Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ svataMtratAne artha [22] huM arthazAstra, itihAsa ke rAjakAraNane jJAtA agara abhyAsI nathI. tema chatAM dezanI sthitinA sAmAnya paricayamAM rahevAnuM mane haMmezAM rucyuM che. mAtra ATalA ja AdhAra upara mane AvatI svataMtratA vize je kAMI vicAra Ave che tene TUMkamAM AlekhavA IcchuM chuM. vyavahAramAM ane dunyavI koI paNa kSetramAM svataMtratAne nirapekSa artha zodho zakya ja nathI. eTale jyAre svataMtratAnA artha vize vicAra karIe tyAre sApekSadRSTie ja vicAravAnuM prApta thAya che. deza svataMtra thayuM che, ApaNe svataMtratA prApta karI che, evA evA udagAra kADhavA ane tene pracalita e sAmAnya artha le e bahu agharuM nathI tema ja svataMtratAnI prApti nimite thanArA upara uparanA pheraphAre samajavA ane te nimitta thanArA utsava ne ujavaNIomAM rasa le e paNuM saheluM che. paraMtu AvI rahelI svataMtratA ApaNe jIvanane kaI rIte sparza kare che tema ja pratyeka vyaktinA jIvanapradezanA kayA kayA baddha dvAra khullAM kare che tema ja e svataMtratAjanita mukitamAMthI kayA prakAranI kartavyaparataMtratA anivArya rIte phalita thAya che e samajavuM vadhAre agharuM che ke je svataMtratAnuM kharuM hArda che. svataMtratA AvI, eTalA uparathI ATalI bAbata te saunA manamAM vaselI ja che ke ApaNe aMgrejI hakumatanI parataMtratAthI agara videzI zAsananI gulAmImAMthI mukita meLavI. videzI zAsananI gulAmIne vicAra AvatAM ja ApaNe e paNa vicAravA prerAIe chIe ke zuM briTiza hakUmata pahelAM ApaNe gulAma na hatA? ane na hatA te te kayA arthamAM tema ja je gulAma hatA te te kyA arthamAM? vaLI e paNa vicAra Ave che ke videzI zAsane A dezamAM gulAmI lAdI ane gulAmI thiI, paraMtu zuM eNe mAtra gulAmI ja piSI che ke eNe svataMtratAnAM bIje paNa vAvyAM che? A ane AnA jevA prazno ApaNane lAMbA nahi te TUMkA bhUtakALa upara taTastha daSTi nAkhavA prere che. yuropanA judA judA dezamAMthI videzIo AvyA te vakhatanI
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154] darzana ane ciMtana ane aMgrejI hakUmata sthApita thaI tyAra sudhInI ja dezanI sthitine vicAra karIe ane tene aMgrejI hakUmata sthapAyA pachInI dezanI sthiti sAthe sarakhAvIe te ApaNane samajavuM vadhAre saraLa thaI paDe ke aMgrejI hakUmata daramyAna ane te pahelAMnI dezanI sthiti vacce keTaluM ane kevuM aMtara hatuM. vaLI e paNa samajavuM vadhAre saheluM thaI paDe ke aMgrejI zAsane kaI kaI bAbatamAM gulAmI lAdI agara pipI ane kaI bAbatamAM eNe jUnI gulAmInAM mULa ukheDyAM ke DhIlAM karyA. e paNa samajavuM vadhAre saraLa thaI paDe ke videzI hakUmate, ApaNe IcchIe tevA arthamAM, svataMtratAnAM navAM bIje. A dezamAM icchAe ke anicchAe, jANe ke ajANe kyAM kyAM ane keTalA pramANamAM reyAM ke jenA pariNAme Aje ApaNe svataMtratA prApta thayAnI kRtArthatA eka athavA bIjI rIte anubhavIe chIe. aMgrejI zAsana sthapAyA pahelAM dezanuM Arthika jIvana svataMtra hatuM, eTale dezanI khetIvADInuM utpAdana, tenI vahecaNa, udyoga-dhaMdhA, kaLA-kArIgarI e badhAnuM jIvanadAyI vaheNa mAtra dezAbhimukha hatuM. tethI game tevA duSkALamAM paNa peTane khADo pUravAnuM kAma briTiza zAsanane sukALanA divase karatAM anekagaNuM