Book Title: Prabhas Patanna Prachin Jin Mandiro
Author(s): M A Dhaky
Publisher: Z_Nirgranth_Aetihasik_Lekh_Samucchay_Part_1_002105.pdf and Nirgranth_Aetihasik_Lekh_Samucchay_Part_2
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249392/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsapATaNanAM prAcIna jinamaMdiro zaiva dharmanuM mahAtIrtha prabhAsa madhyayugamAM prazasya jinakSetra tarIke paNa prasiddha hatuM. zatruMjayamAhAtmya (IsvI 14mI sadIpUrvArdha) ane evA prakAranA jaina graMthonAM pAchalA kALanA prakSepasUtromAM prabhAsapATaNano 'caMdraprabhAsa'tarIke ullekha thayelo maLe che, eTaluM ja nahi paNa jaina dRSTie e tIrthanuM mahattva saurASTrapradezamAM zatruMjayeza zrIyugAdideva ane raivatAcalAdhIza jina ariSTanemi pachI taratanuM svIkArAyela che. A purANa-pavitra tIrthanI prAcInatA aMge jaina sAhityamAM je daMtakathAo ane AkhyAyikAo pracalita che tene bAjue rAkhIe topaNa eTaluM to cokkasa svIkAravAnuM raheze ke valabhIbhaMga samaye caMdraprabha, aMbikA, ane kSetrapAlanI pratimAo tyAMthI prabhAsamAM lAvavAmAM AvelI. ne e hakIkata lakSamAM letAM prabhAsamAM jaina tIrthanI prAcInatA e kALa sudhInI gaNavI ja joIe. e paraMparAgata hakIkata khAsa karIne 14mA-15mA zatakanA ja prabaMdhAtmaka ane tIrtha nirUpaNa sAhityamAM jaLavAyelI jovAmAM Ave che; paraMtu e graMthonI racanA pramANamAM pAchalA kALe thayelI che evuM kAraNa darzAvI A sabaLa paraMparA kADhI nAkhavA jevI nathI. prabhAsamAM pAchaLathI baMdhAyelAM keTalAMye jaina maMdiro Aje vilIna thaI gayAM che, enuM vismaraNa paNa thaI gayela che, paNa madhyakAlIna jaina sAhityamAM A tIrthanA jaina adhiSThAtA deva caMdraprabhano ullekha vAraMvA2 thayela che e hakIkata nakArI zakAya nahIM. saMbhava to evo che ke A pratimAo valabhIthI prabhAsamAM lAvavAmAM AvI tenuM kAraNa e yuganuM e jANItuM jaina kendra haze. Aje paNa paraMparAgata caMdraprabha jinAlaya kALanA vArApherAo sahI sthaLAMtara, rUpAMtara pAmyA chatAM TakI rahI prabhAsatIrthane ga2vuM banAvI rahyuM che. bAramA zatakanA aMtamAM ane 13mA zatakanI zarUAtamAM digaMbara jaina saMpradAyane prabhAsanA caMdraprabhanI jANa hatI, eTaluM ja nahi paNa e saMpradAyaprasthApita caMdraprabha maMdira paNa tyAM hovAnI saMbhAvanA che. upara nirdezAyela graMtha-paraMparAnI sAmagrI hakIkatamAM sAcI hoya to prabhAsamAM zrIvalabhIcaMdraprabhanI pratiSThA IsvI varSa 788-89 ke enI AsapAsa thaI hovI joIe . A sthaLe e paNa noMdhavuM joIe ke prabaMdhakoza(racanA kALa I. sa. 1349)mAM bappabhaTTisUri(9mI zatAbdI prathama caraNa)e prabhAsamAM caMdraprabhune namaskAra karyAno ullekha che; paNa enI vizvastatA cakAsavAnuM koI sAdhana Aje upalabdha nathIpa. A aMge je hoya te, paNa eTaluM kharuM che ke prabhAsamAM zrIcaMdraprabhunA AgamananA kA2Ne jaina dRSTie A tIrthanuM mahattva prasthApita thaI jatAM, IzunI bIjI sahasrAbdInA prAraMbhika samayamAM ja jaina maMdironI nirmANapravRttine khUba ja vega sAMpaDyo hato. prabhAsanAM jaina maMdiro gujarAtanI solaMkI yugamAM pracalita alaMkArapradhAna ni ai bhA 2-26 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 nirjhantha aitihAsika