Panchastikay

SR No.: 090326
Original Sutra Author: Kundkundacharya
Author: Shreelal Jain Vyakaranshastri
Publisher: Bharat Varshiya Anekant Vidwat Parishad
Total Pages: 421
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, & Religion
File Size: 11 MB

Page 215

पंचास्तिकाय प्राभृत
अथ पुद्गलद्रव्यास्तिकायव्याख्यान
पुलद्रव्यविकल्पादेशोऽयम् ।
खंधा य खंधदेसा खंधपदेसा य होंति परमाणू ।
इदि ते चदुव्वियप्पा पुग्गल - काया मुणेयव्वा । । ७४ ।। स्कंधाश्च स्कंधदेशाः स्कंधप्रदेशाश्च भवन्ति परमाणवः ।
इति ते
२११
चतुर्विकल्पाः
पुलकाया ज्ञातव्याः । । ७४ ।। पुनलद्रव्याणि हि कदाचित्स्कंधपर्यायेण, कदाचित्स्कंधदेशपर्यायेण, कदाचित्स्कंधप्रदेशपर्यायेण कदाचित्परमाणुत्वेनात्र तिष्ठन्ति । नान्या गतिरस्ति । इति तेषां चतुर्विकल्पत्वमिति । ।७४।।
अब पुद्गलद्रव्यास्तिकायका व्याख्यान है ।
अन्वयार्थ – (ते पुद्गलकायाः ) पुगलकायके ( चतुर्विकल्पाः ) चार भेद ( ज्ञातव्याः ) जानना ( स्कंधा: च ) स्कंध, ( स्कंधदेशाः ) स्कंधदेश ( स्कंध प्रदेशा: ) स्कंधप्रदेश (च ) और ( परमाणवः भवन्ति इति ) परमाणु ।
टीका – यह पुद्गलद्रव्यके भेदोंका कथन है ।
पुद्गलद्रव्य कदाचित् स्कंधपर्यायसे, कदाचित् स्कंधदेशरूप पर्यायसे, कदाचित् स्कंधप्रदेशरूप पर्याय और कदाचित् परमाणुरूपसे यहाँ ( लोकमें ) होते हैं अन्य कोई गति नहीं है। इस प्रकार उनके चार भेद हैं ॥७४॥
अथानंतरं चिदानंदैकस्वभावशुद्धजीवास्तिकायाद्विन्त्रे हेयरूपे पुद्गलास्तिकायाधिकारे गावादशकं भवति । तद्यथा । पुद्गलस्कंधव्याख्यानमुख्यत्वेन "खंदा य खंददेसा" इत्यादि पाठक्रमेण गाधाचतुष्टयं. नदनंतरं परमाणुव्याख्यानमुख्यत्वेन द्वितीयस्थले गाथापंचकं, तत्र गाथा पंचकमध्ये परमाणुस्वरूपकथनेन " सव्वेसि खंदाण" - मिथ्यादिगाथासूत्रमेकं, अथ परमाणूनां पृथिव्यादिजातिभेदनिराकरणार्थं "आदेसमत्त" इत्यादि सूत्रमेकं तदनंतरं शब्दस्य पुद्गलद्रव्यपर्यायत्वस्थापनमुख्यत्वेन "सदो खदप्पभावी इत्यादि सूत्रमेकं, अथ परमाणुद्रव्यप्रदेशा-धारेण समयादिव्यवहारकालमुख्यत्वेन एकत्वादिसंख्याकथनेन च “णिच्चो णाणवगासो" इत्यादि सूत्रमेकं तदनंतरं परमाणुद्रव्ये रसवर्णादिव्याख्यानमुख्यत्वेन "एयरस वण्ण” इत्यादि गाथासूत्रमेकं एवं परमाणुद्रव्यप्ररूपणरूपेण द्वितीयस्थले समुदायेन गाथापंचकं गतं । अथ पुद्गलास्तिकायोपहाररूपेण उवभोज्ज" इत्यादि सूत्रमेकं । एवं गाधादशकपर्यंतं स्थलत्रयेण पुद्गलाधिकारे समुदायपातनिका । तद्यथा । पुद्गलद्रव्यविकल्पचतुष्टयं कथ्यतं ।
खंदा य खंददेसा खंदपदेसा य होति स्कंधाः स्कंधादेशाः स्कंधप्रदेशाश्चेति त्रयः स्कंधा

Translation AI Generated

## The Fourfold Nature of Pudgala

This is an explanation of the nature of Pudgala dravya.

**The fourfold nature of Pudgala dravya is to be known:**

* **Skandha:** Skandha
* **Skandhadesa:** Skandha-region
* **Skandhapradesa:** Skandha-subregion
* **Paramāṇu:** Atom

**Explanation:**

Pudgala dravya exists in these four forms: sometimes as Skandha, sometimes as Skandhadesa, sometimes as Skandhapradesa, and sometimes as Paramāṇu. There is no other possibility. This is why they are said to have fourfold nature.

**Further Explanation:**

This is a statement about the different forms of Pudgala dravya.

Pudgala dravya exists in the world sometimes as Skandha, sometimes as Skandhadesa, sometimes as Skandhapradesa, and sometimes as Paramāṇu. There is no other possibility. This is why they are said to have fourfold nature.