Book Title: Thodi Laghu Krutiya
Author(s): Vinaysagar
Publisher: ZZ_Anusandhan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229372/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thoDI laghu kRtiyA~ (1) zrIsiddhivijaya racita neminAtha-bhAsadvaya AbAla brahmacArI 22kheM bhagavAn neminAtha ke sambandha meM bahuta sAhitya prApta hai / prAkRta, saMskRta, bhASA sAhitya meM inase sambandhita anekoM kRtiyA~ bahutAyata se milatI haiN| zrI vAdIdevasUri ke ziSya zrI ratnaprabhasUri racita neminAtha cariyaM, udayasiMhasUri racita neminAtha cariyaM, zrI sUrAcArya racita dvisandhAna kAvyaM, zrI kIrtirAjopAdhyAya racita neminAtha mahAkAvyaM, vikrama racita nemidUtam, pAdapUrti sAhitya prabhRti aura bhASA sAhitya meM rAsa, gIta, bhajana, bArahamAsA Adi vipula kRtiyA~ prApta haiM / ma. vinayasAgara bhAsa-dvaya ke racayitA siddhivijaya haiN| paTTAvalI samuccaya pR. 109 ke anusAra hIravijayasUri ke ziSya kanakavijaya- zIlavijaya ke ziSya siddhivijaya haiN| inake sambandha meM anya koI paricaya prApta nahIM hotA hai } bhAsa-dvaya kA eka sphuTa patra prApta hai / jo 17vIM zatAbdoM kA hI likhita hai / jisakA mApa 24.3 x 10.4 se. mI. hai, donoM bhAsoM kI kula paMkti 13 tathA prati akSara 42 haiM / akSara bar3e aura sundara hai / bhASA gurjara hai / ina donoM bhASoM kA sArAMza isa prakAra hai : vivAha hetu gae hue neminAtha ne jaba pazuoM kI pukAra sunI to ratha ko vApisa mor3a liyA / usa chabIle neminAtha ke nayana kaThora ho gae / dUsare padya meM ASAr3ha mAsa ke Ane para kAle bAdala chA gae haiM aura ghanaghora varSA ho rahI hai / tIsare padya meM sAvana kA mahinA aura usa varSA kI chAyA cala rahI hai / bhAdave ke mahine meM vahI chAyA sneha ko jAgRta karatI hai aura Asoja ke mahineM meM netroM meM AMsU DhalakAtI hai| cauthe padya meM neminAtha kI kAyA sundara hai / vaha itanI mAyA kyoM kara rahe haiM aura mere hRdaya meM virahAnala kI Aga ko kyoM pradIpta kara rahe haiM / pA~caveM padya meM unakI karttavyazIlatA I Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 anusandhAna 42 ko dekhakara merA citta camatkRta ho rahA hai / nemIzvara mujhe chor3a gae haiM aura maiM kisake samakSa apane hRdaya kI bAta kahU~ / chaThe padya meM jisane bhI neminAtha ko prApta kara liyA hai, vaise kA jaga meM AnA bhI dhanya hai / isa prakAra rAjula vilApa karatI hai / sAtaveM padya meM kavi siddhivijaya kahatA hai ki yaha bhava paramparA kI Dora TUTa gaI hai| neminAthako kevalajJAna hone para rAjula ne bhI prabhu ko prApta kara liyA hai / dUsare bhAsa meM rAjula apanI sakhI bahina ko kahatI hai- suno merI bahina ! merA vahI dina dhanya hogA jaba maiM ina locanoM se unake darzana kruuNgii| abhI to maiM jala binA machalI kI taraha tar3apa rahI hU~ / virahAnala mere deha ko jalA rahA hai| maiM mana kI bAta kise kahU~ ? maiM pUchatI hU~ ki yahA~ toraNa taka Akara vApasa lauTane kA kyA kAraNa hai ? niraMjana neminAtha kA dhyAna evaM vilApa karatI huI rAjula siddhi sukha ko prApta karatI hai / ye donoM bhAsa