saheluM hatuM. mAnavajIvananA mukhya AdhArarUpa pazuchavana ane vanaspatijIvana taddana AbAda lIlAMchama ane samRddha hatAM, je briTiza zAsananI sthApanA pachI uttarottara hAsa pAmatAM pAmatAM Aje kSINaprAya thaI gayAM che ane sAva sukAI karamAIne vaNasI gayAM che, jene lIdhe saMkhyAnI dRSTie mAnavasamAjanI AbAdI hovA chatAM jIvananI dRSTie dezane mAnavasamAja kaMkAla je rakta mAMsa ane vIryahIna banI gayA che. aMgrejI zAsana pahelAMnI dezamAM pravartatI dhArmika, sAmAjika ane keLavaNInI sthiti aMgrejI zAsana sthapAyA pachInI te viSayanI sthitinI sarakhAmaNImAM ekaMdara pAmara ane eka dezIya ja hatI. dezamAM dhArmika vAtAvaraNa vyApaka ane dhana hatuM kharuM, paNa e vAtAvaraNamAM jeTalI parakAbhimukhatAnI ane vahemI kriyAkAMDanI pracuratA hatI teTalI ja ahika jIvananA saLagatA ane tatkALa ukela mAgatA prazno pratye udAsInatA tema ja puruSArthahInatA hatI. zraddhAnuM ati ane AMdhaLuM dabANa buddhi tema ja tarkanA prakAzane bahu saraLatAthI gUMgaLAvI nAkhatuM. samAjamAM strIzakti sAva upekSita ane sukha hatI. tenuM svAtaMtrya hatuM to te mAtra gharaAMgaNAnA jIvanane dIpAvavA ke kSubdha karavA pUratuM. varNavyavasthAnuM samagra baLa nAtajAtanA asaMkhya vADAo ane
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ svataMtratAne artha [ 155 cokAvRtti tema ja uccanIcapaNanI bhAvanAmAM samAI jatuM. brAhmaNa ane anya guruvarganI tema ja tene sIdhe Teke ApatA itara savarNonI jeTalI mahattA ane mahanIyatA hatI teTalI ja dalita ane aspRzya gaNAtA vargonI zuddhatA ane niMdanIyatA rUDha thaI gaI hatI. samagra jIvanamAM mahatvano bhAga bhajave evA lagnanA saMbadha achika ke guNAti bhAgye ja bacavA pAmyA hatA. gharaAMgaNe nyAya ApanArI ane samAdhAna karAvanArI paMca tema ja mahAjananI. jUnI saMsthAomAM sevA karatAM sattAne dera savizeSa hato. AkhA dezamAM keLavaNInuM dhoraNa sastu ane sulabha hatuM, paNa e keLavaNa jeTalA pramANamAM ucca gaNAtA varNa ane vargane sparzatI hatI tema ja tene vArasAgata hatI teTalA ja pramANamAM, balake tethIye vadhAre pramANamAM, te keLavaNuthI dezane moTo varga sAva vaMcita rahe. ane Akhoye strI samAja te moTe bhAge vidyA tema ja sarasvatInI pUjAmAM ja zikSaNanI ItizrI samaja. keLavaNInA viSayo hatA te aneka, paNa te badhA viSayanuM mukha moTe bhAge paralokagAmI ja banI gayuM hatuM, ane tethI tevA viSayonI keLavaNI aihika jIvanamAM je te rasa pUro pADI zakatI nahi. emAMthI sevA karavAne badale sevA levAne bhAva ja pradhAnapaNe pelAto. brahmanI ane atanI gaganagAmI bhAvanAe ciMtanamAM avazya hatI, paNa vyavahAramAM tenI chAyA, nAmamAtranI hatI. vaijJAnika kahI zakAya evA zikSaNane cheka abhAva na hatA paNa e zikSaNa mAtra kalpanAthI AgaLa vadhI prAgika bhUmikAmAM bhAgye ja jatuM. rAjakIya sthiti to sAva chinnabhinna thaI nirneyaka sainya jevI pravartatI. pitA-putra, bhAI-bhAI ane ghaNIvAra svAmI-sevaka vacce rAjyasattAnI lAlaca mahAbhArata tema ja gItAmAM varNavatA kaurava-pAMDavanA gRhakalahane sadAya sajIva rAkhatI. AkhA dezamAM te zuM, paNa eka prAMta sudhImAM saMvAdI kahI zakAya. evuM mAtra prajAhitaiSI zAsana bhAgye ja TakatuM. talavAra, bhAle ane baMdUka pakaDI zake ane calAvI zake tevI eka ke aneka vyaktiAo game tyAre prajAjIvanane besaruM karI nAkhatI. paradezI ke svadezI humalA sAme pUrepUruM. kAma Ape tevI sAmUhika trANazakti sAva nirjIva banI gaI hatI. e ja kAraNe aMgrejo bhAratane jItavA ane hastagata karavAmAM saphaLa thayA. aMgrejI zAsananA prAraMbhathI ja dezanuM Arthika vaheNa paradeza tarapha vahevuM
