Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapAgaccha- bRhad pauSAlika zAkhA zivaprasAda tapAgaccha ke pravartaka AcArya jagaccandrasUri ke kaniSTha ziSya vijayacandrasUri se tapAgaccha kI bRhad pauSAlika zAkhA astitva meM AyI / prApta vivaraNAnusAra AcArya jagaccandrasUri ke ziSya AcArya vijayacandrasUri 12 varSoM taka stambhatIrtha (khaMbhAta) kI usa pauSadhazAlA meM rahe, jahA~ unake guru ne Thaharane kA niSedha kiyA thA / isa avadhi meM unake jyeSTha gurubhrAtA devendrasUri ne mAlavA prAnta meM vicaraNa kiyA, vahA~ se jaba ve stambhatIrtha lauTe to unheM jJAta huA ki vijayacandrasUri abhI taka usI pauSadhazAlA meM haiM tathA unhoMne sAdhujIvana meM pAlana karane vAle kaI kaThora niyamoM ko paryApta zithila bhI kara diyA hai| isI kAraNa ve stambhatIrtha kI dUsarI pauSadhazAlA, jo apekSAkRta kucha choTI thI, meM Thahare / isa prakAra jagaccandrasUri ke do ziSya eka hI nagara meM eka hI samaya meM do alaga-alaga sthAnoM para rahe / bar3I pauSadhazAlA meM Thaharane ke kAraNa vijayacandrasUri kA ziSyaparivAra bRhadpauSAlika evaM devendrasUri kA ziSyasamudAya laghupauSAlika khlaayaa| sAhityika aura abhilekhIya donoM hI sAkSyoM meM isa gaccha ke kaI nAma milate haiM jaise--bRhadtapAgaccha, vRddhatapAgaccha, bRhadpauSAlika, vRddhapauSAlika, bRhadpauSadhaSAlika Adi / tapAgaccha kI isa zAkhA meM AcArya kSemakIti, AcArya ratnAkarasUri, jayatilakasUri, ratnasiMhasUri, jinaratnasUri, udayavallabhasUri, jJAnasAgarasUri, udayasAgarasUri, dhanaratnasUri, devaratnasUri, devasundarasUri, nayasundaragaNi Adi kaI vidvAn munijana ho cuke haiM / tapAgaccha kI isa zAkhA ke itihAsa ke adhyayana ke liye sAhityika sAkSyoM ke antargata isase sambaddha munijanoM dvArA racita kRtiyoM kI prazastiyA~, unake dvArA pratilipi kiye gaye granthoM kI prazastiyA~ evaM vi. saM. kI 17vIM zatAbdI meM nayasundaragaNi dvArA racita eka paTTAvalI bhI hai| isake alAvA isa zAkhA ke munijanoM dvArA samaya-samaya para pratiSThApita bar3I saMkhyA meM salekha jinapratimAyeM bhI prApta huI haiM jo vi. saM. 1459 se lekara vi. saM. 1781 taka kI hai| prastuta nibandha meM ukta sabhI sAkSyoM ke AdhAra para isa zAkhA ke itihAsa para prakAza DAlane kA prayAsa kiyA gayA hai / isa zAkhA ke AdyapuruSa vijayacandrasUri dvArA racita koI kRti nahIM milatI aura na hI isa sambandha meM koI ullekha hI prApta hotA hai, tathApi apane jyeSTha gurubhrAtA devendrasUri dvArA racita kucha kRtiyoM kI racanA meM sahayoga avazya pradAna kiyA thA / inake ziSyoM ke rUpa meM vajrasena, padmacandra aura kSemakIrti kA nAma milatA hai| kSemakIrti dvArA racita 42000 zloka parimANa kI bRhadkalpasUtravRtti prApta hotI hai jo vi. saM. 1332 / I. saM. 1276 meM racI gayI hai| isakI prazasti meM unhoMne apanI guru-paramparA dI hai, jo isa prakAra hai: dhanezvarasUri bhuvanacandrasUri devabhadragaNi
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 zivaprasAda Nirgrantha jagaccandrasUri devendrasUri vijayacandrasUri kSemakIrti [vi. saM. 1332 / I. sa. 1276 meM bRhadkalpasUtravRtti ke racanAkArA jaisA ki Upara kahA jA cukA hai, bRhad pauSAlika zAkhA kI eka paTTAvalI' prApta hotI hai / isameM racanAkAra dvArA vijayacandrasUri se lekara dhanaratnasUri evaM unake ziSyoM taka kI dI gayI guru-paramparA isa prakAra vijayacandrasUri vajrasena kSemakIrtisUri padmacandra padmacandra hemakalazasUri nayaprabha ratnAkarasUri ratnaprabhasUri munizekharasUri dharmadevasUri jJAnacandrasUri abhayasiMhasUri jayatilakasUri ratnasAgara ratnasiMhasUri dharmazekharasUri mANikyasUri jayazekharasUri - hemasundara udayavallabhasUri udayadharmagaNi zivasundaragaNi
