Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
સચમ અ હી મિલે....
જૈન ખાલદીક્ષા એ શાસ્ર અને ઇતિહાસ સમત દિવ્યમાગ . ‘ ગુશિશુ ’
સજીવહિતકારી જિનશાસન :
જગતમાં ઊંચામાં ઊંચું દર્શન એટલે જૈન દર્શન ! કેવળ માનવ જ નહિ, એનાથી પણ નીચેના સ્તરના તમામ જીવા સાથે મૈત્રીકરુણા ભાવ રાખવા એલાન કરતુ જૈન દર્શન એ સમગ્ર વિશ્વનું અનુપમ દČન છે, અને સવ` જીવનું પરમ હિત કરનાર, પરમ પવિત્ર એવા ધમ એ જૈન ધર્મ છે અથવા શ્રી જિનેન્દ્ર પરમાત્માનું શાસન છે.
આત્માની મુક્તિ કેમ ?
કમવશ બનેલા જીવે આ સંસારમાં અનાદિ કાળથી અનેકવિધ જન્મ, મરણુ, રાગ અને શેક આદિનાં ઘાર દુઃખ ભોગવી રહ્યાં છે. આ કમ'બધનમાંથી યા આ કાતિલ દુઃખાથી આત્માની મુક્તિ કેમ થાય ? આ પ્રશ્નને સંપૂર્ણ રીતે સચાટ ઉત્તર પણ જૈન દર્શન આપે છે :
“ પૌદ્ગલિક ક્ષણિક પદાર્થોં ઉપરના રાગ આદિ દોષોથી સંસારી આત્માઓનુ જે શુદ્ધ આત્મ સ્વરૂપ કલુષિત અન્યું છે, તે એ જ રાગાદિ દોષાના ત્યાગથી અને ખીજા તેને પાષક ક્ષમાદિ ગુણૈાથી નિમ`ળ બને.' આ છે જૈન દશનની પાયાની વાત. જો શ્રદ્ધાપૂર્વક સમજવામાં આવે, તે શ્રી જૈન દશનની ભાગવતી દીક્ષાની અપ્રતિમ અને ઉચ્ચ ભૂમિકાના કાઈ પણ મનુષ્ય વિરાધ કરી શકે એમ નથી.
દુઃખાની પરપરાને અત એટલે જૈન દીક્ષા :
આ સંસાર અનાદિ કાળથી છે, તેમ આ જીવ પણ અનાદિ છે જ. દારૂડિયાની જેમ માહુના કેમાં આ જીવ પેાતાનું શુદ્ધ અને મુકત સ્વરૂપ સમજી શકયા નથી. માનવભવ મળવા છતાં રાગાદિ ભાવેાને લીધે અભિભૂત થઈ જીવ ક્ષણિક એવા ભેાગામાં જ સ્વજીવનની ઇતિત બ્યતા સમજ્યેા છે. માનવભવ સિવાય તિય "ચાદિયાનિએમાં વિવેકપૂર્વક રાગાદિત્યાગની સાધના જીવ માટે અશકય છે. અરે ? અનેક વખત માનવભવ મેળવવા છતાં આ સાધના અને સમજ આ જીવને આવી નથી. આ સમજ આવે
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
testosteste testedodlasted state testestosteste stastesteste stegtastestostestestashote sastosteste tastaste testostesteste
destestesestostestastodestacadadestastesteskesteste LSS
નહીં અને રાગાદિ દેના ત્યાગ માટે જમ્બર આત્મપુરુષાર્થ કરાય નહિ, તે ભાવિમાં અર્થાત મૃત્યુ બાદ પુનઃ એ જ જન્મ-મરણની ભયંકર ઘટમાળ અને કાતિલ દુઃખની પરંપરા ચાલુ જ રહેવાની છે. જગતના આ અવિચળ નિયમમાં કઈ પણ ફેરફાર કરી શકે તેમ નથી. સાચા સુખના અથી જીવે આ કડવું સત્ય માન્ચે જ છુટકે છે. માનવભવમાં પણ ત્યાગની સાધના વિરલ આત્માએ જ કરી શકે છે. સાચા સુખના ઇચ્છુક સ્ત્રીપુરુષએ આત્મહિત માટે પિતાના આ દુર્લભ માનવભવમાં ઠેઠ બાળપણથી માંડી મરણ પર્યત એટલા માટે ત્યાગી જીવનને અભ્યાસ કરે જરૂરી છે. ત્યાગી સાધના ત્યાગધર્મને જોઈ જગતના જીવોને એમાંથી જ પ્રેરણા અને બેધ પ્રાપ્ત થાય છે, અને તેઓ પણ ત્યાગને માળે જાય છે. સાચી સંસ્કૃતિના રક્ષક કેણુ?
આમ આપણા દેશની, આતંદેશની પવિત્ર સંસ્કૃતિને ત્યાગીઓએ જ જીવંત રાખેલી છે. જિંદગીના બલિદાન અને સ્વાપણુ દ્વારા જ આ પવિત્ર સંસ્કૃતિ પ્રવાહ ટકી રહ્યો છે અને ટકી રહેવાને છે. જે પવિત્ર સંસ્કૃતિ પાછળ અનંત આત્માઓનો ઉજજવલ ઇતિહાસ છે.....એ ત્યાગમને કોઈ કદાચ પિતાની જાત માટે અસ્વીકાર કરે, પણ એને અન્ય માટે વિરોધ તે કેમ કરી શકે? અને છતાં વિરોધ કરે, તે તેને માનવ કહે કે દાનવ? જેના હૃદયમાં પોતાના પૂર્વજોના ઉજજવલ ઇતિહાસ અને પવિત્ર આદર્શોનું ગૌરવ નથી, તેને શું નામ આપવું? ભૂતકાલીન એ ગૌરવને ભૂલી જઈ અપવિત્ર પ્રણાલિકા પાળનાર અને સંસ્કૃતિની કતલ કરનારને માનવ શું કહેવાય? જગતમાં સર્વ ત્યાગ ઉપાદેય છે:
પિતાને સમજુ માનતા મનુષ્ય દીક્ષાના વિરોધી નથી હોતા, પણ બાલવયમાં થતી દીક્ષાઓ સામે તેમને વિરોધ હોય છે. આમાં તેઓ પિતાની અજ્ઞાનતાનું પ્રદર્શન કરાવતા હોય છે. સમજના અભાવે જ કેટલાક બાલદીક્ષાના વિરોધી હોય છે. એવા આત્માઓની સમજ માટે હવે આપણે પ્રયત્ન કરીએ. દીક્ષા કેણુ લઈ શકે?
પરમ પવિત્ર શ્રી જિનશાસનમાં સંસાર ત્યાગની દીક્ષા વર્ષ ૮ થી ૭ ની વય સુધી ગ્રહણ કરી શકાય છે. (અહીં સાતનું કથન ગર્ભથી ગણતરીનું છે.) નાની ઉમ્મરમાં દીક્ષા લઈ શકાય છે, એમાં કશો જ વાંધો નથી, એ વાત જાણીએ તે પહેલાં નીચેના ગુણે જેમાં હોય તે જ દીક્ષાને પાત્ર છે: (૧) આદેશમાં જન્મેલ હોય, (૨) વિશિષ્ટ અનિંદ્ય જાતિ કુલસંપન્ન હોય, (૩) ખૂન, ચેરી, જારી આદિ દુષ્ટ કર્મો કરનાર ન હોય,
એ આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ કહીએE
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૩૩],
2staste teste stedeste detestostes de testeste testostestesiastsastustestostesteslaslastesteestastastestosteste statuslasesteste destestostestestostustastastestestostesteste
(૪) ઠગબુદ્ધિ ન હોય, (૫) સંસાર કેવળ જન્મ, જરા, મરણાદિ દુઃખોથી ભરપૂર છે, એવું જાણતો માનતે હોય, (૬) એ કારણે જ એ સંસારના ભેગોથી ઉદાસીન અર્થાત બૈરાગી હોય, (૭) શાંત પ્રકૃતિ હોય, (૮) ઝઘડાખોર ન હય, (૯) વફાદાર હોય, (૧૦) સમાજ, રાષ્ટ્રના વિશાળ હિતને બાધકારી ન હોય, (૧૧) રાજવિરોધી ન હોય (૧૨) ખોડખાંપણવાળે ન હોય, (૧૩) પ્રતિજ્ઞાપાલનમાં દઢ હોય અને (૧૪) મોક્ષના હેતુથી દીક્ષા લેવા તૈયાર હોય. આવા ગુણોથી યુકત આત્મા દીક્ષા લઈ શકે છે.
