Book Title: Tapa Sadhna aur Aaj ki Jivanta Samasyao ke Samadhan
Author(s): Rajiv Prachandiya
Publisher: Z_Sadhviratna_Pushpvati_Abhinandan_Granth_012024.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211108/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha) ta paH sA dha nA au ra A ja jI va nta samasyA oM ke sa mA dhAna -rAjIva pracaMDiyA ( eDavokeTa ) Aja hama aura hamArA vikAsa ke uttuGga zikhara para ko janma dete haiM, rAgadveSAtmaka pravRttiyAM inase udbhUta hotI hai, naye-naye upakaraNa, Adhunika atyAdhunika sAdhana-prasAdhana haiN| jaba hamArA jIvana ina dUSita vRttiyoM meM sikur3a-simaTa hamane IjAda/hAsila kiye haiN| Aja hamAre pAsa saba kucha hai, kara raha jAtA hai taba jIvana meM basanta naI kintu isa saba kucha meM hamAre bIca jo honA cAhiye, vaha AnA hotA hai, Aja vyakti/samAja/rASTra-antarrASTra meM cAroM nahIM hai, yaha eka biDambanA hai| sthAyI sukha-zAnti ora jo patajhar3a chA rahA hai dina-pratidina, kSaNa-pratikSaNa, arthAt Ananda se hama prAyaH vaMcita haiN| vaha Ananda jo na usakA mUla kAraNa hai hama tapaH sAdhanA se haTakara bhogakabhI samApta hone vAlA akSaya koSa/nidhi hai, jo hameM vAsanA kI dizA meM bhaTaka rahe haiN| yaha nizcita hai ki tupa mokSa ke dvAra arthAt mukti ke pAra para lA khar3A karatA hai, se jIvana meM basaMta AtA hai aura bhoga se ptjhdd'| tapaHsAdhanA hamase na jAne kahA~ guma ho gayA hai aura hAtha Aye haiM mAtra jIvana ko namratA, vatsalatA, dayA, prema, vasudhaiva kuTumbakam AkarSaNa-vikarSaNa ke raMga-biraMge paridhAna, naSTa hone vAlI kI AsthA, sahanazIlatA-sahiSNatA, kSamAdika udAtta nAnA prakAra kI sampadAyeM, bolatI-abolatI ApadAyeM- bhAvanAoM/mAnavIya guNoM se abhisiMcita karatI hai jabaki vipadAyeM jinase sArA kA sArA jIvana bAhya/saMsArI prabhAvoM bhoga meM ahaMkAritA, kaTutA, dveSa, ghRNA, svArtha, saMgharSa, meM ghira/ulajha jAtA hai arthAt saMsAra-sAgara meM DUbatA- saMkIrNatAdika amAnavIya/ghAtaka tatvoM kA samAveza rahatA utarAtA rahatA hai / phalasvarUpa sahajatA kI oTa meM kRtri- hai| nizcaya hI tapa:sAdhanA meM tRpti hai, jabaki bhogamatA makar3ajAla sadRza apanA tAnA-bAnA bunane lagatI hai vAsanA meM vRtti hai, vikAsa hai kAmanAoM kA / jitane bhoga aura hama saba kRtrimamaya hone kI hor3a meM Aja vyasta haiM, vAsanAoM ke hetu, upakaraNa, sAdhana-suvidhAe~ juTAyIM jAegI, astu trasta-saMtrasta haiN| yaha saca hai, kRtrima jIvana se jIvana atRpti utanI hI adhika uddIpta hogI, taba jIvana meM meM tanAva AtA hai / tanAvoM se saMpRkta jIvana meM asaliyata basanta arthAt ananta Ananda nahIM, apitu patajhar3a arthAt kI apekSA dikhAvaTapane kA aza lagabhaga zata-pratizata banA vibhinna kASAyika bhAva jo hamAre astitva, yathArtha svarUparahatA hai / eka ajIba prakAra kI ghuTana, baicenI, ukatAhaTa, svabhAva ko dhUmila kiye hue haiM, parilakSita/vikasita hoNge| eka dUsare meM avizvAsa ke daura se hama saMsArI jIva bAhara aisI sthiti-paristhiti meM tapa kI upayogitA-upAdeyatA kucha-bhItara kucha meM jIne lagate haiN| ye kucha hI to vikRtiyoM asaMdigdha hai| 90 | caturtha khaNDa : jaina darzana, itihAsa aura sAhitya Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvAratnapuSpavatI abhinandana grantha Hiiiiii tititititi m prastuta Alekha meM 'tapaHsAdhanA aura Aja kI jIvanta AcAra-vicAra, itihAsa, saMskRti, kalA-vijJAna, bhUgola, samasyAoM ke samAdhAna' nAmaka vizada kintu parama upayogI khagola-jyotiSa Adi vividha pakSoM kA talasparzI vivecana evaM sAmayika viSaya para saMkSepa meM cintana karanA hamArA huA hai, vahA~ sAdhanA-pakSa meM tapaHsAdhanA kI vivecanA bhI mUla abhipreta hai| sUkSma tathA tarkasaMgatatA liye hue hai| jainadarzana ke tapa kI bhAratIya saMskRti-vaidika, bauddha tathA jaina-sabhI meM svarUpa-paddhati anya darzanoM kI tapaHsAdhanA se sarvathA saMsArI jIva ke antaHkaraNa kI zuddhatA/pavitratA tathA mokSa bhinnatA rakhatI hai| bauddha dharma meM tapa kI zreSThatA-nikRSTatA prApti karmamukti para atyadhika bala diyA hai arthAt jIvana para vaidika dharma meM tapa tejas ke artha meM, sAdhanA ke rUpa meM tathA svarUpa aura dhyeya kI dRSTi se vizada vivecanA kA lakSya jJAna-dhyAna-tapa para kendrita kiyA gayA hai| tapa kI gaI hai jabaki jaita dharma meM AtmavikAsa meM sahAyaka tapa bhAratIya sAdhanA kA prANa-tattva hai kyoMki usase vyakti kA kI pratyeka kriyA para arthAt tapa ke samasta aMgoM para vaijJAbAhara-bhItara samagra jIvana pariSkRta/parizodhita hotA huA nika vizleSaNa huA hai| jaina darzana nivRttiparaka hone ke usa carama bindu para pahuMcatA hai jahA~ se vyakti, vyakti nahIM phalasvarUpa haThayoga arthAt tana-mana kI vivazatA, usa para raha jAtA hai apitu paramAtma avasthA arthAt paramapada/ balAt kaThoratA ke anukaraNa kI apekSA sarvaprathama sAdhanA siddhatva ko prApta ho jAtA hai| tapa kI isa mahimA-garimA kI bhAvabhUmi ko taiyAra kara tana/zarIra ko tadanurUpa kiyA ko dekhate hue veda-Agama-piTaka sabhI eka svara se tapa ko jAtA hai| anavarata abhyAsa sAdhanA kI yaha prakriyA zanaiH bhautika siddhi-samRddhi kA pradAtA hI nahIM apitu AdhyAtmika zanaiH bAhya aura antaHkaraNa ko parimArjita karatI huI teja-zakti-samRddhi kA pradAtA bhI svIkArate haiM / tapaHsAdhanA sAdhaka ko tapa-sAdhanA meM praveza hetu preraNA pradAna karatI hai| se labdhi-upalabdhi, Rddhi-siddhi, tejas zaktiyAM, agaNita yahA~ isa sAdhanA meM zarIra-kRzatA kI apekSA kArmika-kaSAyoM vibhUtiyA~ sahaja hI prakaTa hone lagatI haiN| arthAt tapa se kI kRzatA para mukhya rUpa se bala diyA gayA hai kyoMki sarvottama padArthoM kI prApti hotI hai / isa jagata meM aisA jisa tapa se AtmA kA hita nahIM hotA, vaha korA zArIrika koI padArtha nahIM hai jisakI prApti tapa se dvArA na ho ske| tapa nizcaya hI nissAra hai|13 jaina darzana kI mAnyatA hai tapa se prANI saMsAra meM vijayazrI evaM samRddhi prApta kara, ki saMsArI jIva rAga-dveSAdika/kASAyika bhAvoM arthAt saMsAra kI rakSA kara sakatA hai| saMsAra kI koI bhI zakti vividha karmoM se jakar3A hone ke kAraNa apane AtmasvarUpatapas teja ke sammukha Tika nahIM sktii| vAstava meM tapa svabhAva (ananta darzana-jJAna, ananta Ananda-zakti Adi) maMgalamaya hai, kalyANakArI hai, sukha pradAtA hai| vaha samasta ko vismaraNa kara anAdikAla se eka bhava/yoni se dUsare bAdhAoM, ariSTa upadravoM ko zamana karatA huA kSamA, bhava/yoni meM arthAt ananta bhavoM/yoniyoM meM isa saMsArazAnti, karuNA, premAdika durlabha guNoM ko prApta karAtA cakra meM paribhramaNa karatA huA ananna du:khoM saMklezoMhaA mokSa-puruSArtha ko siddha karAtA hai, astu, vaha laukika- vikalpoM meM jItA hai, ata: duHkhoM se nivRtti karmabandha se mukti alaukika donoM hI hita kA sAdhaka hai|' nizcaya hI tapa ke arthAta Atma-vikAsa hetu/mokSa prAptyartha sAdhanA kA nirUpaNa dvArA hara prANI/jIva, AtmasvarUpa ke darzana kara Ananda ko jaina darzana kA mukhya lakSya rahA hai| isa lakSya hetu jo anubhUti karatA hai| tapaHsAdhanA vyakti ko sthUla se sUkSma sAdhanA kI jAtI hai, vaha sAdhanA vastutaH tapa kahalAtI kI ora, bahirjagata se antarjagata kI ora le jAne meM hai| nArakI-tiryaJca-devoM-manuSyoM meM mAtra manuSya hI tapa preraNA-sphuti kA saMcAra karatI hai, kyoMki bAhara kolAhala kI ArAdhanA, saMyama kI sAdhanA kara, avirati (hiMsAhalacala hai, dUSaNa/pradUSaNa hai, jabaki bhItara niHstabdhatA, jhaTha-pramAda Adi), kaSAya (krodha-mAna-mAyA-lobha) se vimukta nizcalatA, zuddhatA hai| hotA huA tathA karmoM kI saMvara-nirjarA karatA huA16 vizva ke samasta darzanoM meM bhAratIya darzana aura bhAratIya vItarAgatA kI ora prazasta hotA hai| ilaliye jaina darzana darzana meM jaina-darzana kA apanA sthAna hai / jaina-darzana meM jahA~ meM sAMsArika sukhoM, phalecchAoM, eSaNAoM, sAMsArika tapa:sAdhanA aura Aja kI jIvanta samasyAoM ke samAdhAna : rAjIva pracaMDiyA | www.jal Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha pravaMcanAoM hetu kiye jAne vAle tapa kI apekSA samyag- Abhyantara tapa jisameM prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, darzana (AsravAdi tatvoM ko sahI-sahI rUpa meM jAnanA aura dhyAna, vyutsarga/kAyotsarga nAmaka tapa samAviSTa haiM 23 bAhya una para zraddhAna rakhanA)-jJAna (para-svabheda buddhi ko tapa bAhya dravya ke avalambana se hotA hai, ise dUsaroM ke samajhanA)-cAritra (bhedavijJAnapUrvaka sva meM laya karanA) dvArA dekhA jA sakatA hai| isameM indriya-nigraha hotA hai rUpI ratnatraya kA AvirbhAva karane ke liye, ipTAnisTa, kintu Abhyantara tapa meM bAhya dravya kI apekSA antaraMga indriya-viSayoM kI AkAMkSA kA virodha karane kI apekSA pariNAmoM kI pramukhatA rahatI hai| dUsaroM kI darzanIyatA kI nirodha karane ke liye kiye jAne vAle tapa hI sArthaka tathA [ nahIM apitu Atma-saMvedanazIlatA, ekAgratA, bhAvoM kI nahI kalyANakArI mAne gaye haiN|18 zuddhatA-saralatA ko pradhAnatA rahatI hai|24 tapa.sAdhanA meM jaina darzana meM maryAdA, vyavasthA, niyama-vidhi usakI donoM prakAra ke tapoM kA vizeSa mahatva hai| sAdhanA meM jAne heyatA-upAdeyatA Adi para jo vaijJAnika-vizleSaNa huA hai, vAlA sAdhaka sarvaprathama bAhya tapAntargata 'anazana' meM praveza