Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ te | * : Chinu Sk che. '' AT che, ja che. 16. sAhityasamAlocaka zrI jugalakizora mukhtAra yugavIra" bhUmikA : vartamAna zatAbdInA prAraMbhamAM jaina saMskRti, jaina sAhitya ane jaina samAjanI tana-mana-dhanathI ekaniSThApUrvaka sevA karI potAnA jIvanane suyazanI sugaMdhathI suvAsita karanAra paMDitavarya zrI jugalakizorajI mukhanAra jaina samAjamAM eka vidvAna sAhityakAra ane sAhityasamAlocaka tarIkenI potAnI amITa chApa mUkatA gayA che. dhanecchA ke mAnecchAnI lezamAtra paNa paravA karyA vinA, kevaLa kartavyabuddhithI teo jinavANInI je sevA karI gayA che te kharekhara advitIya ane adbhuta che! teoe racelI "merI bhAvanA" yugo-yuga sudhI janamAnasamAM amara raheze, emAM lezamAtra zaMkAne sthAna nathI ! prAcya vidyAnA eka uttama saMzodhaka, eka saphaLa samAlocaka, saMpAdaka tathA sAhityalekhaka tarIke paMDitazrI jainasaMskRti para anekavidha upakAra karI gayA che. bIjI zatAbdImAM thayela mahAna digaMbara AcAryazrI samantabhadranA ananya cAhaka zrI mukhtArajI zrI samastabhadra AcAryanA sAhitya tathA jIvanane prakAzamAM lAvavAmAM ananya phALo ApatA gayA che. satata sAta dAyakAo sudhI anekavidha sAhityasRjana karI paMDitaprakhara zrI jugalakizora mukhtAra potAnuM "yugavIra' upanAma sArthaka karI gayA che. 121
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ arvAcIna jaina jyotirdharo janma, bALapaNa ane zikSaNa : vikrama saMvata 1934nA mAgasara suda agiyA rasanA roja zrI jugalakizorajIno janma caudharI nathumala jaina agravAlanI dharmapatnI zrImatI bhoIdevI jaina agravAlanI kUkhe sarasAvA(jillo : sahAranapura, u. pra.)mAM thayo hato. 122 pAMca varSanI uMmarathI ja urdU-phArasInA zikSaNano AraMbha thayo. sAthe-sAthe pATha zALAmAM hindI tathA saMskRtano abhyAsa paNa karavA lAgyA. bALaka jugalakizorane abhyAsa karAvatA maulavIsAheba bALakanI vilakSaNa pratibhA joI Azcaryacakita thaI jatA ane vicAratA ke A bALakanI dhAraNA-zakti ane tarka-zakti jarUra koI daivIpradAna che. tenI zaktio sAce ja koI sAdhAraNa bALaka karatAM viziSTa hatI. urdUphArasInuM je jJAna prApta karatAM sAdhAraNa bALakane dasa varSa lAge te jJAna bALaka jugalakizore thoDAMka ja varSomAM prApta karI lIdhuM. maulavIsAheba bIjAM bALakone bhaNAvatAM, jugalakizoranuM udAharaNa ApatAM kahetA ke A bALakane juo, tenI tarkazakti keTalI viziSTa che ! kadAca pUrvajanmanI koI viziSTa sAdhanAnA baLe ja bALaka jugalakizorane uttama kSayopazama ane maulika citananI kSamatA prApta thaI haze ! temane bhaNavAno eTalo badho zokha hato ke tyAMnA posTamAstara zrI. bAlamukuMda pAse navarAzanA samayamAM teo aMgrejI paNa zIkhatA. A badhAnI sAthe jainazAstrano abhyAsa paNa jaina pAThazALAmAM thato. pAMcamA dhoraNa sudhI sarasAvAnI skUlamAM abhyAsa karI teo gavarnmenTa hAIskUla, sahAranapuramAM