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. III - 1997-2002 tapAgaccha - bRhapauSAlika zAkhA 327 jJAnasAgarasUri udayasAgarasUri labdhisAgarasUri [paTTadhara] zIlasAgarasUri [ziSya] cAritrasAgarasUri [ziSya] dhanasAgarasUri [ziSya] dhanaratnasUri [ziSya] libdhisAgarasUri ke paTTadhara] dhanaratnasUri saubhAgyasAgara amararatnasUri tejaratnasUri devaratnasUri kalyANaratna saubhAgyaratna bhAnumerugaNi udayasaubhAgya haimaprAkRta para DhuMDhikA ke racanAkAra jayaratna nayasundara [paTTAvalI ke - racanAkAra] kSemakIrti ke eka ziSya hemakalazasUri hue, jinake dvArA racita koI kRti nahIM milatI / AcArya devendrasUri dvArA racita dharmaratnaprakaraNaTIkA' (racanAkAla vi. saM. 1304-23) ke saMzodhaka ke rUpa meM vidyAnanda aura dharmakIrti ke sAtha hemakalaza kA bhI nAma milatA hai, jinheM samasAmayikatA, nAmasAmya Adi ke AdhAra para bRhad tapAgacchIya ukta hemakalazasUri se samIkRta kiyA jA sakatA hai| kSemakIrti ke dUsare ziSya nayaprabha kA ukta paTTAvalI ko chor3akara anyatra koI ullekha nahIM milatA / hemakalazasUri ke ziSya ratnAkarasUri eka prabhAvaka AcArya the| inhIM ke samaya se isa zAkhA kA eka anya nAma ratnAkaragaccha bhI par3a gyaa| zrI mohanalAla dalIcanda desAIne ratnAkarapaMcaviMzatikA ke kartA ratnAkarasUri aura bRhadtapAgacchIya ratnAkarasUri ko eka hI vyakti hone kI saMbhAvanA prakaTa kI hai, kintu zrI hIrAlAla rasikalAla kApaDiyA' abhidhAnarAjendrakoza kA uddharaNa dete hue ratnAkarapaMcaviMzatikA ke racanAkAra ratnAkarasUriko devaprabhasUri kA ziSya batalAte hue ukta kRti ko vi. saM. 1307 meM racita batalAte haiN| yadi zrI kApaDiyA ke ukta mata ko svIkAra kareM to ratnAkarapaMcaviMzatikA ke kartA brahadatapAgacchIya ratnAkarasari nahIM ho sakate kyoMki unakA samaya vikramasamvat kI caudahavIM zatAbdI kA uttarArdha sunizcit hai| ratnAkarasUri ke paTTadhara ratnaprabhasUri aura ratnaprabhasUri ke paTTadhara munizekharasUri kA ukta paTTAvalI ko chor3akara anyatra koI ullekha nahIM milatA, prAyaH yahI bAta dharmadevasUri, jJAnacandrasUri aura unake paTTadhara abhayasiMhasUri ke bAre meM kahI jA sakatI hai / abhayasiMhasUri ke paTTadhara jayatilakasUri hue / inake dvArA racita AbUcaityapravADI0 [racanAkAla vi. saM. 1456 ke AsapAsa] nAmaka kRti pAyI jAtI hai / inake upadeza se anuyogadvAracUrNI aura kumArapAlapratibodha12 kI pratilipi taiyAra kI gayI / jayatilakasUri ke ziSyoM meM ratnasAgarasUri, dharmazekharasUri, ratnasiMhasUri, jayazekharasUri aura mANikyasUri kA nAma milatA hai| ratnasAgarasUri se bRhadpauSAlika zAkhA / ratnAkaragaccha kI bhRgukacchazAkhA astitva meM
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 zivaprasAda Nirgrantha aayo| ratnasiMhasUri kI ziSyaparamparA bRhadtapAgaccha kI mukhya zAkhA ke rUpa meM Age bar3hI, jaba ki jayazekharasUri ke ziSya jinaratnasUri kI ziSyasantati kA svataMtra rUpa se vikAsa huA / jayatilakasUri ke do anya ziSyoM-dharmazekharasUri aura mANikyasUri kI ziSya-paramparA Age nahIM clii| ratnasiMhasUri tapAgaccha kI bRhadpauSAlika zAkhA ke prabhAvaka AcArya the / vi. saM. 1459 se lekara vi. saM. 1518 taka ke pacAsa se adhika pratimAlekhoM meM pratimA-pratiSThApaka ke rUpa meM inakA nAma milatA hai| inakA saMkSipta vivaraNa isa prakAra hai : vi. saM. 1459 jyeSTha vadi 9 zukravAra (eka pratimAlekha) vi. saM. 1481 vaizAkha sudi 3 (do pratimAlekha) vi. saM. 1481 mAgha sudi 5 budhavAra (eka pratimAlekha) vi. saM. 1481 mAgha sudi 9 zanivAra (do pratimAlekha) vi. saM. 1485 vaizAkha sudi 7 somavAra (eka pratimAlekha) vi. saM. 1486 vaizAkha sudi 15 somavAra (eka pratimAlekha) vi. saM. 1487 mAgha vadi 8 somavAra (eka pratimAlekha) vi. saM. 1488 vaizAkha sudi 10 guruvAra (eka pratimAlekha) vi. saM. 1489 pauSa vadi 10 guruvAra (eka pratimAlekha) vi. saM. 1489 pauSa vadi 12 zukravAra (eka pratimAlekha) vi. saM. 1493 tithivihIna (eka pratimAlekha) saM. 1496 jyeSTha sudi 10 budhavAra (eka pratimAlekha) saM. 1499 phAlguna vadi 6 (eka pratimAlekha) vi. saM. 1500 tithivihIna (eka pratimAlekha) saM. 1500 vaizAkha sudi 5 (eka pratimAlekha) vi. saM. 1500 mAgha sudi 13 guruvAra (eka pratimAlekha) vi. saM. 1503 ASAr3ha vadi 7 somavAra (eka pratimAlekha) mAgha vadi 2 zukravAra (eka pratimAlekha) vi. saM. 1503 phAlguna vadi 2 budhavAra (eka pratimAlekha) vi. saM. 1504 jyeSTha sudi 10 somavAra (do pratimAlekha) saM. 1505 vaizAkha (eka pratibhAlekha) vi. saM. 1506 mAgha sudi ravivAra (eka pratimAlekha) vi. saM. 1507 vaizAkha vadi 2 guruvAra (eka pratimAlekha) saM. 1503
