Punarlagnani kupratha ane Shilni Mahatta

Publisher: Z_Arya_Kalyan_Gautam_Smruti_Granth_012034.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/230165/1

Page #1

પુનર્લગ્નની કુપ્રથા અને શીલની મહત્તા
શીલની (Celibacy ) કીમત નહિ સમજનારા કેટલાક ધર્મથી તદ્દન અનભિજ્ઞ આત્માઓ તરફથી વિધવા વિવાહ (Widow marriage) ના પ્રચાર માટે કરવામાં આવતી હિલચાલ ખરેખર સ્ત્રીઓના શીલશૃંગારને ભસ્મીભૂત કરવામાં અંગારનું આચરણ કરી રહી છે, એમ કહીએ તે તેમાં કશું ખોટું નથી.
ઉપરોક્ત પ્રવૃત્તિમાં વિધવા બહેનોની નિરાધાર સ્થિતિ, પતિવિહેણું જીવન, સગાંસંબંધી તરફથી થતે તિરસ્કાર, માંગલિક પ્રસંગે તેમનો કરવામાં આવતા બહિષ્કાર, વિષયવાસના તૃપ્ત કરવાના સાધનનો વિરહ આદિ દુઃખેથી તેમની થઈ રહેલી કરુણ હાલતનો
ખ્યાલ કરી, તેમના પર દયા લાવી, તે દુઃખોમાંથી મુક્ત કરવા પૂરતા તેમને આશય છે, એમ તેઓ જણાવે છે.
આશય શુદ્ધ હોવા છતાં, તેનું પરિણામ ભયંકર હોય છે. કારણ કે, ઉપર ટપકે દેખાતી દયાની કાર્યવાહીમાં સ્કૂલ બુદ્ધિના કારણે હિંસા પણ થઈ જવાનો ભય રહેલો હોય છે, જ્યારે બહારથી દેખાતી નિર્દયતા ભરી ચેષ્ટામાં કોઈ વખત સાચી દયા પણ સમાયેલી હોય છે.
જેમ હાથમાં ખુલ્લું ચપ્પ લઈને રમતા પોતાના બાળકને નિહાળતી માતા ઝટ તેના હાથમાંથી તે ચપુ ઝુંટવી લે છે, અને તેમ કરવાથી બાળક પોતાના જાતિસ્વભાવ પ્રમાણે બેફાટ રૂદન કરે છે, ગાળે પણ દે છે અને ખાતા પણ નથી. જે બાળકના અલ્પકાલીન રૂદનથી થતા દુઃખનો ખ્યાલ કરી, જે માતા તેના હાથમાંથી ચપુ ખેંચી લેતી નથી, તે દયાના વાસ્તવિક સિદ્ધાંતને ધ્યાન ન આપતાં, ભવિષ્યમાં થતા નુકસાનનો વિચાર કરી, સીધે નહિ માને તે એક થપ્પડ લગાવીને પુત્રના હાથમાંથી ચપુને ઝુંટવી લેનારી માતા વાસ્તવિક દયાળુ કહી શકાય છે.
તે જ મુજબ વિધવા બહેનની અપકાલીન, પરિમિત અને વિષયસુખની વાસના પૂરી કરવા પૂરતી કાપનિક દયા ખાનારાઓ, પુનર્જન કરવાની સલાડ આપી, તેમને
રી) શ્રી આર્ય કયાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ)

Page #2

stesteste stulestesksedestesteste stastestestestestes destestostestestato testostegtestesteste testattestedatestes destestestestostessesteste destestestalde testestedec
o
શીલ ધર્મથી ભ્રષ્ટ કરનારા હોઈ, તેઓ સાચા હિતસ્વી અથવા વાસ્તવિક દયાળુ છે, એમ કદી માની શકાય નહિ.
હા, તેમની નિરાધાર સ્થિતિનો લાભ લઈ તેમનો તિરસ્કાર કર, ડગલે ને પગલે તેમનું અપમાન કરવું, તેઓને રંજાડવી આદિ તેમના પ્રત્યે અનુચિત વર્તન કરવું, એ તે સજજને માટે ખૂબ શરમ ભરેલું હોઈ તેને પહેલી તકે દૂર કરવા ઘટતું જરૂર કરવું જોઈએ.
તેમને યોગ્ય સગવડ પૂરી પાડવા, તેમનું યથાયોગ્ય સન્માન સાચવવા તથા તેમના જીવનને ધાર્મિક વાતાવરણમાં જોડી શીલના રક્ષણ માટેના શક્ય પ્રયત્ન આદરવા બનતું કરવું જોઈએ. એ વિષયમાં તે સૌ કોઈ સંમત છે અને હાય.
પરંતુ વિષયવાસનાની ક્ષણિક શાંતિને ભવિષ્યમાં ઘેર અશાંતિ ઉત્પન્ન કરનારી પુનલંડનની પ્રથા જૈન સમાજ તેમ જ ઉચ્ચ કેમ માટે તદ્દન અહિતકર, આગામી કાળમાં મોટું નુકસાન કરનારી અને નાલેશીભરેલી પ્રથામાં ધમી માણસો કદી સંમત થતા નથી.
વીતરાગ ધર્મના મર્મથી વાસિત બનેલી જૈન જેવી પરમેચ્ચ જ્ઞાતિમાં અને નીચ જ્ઞાતિમાં તફાવત છે? વળી આ પ્રથાથી વ્યવહાર દૃષ્ટિએ આ લેકમાં પણ કેવાં નુકસાન થાય છે, તે તે વર્તમાન પત્રોમાં આવતી ઘટનાઓ પરથી જાણી શકાય છે.
વળી, આ પ્રશ્નને ધર્મ સાથે પણ સંબંધ હોઈ, એ વિષયમાં ધર્મશાસ્ત્રો શું ફરમાવી રહ્યાં છે ? તેની પણ ટૂંક નેંધ લેવી આવશ્યક છે. પરિશિષ્ટ પર્વમાં કલિકાલસર્વજ્ઞ ભગવાન શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજ જણાવે છે?
सकृज्जल्पन्ति राजानः सज्जल्पन्ति साधवः ।
सकृत् कन्याः प्रदीयन्ते, त्रीण्येतानि सकृत् सकृत् ।। રાજાઓ એક જ વખત બોલે છે, સાધુઓ પણ એક જ વખત બોલે છે અને કન્યાઓ પણ એક જ વખત અપાય છે. આ ત્રણ વસ્તુ એક જ વાર થાય છે.
શ્રીચંદ કેવળી ચરિત્રમાં પૂજ્ય શ્રી સિદ્ધર્ષિગણિ મહારાજ ચેથા અધ્યયનની ૪૬રમી ગાથામાં જણાવે છે:
काष्टस्थाली सकद् वहनौ, कणिकायांजल' सकृत् ।
सज्जनानां सकृत् वाक्य, स्त्रीणामुषयमः सकृत् ॥ લાકડાનું ભાજન અગ્નિમાં, કણમાં પાણી, સજ્જનોનું વાક્ય અને સ્ત્રીઓનું લગ્ન એક જ વખત હોય છે.
જ શીઆર્ય કહ્યાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ ઝાઈE.