adyAvadhi aprakAzita haiM aura aprApta bhI haiM / siddhivijayajI ke praziSya prasiddha zrI mahopAdhyAya meghavijayajI the / siddhivijayajIkI kevala cAra hI laghu kRtiyA~ prApta hai / do neminAthabhAsa jo prastuta haiM aura do bhAsa zrI vijayadevasUri se sambandhita haiN| ye donoM bhAsa vijayadevasUri ke paricaya se sAtha prakAzita kie jaaeNge| isa kavi kI anya koI kRtiyA~ mujhe prApta nahIM huI haiM / donoM bhAsa prastuta hai: (1) neminAtha-bhAsa paraNakuM nemi manAyA taba pasua pukAra suNAyA / ratha pheri cale yadurAyA chabIle nemijiNiMda na AyA // 1 // nIke nayana kaThora bharAyA, chabIle nemi jiNiMda na AyA // AMcalI / / unayu jaladhara jaba AyA ghanazyAma ghaTA jhar3a lAyA // isau mAsa AsADha sohAyA chabIle nemijiNiMda na AyA // 2 // sAvaNa kI lAgI chAyA bhAdravaDaI neha jagAyA / AsUDai AMsu bharAyA, chabIle nemijiNida na AyA // 3 / / Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 nemisarani varakAyA kAhe itanI karI mAyA / virahAnala mohi lagAyA chabIle nemijiNiMda na AyA // 4|| mohi citta camakkau lAyA nemIsara choDi sadhAyA / aba kAha karuM mori mAyA chabIle nemijiNiMda na AyA // 5 // jiNaI nema jiNesara pAyA dhana so jana jagamAM AyA / hama bilavati rAjula rAyA chabIle nemijiNiMda na AyA / / 6 / / bhava saMtati dora kapAyA rAjula pahu kevala pAyA / muni siddhivijaya guNa gAyA chabIle nemijiNiMda na AyA // 7 // iti zrI neminAtha bhAsa samApta (2) neminAtha-bhAsa suNau merI bahinI kAha karIjai re, nemi calau haiMku dina lIjai re // suNau merI bahinI || 1|| una darisana vina locana khIjaI re, yuM sarajala vina sapharI thIjaiM re // suNau merI bahinI // 2 // virahAnala mudi deha dahIjai re, manakI vAta kaho kyA kIjai re // suNau merI bahinI // 3 // toraNathI jau pherI calIjai re, tau kina kAraNa ihAM AIjai re / / suNau merI bahinI // 4 // jau unakI kaba bAta suNijai re, hAra vadhAiu usakuM dIjai re // suNau merI bahinI // 5 // soca na jIhA tAsa ghaDijai re, jau unaviya vAta suNIjai re // suNau merI bahinI // 6 // nemi jiraMjana dhyAna karIjai re, siddhivijaya mukha karatala lIjai re / / suNau merI bahinI // 7 // iti zrI neminAtha bhAsa samApta Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 42 (2) kanakamANikyagaNi kRta mahopAdhyAya anantahaMsagaNi svAdhyAya ananta atizayadhArI tIrthaGkaroM, gaNadharoM, viziSTa AcAryoM evaM mahApuruSoM ke nAma-smaraNa evaM guNagAna se hamArI vANI pavitra hotI hai| zraddhAsikta hRdaya se hamArI vANI bhI karmanirjarA kA kAraNa banatI hai / pUrva meM prAya: karake ye samasta guNagAna prAkRta evaM saMskRta bhASA meM huA karate the, kintu samaya ko dekhate hue AcAryoM ne ina kRtiyoM ko prAdezika bhASAoM meM bhI likhanA prArambha kiyA / maru-gurjara bhASA meM racita kAvyoM ko gahUlI, bhAsa, svAdhyAya, gIta Adi ke nAma se kahA jAne lgaa| prastuta kRti mahopAdhyAya zrI anantahaMsagaNi se sambandha rakhatI hai / isa kRti kA sphuTa patra prApta huA hai, jisakA vivaraNa isa prakAra hai :sAIja 2643, 1143 se.mI. hai| patra saMkhyA 1, paMkti