dAkhala thayA ane tyAM nava dhoraNa sudhI abhyAsa karyo. tyArabAda prAiveTa rIte dasamA dhoraNanI parIkSA pAsa karI. jugalakizorajI pratidina jaina-zAstrano atyaMta zraddhAbhaktipUrvaka pATha karatA. sarasAvAmAM potAnI nAnI uMmarathI ja dazalakSaNI parvamAM zAstravAMcana karatA. abhyAsa karatAM karatAM ja 13-14 varSanI uMmare temano vivAha thaI gayo hato ane nAnapaNathI ja temane gRhasthI banI javuM paDayuM hatuM. sarasAvAnI jaina pAThazALAmAM abhyAsa karatAM karatAM temaNe lekhana-pravRttino paNa AraMbha karI dIdho hato. AraMbhamAM jaina gaeNjheTa'mAM teo lekha lakhatA rahyA. dhIredhIre temanI kAvyazakti paNa prasphurita thavA lAgI. solApurathI prakAzita thayelo 'anitya paMcAzata' grantha temane khUba gamI gayo ane teno temaNe turata ja hindI padyAnuvAda paNa karI dIdho hato, jugalakizoranI jJAnapipAsA ghaNI tIvra hatI, patnInA AvyA pachI temanI pratibhA vadhAre camakI UThI ! temanA jJAnArjanamAM patnIno sahayoga paNa ghaNo sarasa rahyo. sarasAvAnI hakIma ugrasenanI pAThazALAmAM temaNe hindI tathA saMskRtano abhyAsa karyo. janmajAta medhAnA prabhAve thoDAka ja parizramathI hindI-saMskRta para temaNe dhaNo sAro adhikAra prApta karI lIdho. saMskRta bhASAnuM jJAna prApta thatAM ja temanI abhiruci
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityasamAlocaka zrI jugalakizora mukhtAra 'mugavIra' jainazAstronA adhyayana tarapha vaLI. tenA phaLasvarUpe ratnakAMDa zrAvakAcAra, tArthasUtra, bhaktAmarastotra Adi prAraMbhika dharmagraMtho temaNe nAnI vayamAM ja kaMThastha karI lIdhA hatA. paurANika dharmagraMthonA svAdhyAyathI aneka aitihAsika jijJAsAo paNa temanA aMta:karaNamAM utpanna thaI, je AgaLa jatAM aitihAsika saMzodhananA kSetramAM anekavidha pradAna karI gaI! temanuM jaina vADmayanuM jJAna uttarottara puSTa tathA parivartita thatuM rahyuM. 123 sahAranapuranI sarakArI skUlamAM 9 dhoraNa sudhI aMgrejInuM zikSaNa lIdhA pachI eka prasaMga banatAM temaNe acAnaka skUla choDI dIdhI ! jugalakizora haMmezAM niyamita jainazAstrono abhyAsa karatA. chAtrAvAsanA je rUmamAM teo rahetA, te rUmanI bahAra temaNe bAraNA para lakheluM "None is allowed to enter with shoes." teo potAnI rUmamAM koIne paNa bUTa-caMpala paherIne AvavA detA nahi. emanA rUmamAM zAstragraMtho haMmeza rahetA. jinavANIno avinaya-- ajJAtanA na thAya te mATe temaNe Avo niyama rAkhelo. eka divasa eka musalamAna vidyArthI jugalakizoranI nA pADavA chatAM temanI rUmamAM caMpala paherIne ghUsau gayo. nIDara jugalakizo2e tene dhakko mArIne bahAra kADhayo. te musalamAna vidyArthIe pradhAnAdhyApakane jugalakizora viruddha phariyAda karI. pradhAnAdhyApaka te vidyArthIno pakSa laI jugalakizorane Arthika daMDa karyo. svAbhimAnI jugalakazora A ghaTanAthI atyaMta vicalita thaI gayA ane skUla choDI dIdhI. tyAra pachI temaNe prAiveTa rIte parIkSA