Page #3

[૯]hoshahevanchshilash
વળી ૪૫૫મી ગાથામાં તેએશ્રી ત્યાં સુધી જણાવે છે:
je ste sa ste se sada destastas
ભ્રમથી પણ જે સ્ત્રીને તે બીજા પુરુષને માટે પરસ્ત્રી
कर मेलापको यस्याभूत भ्रान्त्यापि ચુસ્તન । तस्याः स एव भर्ता स्यात्, परस्त्री त्वपरस्य सा ॥
જેની સાથે હસ્તમેળાપ થઈ ગયો, તો તે સ્ત્રીના ધણી તે જ થઇ શકે. ગણાય.
Raaga at last da
તેા પછી એક પતિ મરી ગયા પછી બીજો પતિ કેમ જ હાઈ શકે ?
‘કલ્પસૂત્ર”ની ટીકામાં (ઉપાધ્યાય શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજની ) રાજા દધિવાહનની સ્ત્રી ધારિણીનું દૃષ્ટાંત પણ એ વાતને નિષેધ કરે છે.
બનાવ એ અન્યા છેઃ રાજા દધિવાહન અને શતાનિકની લડાઈ થાય છે. તેમાં ષિવાહન હારી જાય છે. ત્યારે તેમની રાણી ધારિણી અને પુત્રી ચંદનબાળા (વસુમતી) કોઈ એક સૈનિકના હાથમાં સપડાઈ જાય છે. ચંદનબાળાને વેચી દે છે અને ધારિણીને કહે છે કે, ‘હું તને મારી પત્ની બનાવીશ.' બસ ! તેના કકટુક શબ્દો સાંભળતાંની સાથે જ તે જીભ કચડી મરણને વધાવી લે છે, પરંતુ તેના વચનને આધીન થતી નથી. જે શાસનમાં હું તને મારી પત્ની બનાવીશ એ શબ્દો સાંભળવાને માટે પણ સ્રીએ તૈયાર નથી, ત્યાં
બીજો પતિ કરવાની વાત હોય જ કાંથી ?

વળી, તેમનાથ ભગવાન ભેગાવિલ કના અભાવે જ્યારે રાજુલ નામની રાજકન્યાને નહી' પરણતાં જાન લઈ પાછા ફરે છે, ત્યારે રાજુલનાં માતપિતા તેને કહે છે કે, ગભરાઈશ નહિ. બીજા કોઈ શ્રેષ્ઠ રાજપુરુષ સાથે તારુ લગ્ન કરીશુ. તે સમયે જો કે, રાજુલ હજી લગ્નગ્ર’થિથી જોડાઈ નથી, એટલે તે ઇચ્છે તે બીજો પતિ કરી શકે છે. છતાં તે કહે છે કે, સતી સ્ત્રીએ જેને મનથી પણ પતિ તરીકે સ્વીકારે છે, તેને માટે તેના સિવાય અધા ભાઈબાપ તુલ્ય છે.
આ દૃષ્ટાંત જૈન સમાજથી કયાં અજાણ્યું છે? આવી ઉત્કૃષ્ટ સતીનુ' નામ ભજનારી વિધવા બહેને જે કાર્યં રાજુલે કર્યું, તે કાર્યને પસંદ કરી તેમના પવિત્ર પથે વિચરી શીલનું રક્ષણ કરી અનંત જન્મમરણેાના દુઃખથી મુક્ત થવા પ્રયત્ન કરે, એ જ હિતાવહ છે. પૂજ્ય શ્રી વિજયલક્ષ્મીસૂરિજી મહારાજ · પર્યુષણાષ્ટાફ્રિકા વ્યાખ્યાન ’માં સશલ્ય તપ ન કરવા સંબંધી લક્ષ્મણા આર્યાનું દૃષ્ટાંત આપે છેઃ આ લક્ષ્મણા આજથી ચેારાશી ચેાવીશી ઉપર થયેલ એક રાજપુત્રી છે. તેને પતિ ચેરીમાં જ કવશાત્ મરી જાય છે. ત્યારે તે ત્રીજો પતિ ન કરતાં, સાધ્વી બનવાનું પસદ કરે છે. આથી એ સિદ્ધ થાય છે
:
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતન્નસ્મૃતિગ્રંથ