vaha vizva ke anya darzanoM meM dRSTigocara nahIM hai| svarUpa karatA hai tadanantara zanaiH-zanaiH abhyAsa karatA huA tathA aura mahattAdi kI dRSTi se yahA~ tapa aneka saMjJAoM- anavarata sAdhanA krama/binduoM se gujaratA huA Abhyantara sarAgatapa, vItarAgatapa, bAlatapa tathA akAmatapa1 se abhi- tapAntargata dhyAna-vyutsarga meM praveza kara sAdhanA kI paripUrNatA hita hai| rAgAdika vyAmoha ke sAtha arthAt bhotika ko prApta karatA haA AtmA kI caramotkarSa sthiti meM pratiSThA/vaibhava-aizvarya kI AkAMkSA, yazalolupatA, svargika pahuMca jAtA hai| sAdhanA kI isa prakriyA meM yadi sAdhaka sukha prApti hetu kiyA gayA tapa, sarAgatapa, rAga meTane arthAt bAhyatapa meM darzita binduoM/bhedoM meM kadAcita paripakvatA karma-zRMkhalA se mukta, kaSAyoM se aprabhAvItapa, vItarAgatapa, prAta nahIM kara pAtA to ninA prApta nahIM kara pAtA to nizcaya hI vaha Abhyantara lae: yathArtha jJAna ke abhAva meM arthAt ajJAnatA para AdhArita sAdhanA ke kSetra meM sahI rUpa meM praveza nahIM kara sakatA mithyAdaSTiparaka tapa, bAlatapa/ajJAnatapa tathA tapa kI icchA arthAta bAhyatapa ke binA antaraMga tapa aura antaraMga tapa ke ke vinA paravazatA-vivazatApUrvaka kiyA gayA tapa vastuta: binA bAhyatapa nirarthaka pramANita hote haiM, inakA sambandha akAma tapa kahalAtA hai| vAstava meM akAma tapa koI tapa yogAzita hai yA nahIM, yaha to mAtra zArIrika-kaSTa-vyAyAma hai| bAlatapa (1) anazana karmabandha ke hetu haiN|20 isameM kaSAya zIrNatA kI apekSA puSTatA prApta karate haiM, astu ye tapa sarvathA tyAjya haiN| tapaHsAdhanA ke kSetra meM praviSTa sAdhaka ko sarvaprathama sarAga tapa meM rAga vidyamAna hone se nimna stara kA mAnA anazana tapa ke samparka meM AnA hotA hai| anazana tapa ke gayA hai, isake karane se milane vAle phala bhI kSaNika-alpa- viSaya meM jainAgamoM meM vistRta carcA kI gaI hai / aisI koI mAtrA meM hote haiM / kintu vItarAgatA se anuprANita tapa bhI kriyAyeM jo tIna gupjiyoM-manasA-vAcA-kamaNA se bhojana utkRSTa koTi kA uttama phala dene vAlA hotA hai, isameM lene meM nimitta kA kArya karatI haiM, una samasta kriyAoM samasta rAga-dveSa kA samApana hotA hai aura samatA-virATatA kA tyAganA-chor3anA anazana kahalAtA hai| anazana kA ke darzana hote haiM / artha hai.--- AhAra kA tyAga / citta kA nirmalatA vyakti ke jaina darzana Atma-vikAsavAdI darzana hai| AtmA ke bhojana/AhAra para nirbhara huA karatI hai| aparimitavikAsa meM eka sAtatya krama hai, zreNIbaddhatA hai tathA askha asevanIya/asAtvika/amaryAdita asantulita AhAra jIvana lita sAdhanA hai / isa dRSTi se jaina darzana meM tapa ko mUlataH meM Alasya, tandrA-nidrA, moha-vAsanA Adi kuprabhAvoM/ do bhAgoM meM vibhAjita kiyA gayA hai-eka bAhya tapa kutsita vRttiyo ko utpanna kara sAdhanA meM vyavadhAna utpanna jisake anazana, UnodarI/avamodarya, vattiparisakhyAna karatA hai, astu AhAra kA tyAga zaktyAnusAra sAvadhi bhikSAcarI, rasa-parityAga, kAya-valeza, pratisalInatA/ athavA jIvanaparyanta taka ke liye kiyA jAtA hai| sAvadhi vivikta zayyAsana nAmaka chaha prabheda haiM, tathA dasarA meM yaha kama se kama eka dina-rAtri, utkRSTa chaha mahIne 62 | caturtha khaNDa : jaina darzana, itihAsa aura sAhitya IIRAMA SCHOOL SEARN 4. . . Firmational www.jainelidi ....... . . Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha 1 athavA eka varSa kI avadhi taka kA hotA hai 26 bahAratyAga avadhi kI isa nizcitatA aura anizcitatA ke AdhAra para anazana ke do bheda jainAgama meM kiye gaye haiM-eka itvafraka aura dUsarA yAvatkAlika 27 itvarika meM AhAra-tyAga kI sImA nirdhArita nizcita rahatI hai arthAt bhojana kI AkAMkSA sImA samApti ke bAda banI rahatI hai| yaha sAvakAza, itiriya, avadhUtakAla, addhAnazana, upavAsa Adi saMjJAoM meM abhihita hai / jabaki yAvatkAlika meM sImAdhi nahIM rahatI hai, isameM punaH AhAra grahaNa karane kI AkAMkSA samApta ho jAtI hai| yaha bhI yAvajjIva, yAvatka thika, yAvajjIvita, anavadhUta kAla, sarvAnazana, sakRdakti Adi nAmoM meM ullikhita hai irika aura yAvatkAlika anazana ke anekAneka prabheda jainAgama meM spaSTataH parilakSita haiM 1 36 jo AhAra tyAgane kI sImA aura pravRtti ko darzAte hai| AhAra tyAgane kA mUlo eva zarIra se upekSA, apanI mUloddezya cetanavRttiyoM ko bhojanAdi ke bandhanoM se mukta karanA, kSudhAdi meM sAmbarasa se cyuta na honA arthAt sarva prakAra kI icchA - Asakti ke tyAgane se rahA hai / zarIra evaM prANoM ke prati mamatva bhAvoM kA visarjana arthAt samasta tRSNAoM kA samApana tathA antaraMga meM viSaya-vikAroM / karma- kaSAyoM se vimukti / nirjarA evaM Atmabala kI vRddhi hetu AhAra kA tyAga paramApekSita hai 30 nizcaya hI AhAra tyAga se prANa-mana indriya saMyama kI siddhi hotI hai jisase saMsArI prANI samasta pApakriyAoM se mukta hokara, sampUrNa ahiMsAdivrata kA pAlana karatA huA mahAvratI banatA hai / 31 - 2. kanodarI meM jaina darzana kI mAnyatAnusAra zarIra mokSa - sAdhanA ke liye banA hai, bhogavAsabhA ke liye nahIM, astu Atma-vikAsa bhUkha kI apekSA hUka kI AvazyakatA rahatI hai| isa tapa kA artha bhI yahI hai - AhArAdi, kaSAyAdi, upakaraNAdi tathA vastusaMgrahAdi kI kamI karanA / rakhanA arthAt kama se kama parigraha karanA arthAt tRpti karane vAlA tathA darpa utpanna karane vAlA aisA jo AhAra, usakA mana, vacana, kAyarUpa tInoM yogoM se tyAga karanA 132 jisase AtmasAkSAtkAra arthAt vItarAga mArga meM koI kisI bhI prakAra kA vyavadhAna bAdhA utpanna na ho sake / yogaparaka jIvana caryA meM sAdhaka kI saMgraha / icchAvRtti ke saMyamana ke AdhAra para isa unovarI / avamaudarya / avamodarikA tapa ke aneka bheda-prabheda jainAgamo meM varNita haiM / 36 vAstava meM yaha tapa saMyama sAdhanA / saMkalpa -sAdhanA ke liye kiyA jAtA hai 137 saMyama se mana- indriyajanya vyApAra arthAt kaSAyajanya vikAra ( kAma-krodha-mAna- mAyA - lobha) zithila huA karate haiN| spaSTa hai ki mana aura indriyoM ko saMyata kiye binA aura lAlasAoM ko vaza meM kiye binA na vyakti ke jIvana meM tuSTi A sakatI hai aura na samAja, rASTra yA vizva meM hI zAnti sthApita ho sakatI hai / nizcaya hI yaha saMyamavRtti jIvana jIne kI kalA kA mArga karatI hai| yaha saMyama AdhyAtmika kSetra ke prastuta sAtha-sAtha vyAvahArika kSetra arthAt Arthika evaM sAmAjika kSetra meM bhI parama upayogI evaM kalyANakArI pramANita huA hai / yaha nizcita hai ki saMyama ke abhAva meM eka dUsare ko har3apane kI prakriyA nirantara calatI rahegI jisase bhaya, azAnti, saMgharSa naye-naye rUpoM meM janma lekara vikasita hote tapaH sAdhanA aura Aja kI jIvanta samasyAoM ke samAdhAna rAjIva pracaDiyA | 93 mAnasika vikAroM se dUra raha sakatA hai| jo anazana vayaktika adhikAroM kA hanana athavA anyAya zoSaNa ghaTita hone para kiyA jAtA hai, use jAgatika anazana kahA jAtA hai / isameM vivazatA kA prAdhAnya rahatA hai jabaki AdhyAtmika sAdhanA meM anazana antazcetanA ko jAgrata karatA hai| Atma-vikAsa sAdhanA kA yaha pahalA caraNa nizcaya hI vaha majabUta AdhArazilA hai jisa para car3hakara sAdhaka nirbAdha rUpa se Age bar3hatA hai / AhAratyAga arthAt anazana AdhyAtmika jIvana meM / sAdhanA ke kSetra meM to upayogI hai hI, sAtha hI anekAneka sAMsArika samasyAoM ke nirAkaraNa kA eka amogha sAdhana bhI hai| hiMsA, Akroza, dveSa, rAma kI vahni ghara samAja, rASTra antarrASTrIya stara para jo Aja prajvalita hai, usakA mUla kAraNa hai anazana tapa kI anupasthiti yaha nizcita hai ki vyakti kA udara anna ke abhAva meM athavA anna kI atirekatA meM aparAdha, saMkleza, anaitika tathA apavitrapUrNa jIvana jIne ko bAdhya karatA hai / isa anazana tapa se vyakti bhUkha para to vijaya prApta kara hI letA hai sAtha hI www.jaindnes Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha jAyeMge sAtha saMyama kI pravRtti tathA anAvazyaka saMcaya vRtti kI kamI Aja ke artha vaiSamyajanita sAmAjika samasyAoM kA eka sundara samAdhAna hai| rASTrapitA kA yaha kacana ki "peTa bharo, peTI nahIM," isa tapa ke vyAvahArika rUpa kI sArthakatA se anuprANita hai / svAsthya kI dRSTi se bhI AvazyakatA se kama kintu usase adhika pacAyA gayA prakRti anurUpa bhojana vyakti ko Arogya banAtA hai| 88 yaha nizcita hai ki isa tapa ke paripAlana se vyakti nIrogasvastha rahatA huA samyak ArAdhanA kara AnandasImA ko sparza kara sakatA hai / Aja jahA~ eka ora vikAsa ke nAma para mAtra bhoga aura zoka hetu sundara se sundaratama AkarSaka phaizanebula vastroM upakaraNoM, sAja-sajjA ke sAmAna, zArIrika saundarya prasAdhana hetu lipasTika, krIma pAuDara Adi tathA camar3e se vinirmita vastuoM kA prayoga, ghoga-upabhoga, jinase na kevala tiyaMcagati ke anaginata jIvadhAriyoM / prANadhAriyoM kA hanana hI hotA hai, apitu ina cIjoM ke sevana karane vAle svayaM aneka ApadAoM-vipadAoM tathA mAnasika-zArIrika vikAroM / tanAvoM / kaSToM se grasita hote hoM, vahA~ tapa kA yaha Unodara bhAva kitanA sArthaka pratIta hogA, yaha kahane kI nahIM, apitu anubhavagamya hai / nizcaya hI inameM ulajhe vyaktiyoM ko yaha tapa rAhata degA tathA eka nayI dizA darzAegA / 3. bhikSAcarI , sAdhanA ke kSetra meM vyakti ko bhojana kI kama, bhajana kI AvazyakatA adhika rahatI hai / vRttiparisaMkhyAna / vRttisakSepa 40 / bhikSAcaryA athavA bhikSAvarI 41 nAmaka tapa meM bhojana, bhAjana Adi viSayoM se sambandhita rAgAdika doSoM ke parihArya hetu vyakti Atma-vikAsa kI sAdhanA karatA hai / sAdhanA meM zarIra vyavadhAna utpanna na kare isake liye sAdhaka ko abhigraha arthAt niyama- pratijJA-saMkalpAdi yA santoSa vRtti samatAbhAva ke sAtha vidhipUrvaka nirdoSa AhAra / bhikSAgrahaNa karanA hotA hai| 42 bhojana / AhAra meM saMkalpAdi, parimANa, saMkhyAdi-niyamAdi ke AdhAra para jainAgama meM isa tapa ke aneka bheda-prabheda sthira kiye gaye haiN| 48 'bhikSAcarI' zabda zvetAmbara paramparA meM gocarI" / 94 | caturtha khaNDa : jaina darzana, itihAsa aura sAhitya Aaronal madhukarI 45 se sambodhita kiyA jAtA hai| jisa prakAra gAya sthAna-sthAna para sUkhA- harA cArA binA bhedabhAva ke caratI jAtI hai tathA bhramara puSpa ko binA kSati pahu~cAe, apanA bhojana / parAga grahaNa karatA calatA hai, usI prakAra zramaNa sAdhaka bhI bhojana-vizeSa ke prati mamatva bhAva na rakhate hue mAtra sAdhanA hetu zarIra saMcAlana ho sake isa bhAvanA ke sAtha apanI udara pUrti karatA hai / isa tapa kA dina-pratidina kiye jAne kA nirdeza jainadharma meM spaSTata: parilakSita hai kyoMki isase sAdhaka AhAra kama karatA huA zarIra ko kRzakara saMlekhanA dhAraNa karatA hai| bhikSAcarI kA eka hI uddezya hai ki sAdhaka meM bhojana / AhAra ke prati rAga kI zanaiH zanaiH kama hote jAne kI pravRtti aura yaha vRtti sAdhaka ke svayaM bhItara ke prasphuTita hotI hai, kisI bAhya vivazatA se nahIM / vAstava meM isa tapa ke mAdhyama se vyakti-vyakti meM AhAra / bhojana para jaya-vijaya prApta karane kI zakti jAgrata hone lagatI hai / phira sAdhaka kA dhyAna bhojana, nAnA vyaMjanoM-pakavAnoM meM nahIM, sAdhanA ke vividha AyAmoM meM ramaNa karatA hai / 4. rasa parizyAca indriyanigraha hetu, Alasya - nidrA para vijaya prAptyarthaM tathA saralatA se svAdhyAya-siddhi ke liye sarasa va svAdiSTa, prItivardhaka tathA snigdha Adi bhojana kA manasA vAcA karmaNA ke sAtha yathAsAdhya tyAga, rasa-parityAga tapa kahalAtA hai / 42 tapa:sAdhanA meM rasa, vikRti, caMcalatA arthAt uttejanA utpanna kara sAdhaka ke lakSya meM nAnA prakAra ke vyavadhAna utpanna karate haiM / sAdhanA ke mArga meM inase avaruddhatA AtI hai / astu rasa arthAt dUdha, dahI, ghI, tela, gur3a Adi sAdhanA ke liye sarvadhA tyAjya haiN| 8 nizcaya hI ye rasa vikRti evaM vigati ke hetu haiM / 49 ina rasoM ke tyAgane kI vidhi-niyama- prakriyA saMkhyAdi ke AdhAra para yaha tapa jainAgama meM aneka bhAgoM meM vibhAjita kiyA gayA hai 150 Aja jahA~ eka ora bhakSya-abhakSya kA dhyAna na rakhate hue abhakSya arthAt mA~sa, aNDe, maya (zarAba), dhUmrapAna Adi kA sevana, Adhunika atyAdhunika sAja-sajjA se susajjita, sukha-suvidhAoM se saMpRkta, AkarSaka kharcIle hoTaloM meM khAne Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratnapuSpavatI abhinandana grantha kA pracalana Adhunika sabhyatA kA eka aMga bana gayA hai, hai| nizcaya hI isa tapa ke mAdhyama se zIta, vAta, vahA~ isa rasa-parityAga tapa kI kitanI AvazyakatA evaM Atapa, upavAsa, tRSA, kSudhA Adi asahanIya se asahanIya sArthakatA hai, yaha eka vicAraNIya prazna hai| nizcaya hI vikaTa paristhitiyoM meM/vAtAvaraNa meM bhI sAdhaka samatA jisa bhojana se, jo mAnava svabhAva ke sarvathA anukUla hai, bhAva aura sahajavRtti ke sAtha jIvana kA vAstavika Ananda svastha vicAra, saMyama, jJAna, satya, pavitratA, dayA, kSamAdi uThA sakatA hai / Aja kI ApAdhApI, asthira, hiMsAtmaka samasta guNoM kA samApana hotA ho, mohAdika kRtsita sthiti meM bhayAkrAnta vyakti ko nirbhayatA, niDaratA, vattiyoM, bhoga-vAsanAdika tAmasI vattiyoM, mAna-abhimAnAdi sahiSNutA, sahanazIlatA tathA zakti-sAmarthya arthAta Atma bala ke jAgaraNa ke liye kAyakleza tapa kI nitAnta kASAyika-vikAroM kA prAdurbhAva hotA ho, tathA Atmatattva AvazyakatA rahatI hai| nizcaya hI isa tapa kI bhUmikA kA apakarSaNa hotA ho, sarvathA akhAdya-abhakSya khlaaegaa| Aja inhIM bhojana kA mAtra rasa-lolupatA hetu nirbAdha rUpa Aja ke ghinaune vAtAvaraNa meM bujhate hue diye ko prajvalita se sevana kiyA jA rahA hai jisake dUSita pariNAma Aja karane ke samAna hai| hamAre bIca meM haiN| aisI sthiti-paristhiti meM yaha tapa 6. pratisaMlInatA nizcaya hI eka uttama TaoNnika kA kArya kregaa| zarIra-indriya-mana-vacana Adi kA saMyamana, ekAnta 5. kAyakleza sthala para rahanA arthAt bhoga se yoga kI ora, vibhAvoM se Atma-sAdhanA meM zarIra ko sAdhanAnukUla banAne ke svabhAva kI ora arthAt sAMsArika/kASAyika vRttiyoM se liye arthAt zarIra ke prati mamatva kA visarjana, anAsakta asAMsArika vRttiyoM/tapaHsAdhanA kI ora arthAt bahirmukha bhAva kA bodha utpanna karAne ke liye arthAta zarIra aura se antamukha kI ora le jAne kI prakriyA/sAdhanA, usameM nivAsa karane vAlI AtmA eka nahIM, alaga-alaga hai, pratisaMlInatA/saMlInatA66/viviktazayanAzana57 athavA yaha anubhUti-zakti jAgrata karAne ke liye sAdhaka dvArA isa viviktazayyAsana athavA viviktazayyA tapa kahalAtI hai| nazvara zarIra ko bhinna-bhinna prakAra se anaginata asahanIya zvetAmbara paramparA meM pratisaMlInatA tapa bAhya tapa ke vedanA-pIr3A-kaSTa pahuMcAnA, kAyakleza tapa kahalAtA hai| chaThaveM jabaki digambara AmnAya meM viviktaNayyAsana pAMcaveM tapaHsAdhanA meM yaha tapa zvetAmbara paramparA meM pAMcaveM sthAna krama meM nirdiSTa kiyA gayA hai| para tathA digambara AmnAya meM yaha chaThaveM sthAna para rakhA karma-vipAka se vimukti hetu tapa:sAdhanA binA vyavadhAna gayA hai| kintu isake maulika svarUpa meM koI bhinnatA nahIM ke nirbAdha rUpa se calatI rahe, isa hetu jainAgama meM isa tapa hai| donoM paramparAoM meM isakA mUloddezya eka hI hai- ke indriya pratisaMlInatA, kaSAya pratisaMlInatA, yoga pratikAyA ko kaSTa denA/deha kA damana karanA/indriyoM kA nigraha saMlInatA tathA viviktazayanAsana nAmaka cAra bheda kiye gaye karanA arthAt AtmakalyANArtha zarIra ke prati mamatvamoha kA haiM 168 indriya pratisalInatA meM indriyoM ko Atma-kendra kI visarjana / yaha zarIra ke kardanarUpa tapa aneka upAyoM dvArA ora moDa denA/sikoDa lenA arthAta saMlIna kara denA hotA siddha hotA hai, phalasvarUpa jainAgama meM isake aneka bheda hai| jabaki kaSAya pratisaMlInatA meM kAma-krodha-mAna-mAyAprabheda sthira kiye gaye haiM 152 lobhAdika kaSAyoM aura unakI prakRtiyoM ko niyantraNa meM zArIrika kaSTa yA to prakRtijanya yA upasargoM (deva- rakhanA hotA hai| vAstava meM kaSAya pratyeka jIva ke janmamanuSya-tiryaJca gati ke jIvadhAriyoM dvArA jise parISaha maraNa arthAt sAMsArika bhramaNa ke nimitta kA kAraNa banate yA udIraNA ke rUpa meM jise kAyakleza kahate haiM, sAdhaka haiN|69 yoga pratisaMlInatA meM sAdhaka dvArA mana-vacana-kAya ko bhogane/sahane par3ate haiM / 58 isa prakAra sAdhaka svakRta evaM kI pravRttiyoM ko kama arthAt antarmukhI banAyA jAtA hai| parakRta donoM prakAra ke zArIrika-mAnasika kaSToM ko sahana viviktazayanAzana jaisA ki nAma se spaSTa hai-ekAnta karatA huA mAtra Atma-ciMtana meM lIna rahatA hai| dhyAna sthala / isameM sAdhaka ko aise sthAnoM para apanI dainika meM kendrita hone ke liye isa tapa kI sAdhanA paramAvazyaka Avazyaka kriyAyeM jaisA uThanA, baiThanA, zayana karanA Adi tapaHsAdhanA aura Aja kI jIvanta samasyAoM ke samAdhAna : rAjIva pracaMDiyA | 65 CTS IC CHER RS 2 ESSASTER: www.it FER trit Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha jahA~ kisI bhI prakAra kA vyAmoha / mamatva kA avasara na milatA ho tathA dhyAna-sAdhanA meM kisI bhI prakAra kA vighna- vyavadhAna utpanna na hotA ho| kauna-kauna se sthAna sAdhuoM ke Thaharane aura na Thaharane ke yogya haiM, jainAgama meM isakA vizad vivecana huA hai| 50 nizcaya hI isa tapa dvArA sAdhaka asadvRttiyoM se haTakara sadvRttiyoM meM apane mana-vacana aura zarIra ko tanmaya karatA huA supta antazcetanA ko jAgrata kara sakatA hai / kAma-vAsanA, ahaM bhAvanA, krodha- jvAlA, kapaTa, chala, pravaMcanA, tathA dUsaroM ke dhana-sampatti har3apane kI prakriyA kI vahni jo Aja prajvalita hai jisase parivArasamAja-rASTra aura antarrASTrIya stara para asthiratA asAmA jikatA tathA arAjakatA AtaMkavAditA kA zora-zarAbA parilakSita hai, zAnta zamana ho sakatI hai / tapaHsAdhanA ke chaThaveM krama taka pahu~cakara sAdhaka ko yaha anubhava hone lagatA hai ki jIvana jIne kA lakSya mAtra udarapUrti ke sAdhana upakaraNa juTAne / ekatrita karane arthAt indriyajanya vyApAroM meM khapAne kI apekSA Atma-zodhanavikAsa meM hI honA zreyaskara evaM sArthaka hai| sAdhanA ke / prathama cAra caraNa AhAra tyAga se sambandhita hai kyoMki binA AhAra-zuddhi ke zarIra zuddhi aura tajjanya citta-zuddhi kA honA nitAnta asambhava hai / zeSa do caraNoM meM zarIra kI zucitA para bala diyA gayA hai jisase mana vikRti se haTakara nivRtti kI ora unmukha hotA huA sAdhanA-patha para nairantarya Age bar3hane ko pravRtta ho sake / 7. prAyazcita pramAda athavA ajJAnatA meM hue pApoM / aparAdhoM / doSoM / bhUloM kA saMzodhana / zuddhIkaraNa / nirAkaraNa / parihAra tathA bhaviSya meM ina kAryoM kI punarAvRtti na hone dene kA svakRta sakalpa, prAyazcitta tapa kahalAtA