________________
आगम
(०३)
“स्थान" - अंगसूत्र-३ (मूलं+वृत्ति
स्थान [४], उद्देशक [१], मूलं [२४९] मुनि दीपरत्नसागरेण संकलित...........आगमसूत्र - [०३], अंग सूत्र - [०३] "स्थान" मूलं एवं अभयदेवसूरि-रचित वृत्ति:
४ स्थाना
प्रत सूत्रांक [२४९]
संवासः सू०२४८ कषायाः सू०२४९
श्रीस्थाना- स्तिर्यग्वा छविरित्युच्यते । अनन्तरं संवास उक्ता, स च वेदलक्षणमोहोदयादिति मोहविशेषभूतकपायप्रकरणमाह
'चत्तारि कसाये'त्यादि, तत्र कृषन्ति-विलिखन्ति कर्मक्षेत्रं सुखदुःखफलयोग्यं कुर्वन्ति कलुषयन्ति वा जीवमिति वृत्तिः निरुक्तिविधिना कपायाः, उक्तं च-"सुहदुक्खबहुसईयं कम्मक्खेत्तं कसंति ते जम्हा । कलुसति जं च जीवं तेण कप्ता-
यत्ति धुचंति ॥१॥" अथवा कषति-हिनस्ति देहिन इति कर्ष-कर्म भवो वा तस्याया लाभहेतुत्वात् कर्ष वा आय- ॥१९॥
यन्ति-गमयन्ति देहिन इति कषायाः, उक्तं च-"कर्म कसं भवो वा कसमाओ सिं जओ कसायातो । कसमाययति व जओ गमयंति कसं कसायत्ति ॥१॥” इति, तत्र क्रोधनं क्रुध्यति वा येन स क्रोधः-क्रोधमोहनीयोदयस- म्पाद्यो जीवस्य परिणतिविशेषः क्रोधमोहनीयकमैव वेति, एवमन्यत्रापि, नवरं जात्यादिगुणवानहमेवेत्येवं मननम्-अवगमनं मन्यते वाऽनेनेति मानः, तथा मानं हिंसनं वश्चनमित्यथों मीयते वाऽनयेति माया, तथा लोभनम्-अभिकाणं| लुभ्यते वाऽनेनेति लोभः । एवं मिति यथा सामान्यतश्चत्वारः कषायास्तथा विशेषतो नारकाणामसुराणां यावचतुर्विंशतितमे पदे पैमानिकानामिति । 'चउप्पइट्टिए'त्ति चतुर्प-आत्मपरोभयतदभावेषु प्रतिष्ठितः चतुःप्रतिष्ठितः, तत्र 'आयदीपइडिए'त्ति आत्मापराधेनैहिकामुष्मिकापायदर्शनादात्मविषय आरमप्रतिष्ठितः परेणाक्रोशादिनोदीरितः परविषयो वा || लापरप्रतिष्ठितः आत्मपरविषय उभयप्रतिष्ठितः आक्रोशादिकारणनिरपेक्षः केवलं क्रोधवेदनीयोदयाद् यो भवति सोऽम
सुखदुःखबहुशस्य कर्मक्षेत्र कर्षन्ति ते यस्मात् । यच जी कलषयन्ति तेन कषाया इति उच्यन्ते ॥१॥ यद्वा कसा कर्म भयो वा कषः अनयोरायो। यतः कषायान, कामाययंति वा यतो गमयन्ति वा कर्ष पाया इति ॥५॥
दीप अनुक्रम [२६३]
25E5
1.॥१९३॥
'कषाय' अर्थ एवं वर्णनं
~389~