pAsa karI. nAnapaNathI ja temanA jIvanamAM vaNAyelI satyaniSThA ane tene AcaraNamAM mUkavA mATe je kAMI karavuM paDe te karI chUTavAnI pUrNa taiyArI-A prasaMgamAM dRSTigocara thAya che. A ghaTanAthI kizora jugalakizorane satya mATe ahiMsAtmaka saMdharSa karavAnI uttama preraNA ane dRDha saMkalpazakti prApta thayAM; temaja jinavANInI rakSA mATe badhuM ja karI chUTavAnI bhAvanA paNa dRDhapaNe utpanna thaI. sAhityaracanAnI prAthamika bhUmikAmAM lakhAyelA sarasvatInA virala putra jugalakizorajInA prAraMbhika lekho Aje aprApya che. paraMtu temanI eka racanA jenuM prakAzana 8 me, I. sa. 1896mAM 'jaina gaeNjheTa'mAM prakAzita thaI hatI, te upalabdha che. A lekha parathI spaSTapaNe jANI zakAya che ke zrI. jugalakazorajImAM zaizava-avasthAthI ja aMtarjyoti pragaTa thaI cUkI hatI. A aMtati vaDe temane jaNAyuM ke bhAratanA durbhAgyanuM kAraNa avidyA, asaMgaThana ane mAnya AcAryonAM vacano pratyeno lokono upekSAbhAva che. jyAM sudhI A mULa kAraNono nAza nahi thAya tyAM sudhI deza svataMtratA prApta karI zakaze nahi ke jJAna-vijJAnamAM prati thaI zakaze nahi. temaNe potAnI eka racanAmAM lakhyuM che ke prAcIna yugamAM bhArata jagadgurunA sthAne birAjatuM hatuM. paNa Aje ajJAna ane asaMgaThananA kAraNe tenuM A pada luptAvasthAne prApta thayuM che. vizvanA mAnacitra para tenuM A pada puna: sthApita karavA yuvakoe saMgaThita thaI dezotthAnanA kAryamAM dRDhAMkalpI thavuM joIe.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 arvAcIna jaina jyotirdharo jIvanamAM eka navo vaLAMka : jugalakizoranA jIvanane kavitA tathA gaveSaNAtmaka nibaMdhonI racanA pratye vALavAnuM koya eka prasaMgane AbhArI che. A ghaTanA I. sa. 1899nI AsapAsanI che. jyAre teo pAMcamA dhoraNamAM hatA tyAre temanA dhare eka maMgaLaprasaMga Avyo te nimitte vadhAI gAvA mATe viziSTa strIo bhegI thaI hatI. A strIo azlIla gIto gAvA lAgI. te sAMbhaLIne kizoravayanA jugalakizorane atyaMta nArAjI thaI. jemanA aMta:karaNamAM bhAratIya saMskRtinI uttama vicAradhArA chupAyelI hoya tene AvAM azlIla gIto kyAMthI pasaMda Ave ! tatkALa temaNe gIto gAvAnuM baMdha karAvI dIdhuM ane potAnI sahaja kAvyazaktithI eka mAMgalika vadhAI gIta lakhI nAkhyuM. A racanA temaNe potAnA ahaMbhAvane poSavA arthe karI na hatI paNa avidyAnA kAraNe poSAtI azlIlatAno bhAratIya saMskRtimAMthI cheda uDADavA mATe karI hatI. temaNe potAnI pratibhAno upayoga azlIlatA dUra karavA karyo. A prasaMga pachI jugalakizoranA jIvanamAM kramaza: kavitvazakti vikasita thatI gaI ane temanA aMta:karaNamAM suSupta avasthAmAM rahelo sAhityadevatA jAgRta thaI gayo. jugalakizorajInI zikSA-dIkSA urdU-phArasImAM thaI hovA chatAM, temanI dUragAmI dRSTie joI lIdhuM hatuM ke bhAratIya sAhityanI saMpattinuM prakAzana A bhASAo dvArA nahi, paNa hindI bhASAnA mAdhyamathI ja thaI zake tethI teo hindI bhASA