જૈન મહર્ષિ પુંગવેએ સેળ વર્ષની વય પછી સ્વતંત્ર અધિકાર માન્ય રાખે છે. એવા પર પણ પોતાની પાછળ પિતાને આધારે જીવતા કબીએની વ્યવસ્થા કરેલી હોવી જોઈએ. તેના શિરે કેઈનું ઋણ બાકી હોવું ન જોઈએ. એવા પાત્રઆત્માને દીક્ષા આપવામાં સાધુને ચારીને દેષ લાગતો નથી. ૮ થી ૧૬ વર્ષને યુવાન તે તેના માબાપની સંમતિ વિના દીક્ષા લઈ શકતું નથી અને સાધુ જે તેવાને રજા વગર દીક્ષા આપે, તે તેને ચારીને દોષ લાગે છે. તેથી સાધુઓ આવી દીક્ષા આપતા પણ નથી. છતાં સ્ત્રી તે જેના તાબામાં હોય, તેની અનુમતિ મેળવીને જ દીક્ષા લઈ શકે છે. તે નારી જે સગર્ભા કે બાલવત્સા હોય, તે તે સંગમાં દીક્ષા લઈ શકતી નથી.
તો બાલ દીક્ષા શા માટે? - જૈન શાસનમાં મેટાને કે બાલને કઈ અશુભ હેતુથી કે લેનારનું જીવન ખરાબ થાય તે માટે દીક્ષાઓ અપાતી નથી. જૈનશાસનમાં જન્મેલાં નાનાં બાળકને પણ આ દીક્ષાની ઉપયોગિતા જન્મસિદ્ધ હોય છે. જૈન સાધુઓ તો બ્રહ્મચારી હોય છે. આથી તેમની પાસે દીક્ષા લેનારા તે ગૃહસ્થ યા ગૃહસ્થાનાં બાળક હોય છે. શ્રાવકનું કુળ એટલે દીક્ષા લેનારાઓનું પ્રભવસ્થાન! જૈન ઘરમાં જ દીક્ષાની તાલીમઃ દીક્ષાને પ્રભાવ
જૈન શ્રમણ સંસ્કૃતિના રક્ષણ માટે દીક્ષાઓ તે અનિવાર્ય જ છે, પણ અહીં પ્રશ્ન એ છે કે, બાલદીક્ષિતે દીક્ષા લઈ કઈ રીતે સ્વ-પરને ઉપકાર કરી શકે? અથવા તે કઈ રીતે મુનિજીવનના નિયમ પાળી શકે? ગૃહસ્થ જીવનમાં અને આદશ જૈન કુટુંબોમાં તે છેક નાની વયથી જ પ્રભુદર્શન, પ્રભુપૂજા, સામાયિક, પ્રતિક્રમણ, પિષધ, આયંબીલ, એકાસણું અને ઉપવાસાદિ તપશ્ચર્યાઓ, શાસ્ત્ર અને વ્યાખ્યાન-શ્રવણ, અભ્યાસ, સાધુ–સત્સંગ, સાધુભક્તિ કંદમૂળ ઈત્યાદિ અભક્ષ્ય ભક્ષણને ત્યાગ, રાત્રિભોજન ત્યાગ, વ્યસન રહિતતા, બ્રહ્મચર્ય પાલન અને વિવિધ અભિગ્રહ કે પચ્ચ
ર)
આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
sawaadasa | | |aasadaasdasa
» «kh l »l»ch lig[333]
ખાણ આદિ ધામિક આચાર। સેવાતા જ હાય છે. અને એ દ્વારા જ સહજ રીતે સાધુજીવનની તાલીમ મળી જતી હોય છે. એને ખીજાઓની જેમ જૈન સાધુજીવનની કઠેર ચ કઠણ લાગતી નથી. તેવા આત્માઓને પૂર્વનાં પુણ્ય અથવા સારા સારા જાગે છે. અને તેથી જૈન કુળમાં જન્મ અને નાની વયમાં ઉપરોકત કેટલાક નિયમાનું પાલન સુલભ બને છે. તેવી જ રીતે ખાલવયમાં દીક્ષા લેવાના કાડ જાગવા એ પૂત્રનાં સૌંસ્કાર અને પુણ્ય છે. જે ભાવ બીજાને જાગતા નથી યા તા મુશ્કેલીથી જાગે છે, તે જૈન કુળના મિષ્ઠપણાનું સૂચન કરે છે. ધનાઢ્ય ક્રેડપતિએ પણ દીક્ષા લે છે, તેા કઇ સંસારની અનેકવિધ સામગ્રીએ પાતાને અનુકૂળ મળી હોય, છતાં પણ દ્વીક્ષા લેવા સજ્જ બનતા હોય છે. આજકાલના ઇતિહાસ જ એ પ્રગટ કરી આપે છે કે, દીક્ષાનું સ્થાન કેવું ઊંચું છે! ધામધૂમથી પ્રભાવનાપૂર્વક દીક્ષાએ લેવાય છે. સંસારી કાય પ્રસંગેાએ તો કદાચ મિત્રા શુભેચ્છકેા કે સગાસંબધીઓ જ ભાગ લે છે, પણ દીક્ષા વખતે તેા સકલ સંધ અને વિરાટ માનવ-મહેરામણ પણ ભાગ લે છે, દીક્ષા લેનાર બાળક, યુવાન કે વૃદ્ધ હાય તે! પણ, તેના પ્રત્યે સૌ કાઇ આદરભાવથી નેતા હાય છે.
બાલ દીક્ષિતાની દીક્ષા સફળ :
એ તા પ્રસિદ્ધ જ છે કે, જે આચાર કે મૂળ થઇ ને મેાટી ઉમ્મરે ખળવાન દેખાય છે. ઘેાડુ પણ શીખેલા મોટી ઉમ્મરે અંગ્રેજી કડકડાટ
વાત છે.
જ્ઞાન નાની ઉમ્મરમાં શિખવાય, તે દાખલા તરીકે નાની ઉમ્મરે અંગ્રેજી ખાલી શકે છે, તે સૌના અનુભવની
સંસારના વિવિધ ભેાગે અને તેની ભાગમય હુવામાં દૂષિત થયેલા ચિત્તવાળા દીક્ષા લે, તેની દીક્ષા કરતાં આલદીક્ષિતાની દીક્ષા સુગમ બને છે; તેથી તે દીક્ષા ભુકતભાગ દીક્ષિત કરતાં વધારે સફળતાને વરે એ સિદ્ધ વસ્તુ છે. આ કારણથી જ જૈન શાસનની આય પર પરાની ઉજ્વલ શ્રમણુ સંસ્કૃતિને ટકાવી રાખવા માટે જ્ઞાની ભગવંતાએ આઠ વર્ષી વટાવી ગયેલા બાળકને દીક્ષા લેવાની છુટ આપી છે. એટલું જ નહીં, પણ તેના પર ખાસ ભાર મૂક્યા છે. પૂર્વે જે જે સમથ પ્રભાવક આચાય ભગવતા કે મુનિપુંગવા થઇ ગયા છે, તેમનાં જીવનચરિત્ર તપાસશે. તે તમને એ ખાખત અચૂક માલમ પડશે કે પ્રાયઃ તેઓ ૮ થી ૧૬ વર્ષ'ની ઉમ્મરે દીક્ષિત થયેલા હશે. સસાર ભાગવીને દીક્ષા લેવા કરતાં ખાલવયમાં લેવાતી દીક્ષા જીવનમાં અનેરો આનંદ
અને સ્મૃતિ
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
DE
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Lo
j
as destestosteosastostestosteste sa se sastesisestestastesteste dostade destacada deste deste deste stedesestestostech doststestosteste sesstedastestostesteedteste
બક્ષે છે. આથી બાલદીક્ષાનો વિરોધ એટલે એક દષ્ટિએ જિન શાસનને દ્રોહ કરવા બરાબર છે, એ જ ખ્યાલ ખાસ કરવા જેવો છે. મહાવ્રતે ગ્રહણ કરનાર બાલ મુનિને તે પછી હિંસા, અસત્ય, ચેરી, વ્યભિચાર, પરિગ્રહ જેવા અનિષ્ટ દોષોને અવકાશ જ કયાં રહે છે? જે આ મુદ્દો સમજે છે, તેને બાળદીક્ષા વિરોધને વિષય બની શકતી નથી. “બાળને દીક્ષા બાદ કૌતુક જાગે છે ? તે ગૃહવાસમાં પાછો આવે તે ?” એમ કહેવું અથવા તો આવા શ્રમણના આ જીવનની બાળલગ્ન વગેરે સાથે સરખામણી કરવી, એ વાહિયાત વાત નથી, તે બીજું શું છે ? આર્ય દેશમાં દીક્ષા જીવન પયત પાળવાની હોય છે, એ હકીકત જ છે. એમાં કોઈ પણ ફેરફાર શક્ય નથી, અને કેઈ ફેરફાર કરી શકે પણ નહિ.