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. III- 1997-2002 tapAgaccha - bRhapauSAlika zAkhA 329 vi. saM. 1507 jyeSTha sudi 2 somavAra (do pratimAlekha) vi. saM. 1507 jyeSTha sudi 10 somavAra (eka pratimAlekha) vi. saM. 1508 ASAr3ha sudi 2 somavAra (eka pratimAlekha) vi. saM. 1508 ASAr3ha sudi 9 zukravAra (eka pratimAlekha) vi. saM. 1509 jyeSTha vadi 9 guruvAra (eka pratimAlekha) saM. 1509 ASAr3ha sudi 9 somavAra (eka pratimAlekha) vi. saM. 1509 pauSa vadi 10 guruvAra (eka pratimAlekha) saM. 1509 mAgha sudi 5 zukravAra (eka pratimAlekha) vi. saM. 1509 phAlguna sudi 3 guruvAra (eka pratimAlekha) saM. 1510 vaizAkha vadi 5 somavAra (eka pratimAlekha) saM. 1510 jyeSTha sudi 3 guruvAra (tIna pratimAlekha) vi. saM. 1510 mAgha sudi 10 (eka pratimAlekha) saM. 1511 jyeSTha vadi 9 zanivAra (eka pratimAlekha) vi. saM. 1511 pauSa vadi 6 guruvAra (eka pratimAlekha) vaizAkha sudi 5 guruvAra (do pratimAlekha) vi. saM. 1514 mAgha sudi 2 zukravAra (tIna pratimAlekha) vi. saM. 1515 jyeSTha vadi 1 zukavAra (eka pratimAlekha) saM. 1516 ASAr3ha sudi 9 zukravAra (eka pratimAlekha) vi. saM. 1517 mAgha sudi 4 zukravAra (do pratimAlekha) vi. saM. 1518 mAgha sudi 10 maMgalavAra (eka pratimAlekha) vi. saM. 1501 meM bhavabhAvanAsUtrabAlAvabodha-evaM nemIzvaracaritra ke kartA mANikyasundaragaNi5 ratnasiMhasUri ke ziSya the / vi. saM. 1514 meM likhI gayI uttarAdhyayanasUtraavacUri kI prazasti meM pratilipikAra udayamaMDana ne svayaM ko ratnasiMhasUri kA ziSya kahA hai| vi. saM. 1507 meM vAkyaprakAzaauktika ke racanAkAra udayadharma bhI ratnasiMhasUri ke hI ziSya the / vi. saM. 1509 meM ratnacUr3AmaNirAsa evaM vi. saM. 1516 meM jambUrAsa ke kartA ne apanA nAma ullikhita na karate hue svayaM ko mAtra ratnasiMhasUriziSya8 kahA hai / ratnasiMhasUriziSya dvArA racita giranAstIrthamAlA nAmaka eka kRti prApta hotI hai| isameM stambhatIrtha ke 1513
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ zivaprasAda Nirgrantha zreSThI zANarAja dvArA giranAra para indranIlatilaka prAsAda19 nAmaka jinAlaya banavAne kI bAta bhI kahI gayI hai| zANarAja dvArA yahA~ vimalanAtha ke parikara kA nirmANa karane kA ullekha vi. saM. 1523 ke eka zilAlekha meM prApta hotA hai| AcArya vijayadharmasUri ne isakI vAcanA dI hai, jo isa prakAra hai : "saMvat 1523 varSe vaizAkha sudi 13gurau zrIvRddhatapApakSe zrIgacchanAyaka bhaTTAraka zrIratnasiMhasUrINAM tathA bhaTTAraka udayavallabhasUrINAM [ca] upadezena / bya. zrIzANA saM. bhUbhavapramukha zrIsaMghena zrIvimalanAthaparikaraH kAritaH pratiSThitA gacchAdhIzapUjyazrIjJAnasAgarasUribhiH // " / yaha zilAlekha Aja upalabdha nahIM hai| zANarAja kI giranAra prazasti kI prAraMbhika paMktiyA~ hI vahA~ se prApta huI hai zeSa aMza nahIM milatA kintu sadbhAgya se isakA adhikAMza bhAga bRhadpauSAlikapaTTAvalI meM prApta ho jAtA hai / mahIvAlakathA, kumArapAlacarita, zIladUtakAvya, AcAropadeza Adi ke racanAkAra evaM vi. saM. 1523 taka vibhinna jinapratimAoM ke pratiSThApaka cAritrasundaragaNi22 tathA vi. saM. 1497 meM saMgrahaNIbAlAvabodha aura vi. saM. 1529 meM kSetrasamAsabAlAvabodha ke kartA dayAsiMhagaNi23 bhI inhIM ratnasiMhasUri ke ziSya the| vi. saM. 1516 meM likhI gayI uttarAdhyayanasUtra