lekha-samuccaya-2 sthApatyazailInA sarvottama namUnA samAM hatAM e have pachI vicArIzuM. paththaranA prakAra-bheda choDatAM enI zilpasamRddhi AbUnAM maMdiro sAthe spardhA karI zake tevI hatI. paraMtu somanAthanA prasiddha devAlaya sivAya brAhmaNa saMpradAyanA praNAlikAgata prabhAsanAM anya mahattvanAM sthaLonI jema jaina maMdiro paratve paNa saMzodhakonuM lakSa dorAyuM nahi, eTaluM ja nahi paNa e pratye upekSA paNa sevavAmAM AvI. skaMdapurANa sarakhA brAhmaNIya graMthomAM jainamaMdironA ullekhanI apekSA rAkhI na zakAya, paraMtu jaina graMthomAM prabhAsanAM jainamaMdironA ullekha kevaLa saMkSipta, parokSa ane aspaSTa ja thayelA jovAmAM Ave che; ane ene pariNAme prabhAsamAM nirmANa thayelA javalaMta ane jAjavalyamAna, bhavya ane bhadra jaina prAsAdono khyAla Aje to alpa pramANamAM ja rahelo che. sau pahelAM ApaNe prAcInatama ane purANapavitra caMdraprabha-jinAlayanA itihAsanI kaDIo zodhavA prayAsa karIe. upalabdha sAdhanasAhityanuM nirIkSaNa karatAM solaMkIyuganA pUrvArdha sudhI prabhAsanA caMdraprabha vize koI utkIrNa lekha ke graMthastha ullekha maLato nathI. hAlanA caMdraprabha-jinAlayamAM dhAtunI eka manorama kAyotsarga pratimA para saM. 1065 | I. sa. 1009no lekha che. paraMtu enI pUrNa vAcanA thaI zakI na hovAthI, A pratimAnI pratiSThA prabhAsamAM ja thayelI ke kema e aMge nizcayapUrvaka kahevuM zakya nathI. e pratimAnI mULa pratiSThA prabhAsamAM ja thaI hoya to mahamUda gajhanavInA prabhAsa para thayelA AkramaNa pUrve tyAM koI jaina maMdiranI hastI hovAnI saMbhAvanA avazya pragaTa thAya che; paraMtu jaina saMpradAyamAM pratimAonuM ane emAMya khAsa karIne dhAtupratimAonuM sthaLAMtara karyAnAM keTalAMye daSTAMto hoI, prastuta kAyotsarga-pratimA vize pUraka mAhitInA abhAve enI vAstavika paristhiti aMge kazuM cokkasa anumAna dorI zakAya nahi. paNa e kharuM ke prabaMdhaciMtAmaNi(racanAkALa I. sa. 1305)mAM eka prasaMgamAM devapattana-caMdraprabhano ullekha AcArya hemacaMdrane karatA batAvyA che. emAMthI eTaluM jarUra phalita thAya che ke 12mI zatAbdImAM caMdraprabha-jinAlayanuM astitva hatuM. prabaMdhakoza (vi.saM. 1405 I. sa. 1349)ane purAtanaprabaMdhasaMgrahamAMhenI bI' saMjJaka hastaprata (racanAkALa 15mI zatAbdI)mAM kumArapALe devapattana-caMdraprabhanI yAtrA karyAno spaSTa ullekha karelo che; paraMtu e ati Azcaryajanaka che ke jemanI dRSTie A prasaMga khUba ja mahattvano gaNAya tevA svayaM AcArya hemacaMdra ke merutuMgAcArye A paratve mauna seveluM che. hAlanA caMdraprabha-jinAlayanA bhUmigRhamAM lekha dharAvatAM be pabAsaNo para anukrame Izu varSa 1164 ane 1184nA tulyakAlIna lekho che'; paNa emAM caMdraprabha-jinAlayano ullekha na hovAne lIdhe, e lekho caMdraprabha-jinAlayanI hastI darzAvavA mATe pUratA na gaNAya. A paikIno pahelo lekha kumArapALanA zAsanakALano che Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsapATaNanAM prAcIna jinamaMdira 203 jyAre bIjo bhImadeva bIjAnA samayano che. A lekho dvArA eTaluM ja kahI zakAya ke A samaya daramiyAna ahIM koI jaina maMdira hatuM; paNa "acalagaccha-paTTAvalI'mAM maMtrI (ke zreSThI) AMbAke AcArya