કઈ એમ કહે કે, “હું અમુક સમય સુધી દીક્ષા પાળું. તે તેવાને દીક્ષા અપાય જ નહીં, પછી ભલેને તે દીક્ષા ન લે. એટલા માત્રથી કંઈ જિન શાસન વિચ્છિન્ન જવાનું નથી, કે શાસનનું અહિત થવાનું નથી. હા, એટલું ખરું કે, દીક્ષા લીધા પછી કઈ ભાગવતી દીક્ષાનાં વ્રત ન પાળી શકે, તે એથી એનું જીવન કંઈ એટલું નિમ્ન કેટિનું બની જતું નથી. તે ગૃહવાસમાં પાછો આવી જાય છે અને ત્યાં એની પાત્રતા મુજબ સામાજિક દરજો મેળવી લે છે. એવા દાખલા ભૂતકાળમાં થયા છે અને વર્તમાનમાં પણ દેખાય છે. વ્યવહારમાં પણ દેખાય છે કે, દેવાળું કાઢનારા હોવા છતાં કઈ વેપાર બંધ કરતું નથી. દીક્ષા અંગે કેઈ દાખલે બન્યું કે બને, તે તેથી આખા સમાજ ઉપર બાલદીક્ષા પ્રતિબંધ કરી શકાય જ નહીં.
" આમ છતાં ચગ્ય ગુરુ પાસે થતી બાલદીક્ષાઓ શાસનપ્રભાવનું કારણ છે, એ ચેકકસ છે. બાલદીક્ષાના વિરોધીઓ એમ કહેતા હોય છે કે, બાળક પુખ્ત વયનો થાય પછી દીક્ષા લે તે ?
સંસારને રાગ ત્યાગ વિના ન જાય.
પણ તેમને જ પૂછવા દે કે, એ બાળકનું ભાવિ કેવું? કેટલાં વરસ સુધી જીવશે, એ તમે કહી શકશે ? જે એ બાબત તમે “ના” એમ જવાબ આપશે, તે પછી આયુષ્ય ચંચળ છે, અને રોમેર વિલાસના વાયરા, ભેગોની આગ અને સુખશીલિયાપણાનું શિક્ષણ આગની જેમ મનુષ્યોને ભડકે બાળી રહ્યાં છે. તેની વચ્ચે વિશ્રાંતિસ્થાન જેવી, આત્માને પરમત્કર્ષ સાધવા માટેની વિરલ તક કે આ શાસ્ત્રાણાવિહિત દીક્ષા કેઈ પણ વયમાં સ્વીકારી શકવાને પવિત્ર હક્ક અવિચ્છિન્ન અને અબાધિત જ રહેવો ઘટે. અહીં આપણે એ ભૂલવું ન જોઈએ કે, સંસારના ભેગોને
2
આર્ય કથાગોમસ્મૃતિગ્રંથ પણ
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
des tech shot deste da se op speedste de de de de de de de de de teste de debch cht schobshop test stash ssbb[334]
રાગ
ત્યાગ વિના જતેા નથી. જ્યાં સુધી જાય નહિ, ત્યાં સુધી સંસારથી મુક્તિ ક્યારે? ભાગરાગના અનાદિ અનાદિ સસ્કારી જડમૂળથી ઉખેડવા માટે કેટલાય ભવેાના અભ્યાસની આવશ્યકતા છે. ખાળક ચાલતાં પડી જાય તે ચાલવાને અભ્યાસ છેડાવી શકાય નહીં. કાઈમાં વ્યકિતગત ત્રુટિઓ, સ્ખલનાઆહાય તા પણ આત્મપ્રગતિના આ મહામાગે વારવાર ચાલવાના અભ્યાસ જરાયે છેાડી શકાય નહીં. કોઇ એક વ્યકિતના દોષોને કારણે જાહેર અહિત કરાય નહિ, કે જેથી અનેક આત્માએ આલવયથી જ પવિત્ર સસ્કારી અને આચારોથી વંચિત બની રહે, અને અનેકની આત્મપ્રગતિ રૂધાઇ જાય. મેાક્ષરૂપ મહેલમાં પહેાંચવા મુમુક્ષુએ જે અપ્રમત્તયેાગથી ક્ષપકભાવે ગુણશ્રેણીના ઉચ્ચ અને ઉચ્ચતર પગથિયાં ચઢવાનાં છે, તેમાંનાં પાંચ પગ– થિયાં વટાવ્યા પછી છઠ્ઠું ગુણુઠાણું મુનિધમ'નું આવે છે. તે ગૃહવાસમાં રહી પ્રાપ્ત કરી શકાતું નથી, એ માટે તા સમિતિ વગેરે ગુણાની સપાટી પર પગલાં પાડી, દીક્ષાના પ્રથમ પગથિયે ચડવું જ જરૂરી છે. આ એક એક પગાથિયું ચઢે, તે માનવ ઉપર ઉપરના પગથિયે પહોંચે અને શ્રેણી માંડીને કેવળજ્ઞાન મેળવી મેાક્ષને પ્રાપ્ત કરી શકે છે.
જે આત્માએ અન્ય લિ'ગમાં કે અન્ય સચેાગામાં મેાક્ષને વર્યાં છે, તેમાં પણુ તેમણે પૂજન્મામાં પાળેલ દીક્ષા, તે પૂર્વે કરેલ તસ્વીકાર અને સુંદર અધ્યાત્મજ્ઞાનના અભ્યાસ જ મુખ્ય કારણ તરીકે રહેલ હાય છે.
દ્વારા કરેલ
આ બાબત સમજવા છતાં વિરાધીઓના એક જ સૂર હાય છે કે, ખાળક આ બધું શું સમજે ? પણ આજના વૈજ્ઞાનિક યુગમાં બાળકને જ્ઞાન અગર સમજ કેટલી હૈાય છે, તે તેા પ્રગટ જ છે! આજે ૧૩-૧૪ વર્ષના કિશારા મેટ્રિક ( S. S. C. ) પણ પાસ કરે છે. વળી અનેકવિધ અભ્યાસક્ષેત્રમાં તેમની બુદ્ધિના વિકાસ આપણે જોઈ શકીએ છીએ. એવા સમયમાં આપણા કેટલાક શ્રાવકો જો એમ કહે કે, અઢાર વરસની અંદરનાં ખાળે દીક્ષામાં શું સમજે, તે એ વિચારણા હકીકતા સાથે બંધબેસતી નથી.
આઠ વર્ષોંની વયે દીક્ષા લઈ શકાય છે અને બાલદીક્ષિત ગુરુકુલવાસમાં પ્રગતિ કરી શકે છે. એ ભવભીરૂ પરમપકારી શાસ્ત્રકારા જાણતા હતા, માટે જ તેમણે આવી આજ્ઞા કરી છે. આવી દીક્ષાઓ પણ મામાપની રજા વગર અપાતી નથી અને તેથી સામાજિક અહિતના પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થતા નથી. લેનાર સમજ અને ભાવથી દીક્ષા લે છે અને વડીલેા ખુશીથી તેનુ હિત સમજીને સમતિ આપે છે. એમને એમ રજા વગર તેા દીક્ષા અપાતી જ નથી. દીક્ષા તા દુલભ છે, તેથી દીક્ષા લેનારા પણુ અલ્પ હાય છે.