kI eka prati se jJAta hotA hai ki ise ratnasiMhasUri kI ziSyA dharmalakSmI mahattarA24 ke paThanArtha likhA gayA thA / ratnasiMhasUri ke ziSya evaM paTTadhara udayavallabhasUri5 hue jinake dvArA vi. saM. 1520 ke lagabhaga racita kSetrasamAsabAlAvabodha nAmaka kRti prApta hotI hai / vi. saM. 1519-21 taka ke kucha pratimAlekhoM meM pratimApratiSThApaka ke rUpa meM inakA nAma milatA hai / udayavallabhasUri kI do ziSyAoM ratnacUlAmahattarA evaM pravartinI vivekazrI kA ullekha milatA hai / inake paTTadhara jJAnasAgarasUri hue jinake dvArA vi. saM. 1517 meM racita vimalanAthacaritra aura anya kRtiyA~ prApta hotI haiM / inhIM ke lehiyA laukA ne vi. saM. 1528 meM apane nAma se laukAgaccha kA pravartana kiyA jisase zvetAmbara sampradAya mUrtipUjaka aura amUrtipUjaka-do bhAgoM meM vibhakta ho gayA / vi. saM. 1522-1553 taka ke jinapratimAoM meM pratimApratiSThApaka ke rUpa meM inakA nAma milatA hai| jJAnasAgara ke paTTadhara udayasAgara hue / inake dvArA pratiSThApita vi. saM. 1532-1573 taka kI jinapratimAyeM prApta huI haiM ! udayasAgara ke praziSya evaM zIlasAgara ke ziSya DUMgarakavi dvArA racita mAibAvanI nAmaka kRti prApta hotI hai / udayasAgara ke paTTadhara labdhisAgara hue jinake dvArA vi. saM. 1556 meM racita dhvajakumAracaupAI aura zrIpAlakathA (vi. saM. 1557) Adi kRtiyA~ milatI haiN| vi. saM. 1551 se 1588 taka ke pratimAlekhoM meM pratimA pratiSThApaka ke rUpa meM inakA nAma milatA hai / labdhisAgarasUri ke do ziSyoM-dhanaratnasUri aura saubhAgyasAgarasUri ke bAre meM jAnakArI prApta hotI hai| saubhAgyasAgara ke ziSya udayasaubhAgya dvArA vi. saM. 1591 meM racita hemaprAkRtaDhuMDhikA nAmaka kRti prApta hotI hai| inake eka ziSya dvArA racita campakamAlArAsa (vi. saM. 1578) nAmaka kRti prApta hotI hai / isake
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. III - 1997-2002 tapAgaccha - bRhapauSAlika zAkhA racanAkAra ne svayaM apanA nAma na dete hue mAtra saubhAgyasAgarasUriziSya kahA hai / labdhisAgarasUri dhanaratnasUri saubhAgyasAgarasUri udayasaubhAgya saubhAgyasAgarasUriziSya [vi. saM. 1591 meM haimaprAkRta para [vi. saM. 1578 meM campakamAlADhuMDhikA ke kartA] rAsa ke racanAkAra labdhisAgarasUri ke paTTadhara dhanaratnasUri kA vizAla ziSya parivAra thA jinameM amararatnasUri, tejaratnasUri, devaratnasUri, bhAnumerugaNi, udayadharma, bhAnumaMdira Adi ullekhanIya haiM / dhanaratnasUri dvArA racita koI kRti nahIM milatI, yahI bAta inake paTTadhara amararatnasUri ke bAre meM kahI jA sakatI hai / amararatnasUri ke paTTadhara unake gurubhrAtA tejaratnasUri hue jinake ziSya devasundara kA nAma vi. saM. 1637 ke prazastilekha5 meM prApta hotA hai| tejaratnasUri ke dUsare ziSya lAvaNyaratna hue jinakI paramparA meM hue sukhasundara ne vi. saM. 1739 meM kalpasUtrasubodhikA kI pratilipi kI26 / isakI prazasti37 meM inhoMne apanI guru-paramparA dI hai, jo isa prakAra hai : tejaratnasUri lAvaNyaratna jJAnaratna jayasundara ratnasundara vivekasundara sahajasundara sukhasundara [vi. saM. 1739 meM kalpasUtrasubodhikA ke pratilipikAra cU~ki ukta prazasti meM pratilipikAra ne apanI lambI guru-paramparA dI hai, ataH isa zAkhA ke itihAsa ke adhyayana meM yaha atyanta mahattvapUrNa mAnI jA sakatI hai / amararatnasUri ke dUsare paTTadhara devaratnasUri bhI inhI ke gurubhrAtA the / inake ziSya jayaratna dvArA racita koI kRti nahIM milatI, kintu inakI paramparA meM hue kanakasundara dvArA vi. saM. 1662-1703 ke madhya racita vibhinna racanAyeM milatI hai, jo isa prakAra hai