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256] darzana ane ciMtana zarU thayuM hatuM. te e zAsananI sthiratA ane ekarUpatAnI vRddhinI sAthe ja eTale sudhI vadhI gayuM ke Aje jyAre aMgrejI zAsana ApoApa vidAya le che tyAre AkhA dezamAM svataMtratAnI prAptino utsava mANavA jeTalI paNa kharI Arthika samRddhi rahI nathI. aMgrejI zAsanathI kaI paNa moTAmAM meTe phaTako paDyo hoya te te dezanA Arthika ane audyogika jIvana para paDele che. aMgrejI zAsane eka athavA bIje kAraNe rUDha ane saMkIrNa dharmabaLAne piDyA che athavA te tene TakAvyA che e sAcuM, paNa sAthe sAthe e zAsananI chAyAmAM dezanA dhArmika baLomAM ghaNuM vAMchanIya vega paNa AvyuM che. aneka aMze vahemanuM sthAna vicAree, paralokAbhimukha jaDa kriyAkAMDonuM sthAna sajIva aihika sevAdharmoe, ane bhaktinA vevalApaNAnuM sthAna jIvaMta mAnavabhaktie lIdhuM che. aMgrejI zAsana daramyAna tarkavAdane je baLa maLyuM che teNe jeTale aMze aniSTa karyuM hoya te karatAM vadhAre aMze zraddhA ane buddhinuM saMzodhana ja karyuM che. aMgrejI zAsana AvyA pachI je jAtanI keLavaNI apAvI zarU thaI ane je prakAranI navI saMsthAo ubhI thaI tene lIdhe keLavaNInAM janAM dhAraNa ane jUnI saMsthAo upara phaTake paDyo che ema upara uparathI jotAM lAge che, paNa bArIkIthI vicAra karIe to e dekhAI Avaze ke navI keLavaNI ane navA prakAranI saMsthAo dvArA ja bhAratanA AkhA jIvanamAM krAMtikArI vAMchanIya pheraphAra thayuM che. paradezI zAsanane hetu parepakArI hato ke pitAnuM svArthI taMtra calAvavAnuM hatuM e prazna ahIM prastuta che. prazna eTale ja che ke paradezI zAsane zarU karela keLavaNI, tenA viSaye ane tenI saMsthAo e badhuM ekaMdara e zAsana pahelAMnA dezanI keLavaNI viSayaka sthiti karatAM pragatizIla che ke nahi ? taTasthapaNe vicAra karanAra bhAgye ja evo abhiprAya Apaze ke navuM keLavaNItaMtra pragatikAraka nathI. A keLavaNItaMtrane lIdhe ane paradezIonA sahavAsa tema ja dezAMtaranA vadhatA jatA pravAsane lIdhe aneka sAmAjika bAbatamAM aMgrejI zAsana daramyAna mULane taphAvata paDI gayuM che enI keIthI nA pADI zakAya tema nathI. dalita ane aspRzyane jIvananA dareka kSetramAM pitAnA jevA gaNavAnI ane temane UMcA uThAvavAnI divase divase baLavattara thatI bhAvanA dareka savarNanA manamAM mULa nAkhatI jAya che. suSupta strIzakti jAgRta banI dareka kSetramAM puruSane sAtha ApI rahI che ane tene be haLavo karavA sAthe sAthe tenA abhimAnane paNa haLavuM karI rahI che. paMca ane mahAjananI saMsthA lekataMtranI Dhabe punarjIvana pAmatI jAya che, ane tenI gati sevAnI dizAmAM vacce jAya che. aMgrejI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ svataMtratAne artha [ 157 zAsana sthapAyA pachI ja ApaNe AkhA dezanI akhaMDatA ane ekarUpatAnI kalpanA karavA lAgyA. te pahelAM sAMskRtika ekatA