Page #4

အာ လင်းလက်လာအောက်တော်တော်တော်အက်အက်အက်အက်အက်အက်အက်အက်အက်
chhadishshtha [૯] કે, ખાનદાન કુળની બાળાએ એક પતિના મરણ પછી બીજે પતિ સ્વીકારતી નથી. આ સુંદર પ્રથા અસખ્યાતા વર્ષો પહેલાંથી ચાલી આવે છે.
જ'ભુસ્વામીની સાથે માત્ર સગપણમાં જ જોડાયેલી આઠ પુત્રીઓને તેનાં માતાપિતા કહે છે: ' જખુ તા દીક્ષા લેનાર છે, માટે એલે, તમારો શા વિચાર છે ?' ત્યારે તેઓ જવાબ આપે છે ‘જે જખુ કરશે, તે અમે કરવા તૈયાર છીએ. પણ તેના સિવાય ખીજો પતિ તે અમે આ ભવમાં કદી કરીશુ નહિ.' જ્યાં ખીજે પતિ કરવાને અવકાશ છે, ત્યાં પણ સતીએ બીજા પતિને ઇચ્છતી નથી, તેાપ છી એક પતિના મરણુ ખાદ્ય ખીન્દ્રે પતિ સતી સ્ત્રીએ ઇચ્છે જ કેમ ?
એક મતથી વાસુપૂજ્ય સ્વામીના સમયમાં અને ખીજા મતથી મુનિસુવ્રત સ્વામીના સમયમાં થયેલા શ્રીપાળકુમાર અને મયણાસુંદરીની કથા જૈન સમાજમાં સુવિખ્યાત છે. કથામાં મયણાસુંદરીએ પેાતાના પતિને આપેલે જવામ અને તેની માતાએ પેાતાની પુત્રી માટે કલ્પેલા અભિપ્રાય એ તેમના હૃદયમાં રહેલા સતીત્વ ધર્મોની મહત્તાને માપવાનુ એક
માપક યંત્ર છે.
વસ્તુસ્થિતિ એ છે કે, કાઢોગથી ગ્રસ્ત થયેલા શ્રીપાળકુમાર, મદનાસુંદરી જેવી એક રાજપુત્રીને મારી સંગતથી ભત્ર ન બગડે એ હેતુથી કહે છે: હે મદના! તુ હજી બીજો પતિ કરી શકે છે.' તેના ઉત્તરમાં મદનાસુંદરી જણાવે છે: ‘ સ્વામિનાથ, હવે ક કટુક આવું વચન કદી ખેલશે નહી'. કારણ કે, પ્રથમ તા કાંજી એક તુચ્છ ખાણુ` છે અને તે પછી સડેલી હેાય તે એની તુચ્છતાનુ પૂછવું જ શું...? તે મુજબ સ્ત્રીના અવતાર મહા પાપેાદયથી મળે છે. તેમાં બીજો પિત કરવા તેની અધમતાનું તે કહેવું જ શું? આનું નામ જ સાચા સતીત્વપ્રેમ.
ત્યારબાદ સિદ્ધચક્રના સ્નાત્રજળના સિચનથી કંચનમય કાયાવાળા શ્રીપાળકુમારને રૂપસુંદરી નિહાળે છે, ત્યારે તે મનમાં વિચારે છે કે, એક તે ક્રેાધાવેશમાં આવી જઈ રાજાએ અનુચિત કાર્ય કર્યું, અને કાઢિયા પતિને ઇંડી ખીજા પતિના સ્વીકારથી મદનાએ પણ અનુચિત કર્યું છે. અને કુળને કલકિત કરનારી આ પુત્રી મારે પેટે પથ્થર પાકી હોત તે સારું થાત. રૂપસુંદરીની આ ખાટી પણ કલ્પના તેના હૃદયમાં ઊંડે ઊંડે રહેલી સતીત્વધર્મની મહત્તાનુ એક પ્રતિબિંબ હતુ.
હવે પુનર્લગ્નની પુષ્ટિ માટે મુગ્ધ લોકોને ભ્રમિત કરવા અપાતાં કલ્પિત દૃષ્ટાંતાના વિચાર કરીએ.
શ્રી આર્ય કલ્યાણતિમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #5

slasteste stedest daste.de desbostades sedado desses de cadastososadestado desastode testosteste stedesco de soddast decades destes estos sosteste
વિધવાવિવાહની પુષ્ટિ માટે અપાતું વસ્તુપાળ-તેજપાળની માતાનું દૃષ્ટાંત પણ અસ્થાને છે. વસ્તુસ્થિતિ એ છે કે, આ સ્ત્રીની કુક્ષિથી બે નરરત્ન પાકશે, એવી કઈ ભવિષ્યવેત્તાની વાણીને સાંભળીને નજીકમાં રહેલે માણસ તેને ઉપાડી જાય છે, કર્મવશ બની તે તેના સંબંધમાં જોડાય છે અને તેનાથી આ પુત્રરત્ન પેદા થાય છે. આથી તેમની માતાએ પુનર્લગ્ન કર્યું છે, એમ કદી સિદ્ધ થતું નથી અથવા તે વખતે તે રિવાજ હતું એમ પણ ન કહી શકાય. કેઈ વ્યક્તિગત બનેલી ઘટનાને જૈન સમાજના સુંદર બંધારણને તેડી નાખવામાં દુરુપયેગ કરો એ સજજને માટે ઉચિત તે ન જ કહેવાય. વળી તેવાં નરરત્નની ઉત્પત્તિ એ કાંઈ વિધવાવિવાહને આભારી છે એમ નહિ. પરંતુ જૈન શાસનમાં તેવા મહાન પુરુષની ઉત્પત્તિરૂપ એક જાતની ભવિતવ્યતાને આભારી છે. અરે! હજી કોઈ સધવા સ્ત્રીએ પણ આજ સુધી એવાં નરરત્ન ઉત્પન્ન કર્યા નથી, તે વિધવાઓ દ્વારા તેવાં નરરત્ન ઉત્પન્ન કરવાની ભ્રામક વાતે કરવી એ વ્યર્થ છે. " મૌર્ય અને મંડિતપુત્ર એ બે ગણધરોની માતાનાં આપવામાં આવતાં દષ્ટાંત પણ અનુચિત જ ગણાય. કારણ કે, તેઓ બ્રાહ્મણપુત્રો હતા, એટલે તેમની વાતમાં તે સમયે તે પ્રથા ચાલતી હોય એ સંભવિત છે. પણ તે પ્રથા વીતરાગ ધર્મના અનુયાયીઓએ અપનાવવી જ જોઈએ, એમ કદી બની શકે નહીં. કોઈ પણ જાતિમાં રહેલી સુંદર પ્રથાનું અનુકરણ થઈ શકે છે, પરંતુ આત્માને અહિતકર પ્રવૃત્તિનું નહીં.
. વળી કેટલાક, જૈન ધર્મથી તદ્દન અનભિજ્ઞ પુરુષે તે આદીશ્વર ભગવાને પણ પુનલગ્ન કર્યું છે, એમ કહી તે મહાપુરુષ ઉપર પણ અસત્ય આરોપ મૂકવાનું સાહસ ખેડે છે. નીચેને ખુલાસો વાંચવાથી ખ્યાલ આવશે કે, એ વાત પણ તદ્દન ખોટી છે.
ભગવાન આદીશ્વરના સમયમાં જ્યારે યુગલિક ધર્મ પ્રવર્તતે હતું, ત્યારે જે ભાઈ બહેનેનું યુગલ જન્મ, તે જ યુગલ પુખ્ત ઉમ્મર થતાં, પતિપત્ની તરીકે સંબંધ જોડે છે અને તે યુગલિક માટે અનાદિ કાળને તે નિયમ જ હોય છે.
એવું જ એક સ્ત્રીપુરુષનું યુગલ ઝાડ નીચે બેઠું છે. તે પ્રસંગે અચાનક ઝાડ - ઉપરથી એક ફળ પુરુષના શિર ઉપર પડે છે અને તે મરી જાય છે. (આને અકાળ મૃત્યુ કહેવાય છે.) એટલે કન્યા એકલી આમતેમ ભટકે છે. તેને ઉપાડી નાભિ રાજા પાસે લાવવામાં આવે છે. કન્યાની નિરાધાર પરિસ્થિતિ નિહાળી નાભિ રાજા કહે છે: “રાખે. અમારા હષભની પત્ની થશે.” હજી તે એ ભાઈબહેને પોતાના યુગલિક ધર્મના રિવાજ મુજબ પતિ પત્ની તરીકે જોડાયા પહેલાં જ બેમાંથી એકનું મૃત્યુ થાય છે, એટલે તે કન્યાનું
વ શ્રી આર્ય કરયાણાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
- ITI