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
LOOS
lastedadadoslastestosteste sastadastadsbadestestostessadostastasestestese dada dasadasdasestestas desdestes dadasodesadostasosedosos estades esteso
બાલ દીક્ષાથી રાષ્ટ્રનું કલ્યાણ :
જે કોઈ સમાજસેવકે કે નાગરિકે યા રાષ્ટ્રના કે જાહેર સામુદાયિક કલ્યાણ માટે ઉત્સુક હોય, તેને બાલદીક્ષાના હિમાયતી બનવું જ જોઈએ. આજે મદ્યપાન ખુને, આપઘાત અને ગુનાઓ તેમ જ દુરાચારે વધી રહ્યા છે અને તેને અટકાવવા સરકારને પારવાર મુશ્કેલી પડે છે. અને તે કાર્ય માટે પિલિસે, કેટે, જેલ ઈત્યાદિ પાછળ કેટલા ખચ થતા હોય છે ? આ મુશ્કેલીમાંથી બચવું હોય તે સમાજવ્યસ્થા અને રાષ્ટ્રના હિત માટે બાલદીક્ષિતો ખૂબ જ ઉપયોગી પુરવાર થાય છે. કારણ કે બાળવયમાં તેવા અનિટોથી તેઓ દર રહેશે અને ભાવિમાં અને કેને તેઓ સાચા સુખને સન્માગ દેખાડનાર ધર્મોપદેશકો થશે. તેઓ ધર્મોપદેશ દ્વારા ભાવનાઓમાં પરિવર્તન લાવી ગુનાઓ અટકાવી શકે છે, એટલું જ નહિ પણ શ્રોતાઓના હદયમાં ઉત્તમ ગુણોનું આપણુ કરી સમાજને સ્વગના સુખે અપાવી શકે છે. દેશી સુવ્યવસ્થામાં ત્રષિઓનું કાર્ય ઉપાડી લેનાર આ દીક્ષિતેને મોટો હિસ્સો છે, એ ભૂલવું ન જોઈએ. આ બાબતમાં ગુજરાતમાં વિ. સં. ૧૨૩૦ માં અંત પામતે કુમારપાળ રાજાને શાસનકાળ યાદ કરવા જેવો છે. તે સમયના પ્રજાના સુખમાં હેમચંદ્રાચાર્ય જેઓ આઠ વર્ષે દીક્ષિત થયેલા હતા, તેમને ફાળો નાસૂને ન ગણી શકાય. આવાં અનેક દૃષ્ટાંતો ઈતિહાસમાં છે.
- દીક્ષાઓ તે સમજપૂર્વક જ લેવાતી કે અપાતી હોય છે. પણ માને કે, ઓછી સમજથી લેવાઈ તે સાધુજીવન જ એવી વસ્તુ છે કે, એ માર્ગે સાધકમુનિ આગળ વધતા જાય અને જ્ઞાન અને સમજ મેળવતે જાય. આ રીતે દીક્ષા લઈ અબૂજ જીવે જ્ઞાનધ્યાનના બળે મહાગી બન્યાના પણ અનેક દાખલાઓ જૈન શ્રમણ સંસ્થાના ઇતિહાસમાં ઉજજ્વલ અક્ષરથી ઝળહળે છે. તાત્પર્ય એટલો જ છે કે, વ્રત અને મહાવ્રતે અમૃત છે. ઓછી બુદ્ધિવાળે પણ શ્રદ્ધાભકિતવાળે માણસ એથી ઉત્તમ જીવન પ્રાપ્ત કરી શકે છે, એમાં શંકા નથી.
દીક્ષા વિરોધ સિવાય કરવા જેવું કરે ને?
બાળવયમાં લેવાયેલી દીક્ષા ચારિત્રનિર્માણમાં ખૂબ જ સહાયક છે, કેમ કે, બચપણથી સંયમ લેવાને કારણે ઇદ્રિ પર સહજ કાબુ, ગુરુજનેના નિગ્રહનું ઉત્તમ ફળ, અને શાસ્ત્રમર્યાદાનું પાલન સહજ બને છે. આનાથી આગળ જતાં મુનિ સંયમમાગમાં સ્થિર બની રહે છે. દીક્ષાના પ્રભાવથી તે કૌતુકો અને તેવાં નિમિ-તેમાંથી પણ બચી જાય છે. સહજ નિયમપાલન અને બ્રહ્મચર્યથી બળવાન બનેલો સાધુ સંયમમાં સહેજે સ્થિર થાય છે.
વરચિત કી શ્રી આર્ય કયાણા ગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
.....issuests to pubs ! boost 1.1-storestored-posted by possesed boosebecomeone[૩ ૭]
પણ ભુક્તભગ દીક્ષિતની સ્થિતિ એ પકવ બુદ્ધિનો હોવા છતાં વધારે મુશ્કેલીવાળી હોય છે. તેને પૂર્વના ભોગે કવચિત યાદ આવે છે, એટલે વધારે સંકલ્પશક્તિ વાપરી તેણે અસંયમની સામે લડવું પડે છે. એને ટકવાને પ્રબળ વૈરાગ્યનું સાધન હોય છે,
જ્યારે બાળમુનિને અભ્યાસ (ટેવ)નું સાધન વજકવચ જેવું હોય છે. તેમ છતાં, દીક્ષા લઈને હારી જનારની સંખ્યા અલપ હોય છે. દીક્ષાના કઠણ નિયમે અભ્યાસૌરાગ્યને સાધનથી સહેલા બને છે. તેની સચ્ચાઈનું આ પ્રમાણ જ બસ છે.
આજે કેટલાક જૈને પોતે જ બાલદીક્ષાને વિરોધ કરી પોતાની માન્યતાવાળાઓનું જૂથ ભેગું કરી સંઘના સંગઠનને નિર્બળ કરી નાખતા હોય છે. સ્વપક્ષને પ્રબળ કરવા શાસ્ત્રસંમત વાતોનો વિરોધ કરવાની તેમને સતત ચિંતા રહે છે. સમાજનાં બીજા અનિષ્ટો દૂર કરવાની વિચારણુ સુદ્ધાં તેઓ કરતા નથી. પોતાની મતિએ માન્ય કરેલી પ્રવૃત્તિઓમાં તેઓ તન-મન-ધનની શક્તિઓ લગાડે છે અને બીજાને લગાડવાને પ્રેરે છે. પણ તેઓ જે સંઘનું સંગઠન, સાધમિકેની ભક્તિ કે તેમના ઉદયની ચિંતા, ભવરગના નાશ માટે જિનમંદિર, ઉપાશ્રય આદિનું નિર્માણ કે જીર્ણોદ્ધાર, જિનાગની રક્ષા માટે શાસ્ત્રગ્રંથોનું લેખન-પ્રકાશન, ગ્રંથોનું રક્ષણ, બાળકોને ધાર્મિક, નૈતિક જ્ઞાન આપવા પાઠશાળાએ કરવા જેવી પ્રવૃત્તિઓમાં કેમ શક્તિ ખર્ચતા નથી, એ જોઈને અચરજ થાય તેવું છે. કોઈ બાલવયમાં દીક્ષા લે, તેથી સમાજનું કોઈ પણ અંશે અકલ્યાણ થવાનું નથી. વિ વિશેન તવ પ્રત્ર (જે વૈરાગ્ય થાય કે તરત જ દીક્ષા લેવી જોઈએ.) એ ઉપનિષદનું વચન પણ આ જ સત્યનું પ્રતિપાદન કરે છે.
સને ૧૯૫૫ માં પ્રભુદાસ પટવારીએ મુંબઈ સરકારના તા. ૧૬-૯-૫૫ ના ગેઝેટ (વિભાગ ૫) માં તથા મુંબઈ રાજ્ય વિધાન પરિષદમાં પણ બાલદીક્ષા પ્રતિબંધક બીલ રજુ કરેલ. તે વખતે જૈનોએ શાસ્ત્રીય બાલ દીક્ષાનાં સિદ્ધાંતની રક્ષા માટે ખૂબ જ જાગ્રતિ બતાવેલી. તે વખતના મુંબઈના મુખ્ય પ્રધાન (ભારતના ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાન) શ્રી મોરારજી દેસાઈએ પણ બાલ સંન્યાસ (દીક્ષા)ની તરફેણ કરેલી હતી. આ નીતિશાસ્ત્ર આ મુજબ કહે છે :
पूर्वे वयसि तत्कुर्यात् येन वृद्धः सुख वसेत् ।
____ यावज्जीवेन तत्कुर्यात् येनामुत्र सुख भवेत् ॥ પ્રારંભની વયમાં એવું કાર્ય કરવું જોઈએ કે જેનાથી વૃદ્ધાવસ્થામાં સુખે રહેવાય. અને આખી જિંદગી એવું કાર્ય કરવું કે જેથી પરલોકમાં સુખી રહેવાય.