hai 161 yaha Abhyantara tapa kA prathama caraNa hai / isa tapa se sAdhaka meM Arjava guNa arthAt manasA vAcA karmaNA meM ekarUpatA, samarasatA kA saMcAra hotA hai / sAdhaka zanaiH-zanaiH sAdhanApatha meM nirbAdha rUpa se Age bar3hatA jAtA hai arthAt zuddha-nirmala- pavitra sarala svabhAvI ho jAtA hai arthAt bAhara-bhItara kI antara 16 | caturtha khaNDa jaina darzana, itihAsa aura sAhitya -- rekhA miTa samiTa jAtI hai / jo vaha bhItara hai, vahI bAhara aura jo bAhara hai, vahI bhItara usakA AcaraNa darpaNa sana dhavala - ujjvala rahatA hai / jaba vyakti apane Atma-svarUpaguNoM kA cintavana karatA hai, to prAyazcittapravRtti usameM udbhUta hotI hai, vaha sahaja bhAva se kiye gaye doSoM kA parihAra karane ke liye sadA tatpara rahatA hai / nizcaya hI yaha tapa pApamukti kA mArga pradarzaka hai| doSa nivAraNa ke aneka sAdhana upAya hone ke kAraNa jainAgama meM isa tapa ke aneka bheda-prabheva sthira kiye haiM jinakI saMkhyA kahIM para bhI hai to kahIM para dasa 3 aura kahIM-kahIM para nau va dasa donoM hI dRSTavya hai 164 isa prAyazcitta tapa kI upayogitA ko dekhate hue bar3ebar3e sAdhu-santa, RSi- AcAryoM ne ise apane dainika jIvana kA eka aMga banAyA rASTrapitA mahAtmA gAMdhI jaise prabuddha santoM kI dainika DAyarI kA nirantara upayoga isakA spaSTa pramANa hai / Aja ke kRtrimatA vyastatA se anuprANita tathA choTe-bar3e vibhinna aparAdhoM se saMyukta jIvana meM yadi koI bhI vyakti pratyeka dina kisI bhI kSaNa athavA sone se pUrva apane dina-pratidina ke kAryoM ke lekhe-jose ko samabhAva athavA nirlipta bhAva se nihAre arthAt prAyazcitta tapa ko apanAye to nizcita hI vaha vyakti sAdhAraNa se sAdhAraNa aura jaghanya se jaghanya aparAdha-mUloM ko bhaviSya meM na karane kA saMkalpa legA tathA tadanurUpa apanI dainika carcA kA saMcA lana karegA | yaha prAyazcitta bhAva aparAdhiyoM ko eka bAra punaH sAdagIpUrNa jIvana jIne kA mArga prastuta karatA hai| isaliye samaya-samaya para santa manISiyoM ne jeloM meM, aparAdhI sthaliyoM meM jA-jAkara aparAdhiyoM kA hRdaya parivartana karAyA, unheM samyak sAdhanA kA udbodhana diyA aura jJAna diyA jAgrata jIvana-carcA jIne kA / niHsandeha yadi yaha prAyazcitta bhAva jana-jana taka pahuMce, isakI upayogitA upAdeyatA ko batAyA jAya to jo Aja aparAdha aparAdhI dina pratidina naye-naye rUpoM meM janma le rahe haiM, vikasita athavA panapa rahe haiM, ve samUla naSTa-vinaSTa ho jAyeMge aura eka aparAdhI jIvana sAdagI- maryAdA - kartavyaparAyaNatAdi se yukta saMyukta hogA / nizcaya hI yaha prAyazcitta tapa kI vyAvahArika upayogitA khlaaegii| Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvAratna puSpavatA Abhanandana grantha ... . 8. vinaya kiyA / nizcaya hI vinaya se tapa, saMyama aura jJAna kI siddhi hotI hai| yadi hameM ikkIsavIM zatI meM jInA hai to Atma-vikAsa hetu, jJAna prAptyartha tathA karma-vinayana vinaya ko jIvana kA eka Avazyaka aMga banAnA hogA, arthAt karma-nirjarA ke liye saMyama-sAdhanA, anuzAsana tabhI jIvana sArthaka evaM sva-para ke liye kalyANakArI ArAdhanA, ahaMkAra-visarjana, mRdutA-namratApUrNa vyavahAra, hogaa| gurujana kA sammAna-Adara-bhakti tathA guNoM kI upAsanA Adi mAnavIya tattvoM kA dainika jIvana meM prayoga karanA hai. vaiyAvRttya vastutaH vinaya kahalAtA hai| yaha parama satya hai ki vinaya Atma-sAdhanA meM lIna, guNoM ke AgAra, tapasvImokSa kA sopAna hai, isase samyagdarzana-jJAna-cAritra kI saMyamI, AcArya-manISI, Adi kI bahuvidha kSetroM meM, triveNI prasphuTita hotI hai| vinaya ke aneka bheda-prabheda niSkAmabhAva se, niHkAMkSita hokara arthAt mAtra zraddhA jainAgama meM vaNita haiM jinakI saMkhyA kahIM para tIna.66 bhAva se sevA-zuzrUSA tathA upAsanAdi karanA vaiyAvRttya kahIM cAra to kahIM para pAMca 8 athavA sAta taka kahalAtA hai / vaiyAvRttya se sAdhaka ko jAgatika kSetra meM ginAyI gayI hai| Rddhi, bala, yaza, vaibhava tathA aizvaryAdi kI upalabdhi tathA AdhyAtmika sAdhanA meM vinaya kA honA jahA~ Avazyaka AdhyAtmika kSetra meM karmoM kI nirjarA kara tIrthaGkara pada hai vahIM sAmAjika evaM vaiyaktika jIvana meM isakI arthAt mokSa padavI prApti hotI hai|73 sevA-zuzraSAdi ke upayogitA bhI asaMdigdha hai| jisa samAja meM yadi guNoM vividha AyAmoM ke AdhAra para jainAgama meM isa tapa ke kA sammAna-pUjA na ho, vaha samAja unnati kI apekSA aneka prakAra batAye gaye haiN| 74 jinakA paripAlana kara avanati ke kagAra para hotA hai| nizcaya hI isa tapa ke sAdhaka azubha se zubha aura zubha se prazasta zubha kI ora mAdhyama se hamAre vyavahAra meM guNoM kA Adara-sammAna sadA unmukha rahatA hai| parilakSita hai / Aja zikSAdi ke kSetra meM jahA~ anuzAsana AdhyAtmika ke sAtha-sAtha sAmAjikatA ke kSetra meM yaha hInatA, uddaNDatA, ugratA, ahaMkAritAdi kA vAtAvaraNa AcchAdita hai, vahA~ jIvana meM vinaya kA honA parama tapa manuSya meM parasparopagraho jIvAnAm arthAt eka dUsare kA sahayoga va upakAra karane kI vRtti,75 dayA, karuNA, Avazyaka hai kyoMki zikSArjana kA AdhAra-stambha vinaya sneha-vatsalatA, baMdhutva-apanatva, vinaya kI bhAvanA tathA hotA hai| jahA~ abhimAna hotA hai, vahA~ vinaya nahIM hotA, kartavyaparAyaNatA kA bodha utpanna karAtA hai / isa tapa kI namratA vahA~ Tika nahIM sktii| yaha abhimAna AtmA ko naraka kI ora le jAtA hai70 jabaki vinaya use dharma ke mahimA ko dekhate hue yaha kahA jA sakatA hai ki isase vizva ke samasta jIvoM meM-amIra-garIba, choTe-bar3e, majadUrapAsa pahu~cAtA hai kyoMki dharma kA mUla vinaya hai aura mokSa usakA antima phala hai| vinayapUrvaka paDhI gaI vidyA loka- mAlikoM Adi ke madhya paDI khAiyA~/bheda-bhAva kA samApana paraloka donoM meM sarvatra phalavatI hotI hai| asta vinaya se tathA dharma-jAtIya, bhASAyI vivAdoM kA zamana arthAta hIna samasta zikSA nirarthaka hai / yaha satya hai ki vinayahIna apekSita samatA bhAva kA udaya hogaa| vyakti meM sadA sadguNoM kA abhAva rahatA hai| koI bhI Aja ke viSAkta yukta vAtAvaraNa meM, jahA~ sevA laukika kArya binA guru kI vinaya ke pUre nahIM hote, astu karane kA vizAla kSetra hai, isa tapa ke mAdhyama se, apanI guruoM kA atizaya vinaya karanA apekSita rahatA hai| sukha-suvidhAoM, eSaNAoM-AkAMkSAoM ko tyAgate hue zikSArjana karane kA uddezya bhI yahI hai ki usase vinaya, avaza, azakta-asahAya, dIna-pIr3itoM, rogiyoM ko upahAsa, bala. aura viveka kI bhAvanA jAgRta ho| itihAsa sAkSI hIna, anAdara, tiraskAra-ghRNA tathA heya kI dRSTi se na hai ki vinaya ke bala para hI arjuna vizeSa dhanurdhArI hue| dekhate hue unakI tana-mana-dhana se ekarUpa hokara tanmayatA ke aneka saMtoM ne bhI vinaya ke bala para hI mokSamArga prazasta sAtha sevA-zuzrUSA karanA parama upayogI evaM sva-para tapaHsAdhanA aura Aja ko jIvanta samasyAoM ke samAdhAna : rAjIva pracaMDiyA | 67 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha kalyANakArI hogaa| nizcaya hI isase sukhI-samRddha tathA ullAsa kA vAtAvaraNa utpanna hogA jisakA yatra-tatrasarvatra abhAva hai / 10. svAdhyAya " sat zAstroM kA maryAdApUrvaka vidhi sahita adhyayana, anucitana tathA manana arthAt AtmA kA hita / kalyANa karane vAlA adhyayana arthAt samyagdarzana- jJAna-cAritra ko ArAdhanA karanA, svAdhyAya kahalAtA hai / 76 Atma-kalyANa ke liye jJAna kI ArAdhanA apekSita hai| isaliye tatvajJAna kA paThana-pAThana tathA usakA smaraNa Adi bAteM svAdhyAya kI koTi meM AtI haiN|" jainAgama meM isake aneka prakAra darzAye gaye haiN| svAdhyAya ke viSaya meM jainAgamoM meM yaha spaSTa kiyA hai ki svAdhyAya kA pratiSThApana va niSThApana vidhi se tathA yogya dravya, kSetra va kAla meM hI kiyA jAnA zreyaskara rahatA hai, anyathA vaha alAbha, kalaha, vyAdhi tathA viyoga utpanna karatA hai 179 yaha parama satya hai ki svAdhyAya se buddhi meM tIkSNatA, nirmalatA AtI hai, indriyoM aura mana ko vaza meM karane kI kSamatA vidyamAna rahatI hai| vAstava meM svAdhyAya meM samyaktva kI pradhAnatA rahatI hai| vaha nizcita siddhAnta hai ki jo manuSya AlasI aura pramatta hote haiM, na unakI prajJA bar3hatI hai aura na hI unakA bhUta (zAstra- jJAna ) hI bar3ha pAtA hai| jainAcAyoM ne zAstrAdhyayana ke liye avinIta, caTorA, jhagar3AlU aura dhUrta logoM ko ayogya batAyA hai 180 isakA mUla kAraNa hai ki vaha AgamapAThI jo cAritra guNa se hIna hai, Agama ( zAstra) ko aneka bAra par3ha lene para bhI saMsAra-samudra meM DUba jAtA hai cari svAdhyAya kA eka mahatvapUrNa aMga hai / saccaritra sAdhaka ke liye zAstra kA thor3A sA adhyayana bhI kalyANakArI hotA hai 182 svAdhyAya kI mahimA kA varNana karate hue kahA gayA hai ki svAdhyAya se jJAnAvaraNa (jJAna ko AcchAdita karane vAle) karma kSaya ho jAte haiM / 83 samasta duHkhoM kA samApana sahaja meM hI ho jAtA hai / 84 nizcaya hI svAdhyAyI sAdhaka apanI paMca indriyoM kA saMvara karatA hai, mana Adi guptiyoM ko bhI pAlane vAlA hotA hai aura ekAgracitta huA vinaya 28 | caturtha khaNDa: jaina darzana, itihAsa aura sAhitya se saMyukta hotA hai / pravacana ke abhyAsa se arthAt paramAgama ke par3hane para sumeru parvata ke samAna niSkrampanizcala, ATha mala rahita, tIna mUr3hatA ( lokamUr3hatAdevamUr3hatA-gurumUr3hatA ) rahita samyagdarzana hotA