Page #6

a
bscesses....su.p.bp... sense
outstaste bubbe veilesponsectobsecovedosesbrosbestoboostessesbook[૧
૧
]
ભગવાન આદિનાથ સાથે લગ્ન થાય છે. કહે કે આ પ્રસંગમાં જરા પણ વિધવાવિવાહની ગંધ જ કયાં છે?
સામાન્ય બુદ્ધિવાળા પણ આ ઘટનાને દીર્ઘ દૃષ્ટિથી વિચારે તે સહેજે સમજી શકાય તેવી છે. છતાં પશ્ચિમાત્ય કેળવણીમાં નિષ્ણાત થયેલા, આ પ્રસંગને આગળ કરી ઊંધ પાટા બંધાવવા પ્રયત્ન શા માટે કરતા હશે ? કઈ પણ સારી અગર બૂરી કાર્યવાહી કઈ પણ કરે તેને કોણ રોકી શકે છે? પરંતુ તેને ભગવાનના નામે ચઢાવી ભળી જનતાને છેતરવાને પ્રયત્ન કરે છે તે તદ્ ગેરવાજબી જ ગણાય.
વીતરાગ પરમાત્માના ધર્મમાં શીલ એ સૌથી શ્રેષ્ઠ અને સુંદર આચાર ગણાય છે. ‘ભરફેસરની સજઝાય’માં જે વ્યક્તિઓ ચતુર્વિધ સંઘ માટે પ્રાતઃસ્મરણીય બની હોય, તે તેમાં પણ તેમનું શીલ જ કારણ છે. તેવા સુંદર ધર્મને નાશ કરનારી વિધવા વિવાહની પ્રથા કેઈ પણ હિસાબે આવકાર પાત્ર ગણી શકાય નહીં.
તદુપરાંત, અન્ને કર્મસિદ્ધાંતને પણ વિચાર કરવો જરૂરી છે. બધી સ્ત્રીઓ નહિ પણ અમુક જ બાળાઓ વિધવા થાય છે. તેનું શું કારણ? તેનું મુખ્ય કારણ તે એ છે કે, જે સ્ત્રીઓએ પૂર્વમાં શીલધર્મનું સુંદર પરિપાલન નથી કર્યું, તેવી સ્ત્રીઓને વૈધવ્ય દશા નાની ઉમ્મરમાં આવે છે. તો હવે વૈધવ્ય દશા પુનઃ પ્રાપ્ત ન થાય તે માટે શીલપાલનની આવશ્યક્તા છે. પણ તે આવશ્યકતાને નહીં સ્વીકારતાં પુનર્લગ્નની સલાહ આપી, શીલથી ભ્રષ્ટ બનાવી, ભવમાં બાળરંડાપાનું દુઃખ સમર્પણ કરવું, એ તે સેના સાઠ કરવા બરાબર છે.
જે દુઃખ શીલના ખંડનથી ઊભું થયું છે, તે દુઃખને ટાળવા માટે શીલનું પાલને જ પરમ ઔષધ છે. કાદવથી ખરડાયેલા પગને સાફ કરવા માટે તેને કાદવમાં નાખવાથી કદી સાફ થતું નથી, પરંતુ તેને સ્વચ્છ કરવા માટે પાણીની જરૂર રહે છે. વળી, બાળવિધવા થતી અટકાવવા માટે કન્યાવિક્રય અને વૃદ્ધ વિવાહ આદિ કુપ્રથાને પણ રોકવાની જરૂર છે. ઊંટવૈદ્યોથી રેગ કદી પણ જશે નહીં. સત્ય ઔષધની શેધ કરવી જરૂરી છે.
જે લેકે એમ કહે છે કે, “જેને પુનમ કરવું હોય એ કરે, ન કરવું હોય તે ન કરે. પણ સમાજ તરફથી કોઈ પ્રતિબંધ હોવો ન જોઈએ, કારણ કે, બળાત્કારથી ધર્મ કરાવવામાં શો ફાયદો છે ? ” આ તેમનું કહેવું પણ યુક્તિયુક્ત નથી.
જૈનશાસન જેમાં પાપ માને છે, કે જેથી ભવિષ્યમાં અત્યંત નુકસાન થવાને ભય જુએ છે, તેવી કાર્યવાહીને પ્રતિબંધ તેણે કરે જ જોઈએ, આત્મહિતને નુકસાન પહોંચાડનારાં
શ્રી આર્ય કલ્યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ ગિર