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 1. karpUramaMjarIrAsa [vi. saM. 1662] 2. guNadharmakanakavatIprabandha 3. sagAlasAharAsa [vi. saM. 1667 ] 4. devadattarAsa 5. razyasenarAsa [vi. saM. 1673 ] zivaprasAda 6. jinapAlitasajjhAya 7. dazavaikAlikasUtrabAlAvabodha 8. jJAtAdharmakathAGgastavana" (vi. saM. 1703) apanI kRtiyoM meM racanAkAra dvArA dI gayI guru- paramparA isa prakAra amararatnasUri devaratnasUri jayaratnasUra vidyAratna kanakasundaragaNi [vi. saM. 1662 - 1703 ke madhya vibhinna kRtiyoM ke racanAkAra] jayaratna ke dUsare ziSya bhuvanakIrti hue jinake paTTadhara ratnakIrti ne vi. saM. 1727 meM strIcaritrarAsa kI pratilipi kI / ratnakIrti ke ziSya sumativijaya dvArA vi. saM. 1749 meM racita ratnakIrtisUricaupaI" nAmaka kRti prApta hotI hai / sumativijaya dvArA racita rAtribhojanarAsa nAmaka eka anya kRti bhI prApta hotI hai / : ratnakIrtisUricaupar3a meM racanAkAra ne apane anya guru bhrAtAoM --- rAmavijaya, hemavijaya aura guNavijaya kA bhI nAma diyA hai / vi. saM. 1734 meM ratnakIrtisUri ke nidhana ke pazcAt guNavijaya guNasAgarasUri ke nAma se unake paTTadhara bane / inake dvArA racita na to koI kRti milatI hai aura na hI kisI pratimAlekha meM nAma milatA hai / cU~ki vi. saM. 1749 ke pazcAt isa gaccha se sambandhita koI ullekha nahIM milatA ataH abhI yahI isa gaccha kA aMtima sAkSya kahA jA sakatA hai / bhuvanakIrti ratnakIrti [vi. saM. 1727 meM strIcaritrarAsa ke pratilipikAra ] rAmavijaya sumativijaya I vi. saM. 1749 meM ratnakIrtisUri- caupar3a evaM rAtribhojanarAsa ke karttA Nirgrantha hemavijaya guNavijaya aparanAma guNasAgarasUri vi. saM. 1707-34 ke madhya racita bhagavatIsUtrabAlAvabodha ke karttA padmasundara bhI isI zAkhA ke the / apanI kRti ke anta meM unhoMne guruparamparA dI hai, jo isa prakAra :
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. 11-1997-2002 tapAgaccha - bRhapauSAlika zAkhA 333 dhanaratnasUri amararatnasUri devaratnasUri jayaratna rAjasundara bhuvanakIrti padmasundara [vi. saM. 1707-34 ke madhya ratnakIrti bhagavatIsUtrabAlAvabodha ke kartA] caturviMzatijinastuti ke racanAkAra nayasiMhagaNi4 bhI isI gaccha ke the| apanI kRti kI prazasti meM unhoMne apane guru-paramparA kI lambI tAlikA dI hai, jo isa prakAra hai: ratnasiMhasUri udayavallabhasUri jJAnasAgarasUri udayasAgarasUri labdhisAgarasUri dhanaratnasUri munisiMhagaNi nayasiMhagaNi [vi. saM. 1625 ke Asa-pAsa caturviMzatijinastuti ke racanAkAra nayasiMhasUri dvArA racita anya koI kati nahIM milatI / dhanaratnasUri ke eka ziSya bhAnumerumaNi hue, jinake dvArA racita koI kRti nahIM milatI, kintu inake ziSya nayasundara75 apane samaya ke prasiddha racanAkAra the / inake dvArA racita kRtiyA~ isa prakAra haiM : 1. rUparatnamAlA 2. zatrujayoddhArastavana 3. navasiddhistavana 4. sImaMdharavInatIstavana 5. zajayauddhAra [vi. saM. 1638 / I. sa. 1572] 6. sthUlibhadraekavIso
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 7. juhAramitrasajjhAya 8. giranAratIrthoddhArarAsa 9. yazodharanRpacaupAI [vi. saM. 10. rUpacandrakaMvararAsa [vi. saM. zivaprasAda 17. pArzvanAthastavana 18. Atmabodhakulaka 19. sArasvatavyAkaraNavRtti 20. bRhadpoSAlikapaTTAvalI 1618 / I. sa. 1552] 1637 / I. sa. 1571] 11. giranAratIrthoddhAraprabandha 12. prabhAvatI ( udayana ) rAsa [vi. saM. 1640 / I. sa. 1574] 1646 / I. sa. 1590 ] 13. surasundarIrAsa [vi. saM. 14. naladamayantIcaritra [ vi. saM. 1665 / I. sa. 1609] 15. zIlazikSArAsa [vi. saM. 1669 / I. sa. 1613] 16. zaMkhezvarapArzvastavana nayasundara kI ziSyA sAdhvI hemazrI" dvArA racita kanakAvatIAkhyAna [ racanAkAla vi. saM. 1644/ I. sa. 1588] aura maunaekAdazIstutithoyasaMgraha nAmaka kRtiyA~ milatI haiM / Nirgrantha karmavivaraNarAsa ke racanAkAra lAvaNyadeva bhI tapAgaccha kI isI zAkhA se sambaddha the| apanI kRti ke anta meM unhoMne prazasti ke antargata guru-paramparA dI hai, jo isa prakAra hai : dhanaratnasUri udayadharma jayadeva lAvaNyadeva [karmavivaraNarAsa ke karttA ] dhanaratnasUri ke eka ziSya bhAnumaMdira hue, jinake dvArA racita koI kRti nahIM milatI, kintu vi. saM. 1612 / I. sa. 1556 meM racita devakumAracaritra ke karttA ne svayaM ko bhAnumaMdira ziSya *" ke rUpa meM sUcita kiyA hai :