jayasiMhasUrinA upadezathI caMdraprabhanA jinAlayano uddhAra karAvyAnuM je kathana che te sAcuM hoya to 12mA zatakanA uttarArdha pahelAM A maMdiranuM astitva hovA aMge prabaLa pramANa sAMpaDI rahe. paNa 13mI zatAbdInA prAraMbhakALe caMdraprabha-jinAlayanuM astitva hatuM e puravAra karavA mATe to samakAlIna ane uttarakAlIna saMkhyAbaMdha graMthastha pramANo mojUda che; ane e tamAma A vize ekamata che. vastupALanA samaya daramiyAna prabhAsanuM caMdraprabha-jinAlaya suprasiddha ane svayaM-prasiddha hatuM. kavi somezvara, kavi bAlacaMdra", merUtuMgAcArya', rAjazekharasUri ane jinaharSagaNi, e sau lekhakoe prabhAsanI yAtrA samaye vastupAla zrI caMdraprabhanI karela arcanAno spaSTa zabdomAM ullekha karyo che. A uparAMta prabhAsapATaNa myujhiyamamAM saMgrahAyelI pArzvanAthanI pratimAnA pabAsaNa paranA I. sa. 128ranA tulyakAlIna lekhamAM enI pratiSThA caMdraprabhacaityamAM thayAno ati spaSTa ullekha che. teramI zatAbdInA aMtabhAgamAM thayela muslima AkramaNa pachI e maMdiranuM astitva jIrNoddhAra pAmI cAlu rahyAno nirdeza agAu pAdaTIpa naM. 2mAM calI aMbikAnI mUrti nIcenA zilAlekhamAMthI maLI rahe che. paMdaramI zatAbdImAM Izu varSa 1465nA tulyakAlIna lekho dharAvatI caMdraprabhanI be dhAtupratimAo caMdraprabhanA maMdiramAM ja pratiSThita che, ane e A maMdiramAM e kALa daramiyAna paNa pUjA cAlu hovAnuM sUcana karI jAya che. sattaramI zatAbdInA prAraMbhakALe to A maMdirano moTA pAyA para jIrNoddhAra thayo jaNAya che. jagadguru zrIhIravijayasUrinA ziSya zrI vijayasenasUrie I. sa. 1610mAM A maMdiramAM lagabhaga dazeka jeTalI pratimAo adhivAsita karI hatI. zahenazAha akabara ane e pachInAM taratanAM varSo jaina dharmane anulakSIne sArvatrika jIrNoddhArano kALa hato, ane tethI ahIM paNa jIrNoddhAra thavA aMge Azcaryajanaka nathI. zahenazAha akabaranuM zAhI pharamAna meLavI zrIhIravijayasUri ane emanA ziSyagaNe A samaya daramiyAna rAjasthAna ane gujarAtamAM ghaNAM sthaLoe jIrNoddhAra ane punaHpratiSThA karAvelAM. e vAta sAcI che ke prabhAsanA caMdraprabhajinAlayanA jIrNoddhAra vize caMdraprabhanA maMdiramAMthI kyAMye spaSTa ane sIdho ullekha prApta thato nathI; paNa Izu varSa 1610mAM moTI saMkhyAmAM e maMdiramAM thayela pratimA pratiSThAnA saMdarbhamAM tema ja maMdiranI sthApatyazailInA saMdarbhamAM eTaluM to jarUra nakkI thaI zake ke maMdirano paNa jIrNoddhAra e sAla AsapAsa avazya thayo hovo joIe. tyAra pachI Aja divasa sudhI caMdraprabhajinAlayanuM astitva abAdhita rIte cAlu rahyuM jaNAya che, ane e eTale sudhI ke auraMgajhebanA samayamAM thayelI vinAzalIlAmAMthI paNa saMbhavataH e bacavA pAmyuM hatuM. chello moTA pAyA parano Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 nigraMtha aitihAsika lekha-samuccaya-2 jIrNoddhAra hAlamAM ja zrI saMgha taraphathI suprasiddha sthapati (sva) zrI prabhAzaMkara somapurAnA nidarzana taLe thayo che. upalabdha mAhitI anusAra prabhAsamAM lakhAyelI hastapratonI puSpikAomAM prabhAsanA koI paNa jaina maMdirano ullekha nathI", ema chatAM 13mI zatAbdInA samAyikALa pUrve caMdraprabhacaitya uparAMta ahIM bIjAM cAra zvetAMbara saMpradAyanAM