________________
૧૬
સુખ દુ:ખની અસર તે આંતર તત્વ ઉપર થાય છે. માહેરના વિષયના વિકારો પ્રથમ એ તત્વ ઉપરજ અસર કરે છે, એ આંતર તત્વની ઉપર જો મમતારૂપ ઝેર લાગુ પડે, તે તેથી તે માત થઇ જાય છે, જ્યારે મમતારૂપ ઝેરથી આંતર તત્વ ઘણું સૃષ્ઠિત થાય, ત્યારે યોગવિદ્યાને જાણનારા યોગીએ વેરાગ્યરૂપ ૠમૃતનુ' સિંચન કરી, એ મૂર્ખ પામેલા હૃદયતત્વને સચેત કરે છે, રહેવાની મતલબ એવી છે કે, જ્યારે હૃદયમાં મમતા ઉત્પન્ન થાય, ત્યારે હૃદય ખિન્ન થઇ જાય છે, તેવા હૃદય ઉપર યાગીઓએ વૈરાગ્યની અસર કરવી જોઇએ, કે જેથી તે હૃદયમાંથી મમતાનું ત્રિષ ઉતરી જાય, કારણ કે, વૈશષ્ય પામેલા હૃદય ઉપર મમતાપણ રહી શક્યું નથી, ૧૬
વિષયપર આરૂઢ થએલા વૈરાગ્ય શુ કરે છે? बिरागो विषयेष्वेषु परशुर्भवकानने । समूलकाषं कषित ममता वलिरुत्वणः ॥ १७ ॥ અક્ષરાર્થ—એ વિષયાની અંદર ઉત્પન્ન થયેલા વૈરાગ્ય આ સસારરૂપ વનમાં કુવાડા સમાન છે, તે વૈરાગ્યરૂપ તીક્ષ્ણ કુવાડા મમતારૂપી વલ્લીને મુળમાંથી ઉખેડી નાખનાર છે. ૧૭
વિવેચન—વિષયાની અંદર ઉત્પન્ન થયેલા વૈરાગ્યને ગ્રંથ કાર તીક્ષ્ણ કુવાડાની સાથે સરખાવે છે. જેમ તીક્ષ્ણ ફાડા વેલઢીઓને મૂળમાંથી ઉખેડી નાંખે છે, તેમ વૈરાગ્યરૂપી વાડા