Page #7

T૧o૨]
sleevelessed will last..
.............. Sales
last festyle/fessiod.sld.sleofdol.
f
ile dય
પાપકર્મો સૌની ઇચ્છા ઉપર છોડવામાં આવે તે સમાજનું અગર ધર્મનું બંધારણ કદી કાયમ રહી શકે નહિ. વ્યક્તિગત કોઈ સ્ત્રી તેવું કાર્ય કરે, તે તેને માટે તે પોતે જ જવાબદાર છે, જ્યારે ધર્મ અગર સમાજ તરફથી તે પ્રતિબંધ ઉઠાવી લેવામાં આવે, તે પુનર્લગ્નની અનિષ્ટ પ્રવૃત્તિને પ્રચાર વધી જાય અને તેથી થતા સઘળા પાપના ભાગીદાર, સમાજ તથા ધર્મશાસ્ત્રકારે બને છે. માટે કઈ પણ અશુભ કાર્યવાહી માટે પ્રતિબંધ ખસેડી લેવાની કે તેને શિથિલ બનાવવાની કેશિશ હરગિજ કરવી નહિ.
કોઈ કહેશે કે, ધર્મશાસ્ત્રકાર તરફથી પાપો કરવા પર પ્રતિબંધ હોવા છતાં અને તે માટે ધર્મગુરુઓને ઉપદેશ ચાલુ હોવા છતાં દુનિયામાં પાપે તે સઘળાં ચાલુ જ છે. અને તેથી તેવા પ્રતિબંધની કાંઈ કિંમત રહેતી નથી. એ માન્યતા પણ ભૂલભરેલી છે.
કારણ કે, ઘરનું બારણું બંધ હોવા છતાં ચેર તે ગમે ત્યાંથી ખાતર પાડીને પેસે તે છે જ, તે પછી ઘરનું બારણું બંધ કરીને શા માટે સૂઓ છે ? ખુલ્લું કેમ રાખતા નથી? કહેવું જ પડશે કે, ખુલ્લે બારણે એને પેસવાની જે સુગમતા રહે છે, તેવી સુગમતા ખાતર પાડીને પેસવામાં કદી રહે નહિ. ઉપરના દૃષ્ટાંતથી પ્રતિબંધની આવશ્યકતા આપોઆપ સમજાય એવી છે.
વળી બળાત્કારથી પળાવેલા શીલપાલનમાં કોઈ લાભ જ નથી, એમ કહેનારાઓ જૈન સિદ્ધાંતથી તદ્દન અજ્ઞાન છે. શાસ્ત્રમાં કહ્યું છેઃ
कायेण बभचेर धरति भव्वा उ जे असुद्धमणा।
कप्पमि बभलाए ताण नियमेण उववाओ॥ જે ભવ્ય આત્માઓ અશુદ્ધ મનથી માત્ર કાયાથી બ્રહ્મચર્ય પાળે છે, તે નિયમા બ્રહ્મદેવલેક નામના પાંચમા દેવલેકમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
જો કે, નિકટ મોક્ષગામી બહેને તે ઇચ્છાપૂર્વક જ શીલનું પાલન કરે છે. છતાં કુલાચારથી અગર લજજાથી પણ તેનું પાલન દેવલેકની સુંદર ગતિ આપે છે. વિના ઈચ્છાએ પણ પીધેલું અગર બળાત્કારથી પીવડાવેલું અમૃત કદી નુકસાન કરતું નથી.
વિધવાવિવાહની તરફેણ કરનારા હિંસાના હેતુને આગળ કરીને જણાવે છે, ઘણી વિધવાઓ કે વિધવા બાળાઓ પુનર્લગ્નના અભાવે ગર્ભપાત આદિ મહાપાપ કરે છે. જે આ રિવાજ દાખલ કરવામાં આવે તે તે હિંસાથી તેમને બચાવી શકાય. - ઉપરોક્ત દલીલ અહિંસાને નહિ, પણ હિંસાને જ વધારવામાં મદદ કરનારી છે. જે કે, કોઈ કઈ સ્થળે ગર્ભપાતના બનાવ બનતા હશે, તેની ના નથી. પરંતુ નાતરાના
ADS શ્રી આર્ય કલ્યાણા ગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ,

Page #8

assoc. saoss.
white dailesheathshshsht histhitinhobananandnacea [૧૦૩] રિવાજથી હિંસાના બનાવા કેટલાયે ગણા વધી જશે, તેને પણ સાથે સાથે વિચાર કરી એના પણ પૂરતા ખ્યાલ રાખવાની જરૂર છે.
ઉદાહરણ તરીકે, કોઈ એક કન્યાને ધનાઢયના પુત્ર સાથે પરણાવવામાં આવી. હવે કોઈ કવશાત્ ચડતી-પડતીના પ`જામાં ફસાઈ જવાથી કદાચ તે કંગાળ બની જાય અને ખાવાના પણ ફાંફાં પડે એવી સ્થિતિમાં તમે એમ માને છે કે, તે સ્ત્રી પુનઃગ્નના રિવાજના લાભ ઉઠાવી પોતાના પતિને મારી નાખવાનું સાહસ ન ખેડે ? કદાચ આર્થિ ક સ્થિતિ સારી પણ હાય અને શારીરિક સ્થિતિમાં ક્ષય આદિના કારણે ફેરફાર થઈ જાય તા પાતાની વિષયવાસનાને પુષ્ટ કરવા પોતાના પતિને ઝેર આપવા જેટલી નીચી હદે થુ નિહ પહાંચે ?
ase destesedeseoses
અગર કન્યાના માતપિતાએ ધનના લેાભને વશ બની કાળા કદરૂપા અને સાવ ભોળાભટાક અગર વૃદ્ધ પતિ પસંદ કરી લાકડે માંકડું વળગાવી દીધું. પરંતુ પાછળથી તેવા કફોડા સ ંજોગોમાં અકળાતાં અને ખીન્ને સુંદર પતિ પ્રાપ્ત થતાં વિધવાવિવાહને રિવાજ પતિના જાનને જોખમમાં નાખ્યા વિના નહિ રહે, એની શી ખાતરી ?
વળી, એમ માની લેવાની જરૂર નથી કે, સ્ત્રીઓનુ` કેમળ હૃદય આવુ કરપીણુ કાર્ય નહિ કરે ! બ્રહ્મા પણ પાર ન પામી શકે એવાં તેમનાં સાહસેા અને ચરિત્ર તપાસવાં હાય તે, સ્ત્રીચરિત્રનાં પુસ્તક વાંચી જોશે તા તમને માલમ પડશે કે સ્ત્રી અબળા કહેવાતી હશે, છતાં સમળાને પણ મોટા ખાડામાં ઉતારી શકે છે. ખાનદાનીને નહિ છેડનારી સ્ત્રીએની સખ્યા તે આંગળીના વેઢા ઉપર ગણાય તેટલી જ હોય છે, કહ્યું પણ છે
स्त्रीणां चरित्र पुरुषस्य भाग्यं । देवो न जानाति कुतो मनुष्यः ॥
સ્ત્રીઓનુ ચરિત્ર અને
પુરુષનુ ભાગ્ય દેવ પણ ન જાણે, તે પછી મનુષ્ય તો જાણે જ કયાંથી ? ઉપરની હકીકત એ સિદ્ધ કરે છે કે, થોડી સ`ખ્યાની વિધવાએ દ્વારા થતા ગભ પાતા કરતાં પુન લગ્નની પ્રથા મોટા યુવાનેાના, પ્રૌઢાના અને વૃદ્ધ માણસાના પ્રાણા હરવામાં પાછી પાની નહિ કરે. કારણ કે, તેએ એમ સમજે છે કે, અમારે પતિ વિના તેા રહેવાનુ છે જ નહિ. · કણબીના કૂબે। એક મૂએ અને બીજે ઊભા' એ કહેવતને ચિરતાથ કરનારે આ રિવાજ તેમની મદદમાં તૈયાર જ છે.
વળી ઘણી સ્ત્રીએ પાતાના પતિ સાથેના કલેશ–કકાસથી, પેાતાના પતિના દુરાચાર આદિને કારણે અગર તે સામુ, સસરા આદિ તરફથી ગુજારવામાં આવતા અસદ્ઘ સંતાપાને
શ્રી આર્ય કલ્યાણતપ્તસ્મૃતિગ્રંથ