saMkhyA kula 17 hai| akSara lagabhaga prati paMkti 45 haiM / lekhana saMvat nahIM diyA gayA hai, kintu 16vIM sadI kA antima caraNa pratIta hotA hai / stambhatIrtha meM likhI gaI hai| bhASA maru-gurjara hai / kaI-kaI zabdoM para apabhraMza kA prabhAva bhI najara AtA isake kartA zrI kanakamANikyagaNi haiM / inake sambandha meM kisI prakArakA koI itivRtta prApta nahIM hai| mahopAdhyAya zrI anantahaMsagaNi praur3ha vidvAn the, aura zrI jinamANikyasUri ke ziSya the / isa racanA ke anusAra tapagacchapati zrI lakSmIsAgarasUri ne inako upAdhyAya pada pradAna kiyA thA aura zrI sumatisAdhusUri ke vijayarAjya meM vidyamAna the| isa kRti ke prArambha meM upAdhyAya zrI anantahaMsa gaNi ke guNa-gaNoM kA varNana kiyA gayA hai / likhA gayA hai ki ye jinazAsana rUpI gagana ke candramA haiM,tribhuvana ko Ananda pradAna karane vAle haiM, netroM ko AnandadAyaka kanda ke samAna haiM / mAna rUpI mada kA nikandana karanevAle haiM / upAdhyAyoM meM zreSTha rAjahaMsa haiM / sudharmasvAmI ke Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 samAna nAma grahaNa karane se navanidhi prApta hotI haiM / inake darzana se paramAnanda, sukha-saubhAgya aura satkAra kI prApti hotI hai / inake guNa meru parvata ke samAna haiM aura vacanAmRta solaha kalApUrNa candramAke samAna haiM / svarUpavAna haiM / gyAraha aGga ko dhAraNa karane vAle haiN| Agama, chanda, purANa ke jAnakAra haiM / tapAgaccha ko dIpita karane vAle haiM / kAmadeva ko jItane vAle haiM, aura - moha kA nirAkaraNa karane vAle hai / pUrva RSiyoM ke samAna anupama AcAra aura saMyama ko dhAraNa karane vAle haiN| jisa prakAra ASAr3ha kI ghanaghora varSA se pRthvI pramudita hotI hai, usI prakAra inakI sarasa vANI rUpI jhiramira se saba loga pramudita hote haiM / chaThThe padya se kavi aitihAsika ghaTanA kI ora iMgita karatA hai / mAna IDara nagara ke adhipati mahArAjA bhANa acche kavi the aura kaviyoM kA satkAra sammAna karate the / sAtaveM - AThaveM padya meM zrI jinamANikyasUri ke tapa - teja, saMyama kA varNana karate hue likhA hai ki zrI anantahaMsagaNi zrI jinamANikyasUri ke ziSya the / navameM padya meM tapAgacchAdhipati zrI lakSmIsAgarasUri ne anantahaMsagaNi ko upAdhyAya pada pradAna kiyA / dasaveM padya meM gacchapati zrI sumatisAdhusUri jo ki AgamoM ke jJAtA jambUsvAmI aura vajrasvAmI ke samAna the, unhIM ke ziSya ne isa svAdhyAya kI racanA kI hai / anta meM kavi kahatA hai ki jaba taka sAtoM samudra, candra, sUrya, meru, dharaNI, maNidhAraka sahasraphaNA sarparAja vidyamAna haiM, taba taka tapAgaccha ke pravara yatIzvara zrI anantahaMsa saMgha kA maGgala kareM / 43 padya cha: ke prArambha meM rAjA vallabha bhASA ullekha hai / sambhavataH yaha kisI dezI yA rAga-rAgiNI kA nAma honA cAhie / zrI mohanalAla dalIcandra desAI likhita 'jaina sAhityano saMkSipta itihAsa' pairA naM. 724 meM likhA hai :- bhANa rAjA ke samaya meM IDara durga para sonIzvara aura patA ne unnata prAsAda banAkara aneka bimboM ke sAtha ajitanAtha bhagavAna kI pratiSThA vikrama