hatI e kharuM, paNa rAjakIya ekatAne mAtra sUtrapAta ja nahi, vahIvaTI anubhava suddhAM briTiza zAsane je karAvyA che te bhUtakALamAM kyAre paNa na hato. nAnI moTI rAjasattA mATe aMdaroaMdara AkhaDatA sAMDhA jevA jamInadAra, ThAkare ane rAjA mahArAjAone aMgrejI zAsane ja nAcyA ane prajAjanane kAMIka nirAMta vaLe evI sthiti UbhI karI. briTiza taMtre potAnuM ja jIvana TakAvavA ne vikasAvavA A dezamAM je je karyuM che tenAM aniSTa pariNAma ochAM nathI, chatAM teNe je lokataMtrane padArthapATha Ape che ane je keLavaNInuM dRSTibindu puruM pADyuM che, tema ja zikSaNa, vyApAra ane pravAsa mATe je moTA pAyA upara paradezanAM dvAra khullA karyA che, agara te je jaLa ane sthaLanAM baMdhane toDI bhArata ane Itara dezane vadhAre ne vadhAre najIka ApyA. che tenI sarakhAmaNImAM bIjAM aniSTa nagaNya jevAM lAge che. briTizataMtra daramyAna sAMpaDela A eka ja lAbha e che ke jemAM svataMtratAnAM badhAM bIjono samAveza thaI jAya che. atyAre bhAratane svataMtratA prApta thAya che tyAre briTiza zAsana daramyAna pedA thayela aniSTa to ane te daramyAna sAMpaDela siddhio e bane ApaNane vArasAmAM maLe che. have ogasTanI 15mI pachI ApaNe mATe svataMtratAne zuM artha hoI zake e vicAravAnuM kAma ApaNuM che, nahi ke aMgrejonuM. uparanI daSTine anusarI svarAjyaprAptinA maMgaladine svataMtratAne artha saMkSepamAM A pramANe tAravI zakAyaH (1) itihAsane vaphAdAra rahI vartamAna paristhitinuM taTastha avalokana karI bhAvi maMgalanirmANanI dRSTi rAkhI je anekavidha pheraphAra karavA paDe te karavAmAM pUrNa ullAsa ne rasa anubhave. (2) jIvananAM judAM judAM kSetramAM je deSo ane khAmIo jaDa ghAlI beThela che ema dekhAya tenuM nirmaLa nivAraNa karavAmAM, have svarAjya maLyA pachI kaI bahAranuM tattva aMtarAyarUpa ke ADakhIlIrUpa nathI e vizvAse, dareka prakAranI kheDe dUra karavA kaTibaddha thavuM. (3) koI paNa vyakti ke prajA pitAne prApta thayela siddhio sAcavavAnuM kAma ane navI siddhio meLavavAnuM kAma pUrepUrI javAbadArI uThAvavAnI ane te mATe khapI javAnI kartavyaparataMtratA pacAvyA sivAya sAdhI zake nahi, evI samajaNa aMdarathI keLavavI. upara sUcavela che te arthe ApaNane "IzAvAsyanA mULa maMtrane mudrAlekha
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 ] darzana ane ciMtana banAvavA prere che. te mudrAlekha e che ke je koI vyakti ke prajA lAkhuM, sukhI ane saMvAdI jIvana jIvavA Icche te teNe Avazyaka badhAM ja kartavya karatAM rahevuM joIe; arthAta puruSArthahInatAmAM dharma bhAvo na joIe. vyakti ane samaSTinA madhura saMbaMdho TakI rahe ane vadhe te mATe e maMtra sUcave che ke kartavyanA phaLane upabhaga tyAgapUrvaka ja kara ghaTe, ane bIjAnAM zramaphaLanI lAlacanA pAzathI chUTavuM ghaTe. 'IzAvAsyanA e maMtrane ukta sAra dharma, jAti, adhikAra ane saMpattionA svAmIone svarAjyaprAptine divase ema kahe che ke tame pitapitAnI sattAnA lebhe tarehatarehanA dAvAo AgaLa na dhare ane janatAnA hitamAM ja pitAnuM hita samaje. nahi te, aMgrejonA zAsana pahelA hatI te karatAM paNa vadhAre mUMDI arAjakatA UbhI karavAnA kAraNe banazo ane videzI AkramaNane pharI notarI pati ja pahelAM gulAma banaze. --prabuddha jaina 1-9-7