જૈન સાધુઓના જીવનમાં આ શ્લોકનો સાક્ષાત્કાર થયેલો જોવા મળશે. બાલદીક્ષા ના વિરોધીઓ પાસે કોઈ સજજડ દલીલ હતી નથી
શ્રી આર્ય કયાણગોતમ સ્મૃતિગ્રંથ
DિE
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
જmewheredefended
Male defense det
erested frovidedthdhwans
બાલદીક્ષાના વિરોધીઓ આ જરૂર વિચારે
પૂર્વના પાપોદયને કારણે કેટલાક આત્માઓને સંસારમાં ખાવા માટે પણ ફાંફાં મારવાં પડતાં હોય છે. કુટુંબ પ્રતિકૂળ હોય, અનેકવિધ ઉપાધિઓ હોય, તો પણ તેને કઈ કહેઃ “અરે ભાઈ, આમ હેરાન થાય છે, તેના કરતાં દીક્ષા લઈ લે ને! આથી દુખે દૂર પણ થશે અને તારા આત્માનું કલ્યાણ પણ થશે.” આમ કહેવા છતાં તે માણસને દીક્ષા લેવાની રુચિ થતી નથી. તો દીક્ષા લેવાની, કઠણ વ્રતોથી જીવનને ઊજળું કરવાની વાત ક્યાં રહે? ત્યારે બાળકને બાલવયમાં સ્વેચ્છાએ પવિત્ર જીવન માટે મળતી વિરલ તકને ગુમાવવાનો ઉપદેશ કરનાર શ્રાવકે ન થવું જોઈએ. વળી માબાપે પણ પુત્રમેહમાં પડી બાળકનું કલ્યાણ રોકવું ન જોઈએ. ગામની કે કુટુંબની એક વ્યકિત થકી પણ ગામમાં કે કુટુંબમાં ધર્મભાવનાના સંરકારો ટકી રહેતા હોય એવું પણ ઘણે સ્થળે બને જ છે. દીક્ષા લેવાની ભાવના ક્યારે જાગે?
જેમને આયુષ્ય કર્મ સિવાયનાં બાકીનાં સાત કર્મોની સ્થિતિ ઘટીને અંતઃ કોડાકોડી (કોડને કોડ વડે ગુણતાં જે આવે તે ) ૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ સાગરોઅમથી ઊભી થાય, ત્યારે તેને જિનવચન પ્રત્યે આદર થાય. અંત કડાકડીમાં પણ બેથી નવ પોપમની ન્યૂનતા થાય, ત્યારે તેને શ્રાવકધર્મ પર રુચિ થાય. અને એ અંતઃ કડાકડી કાળમાં જ્યારે સંખ્યાતા સાગરેપમ સ્થિતિ ઓછી થાય, ત્યારે તેને સર્વવિરતિ ધર્મ ઉપર પ્રીતિ થાય છે. આ કર્મલઘુતાનું ભાગ્ય સર્વને સુલભ પણ નથી અને તેમાં આઠ વરસની વય વીત્યા પછી વયનો પણ પ્રશ્ન નથી. આયુષ્ય કોઈ વાર ક્રિોડ પૂર્વનું પણ હોય એવા વૃદ્ધો પણ દીક્ષા લે છે. ઋષભદેવ પ્રભુએ ૮૩ લાખ પૂર્વની ઉમ્મરે દીક્ષા લીધી હતી. ચારિત્ર મેહનીય કમને ક્ષપશમ થયો હોય, તે જ પુણ્યવંતને દીક્ષાની ભાવના થાય, પછી ભલે તે ૮ વર્ષને બટુક હોય કે ૬૦ વરસને બુઝર્ગ હોય, શ્રીમંત હોય કે દરિદ્ર હોય. શાસ્ત્રમાં વાત આવે છે કે, શ્રી કૃષ્ણ વાસુદેવ અને સમ્રાટ શ્રેણિક રાજાને દીક્ષા પ્રત્યે સંપૂર્ણ આદરભાવ હોવા છતાં પોતાને ચારિત્ર મેહનીય ઉદય હોવાથી તેઓ દીક્ષા લઈ શક્યા નથી.
ઉપર મુજબની સુવિશેષ કમલઘુતા થાય, ત્યારે જ સાધુ બની શકાય. આથી સાધુજીવન અને તેનાં ઉપકરણો ઘે-મુહપત્તિ–પાતરાં કાંઈ એમના એમ મળી જતાં નથી ! કેવું દુર્લભ છે સાધુજીવન માટે જ આ માનવભવમાં તેને મેળવવા યત્ન કરો.
જેન દીક્ષા અને બાલદીક્ષા એ શાસ્ત્ર સંમત દિવ્ય માગે છે. જેમાગમ અને ચરિત્રગ્રંથમાં એનાં અનેક પ્રમાણે ઉપલબ્ધ થાય છે. જેમાંથી કેટલાંક આ પ્રમાણે છે :
સાઉથ આ શ્રી આર્ય કયાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથો
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1)
સગીર દીક્ષા અંગેના શાસ્ત્રીય પુરાવા : પરમ તારક શ્રી જિનેશ્વરદેહના શાસનમાં ૮ વર્ષથી માંડીને ૭૦ વર્ષની વય પર્યરતના આત્માઓ દીક્ષા માટે ચોગ્ય છે. આ જ વાતને સાબિત કરનારા ૫૦ આગમ ગ્રંથના પુરાવા આ મુજબ છે :
(3)
-~-•••• . ••••••••••••••••••••••••••
“શ્રી પંચકલ્પ ભાગ્ય’માં ભાગ્યકાર મહર્ષિએ ૭મા પત્રની પ્રથમ પંડીમાં ફરમાવ્યું છે :
“શ્રી પંચવર્લ્ડમાં પણ લખ્યું છે: एएसि वयपमाणं, अट्ठ समाउत्ति वीअरागेहिं ! भणियं जहन्नयं खलु, उक्कोसेा अणवगल्लोत्ति ॥ १ ॥
૧૬ વર્ષની અંદરની વયને દીક્ષા માટે સગીર ગણાય છે. આ વાતની સાબિતી નીચેના શાસ્ત્રીય પુરાવાથી જણાય છે.