hai, use deva, manuSya tathA vidyAdharoM ke sukha prApta hote haiM aura aSTa karmoM ke unmUlita hone para pravacana ke abhyAsa se hI vizada sukha bhI prApta hotA hai| svAdhyAya tapa ke dvArA prajJA meM atizaya, adhyavasAya, prazasti, parama saMvega, tapavRddhi va aticAra-zuddhi Adi bhI prApti hotI hai| , svAdhyAyatapa meM phalecchA ke niSedha kA bhI jainAgamoM meM spaSTa ullekha hai / samasta Agama kA abhyAsa aura cirakAla taka ghora tapazcaraNa karake bhI yadi prANI sampatti Adi kA lAbha tathA pratiSThA Adi cAhatA hai, to nizcaya hI yaha vivekahIna hokara usa utkRSTa taparUpa vRkSa ke phUla ko hI naSTa kara detA hai jisake dvArA sundara va susvAdu pake huye rasIle phala prApta huA karate haiM / 88 jo prANI kevala karma-mukti kI icchA se svAdhyAya tapa karate haiM, jinameM isa loka ke phala kI icchA bilkula nahIM hotI, unheM zAna-lAbha hotA hai / sAtha hI unheM Atma zuddhi kA sthAyI sukha bhI sahaja meM hI prApta ho jAtA hai / nizcaya hI lokeSaNA se rahita svAdhyAya AtmopayogI hotA hai / Aja samAja, deza rASTra meM jJAna-kundatA, parihAsa kSaNa-kSaNa meM uttejanA vAsanAdi, kaluSita vRttiyA~, dveSa, ghRNA, IrSyAdi cAroM ora AcchAdita haiM usakA mUla kAraNa hai sahI dizAdarzana kA abhAva / kisI bhI samAja kA, rASTra kA merudaNDa usakA yuvAvarga huA karatA hai| Aja yuvA samudAya kI mAnasika bhUkha kI khurAka sAhityika- svAdhyAya kI apekSA sastA bAjArU, azlIla, tAmasI rAjasI vRttiyoM ko udreka karane vAlA sAhitya hai / jabaki sat sAhitya ke satat svAdhyAya se vyakti ke jJAna-vijJAna kA kSetra bar3hatA / phailatA hai| sAtha hI sad-vicAra, sadsaMskAra, ananta Ananda, nirvikAritA, ekAgratA, citta kI sthiratA nirmalatA saMkalpasthiratA kA prAdurbhAva hotA hai / nizcaya hI svAdhyAya eka eka utkRSTa tapa kahA jaaegaa| 89 11. dhyAna mana ke cintana kA eka hI vastu / Alambana para www.jaineliture Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratnapuSpavatI abhinandana grantha avasthAna/ThaharAva/kendrita karanA jainAgamoM meM dhyAna kahA Aja hamArA samasta jIvana hara kSaNa ArtatA gayA hai / 90 dhyAna mana kI bahumukhI cintana dhArA ko eka raudratA meM hI vyatIta hotA hai| bahuta kama kSaNa aise hote hI ora pravAhita karatA hai, jisase sAdhaka anekacittatA haiM jo dharma meM aura virala kSaNa hI zukladhyAna kI ora se dUra haTakara ekacitta meM sthita hotA hai| vAstava meM eka- pravRtta hote haiN| yaha nizcita hai ki Aja ke vyasta evaM trasta cittatA hI dhyAna hai / dUsare zabdoM meM kahA jA sakatA hai jIvana meM mana, vicAroM, kalpanAoM, smRtiyoM, vRttiyoM, ki citta kA nirodha karanA dhyAna hai| dhyAna-sAdhanA meM kAmanAoM aura vikAra-vAsanAoM Adi anya aneka rUpoM meM dhyAtA/sAdhaka sadA dhyeya ko dekhA karatA hai / dhyAtA dhyeya sakriya rUpa se saMzliSTa rahatA hai jisake dUSita-ghAtaka kI samprApti hetu mana, vacana va kAya (zarIra) kA pariNAma Aja pratyakSata. parilakSita haiM / ekIkaraNa yoga karatA hai, jise jainAgamoM meM kAyika, vAcika zikSA, vyavasAya, sarakArI-gaira-sarakArI kAryAlayoM tathA mAnasika dhyAna kahA gayA hai| kAyika-dhyAna meM zarIra Adi meM tathA vAhana cAlana Adi meM arthAt jIvana ke kA zithilIkaraNa/sthirIkaraNa kiyA jAtA hai| vAcika pratyeka kSetra meM Aja citta kI ekAgratA kA sarvathA abhAva dhyAna meM vANI kA dhyeya ke sAtha meM yoga arthAt dhyeya hone se dina-pratidina kSaNa-pratikSaNa ghaTanAe~-durghaTanAeM tathA aura vacana meM samApatti, donoM kA ekarasa kara denA hotA aneka asAvadhAniyA~ ghaTita ho rahI haiN| vAstava meM cittahai tathA mAnasika dhyAna meM mana kA dhyeya ke sAtha yoga ekAgra kA prabalatama evaM utkRSTa sAdhana hai-dhyAna / dhyAna kiyA jAtA hai / 91 ke mAdhyama se mana ko caMcalatA, asthiratA, azAnti tathA tapaHsAdhanA meM dhyAna kA sthAna sarvopari hai| isakA vyagratAdi miTatI hai| Ananda-sukha ke srota jo bhItara sUpta/ mUla kAraNa hai ki dhyAna ke dvArA sAdhaka meM mAnasika zakti banda haiM, jAgrata hote haiM/khulate haiM / nizcaya hI dhyAna kI aura sAmarthya kA puJja prakaTa hotA hai tathA karmoM kI jaba- sAdhanA mana ko niviSaya banAne kI adbhuta prakriyA hai| dasta zRMkhalAoM kA TUTanA bhI hotA hai arthAt karmoM kA isase AtmA ke yathArtha svarUpa kA bodha hotA hai / AtmakSaya honA hotA hai / karmakSaya hone para sAdhaka saMsAra ke bodha-hone para duHkha kA sAgara aura ajJAnatA kA bAdala AvAgamana kI prakriyA se mukta ho jAtA hai, mokSapada prApta sAnta ho jAtA hai/kaTa-chaMTa jAtA hai| kara letA hai| 12. vyutsarga jainAgamoM meM Abhyantara tapaHsAdhanAntargata dhyAna ko tapa:sAdhanA kA yaha antima caraNa hai| isameM sarva kahIM para pAMcaveM aura kahIM-kahIM para chaThaveM krama meM rakhA prakAra kA tyAga arthAta bahiraMga meM zarIra-AhAragayA hai|94 citta kA pravAha cahuMmukhI hone ke kAraNa dhyAna upakaraNAdi tathA antaraMga meM rAga-dveSAdika kASAyika ko Ata-raudra-dharma-zukla nAmaka cAra bhAgoM meM vargIkRta vRttiyoM kA chUTanA hotA hai| sAdhaka sAdhanA kI isa carama kiyA gayA hai| jisake aneka prabheda bhI sthira kiye haiN| sthiti para pahu~ca kara pUrNarUpa se niHsaga, anAsakta tathA inameM Arta aura raudra dhyAna saMsAra ke parivardhaka haiM, astu AtmadhyAna meM lavalIna ho jAtA hai / 10 use yaha anubhava aprazasta haiM, azubha haiM / kintu dharma aura zukla nirvANa ke hone lagatA hai ki yaha zarIra bhoga, yaza-pratiSThA Adi sAdhaka haiM, astu prazasta evaM zubha haiM / dharmadhyAna zukladhyAna samasta bAhya tattvoM meM rAga-dveSa rakhane kI apekSA ina sabameM ko prArambhika avasthA hai| jIva ke AdhyAtmika vikAsa ke upekSA, udAsInatA rakhane ke liye tathA Atma tattva ke krama ko guNasthAna/jIvasthAna kahA jAtA hai| isake cintavana meM hI lagAne ke liye banA hai / vAstava meM yaha caudaha krama/guNa jainAgamoM meM nirdiSTa haiN| 8 dharmadhyAna sAtaveM zarIra aura usakA samasta vyApAra nirarthaka hai, nimsAra hai| guNasthAna taka aura zukladhyAna AThaveM se caudahaveM-guNasthAna jabaki isa nazvara-acetana zarIra meM virAjamAna cetanazakti taka rahatA hai / caudahaveM guNasthAna meM sAdhaka pUrNa rUpa se arthAt Atma tattva hI sAra hai, astu usakA cintavana sva nirvANa/siddhatva ko prApta ho jAtA hai| evaM para donoM ke liye upayogI eva kalyANakArI hai| tapaHsAdhanA aura Aja kI jIvanta samasyAoM ke samAdhAna : rAjIva pracaMDiyA | 66 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratnapuSpavatI abhinandana grantha) nizcaya hI yaha bhAvanA sAdhaka ko bahirjagata se antarjagata uparyukta paMktiyoM meM kathya vicAra se niSkarSata: yaha kI ora unmukha karane meM parama sahAyaka-siddha hotI hai| kahA jA sakatA hai ki jaina tapaHsAdhanA zarIra ko kaSTa jainAgamoM meM kahIM-kahIM para vyUtsarga ke sthAna para kAyo- dene kI apekSA use vikAra-vivajita banAtI hai| isameM tsarga kA ullekha milatA hai|101 kAyotsarga meM bhI zarIra antaHkaraNa ko zuddha kiyA jAtA hai, supta cetanA ko ke sAtha-sAtha sarvaprakAra ke mamatva kA tyAganA hotA hai| jagAyA jAtA hai arthAt aMtaraMga kI zakti kA udghATana mamatA haTate hI sAdhaka meM samatA ke bhAva udaya hone lagate honA hotA hai / sAdhaka kabhI anazana karake to kabhI bhUkha haiM / viparIta se viparIta paristhitiyoM meM bhI mAdhyastha se kama khAkara, kabhI sImita padArtha grahaNa kara to kabhI bhAvanA jAgrata rahatI hai| deva-manuSya-tiryaJca sambandhI kisI rasa ko tajakara zarIra ko niyantrita karatA huA bhayaMkara se bhayaMkara upasargoM kI cintA na karate hue samyak- cetana-avacetana mana meM praviSTa vAsanAoM para vijaya prApta cetana-avacetana mana meM praviSTa vAsanAA para rUpa se arthAt mana-vacana-kAya arthAt samabhAva se sAdhaka karatA hai| ina sabake liye jJAna-dhyAna, paThana-pAThanasAdhanA meM apane citta ko ekAgra kiye rahatA hai / 102 cintavana Adi meM vaha lIna rahatA hai| saMsArI-bAhya vAstava meM kAyotsarga meM jo sAdhaka siddha ho jAtA hai, vaha prabhAvoM se apane ko alaga karatA huA sAdhaka antatogatvA sampUrNa vyutsarga tapa meM bhI siddhahasta ho jAtA hai 1108 AtmasvabhAva arthAt AtmasvarUpa kI prApti meM jIvana ko jainAgamoM meM vyutsarga104/kAyotsarga106 anekAneka bhedoM tapaHsAdhanA/adhyAtma sAdhanA meM khapA detA hai| vAstava meM prabhedoM meM varNita haiM / sarvArthasiddhi meM vyutsarga tIna prakAra tapa kI sAdhanA jIvana kA eka anivArya aMga hai| jIvana se spaSTa kiyA gayA hai| eka meM mamakAra evaM ahaMkAra ke pratyeka kSetra meM tapa kI AvazyakatA paga-paga para banI Adi kA tyAga, dUsare meM kAyotsarga Adi karanA tathA rahatI hai| saMsAra kI samasta samasyAe~-bAdhAe~ tapamaya tIsare meM vyutsarjana karanA hotA hai| 106 jIvana se hI samApta huA karatI haiN| asthiratA, azAnti, isa tapa ke prabhAva se prANI-prANI meM samabhAva, becainI, eka ajIba prakAra kI ukatAhaTa-nirAzAdi ke taTasthatA/niSpakSatA, jo hai usake svarUpa kI pratIti, vAtAvaraNa meM tapa-sAdhanA jIvana ko eka nayA AyAma detI cintanAtmaka dRSTi, viSama paristhitiyoM meM sahiSNatA, hai, sphUrti aura zakti kA saMcAra karatI hai| jisa prakAra nirbhayatA tathA balidAna-kartavya kI bhAvanA-AsthA sadA sUrya-razmiyA~ saMsAra ko pratidina eka nayA jIvana detI haiM, vidyamAna