saMvat 1533 meM karavAI thii| isI bhANa rAjA ke rAjyakAla meM koThArI zrIpAla ne sumatisAdhu ko AcArya pada dilavAyA thA / ahamadAbAda nivAsI harizcandra ne rAjapriya aura indranandI ko Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 42 AcArya pada dilavAyA thA / ahamadAbAda ke meghamantrI ne dharmahaMsa aura indrahaMsa ko vAcaka pada, pAlanapura nivAsI jIvA ne AgamamaNDana ko vAcaka pada aura IDara ke bhANa rAjA ke mantrI koThArI sAyara ne guNasoma ko, saMghapati dhannA ne anantahaMsa ko evaM AzApallI ke jhUThA maur3A ne haMsanandana ko vAcaka pada dilavAyA thA / zrI desAI likhate haiM ki isa IDara meM tIna sAdhuoM ko AcArya pada, cha: ko vAcaka pada aura ATha ko pravartinI pada pRthak-pRthak rUpa se prApta huA thA / arthAt usa samaya IDara dharma kI nagarI banI huI thii| pairA naM. 758 meM likhA hai :- anantahaMsagaNi ne 1571 meM dasa dRSTAnta caritra kI racanA kI thI, aura pairA naM. 738 meM likhA hai ki saMvat 1570 meM anantahaMsa ne IDaragar3ha caitya kA varNana karate hue IlA prAkAra caitya paripATI likhI thI / isa prakAra isa kRti se tIna mahattvapUrNa tathya ubharakara Ate haiM :1. anantahaMsagaNi zrI jinamANikyasUri ke ziSya the, 2. zrI lakSmIsAgarasUri ne anantahaMsa ko upAdhyAya pada pradAna kiyA thA aura 3. sumatisAdhusUri ke ziSya kanakamANikyagaNi ne isa svAdhyAya kI racanA kI thii| tapAgaccha paTTAvalI pRSTha 67 ke anusAra zrI jinamANikyasUri, zrI lakSmIsAgarasUri ke ziSya the| zrI lakSmIsAgarasUri 53veM paTTadhara the / inakA janma 1464, dIkSA 1477, panyAsa pada 1496, vAcakapada 1501, AcArya pada 1508, gacchanAyaka pada 1517 meM prApta huA thA aura sambhavataH 1541 taka vidyamAna raheM / sumatisAdhusUri 543 paTTadhara the aura inako AcArya pada zrI lakSmIsAgarasUri ne pradAna kiyA thA / inakA janma saMvat 1494, dIkSA saMvat 1511, AcArya pada 1518 aura svargavAsa saMvat 1551 meM huA thaa| vizeSa koI ullekha prApta nahIM hai| yaha nizcita hai ki anantahaMsagaNi ko upAdhyAya pada vikrama saMvat 1525 se 1535 ke madhya meM prApta ho cukA thA / inake upadeza se 1529 meM likhita zilopadeza mAlA kI prati pATaNa ke bhaNDAra Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 isa racanA ko aitihAsika racanA mAnakara hI prastuta kiyA jA rahA jaya jiNazAsaNa-gayaNacanda, tihUaNa-ANandaNa / jaya jaNa-nayaNAnanda-kanda, madamAna-nikandaNa // uvajhAyA siri rAyahaMsa-avayaMsa bhaNIjai / muNivara zrIya anantahaMsa-guNa kimpi thuNIjai // 1 // dakSiNI DhAla e suNivarU e sohamasAmi nAmii navanidhi pAIi / tuma darisaNi e paramANaMda sampada sukkha sakArAhIiM // 2 // tumha guruaDi e guNaha pamANa meru samANa vakhANIi / tumha vayaNalA e amIya kalola sola kalA sasi jANIi / / 3 / / tumha sUrati e sahaji suraMga aMga agyAra mukhii dhArai / eha Agama e chaMda purANa jANapaNaI jaNamaNa harai // 4 // tapagacchi dIpii mayaNa jIpai mANa mANa moha nirAkarai / Adila RSi AcAra anupama supari saMjama mani dharai / / ASADha jaladhara sadharadhAra dhoraNI jima vistarai / varisanti vANI sarasa