વાટોgિ-iટા–વી–-પત્ન––હાળિ–વિંવા | પરમાર-મમુ–સળીસમા બાયર્ની ? |
'
तहियं पढमदसाए, अट्ठमवरिसादि होति दिक्खा तु । सेसासु छसुवि दिक्खा, पब्भारादीसु सा ण भवे ॥२॥
“શ્રી પંચક૯૫ ભાગ્ય’ના ૧૩મા પત્રની બીજી પૂઠીમાં જણાવ્યું છે :
अपडिप्पुणो बालो, सेविसरिसूणो अहव अनिविट्ठो । अम्मापिउअविदिण्णो, ण कप्पती तत्थ वऽण्णत्थ ॥ १ ॥
• ••e soft offsed Medicted
શ્રી નિશીથ ભાષ્યમાં પણ ૮૪ માં પત્રની પ્રથમ પંડીમાં
“શ્રી નિશીથ ભાષ્યમાં પણ ૮૭ માં પત્રની બીજી પઠીમાં કહ્યું છે : अपडिप्पुण्णो बालो, विअट्ठवरिसूणो अहव अणिविट्ठा । अम्मापिअअविदिण्णे ण, कप्पती तत्थ वऽण्णत्थ ॥ १ ॥
the d
ishes,
ન આઝવિતાસા, કામવરિયા૨ે દ્વિવપડેવતા | સે, વિ છ૭ તિવાલા, પન્માદ્રિીમરે |
શ્રી જીવકલ્પ શૂણિ વિષમપદ વ્યાખ્યાનમાં પણ ૩૨ મા છે પાનામાં લખ્યું છેઃ
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
[અવત્ત]-અન્યસ્તો વયસા પોકરાયાં િયાવત્, તત્ત્વ પદ્મ
कूचवयः ।
(૪)
અપવાદે ૮ થી અંદરની વયવાળાને પણ દીક્ષા આપી શકાય, એ વાતની સાક્ષી પૂરતે આગમનેા પાઠઃ
उवसंते व महाकुले, णतिवमो व सन्निसिज्जतरे । अज्जाकारणजाते, बाले पव्वज्जऽणुन्नाया ॥ १ ॥
વા. પુ. પૃ. पंचकल्प भा० ६-२-१४
उवसंते व महाकुले, णादिवमो व सण्णिसेज्जतरे । अज्जाकारणजाते अणुन्नाया પાર્શ્વના || ૨ ||
નિ. મા. ૮૪-૧-૭
શાસ્ત્રમાં ૧૬ વર્ષાથી ઓછી વય સુધી જ આજ્ઞા સિવાય જો દીક્ષા આપવામાં આવે તે નિષ્ફટિકા એટલે ચારી ગણી છે, પણ ૧૬ વષઁથી અધિક વયવાળા માટે નહીં. જુએ આ વાતની સાક્ષી પૂરતા આગમના પાઠઃ ‘શ્રી પ’ચકલ્પ ભાષ્ય’ની ૧૩ મા પત્રની બીજી પૂઠીમાં કહ્યું છે
:
भयणा तेणगसद्द होती इणमो समासेणं ॥
जो सो अपडिपुण्णा, बिरट्ठवरिण अहव अणिविट्ठा । तं दिक्खिन्तऽअविदिण्णं, तेणो परता अतेणो तु ॥
આઠ વષઁથી અંદરની વયવાળા માળકે દીક્ષાને અચેાગ્ય છે, એ વાતનુ' સ્પષ્ટીકરણ કરતા આગમના પાઠ : बंभस्स वयस्स फलं अयगोले चेव होति छक्काया । रातीभत्ते
चारग
अजसंतराए य વ વધેા || ||
बंभस्स वयस्स फलं, णिसिभत्तम तराए चारग
શાસ્ત્રમાં ૧૬ વર્ષ થી અધિક વયવાળા મુમુક્ષુ આત્માઓ કોઇને પણ પૂછ્યા વગર સહ દીક્ષા સ્વીકારી શકે છે, પૂર્વે આવા અનેક દીક્ષિત થયેલાએ શ્રી જન શાસનના કથાસાહિત્યમાં તેા પ્રાય: પ્રત્યેક ગ્રંથમાંથી મળી શકે છે; એટલું જ નહીં, પણ પૂ. આગમ ગ્ર'થામાં પણ સખ્યાબંધ ઉદાહરણા મળી આવે છે, જેની અંશતઃ નોંધ નીચે
પ્રમાણે
[૧] શ્રી ઉત્તરા॰ સૂત્ર :
અધ્યયન
પૃષ્ઠ
૧
૧
૨
२
निशीथ भाष्य ८४-१-३
अयगोले चेव होति छक्काया | अजसो य નિબંધો || || पंचकल्प मा० ६-२-६
:
૧૦
૨૭
૩૦
[ભાવદેયા વૃત્તિ]
નામ
હલ્લ અને વિહલ્લ શ્રેષ્ઠિ પુત્ર
ચાર વિષ્ણુકાની દીક્ષા
એક રાજપુત્રની દીક્ષા
[3/0]hhabeleries
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
અધ્યયન
5. ૫૯
નામ શ્રી “સ્કન્દક’ નામના રાજપુત્રની પાંચ સો ભાવકો સાથે પ્રવજ્યા રાજપુત્રની દીક્ષા
httegosfe .
७४
• •
૧૪
નામ
૧૮
[૪] શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર બૃહદ વૃત્તિ :
પૃષ્ઠ નામ
૮૯ ચારવણિયની દીક્ષા [૫] શ્રી ભગવતીજી સૂત્ર ભાગ બીજો : પૃષ્ઠ
નામ ૪૫૮ શ્રી ઋષભદત્ત વિપ્ર અને પત્ની દેવાનંદાની દીક્ષા
૫૧૮-૧૯ શ્રી શિવરાજર્ષિની દીક્ષા [૬] શ્રી ત્રિષષ્ઠિ શલાકા પુરુષ ચરિત્ર :
પર્વ પૃષ્ઠ ૧ ૭૧ ચાર હજારની દીક્ષા ૧ ૯૧ ૧૧૯૯ જણની દીક્ષા
શ્રી નમિ અને વિનમિની દીક્ષા ૯૮ ભાઈઓની દીક્ષા
દશ હજાર રાજાઓની દીક્ષા ૨ ૯ એક રાજાની દીક્ષા ૧૦૨
એક રાજાની દીક્ષા ૧૦૮ અનેક રાજાઓ, સામંત અને
મંત્રીઓની પોતાના પુત્રો સહિત દીક્ષા ૧૧ શ્રી વિશ્રવણની દીક્ષા ૭ ૨૮ શ્રી આનંદમાળીની દીક્ષા
૭ ૪૧ શ્રી વજુબાહુ આદિ ૨૮ ની દીક્ષા , - ૭ ૧૨૨ શ્રીમતિ સીતાજીની દીક્ષા
૭ ૧૨૬ શ્રી લક્ષ્મણજીના ૨૫૦ પુત્રોની દીક્ષા
પુરોહિતની દીક્ષા ૩૦૨ છ આત્માઓની દીક્ષા ૧૮ ૩૩૭ દશ હજાર રાજાઓની દીક્ષા
૩૪૮ શ્રી સનકુમાર ચકવતીની દીક્ષા ૩૫૧
ચાર હજાર રાજાઓ સાથે ઈન્દુષણ
અને બિન્દુષણની દીક્ષા ૧૮ ૩૭૯ શ્રી દશાર્ણભદ્ર રાજાની દીક્ષા [૨] શ્રી કલ્પસૂત્ર સુબોધિકા : વ્યાખ્યાન પૃષ્ઠ
નામ ૧ ૧૭ એક હજાર આઠ વણિક પુત્ર સાથે
શ્રી કાર્તિક શેઠની દીક્ષા ૧૧૮ શ્રી ઈન્દ્રભૂતિ આદિ ચાર
હજાર ચાર સો (૪૪૦૦)ની દીક્ષા ૮ ૧૬૧ શ્રી સચ્યભવ સ્વામીની દીક્ષા
શ્રી સ્થૂલભદ્રજીની દીક્ષા
શ્રી ધનગિરિજીની દીક્ષા [3] શ્રી ઉપદેશમલા : પૃષ્ઠ
નામ ૯૪ ચાર ગોવાળિયાઓની દીક્ષા ૧૬૫ સગર્ભા પત્નીને મૂકીને દીક્ષા
• wife ofeses.sof-dest.Rs.good defd.se
૧
૧૮૦
૦ ૦
stefore for thosettestedteele
૮ ૯
૮
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૭ ૧૨૯
શ્રી રામચંદ્રજીના બે પુત્રોની દીક્ષા સેળ હજારની દીક્ષા અનેકની દીક્ષા અનેકની દીક્ષા શ્રી આદ્રકુમારની દીક્ષા એક ખેડૂતની દીક્ષા
૧૦
૧૬૩ ૯૪-૯૫
૧૧૮
કિઝરી જાનન ......
૧૦
[3] આ ઉપદેશમલા : પૃષ્ઠ
નામ ૧૬૫ શ્રી વજસ્વામીની દીક્ષા. (ઝગડો રાજદરબાર) [૪] શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર બૃહદ વૃત્તિ :
૯૦ માતા-પિતા સાથે બાળકની દીક્ષા. ૯૫ બાપ સાથે બાળકની દીક્ષા.
૮૭ પિતા સાથે બાળકની દીક્ષા [૫] શ્રી ત્રિષષ્ઠિ શલાકા પુરુષ ચરિત્ર : પર્વ પૃષ્ઠ ૧ ૯૧ ઘણાં બાળકની દીક્ષા ૨ ૧૦૮ ઘણાં બાળકોની દીક્ષા ૭ ૭૧ બાળ મુનિને પ્રસંગ ૯ ૧૪૮ ઘણાં બાળકોની પ્રવજ્યા
.