rahatI hai jisakI Aja ke viSAdayukta vAtAvaraNa usI prakAra yaha tapaHsAdhanA saMsArI prANI ko eka naI meM paramAvazyakatA hai| nizcaya hI yaha tapa bhautika vastuoM cetanA degI, jAgRti degii| nizcaya hI isase aga-jaga meM ke sAtha-sAtha zarIra ke prati jo mamatva hai, use samApta eka nayA dina, eka naI rAta aura eka nayA rUpa prasphuTita hogaa| kara prasannatA-Ananda kA vAtAvaraNa pradAna kraaegaa| sandarbha grantha sUcI1. (ka) pravacanasAroddhAra, dvAra 270, gAthA 1462 (kha) rAjavArtika, 9/6/27/566/22 2. (ka) bhagavatI ArAdhanA, mUla/1472-1473 (kha) gopatha brAhmaNa, 2/5/14 (ga) kRSNa yajurvedIya taittirIya brAhmaNa, 2/2/6 (gha) taittirIya brAhmaNa, 3/7/70 (Ga) manusmRti, 11/226 (ca) muNDakopaniSad, 1/1/8 100 | caturtha khaNDa : jaina darzana, itihAsa aura sAhitya 3. (ka) zatapatha brAhmaNa, 3/4/4/27 (kha) sAmaveda pUrvAcika 1/11/10 4. atharvaveda, 11/5/4 5. manusmRti, 11/238 6. (ka) dazavakAlika, 1/1 (kha) vAlmIki rAmAyaNa, 7/84/8 7. AtmAnuzAsana, zloka 114 8. majjhimanikAya kandaraka sUtra / -bhagavAna buddha, pRSTha 220, www.jainelil Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha 11/ 6. sAmavedapUrvAcika, 1/11/10 (kha) saMyamamArAMhateNa tavo ArAhiohaveNiyamA / 10. muNDaka upaniSad, 1/1/8 -bhagavatI ArAdhanA, mUla, 6/32 11. devAdvija-guruprAjJa"..."tapomAnasamucyate / (ga) saMjamahINo ya tavo jaivarai Ni ratthayaM savvaM / --zrImadbhagavad gItA, adhyAya 17 -zIlapAhuDa, mUlagAthA 5 12. (ka) jainadharma meM tapa : svarUpa aura vizleSaNa . (gha) sammadiTThissavi aviradassa Na tavo mahAguNo -lekhaka-munizrI mizrImala jI mahArAja, pR0 145. hodi| -mUlAcAra, gAthA 640 (kha) jaina AcAra : siddhAnta aura svarUpa / (ka) bArasa-viheNa tavasA NiyANa-rahiyassa NijjarA-devendra muni zAstrI hodi...." -kArtikeyAnuprekSA, 102 (ga) dharma darzama : manana aura mUlyAMkana (kha) tapasA nirjarAzca / -tatvArtha sUtra, 6/3 -devendra muni zAstrI (ga) kAyamaNodhacigutto jo tavasA ceTThade arNayaviha .(ka) AcArAMga sUtra, 1/4/3 so kammaNijjarAe vipulAe baTTade maNassotti (kha) uttarAdhyayana sUtra, 38/35 -rAjavArtika, 8/23/7/584 (ga) uttarAdhyayana sUtra, 20/6 (gha) tapasazca prabhAveNa nirjINaM karma jAyate / (gha) dazarvakAlikasUtra, 10/7 -nyAyavinizcaya, mUla, 3/54/337 (Ga) sohao tvo| -Avazyaka niyukti, 103 (ca) visayakasAya viNiggaha bhAvaM kAuNa jhANasijjhIe (Ga) jeNahave saMvaraNaM teNa duNijjaraNamidi jANe / -vArasa aNuvekkhA, gAthA saMkhyA 77, -bArasa aNuvekkhA, 66 (ca) tavasA ceva Na mokkho saMvarahINassa hoi 14 (ka) sarvArthasiddhi, 6/6/412/11, jiNavayaNe......" (kha) krmdhnaattpH| rAjavArtika, 9/16/18/619/31 -bhagavatI ArAdhanA, mUla 1854/1664 (ga) tattvasAra, 6/18/344 (cha) jo saMvareNa jutto appaTapasAdhagohi appaannN"| (gha) karmamalavilayahetorbodhadRzA tapyate tapaH proktam / -paMcAstikAya, mUla, 145 -padmanandipaMcaviMzatikA, adhikAra saMkhyA 1, (ja) dazavakAlika, 63 zloka saMkhyA 68, 17. (ka) iha-para loya-suhANaM Niravekkho jo karedi (3) jamhA nikAiyANavi kammANa taveNa hoi smbhaavo| vivahaMkAyakilesaM tavadhammo Nimmalo nijjaraNaM / tassa / -nava tattvaprakaraNa, 11, bhASya 90, devaguptisUri -kArtikeyAnuprekSA, mUlagAthA, 400 prnniit| (kha) rAjavAtika, 6/16/16/616/24 (ca) tApayati aSTa prakAraM karma iti tpH| (ga) No pUyaNaM tavasA aavhejjaa| tesi pi na tavo -Avazyaka malayagiri, khaNDa 2, adhyAya 1 suddho| -sUtrakRtAGga 7-8/27-24 (cha) tavoNAma tAvayati aTThavihaM kammagaMThi nAsetitti buttaM bhvi| 18. tapomano'kSakAyANAMtapanAta saMnirodhanAt / nirucyate -dazavakAlika, jinadAsacuNi, pRSTha 15 dRgAdyAvirbhAvAyecchA nirodhanam / 15. (ka) raiesu orAliya sarIrassa udayAbhAvAdo -anagAra dharmAmRta, 7/2/656 pNcmhvvyaabhaavaado| 16. jainadharma meM tapa : svarUpa aura vizleSaNa -dhavalA, 13/5,4,31/11/5 -munizrI mizrImala jI mahArAja, pRSTha 136-40 tapaHsAdhanA aura Aja kI jIvanta samasyAoM ke samAdhAna : rAjIva pracaMDiyA | 101 AMANAS Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha 20. (ka) ajJAnakRtayovrata tapaH karmaNo. bandhahetutvAd bAlavyapadezenapratiSiddhatve sati / -samayasAra AtmakhyAti, gAthA 152, (kha) yathArthapratipattyabhAvAdajJAnino bAlAmithyA dRSTyAdayasteSAM tapaH bAlatapaH agnipravezakArISa sAdhanAdi prtiitm| --rAjavArtika, 6/12/7/512/28 (ga) bAlatapo mithyAdarzanopetamanupAya kAyakleza pracuraM nikRti bahulavrata dhAraNam / / ---sarvArthasiddhi, 6/20/336/1 (gha) jassa vi duppaNihiA hoti kasAyA tavaM caraMtassa so bAlatavassI vi va gayaNhANa parissama kunniN| -dazavakAlikaniyukti, 300 (Ga) pravacanasAra, 3/38 (gha) bAhyatapaH bAhyazarIrasyaM parizoSaNena karmakSapaNa hetutvAditi / AbhyantaraM cittanirodhaprAdhAnyena karmakSapaNa hetutvAditi // -samavAyAgaM, 6, abhayadeva vRtti (Ga) abhibtarae......"pratIyamAnatvAcceti / -aupapAtika sUtra, 30, abhayadevavRtti (ca) sanmArgajJAH abhyntraaH| tadavagamyatvAt ghaTAdiva tairAcaritatvAdvA bAhyAbhyantaramiti / --bhagavatI ArAdhanA, vi0 107 25. anazanaM nAma azanatyAgaH / sa ca triprakAra / """ aiteSA manovAkkAyakriyANAM karmopAdAna kAraNAnAM tyAgo'nazanaM cAritrameva / / -bhagavatI ArAdhanA, vi0 6/32 26. (ka) jo maNi-iMdiya vijjaI.........."tavaM aNasaNaM hodi| -kArtikeyAnuprekSA, 440-441 (kha) caturthAdyardhavarSAnta upavAso'thavA'mRteH / sakRdabhuktizca muktyartha tpo'nshnmityrthaaH|| -anagAra dharmAmRta 7/11 (ga) tattha cauttha- cha TThama-dasama-duAlasa........ NAma tvo| -dhavalA, 13/5,4,26 zavalA / (gha) Avazyakaniyukti / 21. jainadharma meM tapa : svarUpa aura vizleSaNa -munizrI mizrImalajI mahArAja, pRSTha 136 22. nizIthabhASya, gAthA 3332 23. (ka) duviho ya tavAcAro bAhira abbhataro muNeyavvo ekkevako vi chaddhA jadhAkammaM taM pruuvmo| -mUlAcAra, gAthA 345 (kha) sarvArthasiddhi, 6/16/438/2 (ga) anazanAvamaudarya......."dhyAnAnyuttaram / ___-tatvArthasUtra, 6/16-20 (gha) dravya saMgraha, 57/228 (Ga) cAritrasAra, 133, (ca) so tavo duviho cutto bAhirabbhantaro tahA........ jhANaM ca viussaggo esa abbhintaro tvo|| - uttarAdhyayana sUtra, 30/7-8-6 24. (ka) bAhyadravyApekSatvAtpara pratyakSatvAcca bAhyatvam / kathamasyAbhyantaratvam / manoniyamanArthatvAt / -sarvArthasiddhi, 9/16-20/436/3-6 (kha) rAjavArtika, 9/16/17-18/616/26 (ga) anagAra dharmAmRta, 7/6, 33 102 | caturtha khaNDa : jaina darzana, itihAsa aura sAhitya 27. (ka) itiriyaM yAvajjIva duviha puNa aNasaNaM muNedavaM -mUlAcAra, 347 (kha) bhagavatI sUtra, 25/7 28. (ka) ittariya maraNakAlA ya aNasaNA duvihaM bhave"" -uttarAdhyayana sUtra, 30/8 (kha) anavadhRtakAlamAdehoparamAt / -rAjavArtika, 2/16/2 (ga) addhANasaNaM savvANasaNaMduvihaM tu aNasaNaM bhaNiyaM / -bhagavatI ArAdhanA, 206 (gha) anagAra dharmAmRta, 7/11 (Ga) addhAnazana samizana dvivikalpamanazanamihoktam / vihRtibhRtoddhAnazanaM sarvAnazanaM tnutyaage|| -jJAnadIpikA paMjikA, 7/11 mA National www.jail Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha 39. ( ka ) uttarAdhyayana sUtra, 30 / 10-11 (kha) jainadharma meM tapa : svarUpa aura vizleSaNa lekhaka munizrI mizrImalajI mahArAja, pR0 181-166 (ga) uttarAdhyayana bRhadvRtti patra 601 30. (ka) rAjavArtika, 6 / 11 / 1,16 1) yasyasakalakAlameva sakala pudgalAharaNa zUnyamAtmAnamavabuddhyamAnasya -------- - balIyastvAt / --pravacanasAra - tattva prakAzikA, 227 (ga) uttarAdhyayana sUtra, 26 / 35 (gha) jainadarzana svarUpa aura vizleSaNa -- lekhaka - devendramuni zAstrI, pRSTha 211 (Ga) dRSTaphalAnapekSa saMyama siddhi - rAgacchedakarma vinAzadhyAnAgamAvAptyarthamanazanam / - sarvArthasiddhi, 1/16 (ca) cAritrasAra, 134/4 (cha) svArthAdupetya zuddhAtmanyakSANAM vasanAllayAt / - anagAradharmAmRta 7/12 31. ( ka ) kimaTThameso kIrade ? pANidiyasaMjamaTTha bhuttI uhyAsaMjama aviNAbhAva dasaNAdo / --dhavalA, 13/5,4,26 ba) iti yaH SoDazAyAmAnagamayati parimukta sakala sAvadya........mahAvratitvamupacArAt / - puruSArtha siddha yupAya, 157, 158, 160 32. yogatrayeNa tRptikAriNyAM bhujikriyAyAM darpavAhinyAM nirAkRtiH avamaudaryam / - bhagavatI ArAdhanA, vi0, 6 / 32 / 17 33. (ka) samavAyAMga, 6 (kha) bhagavatI sUtra, 25/7 (ga) uttarAdhyayana sUtra, 30/8 36. (ka) sthAnAGga sUtra, 3/381 42. (ka) uttarAdhyayana sUtra, 24 / 11-12 (kha) piNDaniyukti, 62-63 (ga) dharma, darzana: manana aura mUlyAMkana - lekhaka - devendramuni zAstrI adhyAya kriyAtmaka dharma / darzana, pRSTha 35 (gha) bhAyeNa - bhAyaNa-dhara-vA-dAdArA vRttINAma | .....so vRttiparisaMkhANaM NAma tapo tti bhaNida hodi / - dhavalA, 13 / 5,4,26 (Ga) ekAdigaha pamANaM kiccA saMkaSpa kappiya virasaM / bhojaM suvva bhujadi vitti pramANaM tavo tassa / / - kArtikeyAnuprekSA, 445 (ca) ekavastu dazAgAra-pAna mudgAdi gocaraH / saMkalpa kriyate yatra vRtti parisaMkhyAhi tattapaH // - tatvArthasAra, 7/12 (cha) goyara pamANa dAyaga bhAyaNa NANAvidhANa jaM gahaNaM / taha esaNassa gahaNaM vividhassavRttiparisaMkhA // -mUlAcAra, gAthA, 355 tapaHsAdhanA aura Aja kI jIvanta samasyAoM ke samAdhAna : rAjIva pracaMDiyA | 103 34. (ka) tatvArtha sUtra, 6/16 (kha) uttarAdhyayana sUtra, 30/14-23 35. ( ka ) aupapAtika sUtra, 30 (kha) bhagavatI sUtra, 25/7 (kha) uttarAdhyayana sUtra, 30/14-24 (ga) omoyariyA duvihA- davvamoyariyA ya bhAvamoyariyA / - bhagavatI sUtra 37. (ka) saMjama prajAgara doSa prazama-saMtoSa svAdhyAyAdi sukha siddhyarthamavamaudaryam / - sarvArthasiddhi, 6/19/438/7 (kha) dhammAvAsayajoge NAgAdIye uvaggahaM kuNadi / Naya iMdiyappadosayarI umodaritavovutto // mUlAcAra, 351 38. kAlaM kSetraM mAtrAM svAtmayaM dravya-guru lAghavaM svabalam / jJAtvA yo'bhyavahAryaM bhuGkto ki bheSajestasya // -- prazamarati prakaraNa, 137 36. tattvArtha sUtra, 6/16 40. samavAyAMga, sama0 6 41. (ka) sthAnAGga sUtra, 3/3/182 (kha) bhagavatI sUtra, 25 / 7 /115 (ga) uttarAdhyayana sUtra, 30 / 35 (gha) aupapAtika 30 www.jain Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......... ............. . .. ... . ... . .. ............. .... . sAdhvIratnapuSpavatI abhinandana grantha dyathA (ja) ekAgArasapta vaizmarathyAddha'graHmAdi viSayaH 46. (ka) tatramanasovikRtihetutvAd vigati hetutvAd vA saMkalpovRtti parisaMkhyAnam / vikRtayo vigtyo| -pravacanasAroddhAra, -rAjavAttika, 9/16/4/618/24 vRtti, (pratyAkhyAna dvAraM) 43. (ka) uttarAdhyayana sUtra, 30/25 (kha) manasovikRti hetutvAd vikRtayaH / -yogazAstra, 3 prakAza vRtti (kha) sthAnAGga sUtra 6 (ga) mUlArAdhanA, 3/213-215 44. (ka) uttarAdhyayana sUtra, 30/25 (gha) sthAnAGga sUtra, 6/674, 4/274 (kha) dazavakAlika sUtra, 5/1/3 haribhadrIya TIkA, 50. (ka) se ki ta rasa pariccAe ? rasa pariccAe patra. 163 aNegavihe paNNatte taM jahA-Nivigae, paNIya(ga) AcArAMga sUtra, 2/1 rasavivajjae-jahA uvavAie jAva lahAhAre / 45. dazavakAlika sUtra 1/5 se ti rasa priccaae| 46. (ka) vRttiparisakhyAnamAzAnikRtyarthabhavantavyam / -bhagavatI sUtra, 25/7/116 --sarvArthasiddhi, 6/16 (kha) se ki taM rasa pariccAe? aNegavihe paNNatte / (kha) aNupuvaNAhAraM sevaMdruto ya salliiha dehaM.... ......."lhaahaare| -aupapAtika, sama0 30 vRtti parisaMkhyAnamitti / (ga) tattvArthasAra, 6/11 -bhagavatI ArAdhanA, va vijayo0 TIkA, 147 51. (ka) annaM imaM zarIraM anno jIvutti evakayabuddhI / 47. indriya-darpanigraha-nidrAvijaya-svAdhyAya sukha siddhyA dukkha parikilesakaraM chida mmttN-sriiraao| dyartha......."rasa parityAgaH / -sarvArthasiddhi, 6/16 -Avazyakaniyukti, 1547 - 48. (ka) uttarAdhyayana sUtra, 32/10 (kha) natthi jIvassa nAsutti / (kha) khIradahisappimAI paNIyaM pANabhoyaNaM / -uttarAdhyayana sUtra, 2/27 parivajjaNa rasANaM tu bhaNiyaM rasa vivajjaNa / / (ga) vosiro savvaso kAyaM na ma dehe parIsahA / -uttarAdhyayana sUtra, 30/26 -AcArAMga sUtra, 1/8/8/21 (ga) khIradadhi sappitella guDANa pattegado va savvesi (gha) kAyasukhAbhilASatyajanaM kAyaklezaH / NijjUhaNa mogAhima paNa kusaNa loNamAdINaM / -bhagavatI ArAdhanA, vijayodayA, 6/32/18 -bhagavatI ArAdhanA, 215 (Ga) dussaha-uvasaggajaI AtAvaNa-sIya-vAya-khiNNo (gha) rasatyAgo bhavettalakSIrekSudadhisapiNAm / vi| jo Nave khedaM gacchadi kAyakileso tavo eka dvitrINicatvAri tyajatastAni paJcadhA // tassa / -kArtikeyAnuprekSA, mUlagAthA, 450 -tatvArthasAra adhikAra 6, zloka 11 52. (ka) UrdhvAkadhiyanaiH zavAdiyanarvIrAsanAdyasanaH ........ (Ga) rasagocaragArddhamatyajanaM tridhA rasa parityAgaH / sadhyAnisiddhya bhajet / -bhagavatI ArAdhanA, vi0, 6/32/08 -anagAradharmAmRta, 7/32/683 (ca) ghRtAdivRSyarasa parityAgazcaturtha tapaH / (kha) AtapasthAna vRkSa mUlonivAso nirAvaragazayana -sarvArthasiddhi, 6/16/438/8 bahuvidha pratimA sthAnamityevamAdiH kaaykleshH| (cha) rAjavAttika 6/16/5/618/26 / -sarvArthasiddhi, 6/16 (ja) khIradahisappi tela guDa lavaNANaM ca jaM pariccaya- (ga) AyaMbila NivviyaDI eyaThANaM chaThThamAikhaNaM tittakaDakaMsAyaM vilamadhurarasANaM ca jaM cayaNaM / vaNehiM / jaM karai taNutAvaM kAyakileso muNe-mUlAcAra, gAthA, 352 yvvo| -vasunandi zrAvakAcAra, 351 104 | caturtha khaNDa : jaina darzana, itihAsa aura sAhitya www.jainaliticar Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvI ratna puSpavatI abhinandana grantha (gha) rAjavArtika, 6 / 19/13/616/15 (Ga) ThANassaNArANehi ya vivihahiM paggayehi bahugehi / aNuvici paritAo kAyakileso havadi eso // - mUlAcAra, mUlagAthA, 356 (ca) satavidhe kAyakilese paNNatte, taM jahA- ThANAtie, ukkuDayAsaNie, paDimaThAI, vIrAsaNie, sajjie, daNDAyatie, lagaDasAI / - sthAnAGga sUtra, 7/46 (cha) ThANAvIrAsaNAiyA jIvassa u suhAvahA / uggA jahA dharijjanti kAyakilesaM tamAhiyA || - uttarAdhyayana sUtra, 30 / 27 (ja) aupapAtika sUtra, 36 (jha) mUlArAdhanA, 3 / 222 56. uttarAdhyayana sUtra, 30/8 57. (ka) tattvArtha sUtra, 6 / 16 (kha) mUlArAdhanA, 3/228, 26, 32 58. bhagavatI sUtra, 257 56. AcArAMga niyukti, 186 60. (ka) jo rAgadosa hedUAsaNasijjAdiyaM pariccayai / ......edaM tavaM hodi // -- kArtikeyAnuprekSA, 447-446 (kha) zUnyAgArAdiSu vivikteSu jantu pIDAvirahiteSu saMyatasya zayyAnamabAdhAtyaya brahmacaryaM svAdhyAya dhyAnAdi prasiddha yathaM karttavyamiti paJcamaMtapaH / - sarvArthasiddhi, 9/16 paMca (ga) kalaho bolo jhaMjhAvAmohomamati ca samido tigutto AdaTTha parAyaNohodi / -bhagavatI ArAdhanA, 232-233 (gha) girikaMdaraM masANaM suNNAgAraM ca rukkhamUlaM vA / ThANaM virAga -- bahula dhIro bhikkhUNi seveU // -mulAcAra, 650 (Ga) kRtimAzca zUnyAgArAdiyo mukta mocitAvAsA / anAtmoddazyanirvirtitA nirArambhAH sevyAH || - rAjavArtika, 6/6/16 (ca) gaMdya vvaNaTTa jaTThassacakka jaMtariMga kamma pharase ya / ........ samAdhIe bAdhAdo / (ta) tattvArthasUtra - zrutasAgarIya vRtti, 6 / 16 (tha) bhagavatI sUtra - 25/7/117 53. (ka) jainadharma meM tapa : svarUpa aura vizleSaNa - lekhaka, munizrI mizrImala jI mahArAja, pRSTha 283-285 (kha) parISahasyAsya ca ko vizeSaH ? yadRcchopanipatitaH parISahaH svayaMkRtaH kAyaklezaH / - sarvArthasiddhi, 6/16/439/1 (ga) yahacchAyA samAgataH parISahaH svamevakRtaH kAyakleza:, iti parISaha kAyaklezayovizeSaH / -tattvArtha sUtra, zrutasAgarIya vRtti, 6 / 16 54. (ka) kimaTThameso karide ? sIda vAdAdavehi bahudovAse hi tisA chuhAdi-vAhAhiM visaMkulAsa - bhagavatI ArAdhanA, 633, 634 61. (ka) prAyaH pApaM vinirdiSTaM cittaM tasya vizodhanam / - dharmasaMgraha, adhikAra 3 (kha) aparAdho vA prAyaH cittaM zuddhiH / prAya sacittaM prAyazcittaM aparAdhavizuddhiH / hi ya jjhANa paricayaTThe otthaassajhaNANuktado / - dhavalA, 13/5,4,26 (kha) cAritrasAra, 136 - rAjavArtika, 6/22/1 (ga) zrAvakovIra cayahiH pratimAtApanAdiSu / syAnnA- (ga) kAyavaroheNa masaMveyaNivveeNa magAvarAhaNirAya dhikArI siddhAnta - rahasyAdhyayane'pi ca / / raharaNaTTha jamaNuTThANaM kIradi tappAyacchittaM - sAgAra dharmAmRta, 7 / 50 NAma tavokammaM / -dhavalA, 13 55. se ki te paDasaMlINayA ? cauvvihA paNNattA, taM (gha) pramAdadoSa parihAraH prAyazcittam / jahA - iMdiyapaDi saMlINayA, kasAyapaDisalINayA, joga - sarvArthasiddhi, 6/20 paDilINayA vivitta sayaNAsaNa paDilINayA / (Ga) pAvaM chiMdaI jamhA pAyacchittaM tti bhaNNai teNa / - aupapAtika sUtra, 16 - paMcAzaka- saTIka, 16/3 tapaHsAdhanA aura Aja kI jIvanta samasyAoM ke samAdhAna rAjIva pracaMDiyA | 105 www.jair Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha (ca) pAyacchitaM ti tavo jeNa.......... 'bAmAi / - mUlAcAra gAthA, 361 va 363 (cha) jo ciMtai appANaM NANasarUvaM puNo puNo NANI / triviracito pAyacchitaM varaM tassaM // - kArtikeyAnuprekSA, 455 (ja) prAya: pracuryeNa nirvikAraM cittaM prAyazcittam / - niyamasAra (tAtparyAkhyAvRtti), 113 (jha) prAyolokastasya cittaM manastacchuddhi kRtkriyA / prAye tapasi vA cittaM nizcayastannirucyate // - anagAra dharmAmRta, 7 / 37 tadubhaya vivekavyutsargatapacheda -- tattvArtha sUtra, 6/22 62. Alocana pratikramaNa parihAropasthApanA: / 63. (ka) AloyaNapaDikamaNaM ubhayavivego tahA viussaggo / tavachedo mUlaM viya parihAro ceva saddahaNA | -mUlAcAra, gAthAMka, 362 (kha) cAritrasAra 137/3 (ga) dhavalA, 13 / 5, 4, 26 (gha) aupapAtika sUtra, 20 (Ga) se ki taM pAyacchiteNa dasavihe paNNatte, ta jahAAloyaNArihe jAva pArAMciyArihe / se taM pAyacchite / - bhagavatI sUtra, 25/7/125 (ca) uttarajjhayaNANi, dvitIya bhAga, adhyayana 30, zloka 31, TippaNa saMkhyA 11 aNavaTThappArihe / - sthAnAMga sUtra 9/42 dasavihe pAyacchite paNNatte pAraMciyArihe / --sthAnAMga sUtra, 10/72 64. navavihe pAyacchitte paNNatte 65. (ka) pUjyeSvAdaze vinayaH / - sarvArthasiddhi, 9/20/436/7 (kha) daMsaNaNANa carite suvisuddho jo havei pariNAmo / vArasabhedevitave so ccie viNayo hane tesi // - kArtikeyAnuprekSA, 457 ...vinaya (ga) samyagjJAnAdiSu mokSa sAdhaneSu" sampannatA / -rAjavArtika, 6/24/2/526/17 106 | caturtha khaNDa : jaina darzana, itihAsa aura sAhitya (gha) ratnatrayavatsu nIcairvR' vattivinayaH / --dhavalA, 13/5,4,26/63/4 (Ga) vilayaM nayati karmamalamiti vinayaH / - bhagavatI ArAdhanA vijayodayA 300 / 511/21 (ca) jamhA viNayai kammaM aTThavihaM cAuraMta mokkhAyaM / tam u vayaMti viu viNayati vilINa saMsArA // -- sthAnAMga vRtti, 6 (cha) mUlAcAra, gAthA 188 se 212 taka 66. viNao tiviho NANa daMsaNa caritta viNaotti / -- dhavalA, 8/3,41 / 88 67. (ka) jJAnadarzanacAritropacAraH / (kha) cAritrasAra, 147/5 (ga) tattvArtha sUtra, 7/30 - tattvArtha sUtra, 6/23 68. logANuvittiviNao atthaNimittaM ya kAmaMtate ya / bhaya viNao ya cauttho paMcamao mokkha viNao