Page #9

[[08]hhhhhh slave d
aa baadat
કારણે, જેને પિત મરી ગયા છે એવી વિધવા બાઈ કરતાં પણુ ઘણુ' દુઃખ અનુભવનારી હાય છે અને તે દુઃખામાંથી મુક્ત થવા માટે ખળી મરવાના અને કૂવામાં પડીને આપઘાત કર્યાંનાં દૃષ્ટાંતા પણ જોવામાં આવે છે.
ઉપરોક્ત પ્રતિકૂળ સંજોગેામાં સપડાયેલી સ્ત્રીઓની યા કરવા માટે પુનઃગ્નના રિવાજની માફક મેાડા વહેલા જૈન સમાજમાં ફારગતી (Divorce)ના રિવાજને પણ ઘૂસતાં વિલંબ નહિ લાગે. જે રિવાજના પ્રભાવે પુનર્લગ્નના રિવાજ કરતાં પણ અનેકવિધ અનિષ્ટ પરિણામે ખડાં થવાના સ`ભવ ઊભા જ છે. ફારગતી એટલે “લે તારી છાત્રી અને હું મારે ચાલી” એ કહેવત આજે યુરોપ આદિ દેશમાં છાશવારે ને છાશવારે ચિરતા થઈ રહી છે, જે સૌ કોઈ જાણે જ છે. માટે આ દેશમાં અનેકવિધ અનિષ્ટ પરિણામેાને અને ગેરવ્યવસ્થાને ઉત્પન્ન કરનારી તે કુપ્રથા ઘૂસે નહિ, તે હેતુથી દી કાળથી ચાલ્યા આવતા એક પતિવ્રતના સુંદર રિવાજનું ખૂન કરવું તે ધાર્મિક તથા વ્યાવડારિક એમ અને દૃષ્ટિબિંદુએ હિતાવહ ગણી શકાય નહિ.
પ્રશ્ન પણ
પુરુષાને અનેક વખત પરણવાના હક અને સ્ત્રીએને કેમ નહિ ? આ કેટલાક સામ્યવાદી ભેજાવાળાઓ ઉત્પન્ન કરે છે. તેમનેા આ પ્રશ્ન તથ્ય વિનાના હાઈ અનુચિત છે. તેના ઉપર દીર્ઘદૃષ્ટિથી વિચાર કરવામાં આવશે તે તેનું પણ સમાધાન
આપેાઆપ થઈ જશે.
પુરુષાને એકથી અનેક વખત લગ્ન કરવાના હક કોઈ સમાજે અગર ધર્મશાસ્ત્રકારોએ આપ્યા છે એવું કાંઈ નથી. તેમ કરવામાં તેમની વિષયવાસનાની અતૃપ્તિ તથા ભોગાવિલ કર્માં આદિ કારણા છે. ઘણા ભાગ્યશાળીએ વિષયેાની દુર ંતતાને સમજી એક્શી બીજી વખત લગ્ન નથી પણ કરતા. મહારાજા કુમારપાળને એકથી અનેક સ્ત્રીએ મળતી હોવા છતાં તેઓ બીજી વખત પરણ્યા નથી. હાલ પણ બીજી વખત નહિ પરણવાની પ્રતિજ્ઞાવાળા ભાગ્યશાળીએ જોવામાં આવે છે. અને કદાચ પુરુષો એકથી અનેક વખત લગ્ન કરે. એટલુ જ નહિ, પણ એકીસાથે અનેક સ્ત્રીઓનું પાણિગ્રહણ કરે, તે તે આજથી નહિ પણ અનાદિ કાળથી ચાલી આવતી પ્રથા છે. ચક્રવર્તીને ચાસઠ હજાર સ્ત્રીએ હતી. રાજામહારાજાઓને સેકડો સ્ત્રીઓ હતી. શાલીમદ્રજી, ધન્નાજી, જાંબુસ્વામી અને મેઘકુમાર આદિ રાજપુત્રા અને શેઠશાહુકારાને એકથી અનેક પત્નીએ હતી.
કોઈ પણ સમયમાં એવા ઇતિહાસ છે કે, એક રાણીને પાંચ-પચીશ રાજાએ પરણ્યા હાય અગર એક શેઠાણીએ અનેક શેઠિયાઓ પતિ તરીકે સ્વીકાર્યા હાય ? અનાદિ કાળથી એવું કદી બન્યું નથી, ખનતું પણ નથી અને ભવિષ્યમાં બનશે પણ નહિ.
શ્રી આર્ય કલ્યાણૌતમ સ્મૃતિગ્રંથ

