________________ અનુપમાં. * 37 તેણે પદ્માનાં મુખ ઉપર હાથ ફેરવીને કહ્યું. “ભેળાં નણંદ ! ખરેખર ભોળાંજ છો. સંસારમાં બહુ ભેળાં થવાની જરૂર નથી. ભોળાં માણસને મનુષ્ય મૂર્ખ ગણે છે અને પ્રસંગે તેમનું હાસ્ય પણ કરે છે. આપણું મન અને વર્તન શુદ્ધ અને સરલ જોઈએ; પરંતુ શુદ્ધ મન અને સરલ વર્તનનો કેઈ ગેરલાભ લઈ જાય તેટલી સીમા પર્યત આપણે ભેળાં થવું જોઈએ નહિ. સંસારમાં સરલ મનુષ્યો કરતાં કુટીલ મનુષ્ય ઘણાં હોય છે અને તેથી આપણે તેમની કુટીલતામાં સપડાઈ ન જઈએ, તે માટે ધ્યાન રાખવાની અગત્ય છે. પદ્મા બહેન! તમે તમારી સરલતાથી બે ગંભીર ભૂલે કરી બેઠાં છે અને હવે ઉદાસ અને ચિંતામગ્ન રહ્યા કરે છે. જયદેવનાં વર્તનની તમને ખબર હતી, તે છતાં ઉતાવળથી તેને શુદ્ધ થયેલું માનીને તમે તેની સાથે લગ્નથી જોડાયાં અને લગ્નથી જોડાયાં પછી તેના પ્રેમને સંપાદન કરી શકયાં નહિ, એ તમારી સરલતાનું જ પરિણામ છે. તમારું ભોળપણજ તમને દુઃખદાયક થઈ પડયું છે.” પવા હવે અનુપમાનાં કથનને મર્મ સમજી શકી; પરંતુ એથી તે પુનઃ ઉદાસ થઈ ગઈ. અને તેના મુખ ઉપર ચિંતાની કાલિમા પથરાઈ ગઈ, તેણે ઉત્તેજક બનીને કહ્યું. “ભાભી તમારું કથન ખરૂં છે, હું સરલ છું, ભેળી છું, અરે મૂર્ખ છું. એ બધું ખરું; પરંતુ હું હવે ઉદાસ અને ચિંતામગ્ન ન રહું તે બીજું શું કરું ? પતિથી ત્યજાયેલી સ્ત્રી બીજું શું કરી શકે ?" શ્રી શું કરી શકે ?" અનુપમાએ સહજ જુસ્સાનો ભાવ આ, ણીને કહ્યું. " તમારો એ પ્રશ્ન કેટલો બધો અયોગ્ય છે ? શું સ્ત્રી એ મનુષ્ય નથી ? શું સ્ત્રીમાં ચૈતન્ય નથી ?" " જેમ સ્ત્રી એ મનુષ્ય છે અને તેનામાં ચૈતન્ય છે, તેમ હું પણ સ્ત્રી હોઈ મનુષ્ય છું અને મારામાં ચિતન્ય છે; પરંતુ એથી શું ?" પડ્યાએ પ્રશ્ન કર્યો. એથી કાંઈ નહિ!” અનુપમાએ માર્મિકતાથી જવાબ આપતાં કહ્યું. “સચેતન મનુષ્યથી ચિંતા અને દુ:ખમાં સડ્યાં વિના બીજું કશું થઈ શકે નહિ !" પડ્યાએ વિશેષ દિલગીર થતાં કહ્યું. “ભાભી ! તમારે મર્મપ્રહાર મારાથી સહન થતું નથી. તમને લાગે છે કે હું ચિંતા અને દુઃખમાં સડું છું, એ ઠીક નથી. તમારી એ માન્યતા સાચી છે; પરંતુ મારાથી ચિંતામગ્ન કે ઉદાસ થયા વિના રહી શકાતું નથી. વર્ષાનો આ સ્નિગ્ધ દિવસ,