tarapha vaLyA ane nibaMdho, kavitAo temaja anya sAhityika racanAo karI. jIvanasaMdhA-arthopArjananI zarUAtaH gRhasthAzrama svIkAryA bAda jugalakizorajIe vicAryuM ke potAnI AjIvikAno nirvAha pote ja karavo ja joIe. temano pUrNa vizvAsa hato ke jIvanasaMgharSamAM chAtI kholIne ja kAma karavAmAM jIvananI sArthakatA che. tethI temaNe potAnI ruci mujaba muMbaI prAnTika mahAsabhAnA upadezaka tarIke kAma karavAnuM zarU karyuM. A rIte teo jana-jAgaraNa karavA paNa icchatA hatA. temanA A kArya badala mahAsabhA dvArA temane vetana paNa maLatuM hatuM. A ghaTanA navembara, I. sa. 1899thI zarU thaI hatI. upadezaka tarIkenuM temanuM A kArya phakta eka mahino ane 14 divasa cAlyuM. dharmapracAra jevA pavitra kArya mATe vetana levAmAM Ave te temanA hRdayane arucikara lAgyuM ! A kAryane ananika rUpe ja karavAmAM svAbhimAna jaLavAze evI temane pratIti thaI. A vicAranuM pariNAma temanA jIvanamAM sukhada AvyuM ane temaNe koI paNa pralobhana vinA sAhityasevA karavAnuM zarU karyuM. have, yuvaka jugalakizoranA manamAM svataMtra vyavasAya karavAnI bhAvanA utpanna thaI. te jamAnAmAM mukhatyArIno vyavasAya atyaMta AkarSaka gaNAto hato, kema ke temAM sArI evI Avaka thatI hatI. I. sa. 1902mAM temaNe mukhArInI parIkSA pAsa karI ane sahAranapuramAM teno vyavasAya zarU karyo. te jamAnAmAM vakIlonI saMkhyA ghaNI ochI hovAthI temanI phI ghANI vizeSa rahetI. sAdhAraNa mANasane te paravaDatI nahIM tethI loko vakIlane badale mukhtArane pasaMda karatA hatA. I. sa. 1905 mAM teo devabanda
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityasamAlocaka zI jugalakizora mukhAra yugavIra 125 cAlyA gayA ane tyAM mukhtAra tarIke prekiTasa karatA rahyA. potAnA svataMtra kAnunI vyavasAyanI sAthe sAthe teo samAjasevAnAM kAryomAM paNa bhAga letA rahyA. mukhtAranA vyavasAya viSe evI mAnyatA pracalita che ke je mukhtAra jUTha bolI zake ane jaLa bichAvI zake, te ja saphaLa thaI zake. paNa zrI jugalakizorajI A vyApaka mAnyatAnA taddana virodhAbhAsI valaNavALA hatA. temaNe potAnA vyavasAyamAM kadI paNa jUThano Azraya lIdho nathI, chatAM temanI gaNanA uccakoTinA mukhtAromAM thatI hatI. temanA jevI mAnyatAvALA satyaniSTha mukhtAra lAkhomAM eka ja hoI zake ! vAdI ke prativAdI potAno mukaddamo-kesa temane soMpI nizcita thaI jatA hatA. yuvaka jugalakizora potAno adhikAMza samaya sAhitya-kalA temaja purAtattvanA adhyayana-aveSaNamAM pasAra karatA hatA, chatAM paNa potAnA vyavasAyane pUrNa nyAya ApatA hatA. tethI ja temanI mukhArI prasiddha hatI. A vyavasAyamAM temane dhana tathA yaza baMne prApta thayAM. gRhasthAzramanA sArA-narasA anubhavo : paMDitazrI jugalakizorajInuM gRhasya jIvana sA, sukhamaya ane sahadharmacAriNInA yogya sahakAra dvArA zAMtipUrvaka vyatIta thatuM hatuM. paMDitajInI jJAnasAdhanAmAM temanI dharmapatnIno tyAga ghaNo mahattvano