શ્રી જિન શાસનમાં ૮ થી ૧૬ વર્ષની વય સુધીના સગીરને, તેમના માતા પિતાદિકની સંમતિથી દીક્ષા આપવાનું સ્પષ્ટ વિધાન છે. એને અનુસારે પૂર્વે સગીર દીક્ષાઓ સંખ્યાબંધ થયેલ છે. તે પૈકીનાં અંશતઃ ઉદાહરણે અમુક શાસ્ત્રોમાંથી અહીં જણાવ્યાં છે: [૧] શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર [ભાવેદેવીયા વૃત્તિ] : અધ્યયન પૃષ્ઠ
નામ ૨ ૨૬ પોતાના પુત્ર સાથે હસ્તિમિત્ર શ્રેષ્ઠીની દીશા ૨ ૨૮ પુત્ર સાથે ધન મિત્રની દીક્ષા ૨ ૩૧ (અરહજ્ઞક) નામના પુત્ર સાથે માતા અને
પિતાની દીક્ષા ૨ ૫૪ શ્રેષ્ઠીપુત્રની દીક્ષા ૨ ૫૫ સોમદત્ત અને સોમદેવની દીક્ષા ૧ ૩૪૨ પિતા સાથે બાળપુત્રની દીક્ષા [૨] શ્રી ક૯પસૂત્ર સુબોધિકા : વ્યાખ્યાન પૃષ્ઠ નામ
૮ ૧૬૮ શ્રી વજસ્વામીજીની દીક્ષા
......
દઢ પ્રહારો કરનાર દઢપ્રહાર, ઘોર હિંસા કરનાર અજુનમાળી અને ચોરી કરનાર પ્રભવ વગેરે અધમ આત્માઓને પણ તે તે આત્માઓના ઉદ્ધારને કાજે એક શુભ આશયથી જ પરમ ઉપકારી એવા મહાપુરુષોએ દીક્ષા આપ્યાનાં અનેક ઉદાહરણો શાસ્ત્રમાં મળી આવે છે. તેમાંનાં કેટલાંક આ પ્રમાણે છે :
.sofessessonsoon severstones
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર ઃ
અધ્યયન ૪
议
નામ ૫૮ પ્રતિદિન ૭ પુરુષ અને એક સ્ત્રી એમ સાત જણના ઘાત કરનાર શ્રી અર્જુનમાળીની દીક્ષા અને તેના પ્રતાપે મુકિત ૧૫૭ બંધુઘાતકની દીકા
૪
[] શ્રી ઉપદેશમાલા :
પૃષ્ઠ
૫૪
નામ
દ્રમકની દીક્ષા
આત્મઘાત કરવા તૈયાર થયેલાની દીક્ષા
૧૦૦
૧૩૮–૧૩૯ ચારના અધિપતિની દીક્ષા
૧૪૧
પતિ-મુનિના ઘાત કરનારી પત્નીની પ્રવ્રજ્યા
૧૫૫-૧૫૬ તિવેષ પરના દોષભાવથી મુનિને મહાભયંકર આપત્તિમાં મૂકનારની દીક્ષા
૨૧
૯૭
૧૭૬
આત્મઘાત માટે સજ્જ થયેલાની દીક્ષા
૨૨૪ મુનિઘાતકની દીક્ષા ૨૮૮-૮૯-૯૦ ‘શ્રી, બ્રાહ્મણ, માળ અને ગાય' એ ચારની હત્યા કરનાર દૃઢપ્રહારીની દીક્ષા સંયમથી પતિત થયેલી સ્ત્રીની દીક્ષા
૩૭૩
[3] શ્રી ત્રિષષ્ઠિ શલાકા પુરુષ ચરિત્ર:
વ
પૃષ્ઠ
.
૧૦
નામ
ન્
મરવાને તૈયાર થયેલ શ્રી નર્દિષણની દીક્ષા
પાંચ સે। સામ`તાની દીક્ષા
卐
જ્ઞાનીઓના હસ્તે દીક્ષિત થયેલા આત્માએ પણ પતિત થયેલા છે અને પતિત થયેલામાંથી કેટલાકએ અનેક આત્માએને સન્માર્ગે ચઢાવેલા છે. જુએ
:
[1] શ્રી ઉત્તારા૦ સૂત્રઃ
અ
પૃષ્ઠ
૧૧૯
3
૩
૩
૩
૩
૩
3
૧
૧૦
""
૧૦
૧૦
૧૨૧
૧૨૨
૧૨૫
૧૩૧
""
[૨] શ્રી ત્રિષષ્ઠિ શલાકા પુરુષ ચરિત્ર:
પવ
પૃષ્ઠ
નામ
૯૧
૯૪-૯૫
નામ
જમાલી
તિગુપ્ત
આષાઢાચાય
અશ્વમિત્ર
હરે
રહગુપ્ત
ગાષ્ઠામાહિલ
શિવભૂતિ
મરીચિની દીક્ષા
ન દિષણની દિક્ષા
આર્દ્ર કુમારની દીક્ષા ખેડૂતની દીક્ષા
bloodenboscheesha [3/5]
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ રીતે કેટલાક શાસ્ત્રીય પુરાવા જોયા પછી તારક જૈન શાસનની પરંપરાને ટકાવી રાખનારા લઘુ વયમાં દીક્ષિત થયેલા અને જૈન ઈતિહાસનાં સુવર્ણ પૃષ્ઠમાં ચમકેલા પૂ. આચાર્ય ભગવંતની નામાવલી જોઈએ.
૨૪]
વિકમની ૧૧ મી સદીના પૂર્વીથી ૨૦મી સદીના પૂર્વા સુધીમાં થયેલા કેટલાક
સગીર દીક્ષિતેની સંવતવાર નામાવલિ આચાર્યનું નામ
ગછ જન્મ સંવત દીક્ષા સંવત દીક્ષા સમયની આચાર્ય પદ
Pedestros-feet...so
:
૧૨૯૯
Dી આ શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
(૧) આઇ શ્રી દેવસૂરિ મ. (વાદિદેવ)
૧૧૪૩ ૧૧૫૨ (૨) કલિકાલસર્વજ્ઞ આ૦ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ મ. ૧૧૪૫ ૧૧૫૪
અંચલગરછ ૧૨૧૮ ૧૨૩૭ શ્રી અજિતસિંહસૂરિ મ૦ , ૧૨૮૩ ૧૨૯૧ આઇ શ્રી દેવેન્દ્રસિંહસૂરિ મ.
૧૩૦૬ આ૦ શ્રી સોમપ્રભસૂરિ મ. તપગચ્છ ૧૩૧૦ ૧૩૨૧ આઇ શ્રી ધર્મપ્રભસૂરિ મ અંચલગચ્છ ૧૩૩૧ ૧૩૪૧ આ શ્રી સિંહતિલકસૂરિ મ.
૧૩પર ૯) આઇ શ્રી મહેન્દ્રપ્રભસૂરિ મ.
૪ ૧૩૬૩
૧૩૭૫ (૧૦) આઇ શ્રી જિનપદ્ધસૂરિ મ
ખરતરગચ્છ ૧૭૭૨ ૧૩૭૮ (૧૧) આ૦ શ્રી જયાનંદસૂરિ મ. ૧ તપગચ્છ ૧૩૮૦ ૧૩૯૨ (૧૨) આ૦ શ્રી દેવસુંદરસૂરિ મ.
૧૪૦૪ (૧૩) આ૦ શ્રી મેરૂતુંગસૂરિ મ0:
અંચલગચ્છ ૧૪૦૩ ૧૪૧૦ (૧૪) આ૦ શ્રી જ્ઞાનસાગરસૂરિ મ. • • • • તપગચ્છ ૧૪૦૫ : ૧૪૧૭ (૧૫): આ૦ શ્રી કુલમડનસૂરિ મ.
છ ૧૪૦૯ • • ૧૪૧૭ (૧૬) આઇ શ્રી સોમસુંદરસૂરિ મ.