jinamaMdiro hato ema mAnavA pUratAM pramANa che. - gurjarezvara kumALapALe devapattanamAM pArzvanAtha-caitya baMdhAvyAnuM AcArya zrI hemacaMdrasUri vayAzradyakAvyamAM kahe che. prabaMdhaciMtAmaNimAM zrI somezvarapattananA kumAravihArano ullekha che, te jinAlayane hemacaMdrAcArye kahela pArzvanAthacaitya mAnavAmAM harakata nathI. A maMdira 12mI zatAbdInA trIjA caraNamAM kayAreka baMdhAyuM hovAnuM anumAna karI zakAyala, prabhAsamAM eka trIjA maMdira vize nirdeza prabaMdhaciMtAmaNinA pote baMdhAvelA aSTApadaprAsAdanA kalazavidhi mATe prasthAna karatAM maMtrIzvara vastupAlanA citraNamAMthI prApta thAya che. uttarakAlika hovA chatAM paNa ati pramANabhUta gaNI zakAya tevuM jinaharSagaNiracita vastupAla-caritra (racanAkAla IsvI 1441) uparyukta vidhAnanI puSTi Ape che; eTaluM ja nahi paNa vadhumAM ema kahe che ke maMtrInA (vastupAlanA) anuje (tejapAle) tyAM Adi jinendranuM maMdira baMdhAvyuM, paraMtu saMbhramamAM mUkI de evI hakIkata to e che ke vastupAlanA vidyAzrito ane samakAlIna prazaMsako A baMne baMdhuo prabhAsamAM nirmANa karela sthApatyono potAnI graMtharacanA ke prazastiomAM kyAMya ullekha karatA nathI. A bAbatamAM kavi somezvaranA maunano bahu artha nathI. enI kIrtikaumudImAM vastupAlanI sthApatya-nirmANa pravRttio vize ati AchopAtaLo ahevAla che; ane enuM kAraNa e che ke A graMthanI racanA vastupAlanI kArakirdInA AraMbhakALamAM thaI hoya ema jaNAya che. moTe bhAge to vastupAlanI Izu varSa 1221nI mahAtIrthayAtrA pachI taratamAM thayela hoya tema lAge che. somezvara vastupAlane prabhAsamAM to lAve ja jenI noMdha atre laIe. racanAkALanI dRSTie somezvaranI kIrtikaumudI pachI mUkI zakAya evI to che vastupAle bhRgukacchanA zakunikAvihAramAM dharmaprItyarthe karAvela sukRtyone anulakSIne e maMdira mATe racAyelI jayasihasUrinI prazasti. enI hastaprata I. sa. 1230mAM varSanI prApta thayelI hoI, vastupAlanI devapattananI bIjI yAtrA karatAM dekhItI rIte ja vahelI hoIne A samasyA para koI prakAza pADI zake ema nathI. tyAra pachI Ave che ke udayaprabhasUriracita dharmAsyudayamahAkAvya. A graMthanI racanA Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsapATaNanAM prAcIna jinamaMdiro 205 giranAranA vastupAlavihAranA zilAlekho (I. sa. 1232)nA samaya pahelAM to thaI hovI joIe, kema ke A graMthamAM vastupAle karAvelAM bAMdhakAmonI noMdhamAM giranAra ane zatruMjaya paranAM kAmonI pUrI yAdI ApavAmAM AvI nathI. zatruMjaya paranA yugAdidevanA maMdira saMmukha vastupAle karAvavA mAMDelo IndramaMDapa e samaye haju baMdhAto haze ema enA lakhANa parathI jaNAya che. zatruMjaya paranA uparakathita IndramaMDapamAM lagAvavA mATe A banne baMdhuonAM sukRtyonI prazasti karatI A ja lekhakanI suzrutakIrtikallolinImAM dharmAsyudaya mahAkAvyamAM nahi ullekhAyela, zatruMjaya para vastupAle karAvela satyapura-mahAvIra ane bhRgupura-munisuvratanA maMdirano ullekha che. paraMtu A prazastimAM paNa giranAra paranA vastupAlanAM sthApatyakAmonI noMdha lIdhela nathI ane tethI enI racanA paNa giranAranA zilAlekhonA samaya pUrve thayelI hovI joIe. arisiMharacita sukRtasaMkIrtanamAM vastupAlanI dharmaviSayaka