________________ 38 વિરશિરોમણી વસ્તુપાળ. વિજળીને ભયાનક ચમકાર, વાદળાંની ભીષણ ગર્જના, મયુરીને મદભર્યો ટહુકાર અને ચાતકને પિયુ પિયુને ઉત્તેજક અવાજ મારી ઉદાસિનતાને વધારે છે; મને ચિંતામાં વધુ મગ્ન બનાવે છે અને મારા દિલને બેચેન કરે છે. ભાભી ! વિરહની આકરી વેદના મારાથી સહન થતી નથી અને વિરહિણીની વેરણ વર્ષાઋતુના આગમનથી એ વેદના એટલી બધી અસહ્ય થઈ પડી છે કે જેનું યથાર્થ વર્ણન કરવાને અશક્ત છું. હે પ્રભુ ! એવાં તે મેં શા પાપ કર્યા હશે કે જેને લઈને ખરેખરી જુવાનીમાંજ પતિએ મારે ત્યાગ કર્યો !" એટલું કહેતાંજ પઢાનાં નયનમાંથી મુક્તાફળની ધારા વહન કરવા લાગી. અનુપમાએ તેને પુનઃ પોતાની બાથમાં લીધી અને તે પદ્યાનાં આંસુઓને વસ્ત્રવડે લુછી નાંખવા લાગી. પાનાં હૃદદયનો ઉભરે જરા શાંત પડ્યો. અને અશ્રુઓ સુકાઈ ગયાં એટલે અનુપમાએ તેને આશ્વાસન આપવાનો વિચાર કર્યો. તેણે પિતાના મધુરા અવાજે કહેવા માંડયું. “પવા બહેન! મને તમારા ઉપર ગુસ્સે થવાનું અને તમને મર્મ-પ્રહાર કરવાનું કાંઈ કારણ નથી અને જે કાંઈ કારણ હોય, તો તે માત્ર તમને ચિંતા અને દુઃખમાંથી મુક્ત કરવાનું જ છે. જયદેવની રીતભાત પ્રથમ કેવી હતી, ત્યારપછી કેવી થઈ અને હમણું કેવી છે, એ વાતને આપણે જવા દઈએ; કારણકે એ વિષે વાદવિવાદ કે ચર્ચા કરવાથી કાંઈ અર્થ સરે તેમ નથી. તમારે તે માત્ર તેને પ્રેમ શી રીતે જીતી શકાય, એને જ હવે વિચાર કરવાનો છે. બહેન ! મારું કથન તમને જરા અપ્રિય લાગશે; પરંતુ સત્ય કહ્યા સિવાય હું રહેવાની નથી. જયદેવે તમારે ત્યાગ કર્યો, એ સંબંધમાં હું જયદેવને દોષ આપી શકતી નથી, કારણ કે તે સંગદેષને લઈ માણસનાં ખરાં વર્તનથી ભ્રષ્ટ થયેલ છે અને તેથી જેને સારાસારનું ભાન નથી, તેને દોષ આપવો કેવળ નિરર્થક છે. એ સંબંધમાં ખરો. દેષ તમારાજ છે. સ્ત્રી તેના પતિના પ્રેમને જીતી શકે નહિ, તેને વશ કરી શકે નહિ, તે તે સ્ત્રી જ નથી. પતિને વશ કરવા, એ શું સ્ત્રીને માટે અશક્ય છે ? જરા પણ નહિ. જેના વાળમાં મેહતા છે, જેના નયનમાં જાદૂ છે, જેના મુખમાં હાસ્ય છે, જેની વાણીમાં મધુરતા છે, જેના બાહુપાશમાં સુખ છે અને જેનાં અંગમાં સુંદરતા છે, એવી સ્ત્રી તેના પતિને વશ ન કરી શકે, તો બીજું કશું કરી શકે? પતિને રાજી રાખવા, તેને પ્રેમ સંપાદન કરવો અને તેને વશ કરવા, એ આપણું સ્ત્રીઓનું કામ છે અને જે સ્ત્રી એ પ્રમાણે કરી શકતી નથી, તેને જન્મ વૃથા છે.