ko naravara samubhara jhiri miri jhaDi karai // 5 // rAjA vallabhabhASA dhana dhana IDara nayara nAha lIlApati hindu pAtasAha / nava kavita vinoda kalA sujAMNa raMjaviu yasa bhupati rAya bhANa // 6 // guru mahimA mahimaNDali ananta guru dinakara avani... vanta / guru tapa japa saya saMyama tejavanta guru paJcama kAli pratApavanta / / 7 / / guri vinaya viveka samAyarIyaguri vijjuvau caala keriya / gaNadhara zrI jinamANika-pAya tuDhe tumha Apyau e pasAya // 8 // rAgi NIrAgatA puNa tapagacchapati siya lakhimIsAgarasUri / hA~sI ANaMda dhanA-vi.... anantahaMsa uvajhAya pada ThavaNai / pariga yugati dAkhI nava e // 9 // Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 42 Agamai e jambUya vayarakumAra teha jo mali eha munivarUe / gacchapati zrI sumatisAdhusUrinda sIsarayaNa maMgalakarUM e // 10 // jAM sAta sAyara sasi divAyara meru avicala mandaro / jo dharai dharaNi bIya bhuabali sesaphaNavaya maNidharo / tAM lagai pratapau iNi tapAgacchi pavara eha yatIsaro / zrI saMgha maMgala karaNa sahaguru anantahaMsa suhaMkaro // 11 // iti mahopAdhyAya zrIanantahaMsagaNipAdAnAM svAdhyAyaH // 6 // kRtaH kanakamANikyagaNibhiH // zrI stambhatIrthanagare / // zrI // zrI // zrI // zrI || zrI // zrI // zrI || zrI / / zrI bhImakavi racita zrIvijayadAnasUri bhAsa AcArya purandara zrI vijayadAnasUri, zrI AnandavimalasUri ke paTTadhara the / tapAgaccha paTTAvalI ke anusAra vijayadAnasUri 57veM paTTadhara the / inakA janma 1553 jAmalA, dIkSA 1562, AcArya pada 1587 aura 1622 vaTapallI meM inakA svargavAsa huA thA / mantrI galarAja, gAndhArIya sA. rAmajI, ahamadAvAdIya zrI kuMvarajI Adi inake pramukha bhakta the / mahAtapasvI the / inakA prabhAva khambhAta, ahamadAbAda, pATaNa, mahasANA aura gAndhArabandara ityAdi sthaloM para vizeSa thA / inake dvArA pratiSThita zatAdhika mUrtiyA~ prApta haiM / inake sambandha meM kavi bhImajI racita svAdhyAya kA eka sphuTa patra prApta hai / jisakA mApa 26 x 11 x 3 se.mI. hai, patra 1, kula paMkti 15, prati akSara 52 haiM / lekhana 17vIM zatAbdI hai / bhAsa kI bhASA gurjara pradhAna hai| kahIM-kahIM para apabhraMza bhASA kA prabhAva kI dRSTigata hotA hai / isa patra ke anta meM zrI vijayahIrasUri se sambandhita do sajjhAyeM dI gaI haiM / isa kRti meM vijayadAnasUri ke sambandha meM eka navIna jJAtavya vRtta prApta hotA hai / jisakA yahA~ ullekha Avazyaka hai : vikrama saMvat 1612 meM AcAryazrI naTapadra (saMbhavata: naDiyAda) nagara padhAre / saMgha ne svAgata kiyA / vahA~ kA samyaktvadhArI zrAvaka saMgha bahuta Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 harSita huA / sAha jiNadAsa ke putra sAha kuMvarajI ke ghara AcArya ne cAturmAsa kiyA / aneka prakAra ke dharmadhyAna hue / mAsakSamaNa Adi aneka tapasyAeM huI / aneka mArga - bhUloM ko mArga para lAye / bhAdaveM ke mahIneM meM vahA~ ke samAja ne atyadhika lAbha lete hue puNya kA bhaNDAra bharA / tapAgacchAdhipati zrI ANandavimalasUri ke ziSya vijayadAnasUri dIrghajIvi hoM / zrI lakSmaNa evaM mAtA bharamAde