pravRttionuM vizada varNana ApavAmAM AvyuM che; paraMtu emAM paNa prabhAsamAM nirmANa karAyelAM maMdironI vAta vize udAsInatA sevavAmAM AvI che. sukRtasaMkIrtanano racanAkALa Izu varSa 1231 pUrveno mAnavAmAM Avyo che, kema ke emAM AbU paranA tejapAle baMdhAvela neminAtha maMdirano ullekha nathI. enI uttara sImA Izu varSa 1222 pachInI gaNavAmAM Ave che, kAraNa ke vimalavasahImAM maladevanA zreyArthe vastupAle Isa. 1222mAM karAvela devakulikAno emAM ullekha che; paraMtu A muddo jarA vivAdAspada gaNAya, kAraNa ke sukRtasaMkIrtanamAM giranAra para vastupAle karAvelAM AdinAtha ane pArzvanAthanAM maMdirano ullekha che Ano sUcitArtha eTalo ja thAya ke giranAra paranAM pArzvanAtha ane AdinAthanAM maMdiro vahelA pUrNa thaI gayAM haze; ane AdinAthanA maMdiranI sAthe vAma ane dakSiNa bhAge joDela aSTApada-maMDapa tema ja sametazikharamaMDapa (ke je baMnemAM Izu varSa 1232nI sAlavALA traNa traNa lekho sthita che) tenI racanA jarA pAchaLathI thayelI haze. saMbhava che ke giranAra paranuM AdinAtha maMdira pelA be pArthamaMDapo bAda karatAM, thoDuM prAcIna hoya. A sivAya vijayasenasUrikRta revaMtagirirAsu ane pAlDaNaputrakRta AbUrAsa(20 kAra I. sa1233)mAM anukrame giranAra ane AbU para karAvelAM sukRtyono ja ullekha hoI maMtrIzcayanAM prabhAsanAM bAMdhakAmo viSaye kazuM kahevAmAM AvyuM nathI. vastupAlanA samakAlIna lekhakomAM kadAca sauthI chellA narendrabhasUri che. emanI virala ane atyaMta pramANabhUta kahI zakAya tevI 104 zlokapramANa-prazasti atyAra sudhI maLI Avela prazastiomAM sauthI moTI ane savizeSa vigatavALI che; paNa emAMye prabhAsanAM maMdiro vize kazuM ja kahevAmAM AvyuM nathI. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-2 giranAranA upara carcela vastupAlavihAranA zilAlekhomAM A banne baMdhuonI vAstuviSayaka pravRttio vize ghaNI mAhitI ApavAmAM AvelI hovA chatAM e lekho prabhAsamAM hAtha dharAyela kAmo vize kazuM kahetAM jaNAtAM nathI; AthI eTaluM spaSTa thAya che ke A tamAma graMtho ane prazastio prabhAsamAM emaNe karAvela maMdiro pUrve racAI gayelAM hovA joIe. A anusaMdhAne have chellI noMdha bAlacaMdranA vasaMtavilAsanI laIe. enI racanA vastupAlanA svargagamana (Izu varSa 1240) pachI thayelI hoI emAMthI kaMIka mAhitI meLavavAnI AzA rAkhI zakAya; paNa e graMthamAM to vastupAlanI kIrtinAtmaka pravRttiono sAmAnya -atisAmAnya-nirdeza che tethI e graMthanI saMdarbhagata viSaya bAbatamAM kazI upayuktatA rahetI nathI. paraMtu vastupAlanA samayathI bahu dUra nahi evA merUtuMgAcAryanuM pramANa bAjue rAkhatAM pahelAM vicAra karavo paDe ema che. jinaharSa to e aSTApada-prAsAda caMdraprabha-jinAlayanA aMtabhAge baMdhAyo kahI enA sthAnano paNa nirdeza kare che. eTale A bAbatamAM purAtattvanAM pramANo upalabdha thaI zake to aSTApada-prAsAdanI ane sAthe sAthe tejapAle karAvela AdinAthanA maMdiranI saMbhAvanA svIkAravAmAM khAsa vAMdho nathI. ahIM taviSayaka AgaLa upara vizeSa vicAra karIzuM. teramAM zatakamAM prabhAsamAM bhagavAna neminAthanuM paNa eka svataMtra maMdira astitvamAM hatuM. caMdraprabha-jinAlayanA bhUmigRhamAM saMrakSita rAkhavAmAM AvelA eka