ya / - mUlAcAra, gAthAMka, 580 69. (ka) bhagavatI sUtra, 25/7/126-141 (kha) aupapAtika sUtra 40 (ga) sattavihe viNaye paNNatte, ta jahA - NANaviNae, daMsaNaviNae, carittaviNae, maNaviNae, vayafare, kAyavie, logovayAra viNae / - sthAnAMga sUtra, 7 / 130 70. sthAnAMga sUtra, 4/2 71. (ka) evaM dhammassa viNao, mUlaM paramopase mokkho / - dazavakAlika sUtra, 6/2/2 (kha) jJAnadarzanacAritratapa sAmatIcArAH azubhakriyAH / tAsAma pohanaM vinayaH / - bhagavatI ArAdhanA, vijayodayA 6 72. (ka) vyApatti vyayanodaH padayoH saMvAhanaM ca guNagAn / vaiyAvRtyaM yA vAnupagraho'nyo'pi saMyaminAM // - ratnakaraNDa zrAvakAcAra zloka 112 www.jaine Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratna puSvatI abhinandana grantha TAITritiiiiiiiiiiiiiiiill (kha) vyApadi yatkiyate tadva yAvRttyam / (kha) AcAryopAdhyAyayatapasvizaikSaglAnagaNakula saMgha-dhavalA, 13/5,4,26/63/6 sAdhu manojJAnAm / -tattvArtha sUtra, 6/24 (ga) teSAmAcAryAdInAM vyAdhi parISahaH mithyAtvAdhu (ga) dhavalA, 13/5,4,26/63/6 panipAte prAsukauSadhibhakta pAna pratizraya pITha (gha) bhAvapAhui, TIkA, 78/224/16 phalaka saMstaraNAdibhirdharmopakaraNastatpratIkAraH (Ga) dazavidhe veyAvacce paNNatte, taM jahA-Ayariyasamyaktva pratyavasthApanamityevamAdi vaiyAvRttyam / veyAvacce, uvajjhAyaveyAvacce theraveyAvacce, bAhyaspauSadhabhaktapAnAderasaMbhave'pi svakAyena tavassiveyAvacce, gilANaveyAvacce, sehaveyAvacce praleSmasiMghANakAdyantarmalApakarSaNAdi tAdAnu kulaveyAvacce, gaNaveyAvacce, saMghaveyAvacce, kulyAnuSThAnaM ca vaiyAvRttyamiti kthyte|| sAhammiyaveyAvarace ? --rAjavAttika, 9/24/15-16/623/31 -sthAnAGga sUtra, 10/17 (ca) se ki veyAvacce ? veyAvacce dasavihe paNNatte, (gha) jo uvayaradi jadINa uvasagga jarAi khIra taM jahA......"se taM veyaavcce| kAyANaM / pUSAdisu Niravekkha vejjAvaccaM -bhagavatI sUtra, 25/7/142 tavo tassa // (cha) aupapAtika sUtra, 20 -kArtikeyAnuprekSA, mUlagAthA 456 75. (ka) tattvArtha sUtra, 5/21 (Ga) kAyApIDA duSpariNAmavyUdAsArtha kAyaceSTyA (kha) jainadharma meM tapa / svarUpa aura vizleSaNa dravyAntareNopadezena ca vyAvRttasya yatkarma -lekhaka-munizrI mizrImala jI mahArAja, tadvaM yAvRttyaM / -cAritrasAra, 150/3 pRSTha 440-441 (ca) anagAra dharmAmRta, 7/70/711 76. (ka) suSTha A-maryAdayA adhIyate iti svAdhyAya / (cha) guNavad duHkhopanipAte niravadyena vidhinA tada -sthAnAGga abhayadevavRtti, 5/3/465 paharaNaM vaiyAvRttyam / (kha) ajjhayaNammi rao sayA-ajjhayaNaM sajjhAo -sarvArthasiddhi, 6/24/336/3 bhaNNaitammi sajjhAe sadA rato bhavijjati / (ja) jaina-dharma meM tapa : svarUpa aura vizleSaNa -dazavakAlika, jinadAsacUrNi, 287 lekhaka-munizrI mizrImalajI mahArAja, pRSTha (ga) svaadhyaaye-vaacnaado| 422-423 -dazavakAlika haribha0 vRtti, 235 (gha) svasmaihito'dhyAyaH svAdhyAyaH / 73. (ka) uttarAdhyayana sUtra, 26/3 -cAritrasAra, 152 (kha) sthAnAGga sUtra, 5/1 (Ga) svAdhyAyastattvajJAnasyAdhyayanamadhyApanaM smAraNaM (ga) tAe evaM vihAe ekkAe (vejjAvacca jogajutta c| -cAritrasAra, 44 daae)| -dhavalA, 8/3, 41/88/10 (ca) anagAra dharmAmRta, 7/82 (gha) vaiyAvRttyakarastu svaM paraM codaratItimanyate / (cha) bArasaMgaM jiNakkhAdaM sajjhAyaM kathitaM budhaH / -bhagavatI ArAdhanA, mU0 va vi0 326/541 -mUlAcAra, 44 74. (ka) guNadhIe uvajjhAe tavassisisse ya dubbale / (ja) agagabAhira-Agama-vAyaNa-pucchaNANupehA-pariyaTTaNa sAhugaNe kulasaMghe samaNaNNe ya cApadi / dhammakahAo sajjhAo NAma / -mUlAcAra gAthAGka, 360 -dhavalA, 13/5,4,26 tapaHsAdhanA aura Aja kI jIvanta samasyAoM ke samAdhAna : rAjIva pracaMDiyA | 107 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHI ma mamamamama sAdhvIratnapuSpavatI abhinandana grantha (jha) pUyAdisu giravekkho jiNa-satthaM jo paThei bhttii| (kha) cittAvatthANamevA vatthummi, chaumatthANaM jhANaM / kammamala sohaNaThaMsuya-lAho suhayaro tassa / / ----dhyAnazataka, gAthA 3 -kAtikeyAnaprekSA, 462 (ga) dhyAnaM tu viSaye tasminneka pratyaya saMtitaH / 77. cAritrasAra, pRSTha 44; pakti 3 -abhidhAna cintAmaNikoSa, AcArya hemacandra, 78. (ka) mUlAcAra, gAthAMka 363 1/48 (gha) cittassegaggayA havaI jhANaM / (kha) pracchanna saMzayocchitya nizcita-dRDhanAma vA / prazno'dhIti pravRttyarthatvAdadhItirasAvapi / / -Avazyakaniyukti, 1456 (Ga) yatyunanimekatra nairantaryeNa kutracita / astitara -amagAra dharmAmRta, 7/84 dhyAnamatrApikramonApyakramo'rthataH / (ga) paMcavihe sajjhAe paNNatte, taM tahA-vAyaNA, -paMcAdhyAyI, uttarArdha, 842 pucchaNA, pariyaTTaNA, aNuppehA, dhmmkhaa| (ca) ekAgra grahaNaM cAtra vaiyagryavinivRttaye / vyagraM hi -sthAnAGga, 5/220 jJAnamevasyAd dhyAnamekAgramucyate / (gha) vAcanApRcchanAnuprekSAmnAyadharmopadezAH / -tattvAnuzAsana, 56 -tattvArthasUtra 8/25 (cha) citta vikSepatyAgo dhyAnam / (Ga) bhagavatI sUtra, 25/7 -sarvArthasiddhi, 6/20 79. dhavalA, pustaka sakhyA 6, khaNDa 4, bhAga 1, gAthA 61. yathAmAnasikaM dhyAyamekAna nizcalaM manaH / .... 80. sthAnAGga sUtra, adhyAya 4 gAthA 3 dRSTAM varjayato dhyAnaM vAcikaM kathitaM jinH|| 81. Avazyakaniyukti, 61 -lokaprakAza, 421-422 82. Avazyakaniyukti, 68 62. bhAratIya yogasAdhanA meM dhyAna 83. (ka) uttarAdhyayana sUtra, adhyayana 26, gAthA 28 lekhaka-rAjIva pracaMDiyA, eDavokeTa, tulasI prajJA, (kha) bahubhave saMciyaM khalu sajjhAeNa khaNe khvii| ____aMka 11-12, pharavarI-mArca, 1982, pRSTa 67 -candraprajJapti 61 63. uttarAdhyayana sUtra, 30/4 84. sajjhAe vA niutteNa svvdukkhvimokkhnno| 64. (ka) tattvArthasUtra, 6/20 -uttarAdhyayana sUtra, 26/10 (kha) mUlAcAra, 360 85. bhagavatI ArAdhanA, mUla, gAthA saMkhyA 104 65. (ka) bhagavatI sUtra, 25/7/13 86. tiloyapaNNatti, adhikAra saMkhyA 1, gAthA 51 (kha) ArtaraudradharmazuklAni -tatvArthasUtra, 8/28 87. sarvArthasiddhi, a06, sU0 25, pRSTha 443 (ga) bhagavatI ArAdhanA mUla, 1666-1700 88. AtmAnuzAsana, zloka 186 (gha) anagAradharmAmRta, 7/103/727 89. 'svAdhyAya : eka utkRSTa tapa lekhaka-rAjIva 96. (ka) tatrAta bAhyAdhyAtmika bhedAt dvivikalpam / pracaMDiyA, eDavokeTa, svAdhyAya premI smRti aMka -cAritrasAra, 167, 170, 172/3 (jayagujAra mAsika) akTUbara-navambara 1980, caturtha (kha) bhagavatI sUtra, 15/7/145-146-147-148 adhyAya, pRSTha 87 (ga) jJAnArNava, 25 60. (ka) "ekAgracintAnirodhodhyAnam / ........ (gha) mahApurANa, 21/31 -tattvArthasUtra, 6/27 (Ga) dravyasaMgraha, 48 108 | caturtha khaNDa : jaina darzana, itihAsa aura sAhitya SEE www.jainel HJ RE Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " . . . . . I . . . . sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha -IRUITM TARIANDITATION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a ni ASRAM (ca) kArtikeyAnuprekSA, 475-476 (ca) jallamalalittagatto dussahavAhIsu NippaDIyAro / ... (cha) tattvAnuzAsana, 47-46 ....... deheviNimmamatto kAosaggo tAo tassa / / (ja) sthAnAGga 4/65-71 -kArtikeyAnuprekSA, 467-468 (jha) rAjavArtika, 1/7/14 102. Avazyakaniyukti, 1546 (ta) harivaMza purANa, 56/38-50 103. jainadharma meM tapa : svarUpa aura vizleSaNa (tha) dhavalA, 13/5,4,26 lekhaka-munizrI mizrImalajI mahArAja, pR0 523 (da) mUlAcAra, 368 97. (ka) samavAyAMga, 14vAM samavAya 104. (ka) se kiM davvaviusagge ? sarIraviusagge, uvahi (kha) samayasAra, gAthAGka 55 viusagge, bhattapANa viusgge| se taM davva 18. (ka) karmagrantha, 4/2 viusgge| -bhagavatI sUtra, 25/7/150 (kha) samavAyAGga, 14/1 (kha) se ki te bhAvaviusagge ? bhAvaviusagge (ga) gommaTasAra, gAthA 12/13 tivihe paNNatte, taM jahA-kasAyaviusagge, 66. bhAratIya yogasAdhanA meM dhyAna, lekhaka-rAjIva saMsAraviusagge, kmmviusgge| pracaMDiyA eDavokeTa, tulasIprajJA, aMka-11-12, -bhagavatI sUtra, 25/7/151 pharavarI, mArca 1982 (ga) bAhyAbhyantaropadhyoH / 100. (ka) ni:saMga-nirbhayatva jIvitAzA vyUdAsAdyartho -tattvArthasUtra, 6/26 vyutsargaH / -tattvArtha rAjavAttika, 9/26/10 (gha) tattvArthasAra, 7/26 (kha) bAhyAsyantaradoSA ye vividhAH bandhahetavaH / (Ga) mUlAcAra, 406 yesteSAmuttamaH sargaH sa vyUtsagoM nirucyate // (ca) cAritrasAra, 154-155 -anagAra dharmAmRta, 7/64 105. (ka) amitagati zrAvakAcAra, 8/57-61 (ga) sarIrAhesu hu maNavayaNa pavuttIo osAriyajjhe (kha) mUlAcAra, 673-677 ymmi| eyaggeNa cittaNiroho viosaggo NAma // (ga) Avazyakaniyukti, gAthA, 1456-1460 -dhavalA, 8/3,41/85 (gha) so puNa kAussaggo davvato bhAvato ya bhavita / 101. (ka) kAyAparadabve thirabhAvaM pariharattu appANaM / davvato kAyaceTThAniroho bhAvato kAussaggo tassa have taNu saggaM jo jhAvaiNivvi appeNa / / jhANaM // -niyamasAra, 121 -AvazyakacUrNi (kha) niyamasAra, tAtparyAkhyAvRtti, 70 (Ga) dharma-darzana : manana aura mUlyAMkana (ga) parimitakAla viSayA zarIre mamatvanivRttiH lekhaka-devendramuni zAstrI, pR0 128 kaayotsrgH| -rAjavAttika, 6/24/11 106- AtmA''tmIya saMkalpatyAgo vytsrgH| kAyo tsargAdikaraNaM vyutsarga: / vyasarjanama-vyutsargastyAgaH / (gha) dehe mamatva nirAsaH kAyotsargaH / -sarvArthasiddhi, 9/20-22-26 -bhagavatI ArAdhanA vi0 6/32 (Ga) devassiyaNiyamAdisu jahatta mANeNa uttkaalmhi| jiNaguNA cintaNa juttokAosaggo tnnuvissgo| -mUlAcAra, 28 tapa:sAdhanA aura Aja kI jIvanta samasyAoM ke samAdhAna : rAjIva pracaMDiyA | 106 kIaaman