________________
અક્ષરાર્થ— વિષયોના ઉપદ્રવ વિના એવે સંતોષ ઉત્પન્ન થાય છે કે જેથી એ સંતેષ વિષય વગરના કેઈ [ અનિચ્ચ ] આનંદને ઉત્પન્ન કરે છે. ૨
વિવેચન ઉપર તપસ્યામાં વિદ્ધ કરનાર મોહ છે એમ કહ્યું, તે મેહ વિષથી ઉત્પન્ન થાય છે, અને વિષય સંતોષમાં વિશ્વ કર્તિ છે, તે જણાવવાને થકાર આ શ્લોકથી સૂચના કરે છે. સંતોષ એ મનને ધર્મ છે, અને મનની વૃત્તિઓને ખેંચનારે વિષય છે, તેથી સતિષ ગુણ ઉત્પન્ન થવામાં વિષ વિષરૂપ થાય છે, અને તે વિષયના વિષેને લઇને મન સતેષને ઉત્પન્ન કરી શકતું નથી, માટે વિષને ઉપદ્રવ ખરેખર સતેષને અટકાવે છે. તેથી ગ્રંથકાર કહે છે કે “ વિષયને ઉપદ્રવ ન હોય, તેજ સતેષ ઉત્પન્ન થાય છે. એ સતિષ ગુણ શું કરે છે? એટલે તેના ગુણથી મનુષ્ય પ્રાણીને શે લાભ થાય છે ? તેને માટે ગ્રંથકાર કહે છે કે તે સતિષ કઇ જાતના નિર્વિષય આનંદને ઉત્પન્ન કરે છે. તે આનંદ મુખેથી કહી શકાય તેવું નથી, તે અનિવેમ્ય આનંદ છે, માટે સર્વદા સતિષ ગુણ ધારણ કરે અને તેવા આનંદદાયક સતિષને ઉપદ્રવ કરનાર વિષને દુર કરવા. હર
નિસ્પૃહ પુરૂષને પરબ્રાની સંવિત્તિ [ જ્ઞાન ] - સ્વયં આલિંગન કરે છે. वशीभवंति सुंदर्यः पुंसां व्यक्तमनीहया । यत्परब्रह्मसंवित्तिनिरीहं लिष्यति स्वयम् ॥१३॥