Page #10

ક
રdessesses list .
4.........sessed diseasess...sohuegges[૧d
વળી પુરુષ ભોગવનાર છે, જ્યારે સ્ત્રી ભોગ્ય વસ્તુ ગણાય છે. ભોગવનારે એક હેય છે અને ભાગ્ય વસ્તુઓ અનેક હોય છે. વળી એક ધનાઢય પુરુષ એકી સાથે અનેક સ્ત્રીઓને પરણી, પોતાના ઘરમાં લાવી, તેમના પાલનપોષણની, વસ્ત્રાભરણાદિની હરેક પ્રકારની સગવડ કરવામાં પિતે સ્વતંત્ર છે. તે મુજબ એક ધનાઢયની છોકરી અનેક ધનાઢયોના પિતાના ઘરમાં લાવવા માટે સ્વતંત્રતા ધરાવી શકે ખરી? કદાચ તે હઠ ઉપર આવીને તેમ કરવા ધારે, તે પણ તેનાં માબાપ તેની આ અગ્ય ઈચ્છાને તાબે થાય એમ બને ખરું? અરે નીતિશાસ્ત્રકારોએ સ્ત્રીને જીવનપર્યત પરંતંત્ર ગણું છે.
पिता रक्षति कौमारे, भर्ता रक्षति यौवने ।
પુત્રાશ્વ વિરે મા, જ સ્ત્રી સ્વાતંત્ર્યનfત છે બાલ્યાવસ્થામાં સ્ત્રીનું રક્ષણ પિતા કરે છે, યુવાવસ્થામાં તેનું રક્ષણ પતિ કરે છે, અને વૃદ્ધાવસ્થામાં તેનું રક્ષણ પુત્રો કરે છે. સ્ત્રી કદી સ્વતંત્રતાને ગ્ય નથી.
વ્યવહારમાં પણ જેને હક આપવામાં આવે છે, તેમાં પણ દરેકની યોગ્યતાને અને લાભહાનિને વિચાર પ્રથમથી જ કરવામાં આવે છે. સામાન્ય કારકુનને ન્યાયાધીશના હક્કો આપવામાં આવે, પોલીસ કમિશનરના હક્કો સુપરત કરવામાં આવે તે સ્વપર કેટલું નુકસાન પહોંચે તેને વિચાર કરવા જેવો છે. મા તે લાડુ ખાય અને તાવની બીમારીમાંથી સાજા થયેલા પુત્રને માત્ર ઘૂસનું જ જમણ આપે તે તેમ કરવામાં માતાને ભેદભાવ છે અગર તેના હક ઉપર તે તરાપ મારે છે, અથવા તે પુત્ર ઉપર તે અન્યાય કરે છે, એમ કદી પણ માની શકાય જ નહિ. તેમ કરવામાં માતાનું પુત્ર પ્રત્યે વાત્સલ્ય અને હિત જ કારણ છે. તેમ સ્ત્રીઓની તુચ્છ પ્રકૃતિ, ઉદાર વૃત્તિને અભાવ અને તેના સંજોગો વગેરેને લક્ષમાં રાખી જે જે હકે નિર્માણ થયેલા છે, તે તે હકેને સ્વરૂપના હિતને ખાતર પણ તેમાં કશો ફેરફાર કરવો જરૂરી નથી. શાંત ચિત્તે આ બધી વસ્તુઓને વિચાર કરવામાં આવશે, તે હકની ખોટી જીદ પકડનારાઓને સાચે રાહ હાથ લાગશે.
તે પછી દ્રૌપદીને પાંચ પતિઓ હતા તેનું કેમ? તેના ઉત્તરમાં જણાવવાનું કે, સતી દ્રૌપદીએ ઈરાદાપૂર્વક પાંચ પતિઓ સાથે લગ્ન કર્યું છે, એવું કંઈ જ નથી. તેમ તેમના સમયમાં એક સ્ત્રી અનેક પતિઓ એકી સાથે કરી શકે, એવી પ્રથા પણ ન હતી. દ્રૌપદીએ સ્વયંવર મંડપમાં યુધિષ્ઠિરના ગળામાં વરમાળા નાખી, તે સમયે તે વરમાળા
પાંચે પાંડના ગળામાં પડતી સૌ કોઈ એ દેખી. અને તેમ થવામાં દ્રૌપદીએ પિતાના - પૂર્વ ભવમાં પાંચ પુરુષ સાથે એક વેશ્યાને કીડા કરતી જોઈને વિવશ બની એ પ્રકારનું
ચી શ્રી આર્ય ફક્યાદાગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ
.