bhAga bhajavato ane patnInI yathArtha sevAo prApta karIne ja temaNe potAno bauddhika vikAsa sAdhelo. vi. saM. 1956 (I. sa. 1899)mAM paMDitajInA ghera eka manohara putrIno janma thayo. tenuM nAma "sanmatikumArI' rAkhyuM. A kanyAmAM nAma pramANe guNa hatA. bhaNavAmAM paNa te ghaNI catura hatI. paraMtu paMDitajInI A lADakI dIkarI mAtra 8 varSanI uMmare ja pleganI bImArImAM gujarI gaI. paMDitajIne AthI ghaNI vedanA thaI. I. sa. 1917mAM bIjI eka putrIno janma thayo, jenuM vidyAvatI' nAma rAkhavAmAM AvyuM. te ghaNI svarUpavAna temaja guNavAna hatI. putrI mAMDa traNa mahinAnI thaI haze ne paMDitajInA jIvanamAM eka vApAta jevI ghaTanA banI gaI. 15 mArca, 1918nA roja temanAM dharmapatnI 25 varSono sAtha choDI nyUmoniyAnA kAraNe saMsAra choDI gayAM. paMDitajInI gRhasthInI lIlI vADI acAnaka ujajaDa banI gaI. paMDitajI para kanyAnA pAlanapoSaNanI javAbadArI paNa AvI paDI. te mATe temaNe dhAyanI sevAo lIdhI. kahevata che ke- "vipatti ekalI nathI AvatI, paNa samUhamAM Ave che.' patnIviyoganuM du:kha paMDitajI bhUlyA nahotA eTalAmAM no putrI vidyAvatI paNa bImAra paDI ane 28 jAnyu., 1920 nA roja teNe paNa saMsAramAMthI vidAya lIdhI. paDitajInA jIvanamAM A divasane pArivArika, kauTuMbika, gAesthika dharmanA samApti dina tarIke gaNI zakAya. paMDitajInI badhI mahattvAkAMkSAo anaMta AkAzamAM vilIna thaI gaI. kauTuMbika vApAtano eka jabarajasta humalo paMDitajI para thayo, paMDitajIne tenI bhAre mArmika vedanA paNa thaI. paraMtu svAdhyAyatapasvI mukhArasAhebe AvI paDelI paristhitinuM cittana-manana karI teno atyaMta daDhatAthI sAmano karavAnuM manomana
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 arvAcIna jaina jyotidharo nakkI karI lIdhuM. teo nilipta karmayogInI jema potAnI sAhitya-sevAnI sAdhanAmAM bamaNA vegathI lAgI gayA. prakRtie-kudarate jANe ke temanI sAdhanAne vegIlI banAvavA mATe ja A gRhasthInI jejALamAMthI temane mukta karyA hatA. paMDitajI: patrakAra-sampAdaka tarIke : patrakAra ane sampAdaka tarIkenI pravRttine "yugavIra' zrI jugalakizorajInI bahumukhI pratibhAnuM eka mahattvanuM aMga gaNI zakAya. sAhityamAM satyanI surakSA e patrakAranuM sauthI pavitra kartavya che, je "yugavIrajInA jIvanamAM samaye-samaye joI zakAya che. potAnA maulika cintanane tarkabaddha rIte samAja samakSa nirbhayapaNe mUkavAnuM zreya zrI paMDitajInA phALe jAya che. zrI jugalakizorajInuM patrakArajIvana jayAre temaNe mahAsabhAnuM mukhapatra "jena gejheTa'nuM saMpAdanakArya saMbhALyuM hatuM tyArathI eTale ke 1 julAI, I. sa. 1907thI zarU thayuM hatuM. temanI sampAdanazailIne traNa bhAgamAM vaheMcI zakAya : (1) bhASA-saMzodhanAtmaka pravRtti (2) samAjasudhAranI bhAvanAtmaka pravRtti temaja (3) pramANasaMgahAtmaka pravRtti. paMDitajInA jIvana sampAdanakAryane janatAe khUba pasaMda karyuM ane "jaina gejheTa'nI