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. III - 1997-2002 tapAgaccha - bRhadghoSAlika zAkhA 335 dhanaratnasUri bhAnumaMdira bhAnumaMdiraziSya [vi. saM. 1612 / I. sa. 1556 meM devakumAracaritra ke kartA) muni kAMtisAgara ke anusAra galiyAkoTa sthita saMbhavanAthajinAlaya meM hI pratiSThApita eka jinapratimA para vi. saM. 1781 kA eka lekha utkIrNa hai, jisameM devasundarasUri kI ziSya-paramparA kI eka paTTAvalI dI gayI hai, jo isa prakAra hai : dhanaratnasUri amararatnasUri tejaratnasUri devasundarasUri vijayasundarasUri labdhicandrasUri vinayacandrasUri dharacandrasUri udayacandrasUri jayacandrasUri isa prakAra vikrama samvat kI 18vIM zatAbdI ke aMtima caraNa taka tapAgaccha kI bRhadpauSAlika zAkhA kA astitva siddha hotA hai /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagaccandrasUri [tapAgaccha ke AdipuruSa] 336 tapAgaccha-bRhadpauSAlikazAkhA ke munijanoM ko guru-paramparA devendrasUri vijayacandrasUri (bRhadpauSAlikazAkhA ke pravartaka) kSemakIrti (vi. saM. 1332 / I. sa. 1276 meM bRhadkalpasUtravRtti ke racanAkAra) laghupauSAlikazAkhA--- hemakalazasUri ratnAkarasUri (inake upadeza se vi0 saM0 1370 meM khaMbhAta meM zabdAnuzAsanavRtti kI pratilipi kI gayI) ratnaprabhasUri munizekharasUri zivaprasAda dharmadevasUri jJAnacandrasUra abhayasiMhasUri jayatilakasUri (racanAkAra) ratnasAgarasUri dharmazekharasUri ratnasiMhasUri jayazekharasUri mANikyasUri jinaratnasUri bRhadtapAgaccha -ratnAkaragaccha bhRgukacchIyazAkhA prArambha bRhadtapAgaccha mukhyazAkhA Nirgrantha
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. III-1997-2002 ratnasiMhasUri vi0 saM0 1483-1517 pratimAlekha udayamaMDana [vi0 saM0 1514meM uttarAdhyayanasUtra avacUri ke pratilipikAra] udayadharma vi0 saM0 1507meM vAkyaprakAza auktika ke racanAkAra ratnasiMhasUriziSya udayavallabhasUri mANikyasundaragaNi cAritrasundaragaNi dayAsiMhagaNi mahattarAdharmalakSmI vi0 saM0 1516meM vi. saM. 1520meM vi. saM. 1501meM vi0 saM0 1484yA inake paThanArtha vi. saM. jambUrAsa ke kartA lagabhaga kSetrasamAsa- bhavabhAvanAsUtrabAlA-1487meM zIladUtakAvya aura 1516meM uttarAdhyayanasUtra bAlAvabodha ke vabodha ke racanAkAra vi. saM. 1487 meM kI pratilipi kI gayI kartA, vi. saM.1519 kumArapAlacarita ke 21 pratimAlekha racanAkAra, vi. saM. 1523 pratimAlekha ratlacUlAmahattarA pravatinI viveka zrI jJAnasAgarasUri [vimalanAthacaritra tathA anya kRtiyoM ke racanAkAra, vi. saM. 1522-53 pratimAlekha] tapAgaccha - bRhadpauSAlika zAkhA udayadharma mANikyaratna vi. saM. 1520 pratimAlekha udayasAgarasUri vi0 saM0 1532-1553 pratimAlekha maMgaladharma zIlasAgara labdhisAgara vi0 saM0 1556 meM dhvajabhujaMgakumAra caupAI, vi0 saM0 1557 meM zrIpAlakathA Adi ke kartA, vi. saM. 1551-88 pratimAlekha (vi.saM. 1525 meM maMgalakalazarAsa ke racanAkAra) DUMgarakavi 337
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAgarasUri dhanaralasUri saubhAgyasAgarasUri amararatlasUri tejaratnasUri devaratnasUri munisiMha vijayasundara bhAnumerugaNi udayadharma jayaratna rAjasundar nayasiMhagaNi nayasundara jayadeva devasundarasUri lAvaNyaratna vi. saM. 1637 prazastilekha bhAnumaMdira udayasaubhAgya (vi. saM. 1591 meM bhAnumaMdirAMzaSya haimaprAkataDhikA (vi0 saM0 1612meM ke kartA) devakumAracaritra ke kartA) saubhAgyasUriziSya (vi0 saM0 1578 meM campakamAlArAsa ke kartA) zivaprasAda vijayasundarasUri jJAnarala bhuvanakIrtisUri vidyAratna padmasundara sAdhvIhemazrI lAvaNyadeva (karmavivaraNano rAsa ke kartA) lAbdhacandrasUri jayasundara ratnakItisUri kanakasundara bhagavatAsUtrabAlAvabAtha vi. sa. 1618-1669 / ke kartA ke madhya racita vibhinna vinayacandrasUri ratnasundara sumativijaya vi. saM 1662-1703 racanAyeM upalabdha ke madhya racita aneka kRtiyA~ dharacandrasUri vivekasundara upalabdha 1 rAtribhojanarAsa vi0 saM0 1723, udayacandrasUri sahajasundara sukhasundara ralakIrtisaricaupaI vi. saM. 1749 / Adi ke kartA jayacandrasUri vi. saM. 1739meM kalpasUtrasubodhikA ke pratilipikAra Nirgrantha