, ૧૪૩૦ ૧૪૩૭
૦ ૧ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૮ ૮ ૯ ૧ ૧ ૨
૧૩૪૫
:
some of the whole life
૧૧૭૪ ૧૧૬૬ ૧૨૬૩ ૧૪૧૪ ૧૩૨૩ ૧૩૩ર ૧૩૫૯ ૧૩૯૫ ૧૩૯૩ ૧૩૯૦ ૧૪૨૦ ૧૪૨૦ ૧૪૨૮ ૧૪૪૧ ૧૪૨૨ ૧૪૫૭
>
૧૩૯૬
of the who
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી આર્ય કલ્યાણ ગૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ છે
આચાય નું નામ
(૧૭) આ૦ શ્રી જયકીર્તિસૂરિ મ૦ (૧૮) આ૦ શ્રી મુનિસુંદરસૂરિ મ૦ (૧૯) આ૦ શ્રી રત્નશેખરસૂરિ મ૦ (૨૦) આ॰ શ્રી લક્ષ્મીસાગરસૂરિ મ૦ (૨૧) આ૦ શ્રી સિદ્ધાંતસાગરસૂરિ મ૦ (૨૨) આ૦ શ્રી ભાવસાગરસૂરિ મ૦ (૨૩) આ૦ શ્રી પાર્શ્વ ચદ્રસૂરિ મ૦ (૨૪) આ૦ શ્રી આનંદવિમલસૂરિ મ૰ (૨૫) આ૦ શ્રી ગુણનિધાનસૂરિ મ૦ (૨૬) આ૦ શ્રી વિજયદાનસૂરિ મ૦ (૨૭) આ૦ શ્રી સૌભાગ્યહ`સૂરિ મ (૨૮) આ૦ શ્રી સમરચંદ્રસૂરિ મ૦ (૨૯) આ૦ શ્રી સામવિમલસૂરિ મ॰ (૩૦) જગદ્ગુરુ આ૦ શ્રી હીરવિજયસૂરિ (૩૧) આ૦ શ્રી જિનચંદ્રસૂરિ મ૦ (૩૨) આ૦ શ્રી આનંદસામસર મ૦ (૩૩) આ૦ શ્રી વિજયસેનસૂરિ મ૰ (૩૪) આ૦ શ્રી હેમસોમસૂરિ મ (૩૫) આ૦ શ્રી કલ્યાણુસાગરસૂરિ મ૦ (૩૬) આ૦ શ્રી વિજયદેવસૂરિ મ૦ (૩૭) આ૦ શ્રી વિજયાણ દસૂરિ મ૦ (૩૮) આ૦ શ્રી વિજયસિંહસૂરિ મ
મ
ગચ્છ
અ’ચલગચ્છ
તપગચ્છ
તપગચ્છ
તપગચ્છ
'ચલગચ્છ
અચલગચ્છ
નાગપુરીય તપગચ્છ
તપગચ્છ
અંચલગચ્છ
તપગચ્છ
લઘુપૌષાલિકગચ્છ પાર્શ્વચંદ્રસૂરિગચ્છ લઘુપૌષાલિકગચ્છ
તપગચ્છ
૧૫૫૩
૧૫૫૫
૧૫૬૦
૧૫૭૦
૧૫૮૩
૧૫૯૪
૧૫૯૬
તપગચ્છ ૧૬૦૪
૧૬૨૩
૧૬૩૩
૧૬૩૪
૧૬૪૨
,,
લઘુપૌષાલિકગચ્છ
લઘુપૌષાલિકગચ્છ અંચલગચ્છ
તપણ
જન્મ સ.
""
તયગા
૧૪૩૩
૧૪૩૬
૧૪૫૭
૧૪૬૪
૧૫૦૬
૧૫૧૦
૧૫૩૭
૧૫૪૭
૧૫૪૮
૧૬૪૪
દીક્ષા સ. દીક્ષા વખતે આચાય પદ્મ
વય
૧
७
૧૪૪૪
૧૪૪૩
૧૪૬૩
૧૪૭૦
૧૫૧૨
૧૫૨૦
૧૫૪૬
૧પપર
૧૫૫૨
૧૫૬૨
૧૫૬૩
૧૫૭૫
૧૧૭૪
૧૫૯૬
૧૬૦૪
૧૬૦૧
૧૬૧૩
૧૬૩૦
૧૬૪૨
૧૬૪૩
૧૬૫૧
૧૨૫૪
દ
૬
દ
૧૦
→
૫
૪
૧૫
૪
૧૩
૫
લ
७
૯
૧૪૬૭
૧૪૭૮
૧૫૦૨
૧૫૦૮
૧૫૪૧
૧૫૬૦
૧૫૬૫
૧૫૭૦
૧૫૮૪
૧૫૮૭
૧૫૮૩
૧૬૦૪
૧૫૯૭
૧૬૧૦
૧૬૧૨
૧૬૨૫
૧૬૩૫
૧૬૪૯
૧૬૭૬
૧૬૪૧
hiteshbhatthaththchhs[૪૫]
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1710 9 10 1745 - 1750 T346leases of devoteeded forest stoff-sessoloses so wested fes CODE ના શ્રી આર્ય કયાણા ગામસ્મૃતિગ્રંથ આચાર્યનું નામ ગચ્છ જન્મ સં. દીક્ષા સં દીક્ષા વખતે આચાર્યપદ (39) આ૦ શ્રી વિજયતિલકસૂરિ મ. આનંદસૂરિગ૭ 1655 1664 9 1673 (40) આ૦ શ્રી વિજયપ્રભસૂરિ મ. તપગચ્છ 1677 1686 (41) આ૦ શ્રી વિજયરાજસૂરિ મ. આનંદસૂરિગચ્છ 1978 1689 1704 (2) આ. શ્રી જ્ઞાનવિમલસૂરિ મ. તપગચ્છવિમળ શાખા] 194 1772 1748 (43) આ૦ શ્રી અમરસાગરસૂરિ મ. અંચલગચ્છ 1694 - 1705 1715 (44) આ૦ શ્રી વિજયમાનસૂરિ મ. આનંદસૂરિગચ્છ 1707 1719 1736 (45) આ૦ શ્રી વિજયરત્નસૂરિ મ. તપગચ્છ 1719 1717 1732 (46) આ૦ શ્રી લક્ષ્મીસાગરસૂરિ મ. તપગચ્છ સાગર શાખા) 1728 1736 (47) આ૦ શ્રી જિનચંદ્રસૂરિ મ. ખરતરગચછ 1729 1737 1785 (48) આઇ શ્રી નેમિચંદ્રસૂરિ મ. નાગપુરીય તપગચ્છ 1731 1740 (49) આ૦ શ્રી વિજયક્ષમાસૂરિ મ. તપગચ્છ 1732 1739 1773 (50) આ શ્રી કનકચંદ્રસૂરિ મ. નાગપુરીય તપગચ્છ 1746 1757 179 (51) આ૦ શ્રી વિદ્યાસાગરસૂરિ મ. અંચલગચ્છ 1747 1756 1762 (2) આઇ શ્રી ઉદયસાગરસૂરિ મ. 1763 1777 - 1797 (53) અશ્રી કાર્તિકસાગરસૂરિ મ. 1796 1809 1823 (54) આ૦ શ્રી જિન મુક્તિસૂરિ મ. ખરતરગચ્છ 1803 1815 (55) આ૦ શ્રી બ્રાતૃચંદ્રસૂરિ મ. નાગપુરીય તપગચ્છ 1803 - 1815 12 1823 (56) આ. શ્રી વિવેકચંદ્રસૂરિ મ. 1820 1837 (57) આ૦ શ્રી જિનઉદયસૂરિ મ. ખરતરગચ્છ 1832 - 1843 11 1875 (58) આ૦ શ્રી મુક્તિસાગરસૂરિ મ. અંચલગચ્છ 1857 10. 182 (59) આ૦ શ્રી રત્નસાગરસૂરિ મ. 1892 1905 13 1914 નોંધ : વાંચનમાં દ્રષ્ટિગોચર થયેલ ઉદાહરણોની નેંધ અત્રે આપેલ છે. આ સિવાય પણ સંખ્યાબદ્ધ અનેક ઉદાહરણે પ્રાપ્ત થાય છે.) 14 ::. 13 12 s oded the WWW.jainelibrary.org