________________
आगम (४१/२)
"पिण्डनियुक्ति”- मूलसूत्र-२/१ (मूलं+नियुक्ति:+वृत्ति:) मूलं [४४०] .→ "नियुक्ति: [४०७] + भाष्यं [३०...] + प्रक्षेपं [४...] मुनि दीपरत्नसागरेण संकलित..........आगमसूत्र - [४१/२], मूलसूत्र - [०२/२] "पिण्डनियुक्ति” मूलं एवं मलयगिरिसूरि-रचिता वृत्ति:
प्रत गाथांक नि/भा/प्र ||४०७||
व्याख्या-'भावे ' भावविषया उत्पादना द्विधा, तद्यथा--प्रशस्ता 'इतरा' असशस्ता, तत्र या क्रोधादीनां क्रोधादियुता || धात्रीत्वादीनां वोत्पादना साऽप्रशस्ता । या तु 'झानादेः 'ज्ञानदर्शनचारित्राणामुत्पादना सा प्रशस्ता । इह चापशस्तया भावोत्पादनयाधिकारः, पिण्डदोषाणां वक्तुमुपक्रान्तत्वात् ।। सा च षोडशभेदा, ततस्तानेव षोडश भेदान् गाथावपेनाइ
धाई दुइ निमित्ते आजीव वणीमगे तिगिच्छा य । कोहे माणे माया लोभे य हवंति दस एए । ४०८॥ पुबि पच्छा संथव विज्जा मते य चुन्न जोगे य । उप्पायणाइ दोसा सोलसमे मूलकम्मे य॥ ४०९॥
व्याख्या धात्री' चालकपरिपालिका, इह धात्रीत्वस्य यत्करणं कारणं वा तद्धात्रीशब्देनोक्तं द्रष्टव्यं, तथा विवक्षणात , एवं इत्यपि भावनीया, नवरं 'दूती' परसन्दिष्टार्थकथिका निमित्तम् । अतीताद्यर्थपरिज्ञानहेतुः शुभाशुभचेष्टादि, तथा चामुमेव निमित्तशकन्दवाच्यमर्थमङ्गीकृत्य पूर्वसूरयो निमित्तशब्दस्य नरुक्ति-शब्दव्युत्पत्तिमेश्माचक्षते, निपतमिन्द्रिपेभ्यः इन्द्रिपार्षेभ्यः समाधानं चात्मनः।
समाश्रित्य यस्मादुत्पद्यते शुभाशुभातीताद्यर्थपरिज्ञानं तस्माचदिन्द्रियार्थादि निमित्तमिति, उक्तं चाङ्गविद्यायाम्-"इंदिएहिंदियत्थेहि, समाBहाणं च अपणो । नाणं पबत्तए जम्हा, निमित्त तेण आहियं ॥१॥ तचाङ्गादिभेदादष्टधा, तदुक्तम्-अंर्ग सेरो लक्खणं (च), वणं
मुविणो तहा । छिन्नं भोमंतलिल् य, एमए (एए) अट्ठ वियाहिया॥१॥एए महानिमिचा उ, अह संपरिकित्तिया । एएहि भावानज्जती, k १ मई-शरीरावयवप्रमाणस्यन्दनादिविकारफलोद्भावकं निमित्तशालं, २ स्वर:-जीवाजीवाश्रितस्वरस्वरूपफलाभिधायक, ३ लक्षणं-जान्छ। नाइनेकविधलक्षणव्युत्पादकं, ४ व्यसनं-मयादिव्यंजनफलोपदर्शकं, ५ स्वप्नं-स्त्रप्रकलाविर्भावक, ६ छेदन-छिन वस्त्रादीनां, तद्विषयं शुभाशुभनिरूपकं शास्त्रं यथा 'देवेस उत्तमो लाभो। इत्यादि.७ भीम-भूमिविकारफलाभिधानप्रधानं निमित्तशाख, ८ अन्तरिक्षम्-माकाशप्रभवमहयद्धभेदादिभावफलनिवेदकं, चिच्छिन्नस्थाने उत्पातं वदन्ति, तत्रोत्पातं सहजरुधिरवृष्ट्यादिलक्षणोत्पातनिरूपकै निमित्तशास्त्र,
दीप अनुक्रम [४४०]
~244~