पाच्य' ( पकनेयोग्य ) और 'अपाच्य' ( न पकने योग्य ) मूंगकी भाँति, जिनमें स्वरूपकी उपलब्धिकी (प्राप्तिकी ) शक्तिका सद्भाव है उन्हें 'भव्य' और जिनमें शुद्ध स्वरूपकी उपलब्धिकी शक्तिका असद्भाव है उन्हें 'अभव्य' कहा जाता है ।। १२०॥
संता-अथ पूर्वोक्तजीवप्रपंचस्य संसारिमुक्तभेदेनोपसंहारव्याख्यानं करोति,-एते जीवनिकाया निश्चयेन शुद्धात्मस्वरूपाश्रिता अपि व्यवहारेण कर्मजनितदेहप्रवीचाराश्रिता भणिताः, देहे प्रवीचारो वर्तना देहप्रवीचारः । निश्चयेन केवलज्ञानदेहस्वरूपा अपि कर्मजनितदेहविहीना भवन्ति । ते के ? शुद्धात्मोपलब्धियुक्ताः सिद्धाः, संसारिणस्तु भव्या अभव्याश्चेति । तथाहिकेवलज्ञानादिगुण-व्यक्तिरूपा या शुद्धिस्तस्याः शक्तिर्भव्यत्वं भण्यते तद्विपरीतमभव्यत्वं । किंवत् ? पाच्यापाच्य-मुगवत् सुवर्णेतरपाषाणवद्वा शुद्धिशक्तियासौ सम्यक्त्वग्रहणकाले व्यक्तिमासादयति अशुद्धशक्तेर्यासौ व्यक्तिः सा चाशुद्धिरूपेण पूर्वमेव तिष्ठति तेन कारणेनानादिरित्यभिप्रायः ॥१२०॥ एवं गाथाचतुष्टयपर्यंतं पंचेन्द्रियव्याख्यानमुख्यत्वेन चतुर्थस्थलं गतं ।
अत्र पंचेन्द्रिया इत्युपलक्षणं तेन कारणेन गौणवृत्त्या "तिरिया बहुप्पयारा ।'' इति पूर्वोक्तगाथाखंडनैकेन्द्रियादिव्याख्यानमपि ज्ञातव्यं । उपलक्षणविषये दृष्टांतमाह-काकेभ्यो रक्षतां सर्पिरित्युक्ते मार्जारादिभ्योपि रक्षणीयमिति ।

Translation AI Generated

This is the conclusion of the previously mentioned categories of living beings. These living beings are said to be those who are dependent on the body, i.e., those who have a body. Those who are without a body are the Siddhas, the Bhavyas, and the Abhavyas.

These are all the categories of living beings mentioned earlier. All of them are dependent on the body, except for the Siddhas, who are pure souls without a body. Since they are dependent on the body, the Samsaris (those who are still in the cycle of birth and death) are of two types: Bhavyas and Abhavyas. They are called Bhavyas and Abhavyas based on whether they have the power to attain their pure form or not.

The Bhavyas are like a mung bean that can be cooked, and the Abhavyas are like a mung bean that cannot be cooked. The Bhavyas have the power to attain their pure form, while the Abhavyas do not.