________________
વિવેચન–સંથકાર ઉપર કહેલા બ્લેકની પુષ્ટિમાંજ આ લેક કહે છે. જે માણસ અમૃતના સમુદ્રમાં સ્નાન કરે તેનીગી થાય છે, અને કવિ તેના શરીરમાં સર્પનું ઝેર ચડયું હોય તે તે પણ ઉતરી જાય છે. તે પ્રમાણે જે માણસ વિવેકરૂપ અમૃતના સમુદ્રમાં સ્નાન કરે છે, તેના હાથમાંથી રાગરૂપ સર્વેનું મહા વિષ ઉતરી જાય છે. કહેવાનો મતલબ એવી છે કે, જ્યાં વિવેક હોય ત્યાં રાગ રહી શકતો નથી. જે કવિ રાગ ઉત્પન્ન થતો હોય તે વિવેકથી તેને દૂર કરે. જે વિવેક રાખવામાં ન આવે તે એ રાગ સર્પના જે ભયંકર છે. માટેજ ગ્રંથકાર ઉપરશ આપે છે કે, હે પ્રાણી ! રાગરૂપ અમૃત સાગરમાં સ્નાન કરી નિરોગી થઈ રાગરૂપ સર્ષના મહા શિવને તુ પોતાની જાતે દૂર કર ૨૪
વિવેક, એ ત્રીજું લોચન છે. बहिरंतर्वस्तुतत्त्वं प्रथयन्तमनश्वरम् । विवेकमेकं कलयेत्तात्तीयीकं विलोचनम् ॥ २५ ॥
અક્ષરાઈ–બહેર અને અંદરની વસ્તુનાં તત્વને જેનાર અને કોઈ દિવસ નાશ નહીં પામનાર, એ વિવેક એકત્રીનું લોચન છે, એમ જાણવું. ૨૫
વિવેચનઉપર કહેલા રાગરૂપ સર્ષના મહા વિષને દુર કરનારા વિવેકની ગ્રંથકાર બીજી રીતે પ્રશંસા કરે છે. વિવેક એક ખરેખરૂં ત્રીજું લેચન છે. તે આ ચર્મચક્ષુથી જુદી રીતનું. છે. ચર્મચક્ષુ બાહેરનાં વસ્તુ તત્વને જુવે છે, અને વિવેકરૂપ ચક્ષુ બાહારનાં અને અંદરનાં વસ્તુ તત્વને જોઇ શકે છે, ચર્મચક્ષુ