ke putra ne dIkSA lekara jaga kA uddhAra kiyA / bhImakavi kahatA hai ki inakA guNagAna karane se saMsAra sAgara ko pAra karate haiM / isase aise pratIta hotA hai ki AcAryagaNa viziSTa kAraNoM se zrAvaka ke nivAsa sthAna para bhI cAturmAsa karate the / racanA ke zeSa bhAga meM AcAryazrI ke guNagaurava, sAdhanA, tapa-japasaMyama kA vizeSa rUpa se varNana haiM / 47 vijayadAnasUri ke mAtA-pitA ke nAmoM kA ullekha tapAgaccha paTTAvalI meM prApta nahIM hai, vaha yahA~ prApta hai / bhaktajana isakA svAdhyAya kara lAbha leM isI dRSTi se yaha bhAsa prastuta kiyA jA rahA hai / zrI vijayadAnasUri bhAsa viNajArA re sarasati karau pasAu | zrI vijayadAnasUri gAIi gacchanAyakajI re ||vi. 1 // guNa chatrIsa bhaNDAra jaMgama tIratha jANa // vi. 2 // Avyo mAsa vasanta vyAhAra videza guru karaI ||g. vi. 3 // joyA deza videza lAbha ghaNau gujara bhaNI ||g. vi. 4 // mugati thI ke ka... pUMjI paJca mahAvrata bharI // ga. vi. 5 // poThI vIsa samAdhi duvidha dharma guNI gula bharI ||g. vi. 6 // sumati gupati rakhavAla tAharai AThai sAthI ati bhalA ||g. vi. 7 // jayaNA zaMbala sAthI jItA dANI karavAya te dohilyA // ga.vi. 8 // saMvat sola bAra naTapadra nayara padhAriyA ||g. vi. 9 // Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 anusandhAna 42 sAhAmai saMgha pahu~ca tihAM zrIsaMghavati vecai ghaNau // ga. vi. 10 // ghari ghari ucchava raGga maGgala gAI mAninI // ga. vi. 11 // sATai puNya pavitra tihAM navatattva vAnI dAkhavi // ga. vi. 12 || joI lejyo jANa pArakhi hui te parakha yo ||g. vi. 13 // bahurA zrAvaka sArA tihAM samakita dhArI harakhiA ||g. vi. tAhArA TADA mAMhi mu... lati rokar3I vasta ghaNI ||g, vi. bharIyA puNya bhaNDAra dhana naDiyAi sohAmaNuM ||g. vi. 16 // sAhA jiNadAsa sunna sAhA kuMvarajI gharI caumAsi rayA // ga. vi. 17 // AgalI AvyauM caumAsI vastaNuM pharakuM thayuM // ga. vi. 18 // tapa japa jaya posaha nIma bahu upadhAna te AdaryAM // ga. vi. 19 // mAsakhamaNa mana raGgI pAkha chaTTha aTThama ghaNA ||g. vi. 20|| dini dini adhika lAbha bhUlAM mAragi lAiyA // ga. vi. 21 // tAharai vastu aneka bhAIga hosI te bahu rasi // ga. vi. 22|| tAharA viNa ju majhArI khoTi na Avai kharacatAM ||g. vi. 23 // tAharaI tapa bhaNDAra vAvaratA vAdhai ghaNUM ||g. vi. 24|| dina dina bi paravesa ubhayAM paDikamaNu karuM // ga. vi. 25 // nita ugharANI eha nANuM nImana navakAra - nuuM // ga. vi. 26 // bhAdravaDai ghaNau lAbha puNya taNuM potuM bhariuM // ga. vi. 27|| tAhArau bhalau revANautra vimala dAna guNa Agalau ||g. vi. 28 // tapagaccha kerau rAya zrI ANaMdavimalasUri guru bhalA ||g. vi. 29 // tAsa sIsa supavitra zrI vijayadAnasUri jIvau ghaNauM // ga. vi. 30 // dhana-dhana bhAvar3a tAta dhana dhana bharamAde mAuli ||g. vi. 31 // dhana-dhana lakhamaNa putra jINai dIkSA laI jaga tArIyau ||g. vi. 32 // bhIma bhaNai bhagavaMta bhajasiMha te bhajasi bhavajala taryAM // ga.vi. 33 // iti zrI vijayadAnasUri bhAsa 14 // 15 // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 49 (4) zrI hIravijayasUri