grAhakasaMkhyA 300 thI 1500 sudhI pahoMcI gaI. paraMtu temanI spaSTa-nipakSa-nIDara vicArasaraNIthI samAjanA netA nArAja thayA hatA. AthI temane 31 Dise. 1909nA roja sampAdaka tarIkenI kAmagIrI choDI devI paDI. jana gaeNjheTa'mAMthI chUTA thayA pachI lagabhaga dasa varSe che. zrI nAthurAmajI premIe paMDitajIne "jena hiteSI"nA samapAdaka tarIke niyukta karyA. paMDitajIe potAnuM A kArya ananya niSThA ane deDha laganathI I. sa. 1921 sudhI be varSa mATe saphaLapaNe karyuM. 21 eprila, I. sa. 1929thI teoe dilhImAM sumaMtabhAzramanI sthApanA karI ane navembara mAsathI "anekA-ta' nAmanA mAsikapatranuM sampAdana tathA prakAzanakArya prAraMbha karyuM. "anekAna' mAsikanA saMpAdanamAM paMDitajInI prauDhatA ane pAMDityapUrNa zailIno carama vikAsa spaSTapaNe daSTigocara thato hato. mAsikanA saMpAdanamAM paMDitajInI nIti lokasUcina nahIM, paNa lokahitanI rahI hatI. tyAganA patha para: "jena gaeNjheTa'nA sampAdanakAryathI je samaya bacato, temAM paMDitajI jainasAhityanuM gaMbhIra adhyayana karatA. A adhyayane temanA upara UMDI chApa pADI ane mukhAragIrIno vyavasAya temane bhArarUpa lAgavA mAMDyo. jIvanano amUlya samaya nirarthaka arthopArjanamAM barabAda karIne mAtravadhelo samaya zodha tathA samAjasevAnA kAryamAM vAparavAnuM temanA mATe asahRA thavA lAgyuM. teo vAraMvAra bAbu sUrajabhAnuM vakIlane TokavA mAMDayA ke ApaNe baMne vakIlAta choDI pUro samaya anusaMdhAna ane samAjasevAnA kAryamAM lagAvIe. eka divase tenuM phaLa AvyuM ane tA. 12 phebru. 1914nA roja bAbu sUrajabhAnue potAnI vakIlAta ane paM. jugalakizorajIe temanI
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityasamAlocaka zrI jugalakizora mukhAra puravIra 127 mukhtArI choDI dIdhI. baMne prasiddha vakIla hatA, chatAM vakIlAta choDI dIdhI tethI ajANyA lokone ghaNuM Azcarya thayuM. 12 phebru. 1914no divasa jena Azrama mATe eka parva samAna gaNAya, kema ke te divasathI paMDitajI sarva samarpaNabhAvathI sAhityanI sevAmAM lAgI gayA. "graMthaparIkSAnA prakAzananuM aitihAsika kArya : jainazAstronuM gaMbhIra adhyayana karatAM eka vAta paMDitajInA dhyAna para khAsa AvI ke jainazAstromAM keTalAka bhaTTArakoe jaina dharmanA siddhAMta viruddha ghaNI vikRta vAto umerI dIdhI che. temaNe e zodhI kADhayuM ke jainazAstromAM A vikRta aMzo kaI kaI jagAethI sAmela thayA che. temanI A zodha "graMthaparIkSA" nAmanA pustakamAM cAra bhAgomAM prakAzita thaI. lagabhaga I. sa. 1916mAM graMthaparIkSAnA be bhAga prakAzita thayA ane tenAthI keTalIye paraMparAgata mAnyatAo para UMDo AghAta lAgyo. aneka vidvAno temanI A zodha-kAryathI samasamI uThayA ane paMDitajIne dharmadrohI gaNavA lAgyA. temanA A graMtha viruddha ghaNI vAto vahetI thaI paraMtu koI paNa vidvAna tenI viruddhamAM eka paNa pramANa rajU karI zakyo nahi. I. sa. 1928mAM "graMthaparIkSAono trIjo bhAga prakAzita