Haimshabdanushasanam Laghunyas Sahitam

SR No.: 010659
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: ZZZ Unknown
Total Pages: 1131
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 78 MB

Page 140

भौहेमश
||१७||
कृति ' (४।४।११४ ) इति तोऽन्तो न भवति ॥ ९१ ॥ नामन्त्र्ये । २।१।९२ ॥ आमध्येऽर्थे वर्तमानस्य नाम्नः संबन्धिनो नकारस्य लुग् न भवति । १४ दि हे राजन् । हे तक्षन् । हे सीमन् । हे बहुराजन् । एतदेव प्रतिषेधवचनं ज्ञापकम् सिलुकः स्थानिवद्भावेन 'अधातुविभक्ति'-(१।१।२७) इति नामसंज्ञाप्रतिषेधो न भवति इति । हे राजन्दारक इत्यत्र समुदायार्थ आमन्व्यो नावयवार्थ इति नलोपपतिपेधो न भवति । अवयवार्थस्य वामन्त्र्यत्वे असामर्थ्यात् समास एव न स्यात् ॥ ९२॥ क्लीवे वा।२।१।९३ ॥ आमन्त्र्यविपयस्य नाम्नः कीवे नपुंसकलिो वर्तमानस्य नस्य लुग् वा भवति । हे चर्म । हे चर्मन् । हे दाम । है दामन् ॥ ९३ ॥ मावर्णान्तोपान्त्यापश्चमवर्गान्मतोमो वः।२।१।९४ ॥ मथावर्णच मावी तौ प्रत्येकमन्तोपान्तौ यस्य तस्मान्मकारान्तान्मकारोपान्ताचावर्णान्तादवोपान्ताच पञ्चमरहितवर्गान्ताच नाम्नः परस्य मतोर्मकारस्य वकार आदेशो भवति । मकारान्तात् , किंवान् । इदंवान् । शंवान् । मकारोपान्तात् , शमीवान्, लक्ष्मीवान् । दाडिमीवान् । अवर्णान्तात , वृक्षवान् , लक्षवात् । खवावान् । मालावान् । अवर्णोपान्ताव, अहर्वान् । सुगण्वान् । पयस्वान् । दृपद्वान् । वार्वान् । भास्वान् । अपञ्चमवर्गात् , मरुत्वान् । विद्युत्वान् । उदश्चित्वान् । तडित्वान् । समिद्वान् । मावर्णान्तोपान्त्यापञ्चमवर्गादिति । किम् । अग्निमान् । वायुमान् । पितृमान् । नृमान् । नृमतोरपत्यं नार्मत इत्यत्र तु वृदेवहिरङ्गलक्षणत्वान्न भवति ॥ ९४॥ नाम्नि ।२।११९५॥ नाम्नि संज्ञायां विपये मतोर्मकारस्य वकारादेशो भवति । अहीवती । कपीवती । मणीवती । मुनीवती । ऋषीवती । एवंनामानो नद्यः । 'नयां मतुः' (६।२।७२) इति चातुरर्थिको मतुः । आसन्दीवान् नाम ग्रामः ॥९॥ न्तोऽन्तरतो बाणगापपेक्षणालोपो यहित ।नामन्ये ॥ आमग इगेकवचनापत्र सप्त इत्यादीना गलोपनिषेधो न भवतीति घन्गोमीयमतम् ॥ अन्ये येतेपामामप्रणमपि सन्ति । अगुमेवारी न्यासकार स्पष्टगति-गमय इति सामान्याभिषानेऽपि गोजसो कारण पदान्तस्याभावात् दन्यस्येप सपोधनाहित्यासम्यागाचाऽसयरूपत्वाव परिशिष्ट सिरेप उभ्यते । सहयोऽपि वमानाचा सरगाया आमप्रणादर्शनात् । दर्शने तु आमण्य प्रत्येकत्वस्य विवक्षितत्वात् तिवचनगाववनयोनलोपाभाप ॥ आमय इलेकवचनार योक एवामयसरीवानेन लोपनिषेधो या यायसन न । यथा, हे पत्र पुरुपा इत्यादो । ननु हे राजन्हत्यादो सिफ स्थानिवदायेन 'अधातुनिभक्ति'-इत्यनेन नामस्वाभाये पूर्वण प्राप्तिरेव न कि प्रतिषेधेनेत्यार-पतदेवेति ॥ न च वाच्य सिक स्लानिन 'नाम सिद्' इति पदवं प्राप्नोति तसिभ सति ननुरु गविष्यतीति । गत 'स्तानीचाऽवपर्णविधी' आतु यक्षगलक्षणो वर्णविधिरिति स्थानिय न प्रवर्तत इति ॥- माषणों-॥ अग गकारावर्णयोरन्तोपान्ताभ्यां सर यशासण्य न गोम्पादिभ्य ' इति निपेशा गर्थत्वाच । यत जम्मिमानिगा मान्तस्यस्प यवमानित्यनायोपान्तत्वस्याभावात् । भोगपदगौरिमतोरिति निशाहा ॥-बहिरजलक्षणत्वादिति । तखितापेक्षत्येन मिशिरमा तपनपेक्ष तु गस्यमन्तरतामिति ॥-नासि ॥ नाम सिविध देवदतादिनिरुवलक्षणाक लोकिक यरसजेति प्रसिदम् । अधातुविभीति शासीय । वा प्रत्यासात्वाच्छासीयस्थेव पाहणे प्राप्ते नामाधिकारेणेव तदर्थस्य लामाजाशीत्यनिरिणमानगधिकार्यपरिग्रहा। भवत् लोकिकमेव शापयतीत्याहसशायामिति ॥-आसन्दीवानिति । भासते जना असितिति गासन तद्विगते गस्मिन् ग्रामे इगासनाब्दस्य पुपोदरादित्वादासन्दीभावेऽनेन मतोर्यत्वे आसन्दीयान् ग्राम । आसन्दीपदाहिस्गलम् ॥ संज्ञागा भगा आसनवानियेव भवति । गया स सज्ञागा अभावार बस्यासन्दीभाययोरभावसाचा अनजिरादिवास्वरादिदीर्घत्यस्यापि । अपरे स्वासन्दीशब्दोऽस्तीति मन्यन्ते आसमासिक्रिया :
K