Page #11

hotees
asdftsolel tododedessesde 6---sessesses »si[>c[... slowlessfuses dessfe s[ssfe sZf [ess :
નિયાણું કર્યું હતું. તે નિયાણાના પ્રભાવે તેમને પાંચ પતિઓ થયા હતા. તે પ્રસંગને થયાને આજે હજારો વર્ષો થયાં છે, છતાં આ બીજો પ્રસંગ હજી સુધી ઉપસ્થિત થવા પામ્યું નથી. એથી સિદ્ધ થાય છે કે, દ્રૌપદીજીની ઘટનામાં કુદરતી સંકેત હો, નહિ કે એકીસાથે અનેક પતિ કરવાનો રિવાજ કારણરૂપ હતે. માટે કવચિત કઈ વ્યકિતના સંબંધોમાં બનેલી ઘટનાને સિદ્ધાંત તરીકે ઠોકી બેસાડવી, એ ન્યાયયુક્ત વાત ન કહેવાય.
પાંચ પતિ હોવા છતાં “ભરફેસરની સઝાયમાં તેમનું પવિત્ર નામ સતીઓની યાદીમાં દાખલ કરવામાં આવ્યું છે. અને ચતુર્વિધ સંઘ હંમેશા પ્રાતઃકાળે તે સતીના નામનું હર્ષભેર સ્મરણ કરે છે. આવી એક પવિત્ર સતીના નામને પુનર્લગ્નના રિવાજમાં આગળ કરનારને સમજુ અગર શાણા શી રીતે કહેવાય?
હિંસાની દષ્ટિએ તપાસીએ તો, વિષયસેવનમાં આરુઢ થયેલે મનુષ્ય એક વખતના સ્ત્રીસંસર્ગથી નવ લાખ ગર્ભજ પંચેંદ્રિયોને, અસંખ્યાતા બેઈદ્રિય જીની અને અસં. ખ્યાતા સંમૂર્છાિમ આત્માઓના જીવનનો એકી સાથે નાશ કરે છે, એમ વિતરાગ પરમા. ત્માએ જ્ઞાનથી જોયું છે. આ વાતની પુષ્ટિ કરતાં કામશાસ્ત્ર પણ જણાવે છે કે, સ્ત્રીની
નિમાં જીવની ઉત્પત્તિ થાય છે, અને તેને વિષયસેવનની ઈચ્છા થાય છે. પુરુષના સંસગથી તે સઘળા જ મરી જાય છે. આથી એટલું તે ચોકકસ થયું કે, બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરનારા અનેક જીવોની રક્ષાનું પુણ્ય ઉપાર્જન કરે છે. બ્રહ્મચર્યની મહત્તા બતાવતાં શાસ્ત્રકાર ફરમાવે છે :
जो देइ कणयको डि, अहवा कारेइ कणयजिणभवणं ।
तस्स न तत्तिय पुण्ण जत्तिय बभवयधरिए । કે મનુષ્ય કનકની કેડ સેનામહોર દાનમાં આપે અગર સેનાનું જિનમંદિર કરાવે, તેને તેટલું પુણ્ય નથી થતું, જેટલું પુણ્ય બ્રહ્યચર્યવ્રત ધારણ કરનારને થાય છે, વળી, પુરાણ આદિ ગ્રંથકાર પણ તેની મહત્તા જણાવતાં કહે છે :
एकरात्र्युषतस्यापि, या गति ह्यचारिणः ।
न सा शकसहस्त्रेण, व शक्य युधिष्ठिर ॥ શ્રી કૃષ્ણજી યુધિષ્ઠિરને કહે છે: “હે યુધિષ્ઠર ! એક જ રાત્રિ માત્ર બ્રહ્મચર્યના સેવન કરનારની જે ગતિ થાય છે, તેને હજારો ઈદ્રો પણ કહેવાને શકિતમાન થતા નથી.
શીલના પરિપાલનમાં ઉપર જગાવ્યા મુજબ અનેક જીને અભયદાન મળતું હોઈને વિધવાવિવાદુના પ્રશ્નને ધર્મ સાથે પણ નિકટનો સંબંધ સિદ્ધ થાય છે. એટલે તેવી કુપ્રથાના નિવારણ માટે સૌ કોઈ સજજોએ બનતું કરવા પ્રયત્નશીલ બનવાની જરૂર છે.
કહી ન શ્રીઆટ્ય કથાઘોણસ્મૃતિગ્રંથ

Page #12

bbv> Page #13
lesstastasestdosh se destestosteste deste destust statesboodstestestost stetstestostestetsteste destustestostodesobedodesteste de sostestostados estese [18] elete ઉપરોક્ત પ્રશ્નો ઉપરાંત બીજા પણ અનેક પ્રશ્નો ઊભા થશે. અને તેમ થવાથી આજ સુધી જળવાઈ રહેલી સમાજની શાંતિ અને વ્યવસ્થા જોખમાયા વિના નહિ રહે. એટલા જ માટે અગ્નિને પાણી બનાવનાર, સર્પને ફૂલની માળા કરી દેનાર, ભૂત . પ્રેતના ભયને ભગાડનાર, દેવદાનનાં મસ્તકેને નમાવનાર, શૂળીનું સિંહાસન કરનાર, સૂતરના કાચા તાંતણે પાણી ખેંચાવનાર, સર્વ સદાચારને સરદાર, ચારિત્રના એક પ્રાણભૂત એવા એક શીલાધર્મને (Celibacy) મોક્ષમાં જવાની ઢીલ ન કરવી હોય, તેમણે સ્વયં પાળવા માટે, અન્ય પાસે પળાવવા માટે અને પાલન કરનારાઓની અનુમોદના (Admiration) કરવા માટે સદા સજજ રહેવાની જરૂર છે. તેમ જ અનંતકાળથી ભેગવવા છતાં, જેનાથી હજી આત્મા તૃપ્ત થયે નથી, એવા ક્ષણિક શાંતિ આપનાર તુચ્છ ' વિષયે માટે સદ્ગતિ સમર્પણ કરનાર પતિવ્રતાના સુંદર વિશેષણને સન્નારીઓએ કદી જતું કરવા જેવું નથી. અંતે, એટલું જણાવવું આવશ્યક છે કે, બાળ લગ્ન, વૃદ્ધ વિવાહ, કન્યા વિક્રય, મરણ પાછળના તેમ જ વિષયભેગની અનુમોદનારૂપ પાપ તરફ દોરી જનાર અઘરણીનાં (સીમંતના) અનિષ્ટ જમણે, લગ્નપ્રસંગેના બિનજરૂરી ખર્ચ આદિ કુરિવાજ ઉપર સટ અંકુશ મૂકી સિનેમા, નાટક, સર્કસ, મિજબાનીઓ આદિ દ્વારા થતા પૈસાના દુર્વ્યયને અટકાવી, વિધવાઓ માટે શ્રાવિકાશ્રમ જેવી સુંદર સંસ્થા, ધાર્મિક શિક્ષણ આપનારી ઉચ પાઠશાળાઓ, ગરીબ શ્રાવક-શ્રાવિકાના નિર્વાહ માટે વિશાળ ફંડોની સ્થાપના આદિ અનેકવિધ જૈન સમાજમાં સાચા અને આવા જરૂરી સુધારા કરી જેઓ સુધારક નામ ધરાવે છે, તેઓ સાચા સુધારક બને એ જ અભિલાષા. શાસનદેવ સૌને સદ્દબુદ્ધિ અર્પે. [ આતમનાં અજવાળાં'માંથી સાભાર.] બીજા જીવોને દુ:ખ આપનારા અજ્ઞાની જીવો અંધારામાંથી અંધારાની તરફ જઈ રહ્યા છે. - શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્ર મોહને કારણે મૂઢ બની ગયેલે માનવી ખરી રીતે જ્યાં ભયની આશંકા રહેલી છે, ત્યાં તે ભયની આશંકા નથી કરતો અને જયાં ભય પામવા જેવું કશું નથી, ત્યાં ભયની શંકા રાખ્યા કરે છે. -- શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્ર શ્રી આર્ય ક યાણગૌતમસ્મૃતિગ્રંથ