thayo. tenI bhUmikAmAM paM. zrI nAthurAmajI premIe lakhyuM ke, "mArI jANamAM nathI ke pAchalI keTalIye sadIothI koI paNa jaina vidrAne A prakArano samAlocaka graMtha ATalA parizramathI lakhyo hoya ane A vAta to koI paNa khacakATa vinA kahI zakAya ke A prakArano parIkSAlekha janasAhityanA itihAsamAM sarvaprathama che. A lekhamALA prativAdIo mATe loDhAnA caNA samAna che." A loDhAnA caNAnuM nirmANa keTalI laganathI thayuM haze ! A lekhamALA taiyAra karavAmAM teo eTalA badhA tallIna rahyA hatA ke doDha mahinA sudhI temane UMgha nahotI AvI ane chatAMye koI paNa jAtanI kamajorI anubhavyA vagara rasapUrNa zailIthI temaNe A racanA pUrNa karI hatI. Ane eka AzcaryakAraka ghaTanA ja gaNI zakAya ! "merI bhAvanA'-eka amara racanA: yugavIrajIe mAtra "merI bhAvanA nAmanI prasiddha padyaracanA ja karI hota, to paNa A padyaracanAnA pratApe teo amara banI cUkyA hota ! A kavitA sauthI prathama "jenalipi"nA eprila-me, 1916nA saMyukta aMkamAM chapAI hatI. A kavitA pustikAnA rUpamAM pa0 lAkhanI AsapAsa chapAI cUkI che ane aMgrejI, saMskRta, urdU, gujarAtI, marAThI, kannaDa vagere bhASAomAM tenA anuvAdo paNa thaI cUkyA che, je tenI atyaMta lokapriyatA ane sarvopayogitA darzAve che. A padyaracanA mukhArajInI jIvanasAdhanAnA pratIka samAna hatI. jenasamAjamAM to "merI bhAvanA" ane "yugavIrajI baMne eka ja sikkAnI be bAju samAna gaNAya che! hajAro parivAromAM teno nityapATha thAya che. sAmUhika prArthanAnA rUpamAM paNa ne atyaMta prasiddha thaI che. A padyaracanAmAM Atmika, sAmAjika tathA rASTrIya samutyAnanI bhAvanA spaSTapaNe joI zakAya che.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 arvAcIna jaina jayotirdharo "merI bhAvanA'nAM agiyAra padomAM aneka uttama graMthono sAra "gAgaramAM sAgara'nI jema bharI dIdhelo jaNAya che. bhAva tathA zabdayojanA-baMne dRSTie A racanA ati uttama che. paMDitajInI aitihAsika sAhityasAdhanA : paM. zrI jugalakizorajIe 21 eprila, 1929mAM dillImAM samanabhadrAzramanI sthApanA karI. eka varSa pachI tenuM sthAna dillIthI sarasAvAmAM badalavAmAM AvyuM. tyAM te Azrame vIrasevA nAma dhAraNa karyuM. Ama paMDitajInuM janmakSetra ja temanI sAdhanAkSetranuM sthAna banI gayuM. paMDitajInI jIvanavyApI sAhityasAdhanAne saMkSepamAM vicArIe to ema kahI zakAya ke teo eka uttama sAhityakAra, nibaMdhakAra, samAlocaka, itihAsakAra ane patrakAranI-ema bahumukhI pratibhA dharAvatA hatA. jenasamAjamAM pAtrakesarI ane vidyAnanda svAmIne eka ja vyakti samajavAmAM AvatA hatA. mukhtAra sAhebe potAnI zodhanA AdhAre spaSTa rIte jaNAvyuM ke pAtra kesarI vidyAnandathI tathA akAMkathI paNa pahelAM thayelA che. tevI ja rIte paMcAdhyAyInA graMthakartA viSe paNa temaNe keTalAya AdhAro sAthe jaNAvyuM ke kavirAja zrIrAjamallajI ja tenA graMthakartA che. mahAna AcArya svAmI samantabhadrano itihAsa kevaLa aMdhArAmAM