sajjhAya 'hIralA' ke nAma se samAja prasiddha jagadguru zrIhIravijayasUri ke nAma se kauna aparicita hogA ? tapAgaccha paTTAvalI ke anusAra ye 58 veM paTTadhara the aura zrI vijayadAnasUri ke ziSya the| inakA janma saMvat 1583 prahlAdanapura meM huA thA / pitA kA nAma kuMrA aura mAtA kA nAma nAthI thA / saMvat 1596 pattananagara meM dIkSA, 1607 nAradapurI (nADola) meM paNDita pada, 1608 meM paTTadhara prApta huA thA / saMvat 1652 meM inakA svargavAsa huA thA / samrATa akabara pratibodhaka AcArya ke rUpa meM inakA nAma vizva vikhyAta hai / jagadguru pada samrATa akabara ne hI pradAna kiyA thA / inakA vistRta jIvana caritra jAnaneM ke lie padmasAgara racita jagaduru kAvya, zAnticandropAdhyAya racita kRpArasa koSa, zrI devavimala racita hIrasaubhAgya kAvya, kavivara RSabhadAsa racita hIravijayasUrirAsa, zrI vidyAvijayajI racita 'sUrIzvara ane samrAT' draSTavya hai / ina donoM sajjhAyoM kA sphuTa patra prApta hai, jisakI mApa 26 x 11 x 3 se.mI. hai, patra 1, kula paMkti 13, prati akSara 52 haiM / lekhana 17 vIM zatAbdI hai / bhAsa kI bhASA gurjarapradhAna hai / ye donoM sajjhAyeM zrI vijayadAnasUri svAdhyAya ke sAtha hI likhI huI haiN| prathama sajjhAya kA kartA ajJAta hai / pA~ca gAthAoM kI isa sajjhAya meM kartA ne apane nAma kA ullekha nahIM kiyA hai / kevala hIravijayasUri ke guNoM kA varNana hai / prArambha meM zAntinAtha sarasvatI devI ko praNAma kara zrI hIravijayasUri kI stuti karUMgA, aisI kavi pratijJA karatA hai / zrI AnandavimalasUri ke paTTadhara aura zrI vijayadAnasUri ke ye ziSya the / samatA rasa ke bhaNDAra the / bhavika jIvoM ke tAraNahAra the / nara-nArI vRnda unake caraNoM meM jhukatA thA / dedIpyamAna dehakAnti thI / madhara svara meM vyAkhyAna dete the| aneka manuSyoM, devoM aura devendroM ke pratibodhaka the / caudaha vidyA ke nidhAna the| aise zrI vijayadAnasUri ke ziSya karor3oM varSoM taka jaina zAsana kA udyota kareM / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 42 isa kRti meM samrATa akabara kA prasaGga nahIM hai| ataH yaha racanA saMvat 1639 ke pUrva kI honI cAhie / dUsarI sajjhAya ke racanAkAra kauna haiM ? aspaSTa hai / gAthA 9 ke anta meM likhA hai :- 'zrI vizAlasundara sIsa payampai' isake do artha ho sakate haiM / zrI hIravijayasUri ke ziSya vizAlasundara ne isakI racanA kI hai / athavA vizAlasundara ke ziSya ne isakI racanA kI hai / yaha kRti bhI samrATa akabara ke samparka ke pUrva hI racanA hai / isameM 10 gAthAeM haiM / pratyeka meM AcArya ke guNagoM kA varNana haiN| guNoM kA varNana karate hue likhA hai :- zrI hIravijayasUri jaina zAsana ke sUrya haiM, guNa ke nidhAna haiM, tapAgacchasamudra ke candramA haiM / vinayapUrvaka maiM unake caraNoM ko namaskAra karatA hU~ / devendra ke samAna ye gacchapati haiM / apane vidyAguNa se indrajetA haiM / jaga meM jayavanta haiM, mahimAnidhAna haiM, nirmala nAma ko dhAraNa karane vAle haiM / zAstrasamUha ke jAnakAra haiM / yama, niyama, saMyama, vinaya, viveka ke dhAraka haiM / lakSaNoM se