________________
वा० - इहां ए भावना सर्व थी थोड़ा जीव, जे भणी एक-एक जीव अनंतानंत पुद्गले करी बंध्या बहुलपणे हुवै। वलि पुद्गल जीव करिकै बंध्या अने अणबंध्या वलि हुवे । इण कारण थकी पुद्गल थकी जीव थोड़ा ।
जीव थकीपुद्गल अनंत गुणा ते किम ? जे तेजसादि शरीर जेणे जीवे ग्रहण कीधो, ते शरीर तिणां जीवां थकी पुद्गल नां परिमाण आश्रयी ने अनन्तगुणा हूवें तथा तेजस शरीर थकी प्रदेश आयी ने कार्मण शरीर अनन्तगुणो हुवे । इम ए तैजस, कार्मण जीव- प्रतिबद्ध अनन्तगुणा हुवे । अनैं जे तेजस, कार्मण जीवां करी मुक्या छे, ते प्रतिबद्ध थकी पिण अनन्तगुणा हुवै। शेष शरीर नीं चितवणा तो इहां करीज नहीं । कारण शेष शरीर नां मुकेलगा पिण आप आपने स्थाने तेजस कार्मण ने अनन्तमे भाग हुने एसे तेजसादि की अतिही थोड़ा ते मा इम तेजस नो पुदगल पिप जीव की अनन्तगुणा तो बलि कि कहि कार्मणादि पुद्गल राशि सहित नों ।
1
तथा पन प्रकारे प्रयोग-परिषत पुद्गल है ते मोड़ाते की म परिणत पुद्गल अनंतगुणा तेही पि बीरासा परिणत पुद्गल अनंतागुणा । तीन प्रकारईज पुद्गल सगलाईज हुवै । वलि जीव है ते सर्व पिण प्रयोग- परिणत पुद्गल ने अतिहि थोड़े अनंत भाग विषे वर्ती ने भगो इम ते जीवां बी पुद्गल घण अनंतानंत करिकै गुण्या छता नीपना इति ।
जाय,
पुद्गल थकी अनंतगुणा समया इम जे कह्यो ते सम्यक प्रकारे न जाण्यो ते 'थकी ते समय नां थोड़ापणां थकी । अनें थोड़ापणुं ते समय नों पुद्गल मनुष्यक्षेत्रमात्रवतपणां वही वलि पुदगल न सकल लोकवतपणा की इति प्रश्न । एहनों उत्तर कहे छे- समयक्षेत्र नं विषे जे केयक द्रव्य पर्याय है तेहिज एक-एक द्रव्य पर्याय नै विषे वर्त्तमान समय वर्त्ते है इम वलि ए वर्तमान समय जे भणी समयक्षेत्र द्रव्य पर्याय गुण हुवै ते भणी एक-एक समय ने विषे अनंता समय हुवै एतले अढीद्वीप नै विषे अनंता द्रव्य पर्याय छे। ते अनंता ऊपर वर्त्तमान एक समय वर्त्ते ते भणी एक समय ने अनंता समय कहिये । इम वर्तमान समय पिण पुदगल थकी अनंतगुणो हुवै एक द्रव्य नीं पिण पर्याय नां अनंतानंतपणा थकी । इहां वृत्तिकार बहु विस्तारघो छ ।
अथ समय थकी द्रव्य विशेषाधिक ते किम ? तेहनो उत्तर कहै छै - जे भणी सर्व समया एक-एक जुदा-जुदा द्रव्य छँ शेष जीव, पुद्गल, धर्मास्तिकाय, अधर्मास्तिकाय, आकाशास्तिकायरूप द्रव्य ते समय रूप द्रव्य नैं विषे ईज घाल्या इण कारण थकी न केवल समय थकी समस्त द्रव्य विशेषाधिक हुवै पिण संख्यात गुणादिक नहीं हुवै। समय द्रव्य नीं अपेक्षा करिकै जीवादिक द्रव्य नैं अतिहि अल्पपणां थकी