hato. paraMtu mukhtArasAhebe be varSanA premaparizrama vaDe eka prAmANika ItihAsa taiyAra karyo, jenI aneka vidvAnoe muktakaMThe prazaMsA karI che. Ama samacbhadra svAmInA itihAsane prakAzamAM lAvavAnuM saMpUrNa zreya paMDitajInA phALe jAya che. jaina sAhityanA evA keTalAye graMthono ullekha maLe che, paNa te aprApta che. AvA graMthonI sUci paMDitajIe taiyAra karI hatI. tenI zodha mATe inAmanI jAherAta paNa karI hatI. temAMthI thoDAka graMtho prApta paNa thayA hatA. AMtarajAtIya vivAhanA samarthanamAM vivAha kSetro prakAza" nAmanuM pustaka tathA dastApUjA adhikAranA samarthanamAM jina pUjAdhikAra mImAMsA' nAmanuM pustaka paMDitajIe lakhyuM hatuM. AnA kAraNe paMDitajIne nAtabahAra mUkyA hatA paNa vyavahAramAM te amalI banyuM nahotuM. dhavalA tathA jayadhavalAno abhyAsa karavA mATe paMDitajI jaina siddhAMta bhavanaArAmAM gayA hatA ane sADAtraNa mahinA rAta-divasa parizrama karI temaNe 1000 pAnAMnI noMdha (Notes) taiyAra karI hatI, jemAM baMne graMthono sAra saMgrahIta che. mahAvIra bhagavAnanA samayanI bAbatamAM aneka matabhedo tathA ghaNI mUMjhavaNo hatI. paMDitajIe gaMbhIra adhyayana karI teno sarvamAnya samanvaya prastuta kayoM. vIrazAsanajayaMtI(bhagavAna mahAvIranI prathama dharmapravartana tithi)nI zodhane to temanA jIvananuM eka mahattvapUrNa kArya gaNI zakAya. A tithi zrAvaNa vada pratipadAnA roja ujavAya che.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityasamAlocaka zrI jugalakizora mukhtAra "yugavIra' 129 vyakitatva tathA katitvanI upalabdhio : AcAryazrI pa. jugalakizorajInuM vyaktitva eka sAdhaka ane svAdhyAyaniSTha tapasvInuM gaNI zakAya. temanA vyaktitvamAM AtmanirbharatA ane AtmavizvAsa pracUra mAtrAmAM joI zakAya che. teo haMmezAM parIkSApradhAnI zraddhAvAna rahyA che, aMdhavizvAsa ke zithilAcArane teozrIe jIvanamAM kadI sthAna ApyuM nathI. jayAM jayAM temaNe aMdhavizvAsa, pAkhaMDa ane vikRtio joI, tyAM tyAM temaNe deDhatAthI teno sAmano karyo ane nirbhIka thaIne tenuM khaMDana karyuM. jIvanotthAna mATe atyaMta Avazyaka evA parizrama ane adhyavasAya jevA sadguNono suMdara samanvaya ApaNane mukhtArasAhebanA jIvanamAM jovA maLe che. temanA jeTalo parizramI ane ni:spRhatApUrvaka jinavANInI upAsanA karanAra sAdhaka lAkhomAM ekAda ja jovA maLe che. sAce ja temanuM mastiSka jJAnInuM, hRdaya yogInuM ane zarIra kRSakanuM hatuM. lokasevA ane sAhitya-sevAmAM pravRtta jugalakizorajI potAnI sAhitya-sAdhanA dvArA eTaluM badhuM aMtihAsika ane mahattvapUrNa kArya karI gayA che ke zatAbdIo sudhI janaparaMparAmAM teo amara raheze. harahaMmeza jJAnanI dhArA pravAhita rahI che. eka jJAnI, samAjasudhAraka, deDha adhyavasAyI kavi, nibaMdhakAra, itihAsakAra ane sAhityakAra tarIkenI temanI bahumukhI pratibhA yugoyuga sudhI navI peDhIone preraka banI raheze. 5 arvAcIna jaina jayotirdharo