sampanna haiM / sarvadA jJAna kA dAna dete haiM / apayaza se dUra haiM ! sukha-saubhAgya kI vallI haiM / nayanAAdaka haiN| guNoM ke dhAma haiN| yazasvI haiM ! kAma ko parAjita karane vAle hai / anya darzanI bhI inheM dekhakara Ananda ko prApta hote haiN| sUtra siddhAntoM ke jAnakAra haiM / naranArI va rAjAoM ko pratibodha dene vAle haiM / krodharahita haiM / upazama ke bhaNDAra haiM / zatrurahita haiM / bhavya janoM ke sukhakArI haiM / guruprasAda se paramAnanda ke dhAraka haiM / aise paJcAcAradhAraka bRhaspatitulya zrI hIravijayasari jaba taka meru parvata, gagana, AkAza, divAkara vidyamAna haiM, taba taka jinazAsana kA udyota kareM / donoM sajjhAyeM prastuta haiM : ____ zrI hIravijayasUri sajjhAya praNamI santi jiNesara rAya, samarI sarasati sAmiNi pAya / thuNasiuM mujha mani dharI ANanda, guru zrI hIravijaya sUrinda // 1 // zrI ANandavimalasUrIsara rAya, zrI vijayadAnasUri praNamuM pAya / tAsa sIsa sevai munivRnda, guru zrI hIravijaya sUrinda ||2|| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 samatArasa keru bhaNDAra, bhavika jIvanii tAraNahAra / pAya namI nara nAri vRnda, guru zrI hIravijaya sUrinda ||3|| deha kAnti dIpai jima bhANa, madhurI vANI karai vakhANa / paDibohi sura nara devinda, guru zrI hIravijaya sUrinda ||4|| caudaha vidyA guNa rayaNanidhAna, vANI sayala sanAvyA ANa / zrI vijayadAnasUrIsara sIsa, pratipau eha guru koDi varIsa // 5 // (iti) zrI hIravijayasUri sajjhAya 51 zrI vizAlasundara ziSya racita zrI hIravijayasUri sajjhAya zrI jinazAsana bhAsana bhANU, zrI guru girimA guNaha nihANu / zrI tapagaccha rayaNAyara canda, praNamuM hIravijayasUrinda || 1 || vinaya karI tujha praNamuM pAya, rAyai gacchapati jima surarAya / vidyA guNi jItau sura indra, praNamuM hIravijayasUrinda || 2 || jagi jayavantara mahima nidhAna, jayakArI niramala abhidhAna | zAstra taNA tuM jANaI vRnda, praNamuM hIravijayasUrinda ||3|| yama niyamAdika saMyamavanta, vinaya viveka dharai bhagavanta / lakSaNa lakSita jasa mujha canda, praNamuM hIravijayasUrinda ||4|| dAna jJAnanuM Apa sadA, jagi apayaza pasarai navi kadA | sukha sohaga vallInau kanda, praNamuM hIravijayasUrinda ||5|| nayaNAnandana guru guNadhAma, yazapUrita guru nirjitakAma / darasaNi bhavIa lahii ANaMda, praNamuM hIravijayasUrin // 6 // sUtra siddhAnta taNI pariM lahi, sudhI vidhi bhaviyaNanai kahai / raMjai bahu nara nArI narinda, praNamUM hIravijayasUrinda ||7|| rIsa-rahita upazama-bhaNDAra, ripUvarjita mani jana sukhakAra / guru pasAI lahuM paramANaMda, praNamuM hIravijayasUrinda // 8 // iya suguNu suhAkara parama kSamApara, zrI hIravijayasUrinda varo / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 42 varavANI manohara suraguru purandara, sundara paJcAcAra dharo // jA meru mahIdhara gagana divAyara, tAM cira pratapau eha guro / zrI vizAlasundara sIsa payampai, jinazAsana udyota karo / / 9 / / iti zrI hIravijayasUri sajjhAya Clo. prAkRta bhAratI akAdamI 13-o, mena gurunAnaka patha, mAlavIya nagara, jayapura 302017