1
इहाँ प्रेरक कहे अद्धा समय में मा ? प्रदेशपणों पिण तेहमें संभव छ,
Jain Education International
प्रध्य हीज कहिये एहवो नियम स्वा तथाहि-- जिम स्कन्ध द्रव्य हुवै, जिम
वा. - इह भावना - यतो जीवाः प्रत्येकमनन्तानन्तः पुद्गलैर्बद्धाः प्रायो भवन्ति, पुद्गलास्तु जीवः संबद्धा असंबद्धाश्च भवन्तीत्यतः स्तोकाः पुद्गलेभ्यो जीवाः यदाह
'जं पोग्गलावबद्धा जीवा पाएण होंति तो थोवा । जीवेहि विरहिया अविरहिया
For Private & Personal Use Only
व पुणपोग्ला संति ॥ २ ॥ ' जीवेभ्योऽनन्यगुणाः पुद्गलाः कथं? ज सादिशरीरं येन जीवेन परिगृहीतं तत्ततो जीवात्पुद्गलपरिमाणमाश्रित्यानन्तगुणं भवति, तथा तैजसशरीरात्प्रदेशतोऽनन्तगुणं कार्म्मणं, एवं चैते जीवप्रतिबद्धे अनन्तगुणे, जीवविमुक्ते च ते ताभ्यामनन्तगुणे भवतः शेषशरीर चिन्ता त्विह न कृता, यस्मात्तानि मुक्तान्यपि स्वस्वस्थाने तयोरनन्तभागे वर्त्तन्ते, तदेवमिह तैजसशरीरपुद्गला अपि जीवेभ्योऽनन्तगुणाः कि पुनः कार्म्मणादिपुद्गलराजसहिताः,
पञ्चदशविप्रयोगपरिणा
तथा
स्लोकास्तेभ्यो मिश्रपरिणताः अनन्तगुणास्तेभ्योऽपि विस्रसापरिणता अनन्तगुणास्त्रिविधा एवं प पुद् गलाः सर्व एव भवन्ति, जीवाश्च सर्वेऽपि प्रयोगपरिणतपुद्गलानां प्रतनुकेऽनन्तभागे वर्तन्ते, यस्मादेवं तस्माज्जीवेभ्यः सकाशात्पुद्गला बहुभिरनन्तानम्तर्कता सिद्धा इति
ननु पुद् गलेभ्योऽनन्तगुणाः समया इति यदुक्तं तन्न संगतं, तेभ्यस्तेषां स्तोकत्वात्, स्तोकत्वं च मनुष्यक्षेत्रमात्रवर्तित्वात् समयानां पुद्गलानां च सकललोत्वादिति, अमोच्यते समय मे केचन द्रव्यपर्यायाः सन्ति तेषामेकैकस्मिन् साम्प्रतसमयो वर्त्तते, एवं च साम्प्रतः समयो यस्मासमयक्षेत्र द्रव्यपर्यव गुणो भवति तस्मादनन्ताः समया एकस्मिन् समये भवन्तीति एवं च वर्तमानोऽपि समयः पुद्गलेभ्योऽनन्तगुणो भवति, एकद्रव्यस्यापि पर्ययाणामनन्तानन्तत्यात्
अथ समयेभ्यो द्रव्याणि विशेषाधिकानीति, कथम् ?, अत्रोच्यते यस्मात्सर्वे समया: प्रत्येकं द्रव्याणि मेवाणि च जीवपुद्गलधर्मास्तिकायादीनि तेष्वेव क्षिप्तानीत्यतः केवलेभ्यः समयेभ्यः सकाशात् समस्तद्रव्याणि विशेषाधिकानि भवन्ति न सङ्ख्यातगुणादीनि समयद्रव्यापेक्षया जीवादिद्रव्याणा मल्पतरत्वादिति
नन्वद्धासमयानां कस्माद् द्रव्यत्वमेवेष्यते ? समयस्कन्धापेक्षया प्रदेशार्थत्वस्यापि तेषां युज्यमानत्वात्,
श० २५, उ० ३, डा० ४३८ ५१
www.jainelibrary.org