________________
आगम
(१५)
“प्रज्ञापना" - उपांगसूत्र-४ (मूलं+वृत्ति:) पदं [१५], -------------- उद्देशक: [१], -------------- दारं [-], -------------- मूलं [१९१] मुनि दीपरत्नसागरेण संकलित...........आगमसूत्र - [१५], उपांग सूत्र - [४] "प्रज्ञापना" मूलं एवं मलयगिरि-प्रणीत वृत्ति:
प्रज्ञापनायाः मलय.वृत्ती.
प्रत सूत्रांक [१९१]
॥२९४॥
दीप अनुक्रम [४२१]
se ROERecemener
परिज्ञानात् , त्वगिन्द्रियस्य विषयः शीतादयः स्पर्शा यथा चक्षुषो रूपं गन्धो भ्राणस्य, न च खगक्षुरिकाद्यभिघाते १५ इन्द्रिअन्तः शरीरस्य शीतादिस्पर्शवेदनमस्ति, किन्तु केवलं दुःखवेदनं, तच दुःखरूपवेदनमात्मा सकलेनापि शरीरेणा-18 यपद नुभवति न केवलेन त्वगिन्द्रियेण ज्वरादिवेदनवत् ततो न कश्चिद्दोपः, अथ शीतलपानकादिपाने अन्तः शीतस्पर्शवे
उद्देशः १ दनाप्यनुभूयते ततः कथं सा घटामटाट्यते इति ?, उच्यते, इह त्वगिन्द्रियं सर्वत्रापि प्रदेशपर्यन्तवर्ति विद्यते, तथा पूर्वसूरिभिर्व्याख्यानात् , तथा चाह मूलटीकाकार:-"सर्वप्रदेशपर्यन्तवर्तित्वात् त्वचोऽभ्यन्तरेऽपि शुषिरस्योपरि त्वगिन्द्रियस्य भावादुपपद्यतेऽन्तः शीतस्पर्शवेदनानुभवः" । अधुना पृथक्त्वविषयं सूत्रमाह-'सोइंदिए णं भंते !! केवाइयं पोहत्तेणं पण्णत्ते" इत्यादि, इह पृथुत्वं स्पर्शनेन्द्रियव्यतिरेकेण शेषाणां चतुर्णामिन्द्रियाणामात्मागुलेन प्रतिपत्तव्यं, स्पर्शनेन्द्रियस्य उच्छ्याङ्गलेन, ननु देहाश्रितानीन्द्रियाणि देहश्चोच्छ्याङ्गुलेन प्रमीयते 'उस्सेहपमाणतो मिणसु देह'मिति वचनात् [ उत्सेधाङ्गुलप्रमाणेन मिनुहि देहं] तत इन्द्रियाण्यप्युच्छ्याङ्गुलेन मातुं युज्यन्ते नात्माहुलेनेति, तदयुक्तम् , जिहादीनामुच्छ्याङ्गुलेन पृथुत्वप्रमित्यभ्युपगमे त्रिगन्यूतादीनां मनुष्यादीनां रसाभ्यवहारोच्छेदप्रसक्तेः, तथाहि-त्रिगन्यूतानां मनुष्याणां पड्गव्यूतानां च हस्त्यादीनां खखशरीरानुसारितया अतिविशालानि || ॥२९ ॥ मुखानि जिह्वाश्च, ततो यधुच्छ्याङ्गुलेन तेषां क्षुरप्राकारतयोक्तस्याभ्यन्तरनिर्वयात्मकस्य जिहेन्द्रियस्याङ्गुलपृथक्त्वलक्षणो विस्तारः परिगृह्यते तदाऽल्पतया न तत्सर्वां जिह्वां व्याप्नुयात् , सर्वव्यापित्वाभावे च योऽसौ बाहल्येन सर्वा
G
~592~