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. III - 1997-2002 tapAgaccha - bRhapauSAlika zAkhA 339 saMdarbha sUcI: 1. "bRhadpauSAlikapaTTAvalI" saMpA. muni jinavijaya, vividhagacchIyapaTTAvalIsaMgraha, siMghIjainagranthamAlA, granthAMka 53, mumbaI 1961 I., pRSTha 24. 2. "bRhadpauSAlikapaTTAvalI", vahI, pRSTha 13-36, tathA saMpA. muni kalyANavijaya, paTTAvalIparAgasaMgraha, jAlora 1966 I., pRSTha 174-181 : evaM mohanalAla dalIcaMda desAI, jainagUrjarakavio bhAga 9, navInasaMskaraNa, saMpA. jayanta koThArI, mumbaI 1997 I., pRSTha 74-85. 3. draSTavya devendrasUrikRta zrAddhadinakRtya ko prazasti zloka 9.11 muni jinavijaya, pUrvokta, pRSTha 23-24. 4. C. D. Dalal, A Descriptive Catalogue of Palm Leaf Mss in the Jaina Bhandars at Pattan, G.o. S.No. 76, Baroda 1937, p. 354-56. 5. dekheM saMdarbhakramAMka 2. 6. muni jinavijaya, pUrvokta, pRSTha 23. 7. jIvanacaMda sAkaracaMda jhaverI, saMgrAhaka aura saMzodhaka-AnandakAvyamahodadhi, bhAga 6, zrI devacanda lAlabhAI pustakoddhAre, granthAMka 43, mumbaI I. sa., 1918, "prastAvanA," zrI mohanalAla dalIcanda desAI, pRSTha 10. 8. hIrAlAla rasikalAla kApar3iyA, jaina saMskRta sAhityano itihAsa, bhAga 2, khaMDa 1, zrI muktikamala jainamohanamAlA, granthAMka 64, baDodarA 1968 I. sa., pRSTha 356-57. ratnAkarasUri ke upadeza se vi. saM. 1370 / I.sa. 1314 meM stambhatIrtha meM hemacandrakRta zabdAnuzAsana kI pratilipi kI gyii| P. Peterson. A Fifth Report of Operation in Search of Sanskrit Mss in the Bombay Circle, April 1892 March 1895, p. 110. 10. Vidhatri Vora, Ed. Catalogue of Gujarati Manuscripts : Muni Shree Punya Vijayji's Collection. L. D. Series No. 71, Ahmedabad 1978 A. D. p. 166. 11. P. Peterson, Ibid, Vol 5, No. 51. 12. !bid., Vol 5, No. 396. 13. vRddhatapAgaccha / ratnAkaragaccha kA isI lekha ke sAtha svataMtra rUpa se vivaraNa diyA gayA hai| 14. jinaratnasUri kI ziSya paramparA kA isI lekha ke sAtha varNana kiyA gayA hai| 15. mohanalAla dalIcaMda desAI, jainagUrjarakavio bhAga 1, navInasaMskaraNa, saMpA., DaoN. jayanta koThArI, mumbaI 1986 I. sa., pRSTha 85 aura Age. 16. A. P. Shah, Ed. Catalogue of Sanskrit & Prakrit Mss : Muni Shree Punya Vijayji's Collection, Part I, L. D. Series No. 2 Ahmedabad 1963 A. D., No-991, p. 81. 17. mohanalAla dalIcaMda desAI, jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, mumbaI 1931 I. sa., kaMDikA 119. 18. jainagUrjaskavio, pUrvokta, bhAga 1, pRSTha 98-101. 19. ambAlAla premacanda zAha, jainatIrthasarvasaMgraha, bhAga 1, khaMDa 1, ahamadAbAda 1953 I. , pRSTha 116-118. 20. vijayadharmasUri, saMgrA. prAcInatIrthamAlAsaMgraha, bhAga 1, bhAvanagara vi. saM. 1978, pRSTha 56-57. 21. James Burges, Antiquities of Kathiawad and Kuchh., Reprint Varanasi 1971 A. D., pp. 159-61. 22. jainasAhityano saMkSipta itihAsa, kaMDikA 681, 686.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 zivaprasAda Nirgrantha 23. jainagUrjarakavio, pUrvokta, bhAga 1, pRSTha 62-63. ____ muni kAMtisAgara, zatrujayavaibhava, kuzala puSpa 4, jayapura 1990 I. sa., pRSTha 186. 24. muni kAMtisAgara, pUrvokta, pRSTha 187-88. 25. jainagUrjarakavio, pUrvokta, bhAga 1, pRSTha 129-30. 26. tripuTI mahArAja, saMpA. saMgrAhaka-paTTAvalIsamuccaya, bhAga 2, zrI cAritra smAraka granthamAlA, granthAMka 44, ahamadAbAda 1950 I. sa., puravaNI, pRSTha 240-41. 27. H. D. Velankar, Jinaratnakosha, Poona 1944 A. D., p. 350. 