________________ વિરશિરોમણી વસ્તુપાળપ્રકરણ 11 મું. શંખ અને સદીક. “પ્રિય મિત્ર સદીક! ગુજરાતના મહામાત્યે તમને લુંટી લીધા એ શું કારણથી, તે તે તમે કહ્યું જ નથી.” સરદાર શખે આમતેમ ફરતા ફરતા પ્રશ્ન કર્યો. ' “વાત એવી છે કે " સદીક કે જે સામે આસન ઉપર બેઠે હતો, તેણે ઉત્તર આપતાં કહ્યું. “ખંભાતમાં સગર નામે વણિક મારે સેવક હતા. તેને વેપાર માટે મેં દેશાવર મોકલ્યો હતો. તે દેશાવરથી પાછો આવ્યો, ત્યારે મારો એક બીજો સેવક કે જે તેની સાથે ગયા હતો, તેણે મને સગરે કેટલુંક ધન મારાથી ગુપ્ત રાખી ચોરી કર્યાની વાત કરી. મેં તરત જ તેનાં માલ મીલકતને લુંટી લીધાં અને તેને મરાવી પણ નાંખે. તેને આવી સખ્ત શિક્ષા કરવાનું કારણ એ હતું કે મારે કોઈ સેવક ફરીને ચોરીનું કૃત્ય કરે નહિ. સગરના પુત્ર દેવજીએ આ હકીકતની ખંભાતના અધિકારી સલક્ષ મહેતા પાસે ફરિયાદ કરી હતી પરંતુ ખંભાતના નાના મોટા અધિકારીઓ મારાથી ડરતા હોવાથી સલક્ષે એ સંબંધમાં કાંઈ તપાસ કરી નહતી અને એ રીતે એ હકીકત વિસારે પડી હતી. પણ ધોળકાથી મહામાત્ય વસ્તુપાળની સ્વારી ખંભાતમાં આવી અને દેવજીએ વસ્તુપાળની પાસે ફરિયાદ કરી. વસ્તુ પાળે એ સંબંધમાં મારો ખુલાસો માગ્યો અને મેં ખુલાસે નહિ કરવાથી મારાં મકાને આવી. મને કેદ કર્યો એટલું જ નહિ પણ મારાં માલ મીલ્કતને લુંટી લીધાં. એ પછી મને કારાગૃહમાં પૂરવામાં આવ્યા; પરંતુ ત્યાં ચેડાં વખત રાખી મને છોડી મૂકવામાં આવ્યો અને ખંભાતમાંથી ચાલ્યા જવાની આજ્ઞા કરવામાં આવી. આ ઉપરથી તમે સમજી શકયા હશે કે વસ્તુપાળે મારા ઉપર કેવળ અન્યાય અને જુલ્મ ગુજાર્યા છે. " શંખે સદીકનાં કથનને ધ્યાનપૂર્વક સાંભળી લીધા પછી કહ્યું. " સગરે ચોરી કર્યા સંબંધમાં તમે તપાસ કરી હતી કે નહિ અને તે ખરેખર દોષિત ઠર્યો હતો કે નહિ, એ આ હકીકતમાં અગત્યને સ્વાલ છે.” એમાં તપાસ કરવાની શી અગત્ય હતી ? જે માણસે મને એ