28-29 draSTavya-bRhadpoSAlika zAkhA ke munijanoM dvArA pratiSThApita jinapratibhAoM para utkIrNa lekhoM kI vistRta sUcI. 30. Vidhatri Vora, Ibid., P. 850. 31. jainasAhityano saMkSipta itihAsa, kaMDikA 757, 775. jainagUrjarakavio, pUrvokta, bhAga 1, pRSTha 213. . 32. draSTavya-pratimAlekhoM kI vistRta sUcI. 33. A. P. Shah, Ibid., Part II, L. D. Series No. 5, Ahmedabad 1965 A. D. No. 6085, p. 390-91. 34. jainagUrjarakavio, bhAga 1, pRSTha 274-76. 35. zrI vinayasAgarajI ke anusAra yaha prazasti saMbhavanAtha jinAlaya galiyAkoTa ke eka caityAlaya para utkIrNa hai / unhoMne isakI vAcanA dI hai, jo isa prakAra hai : ||AUM|| saMvat 1637 varSe mAha sudi 5 sone vAgaDadeze rAula zrIsahasamalajI vijayarAjye zrIkoTanagaravAstavya huMbaDajJAtIya vRddhazAkhAyAM / gAM. zrIudayasiMha suta gAM. nAbhA su. gAM. dAkhA suta gAM. ANaMda bhAryA dADimade suta gAM. ghIsakara bhAryA kanakAde amarI suparANade rUpAde / suparANade suta gAM vIrU mAU vIlA bhA. kanakAde suta gAM. ghIsakarA bhAryA kalyANade rUpA bhAryA kesarade gAM. ghosakara vi / henIbAI raGgAbAI cagA / samasta kuTumbazreyase zrIsaMbhavanAthacaityAlaye devakulikA kAritA / zrIcandraprabhAbiMbaM sthApitaM zrIvRddhatapAgacche bhaTTArika zrodhanaralasUribhistatpaTTe bhaTTArika zrItejaratnasUribhistatpaTTe bhaTTArika zrIdevasundarasUribhiH pratiSThitaM / zreyase / zubhaMbhavatu / yAtrA zubhaMbhavatu / zrIzrI zrIzrI zrI zrIzrI paM. vinayacAritra paM. vimalaratna paM. jayasiMha paM. vIsala celA ANaMdaratna likhitam // pratiSThAlekhasaMgraha, jinamaNimAlA: caturthamaNi, koTA 1953 I., lekhAMka 1034. ____||AUM|| saMvat 1637 varSe mAha sudi 5 vAgaDadeze rAula zrIsahasamalajI vijayarAjye zrIkoTanagaravAstavya huMbaDajAtIya vRddhazAkhAyAM gAMdhI..............zrIpAla bhrAtR gAM. dhIhara jayapAla bhAryA sarUpade suta gAMdhI gAMgA bhAryA melAde ha. .......bhAryA khImade suta gAMdhI sAMgA gAMdhI jevaMtayA bhAryA sa. .......madi suta gAMdhI bala gAMdhI jevaMta bhAryA bhagAde suta gAMdhI bhArimalla bhAryA milApade samantakuTumbayutena zreyase zrIsaMbhavanAthacaityAlaye devakulikA kArApitA zrIvRddhatapApakSe bhaTTArika zrIdhanaratnasUribhistatpaTTe bha. zrItejaratnasUribhistatpaTTe bha. zrIdevaratnasUribhiH pratiSThitaM zubhaMbhavatu // vahI, lekhAMka, 1033. siMvat 1637 varSe phAguNa sudi 5 vudhe bAgaDadeze rAulazrI sahasamala zrIvijayarAjye zrIgirapuravAstavya huMbaDajAtIya vRddhazAkhIya mahAsAA jovA bhAryA jIvAde suta guDhasIA bhAryA bhAkhaNade mU....bhAryA jUDhiA kuTumbayutena zrIkoTa nagaramadhye zrIsaMbhavanAthacaityAlaye devakulikAkArItA madhye zrIsuvidhinAthabibaM svasya zreyaseH zrIvRddhatapAgacche bhaTTArika zrI.......... bhaTTArika zrItejaratnasUribhistatpaTTe bhaTTArika zrI 5 zrIdevasundarasUribhiH pratiSThita zubhaMbhavatu // paM. vinayacAritra paM. jayasiMha paM. jJAnaratna paM. vIrarala zi. ANaMdaratnena likhitaM // vahI, lekhAMka 1032. 36-37. A. P. Shah, Ibid., Part I, No. 645, p. 51. 38. jainagUrjarakavio, bhAga 3, pRSTha 10-17, 373-74. 39. Vora, Ibid., p. 1.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 341 Vol. III - 1997-2002 tapAgaccha - bRhadpauSAlika zAkhA 40. jainagUrjaskavio, bhAga 4, pRSTha 169. 41. muni jinavijaya, saMgrA. saMpA0, jaina aitihAsika gUrjara kAvya saMcaya, pravartaka zrIkAMtivijayajI-jaina aitihAsika granthamAlA, puSpa 7, bhAvanagara 1926 I. sa., pRSTha 1-13. rAsa sAra, pRSTha 1-5. 42. vahI, pRSTha 13. 43. jainagUrjarakavio, bhAga 4, pRSTha 163-64. 44. vahI, bhAga 1, pRSTha 379-80. 45. Vora, Ibid., P. 93, 210, 702, 820, 837. jainagUrjarakavio, bhAga 2, pRSTha 93-111. 46. Vora, Ibid., p. 315, ___ jainagUrjarakavio, bhAga 2, pRSTha 230. 47. jainagUrjarakavio, bhAga 1, pRSTha 345-46. 48. vahIM, bhAga 2, pRSTha 53. 49. muni kAMtisAgara, pUrvokta, pRSTha 133-34.