bhagna pabAsaNanA Izu varSa 1287 tulyakAlIna varSanA mahattvanA zilAlekhanA khaMDamAM e maMdirano sIdho ullekha che. emAM kahyuM che ke munisuvratasvAmInI samaliyA-vihAra-caritrasahita devakulikA zrI somezva2pattanadevamAM zrI neminAthatyamAM karavAmAM AvI. A neminAtha-jinAlaya kayAre baMdhAyuM haze e prazna saheje upasthita thAya che. zatruMjayaprakAzanA kathana mujaba Izu varSa 1264mAM mAMDavagaDha(maMDapadurga)nA pethaDazAhe mahAtIrthayAtrA karI te daramiyAna devapattanamAM eka jinAlaya karAveluM. ratnamaMdiragaNinA 15mA zatakanAM lakhANomAM maMDapadurganA pethaDasAhe jaina tIrthomAM je sukRtyo karAvyono ullekha che temAM somezvarapattanano paNa ullekha che. Izu varSa 1304nA arasAmAM racAyelA pethaDarAsumAM pethaDasAhane somanAtha ane caMdraprabhane vaMdana karatA darzAvyA to che ja..., ane tethI e saMbhavita che ke prabhAsapATaNamAM Izu varSa 1264nI AsapAsa koI jinAlaya baMdhAyuM hoya ane e kadAca uparyukta neminAthanuM jinAlaya hoya. uparyukta vigatonuM punarAvalokana karatAM eTaluM cokkasa jaNAya che ke ulUdhakhAnanA prabhAsa paranA AkramaNa pUrve prabhAsamAM nIce darzAvela jaina maMdiro vidyamAna hatAM : Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsapATaNanAM prAcIna jinamaMdiro (1) caMdraprabha jinAlaya (digaMbara saMpradAya) (2) caMdraprabha jinAlaya (zvetAMbara saMpradAya) (3) rAjA kumArapALa-vinirmita kumAravihAraprAsAda (pArzvanAtha caitya) (4) vastupAla-nirmita aSTApadaprAsAda. (5) tejapAla-nirmita AdinAtha-jinAlaya, ane (6) pethaDasAha-nirmita (?) neminAtha caitya A maMdironA astitva vize ApaNane upalabdha sthApatyakIya avazeSonA parIkSaNa dvArA je kaMI pramANo prApta thayA che te have vicArIe : 207 (1) AThamA zatakanA aMtabhAgamAM ke navamA zatakanI zarUAtamAM prabhAsamAM digaMbara ke pachI boTika-kSapaNaka saMpradAyanuM koI maMdira vidyamAna hatuM evAM thoDAMka, paNa cokkasa pramANo prApta thayAM che. prabhAsapATaNathI lAvavAmAM AvelI kahevAtI ane hAla jUnAgaDha myujhiyamamAM saMrakSita thayelI AdinAthanI zIvihIna paNa atisuMdara ane saumya pratimA (jo prabhAsathI lAvavAmAM AvI hoya to) A paratve prathama dArzanika purAvo pUro pADe che (citra naM. 1). enuM siMhAsana prAcIna zailInuM che; vacce dharmacakra che; enI bAju sAmasAmA mukha mAMDI beThelAM satyamRga ane karuNAmRgInI surekha AkRtio kaMDArela che. banne cheDe pITha vALI beThelA siMho che. AsananA banne pakSe jovAmAM AvatA 'gajamakaravyAla' taddana khaMDita thayelA che. khabhA para kezavallarI zobhe che. pratimAnuM dehasauSThava ucca prakAranuM che. zIrSavihIna hovA chatAMye pratimA prabhAvazALI lAge che. nirmANakALa AThamAno aMta ke navamA zatakano AraMbha hoI zake che. A uparAMta prabhAsathI jUnAgaDha myujhiyamamAM lAvavAmAM AvelI bhUrA paththaranI eka khUba khaMDita bAhubalInI nagna kAyotsarga pratimA paNa gaNanApAtra che. pratimA jarA vizeSa khaMDita hoI enA kALano nirNaya karavo muzkela che, chatAM paga pAse kaMDArela valmika tema ja zira upara vRkSanA chAyAchatranA vaLAkAo jotAM A pratimAne navamA zatakanI AsapAsa mUkI zakAya, mAtra caraNAraviMdo bAkI rahyAM che tevI zveta pASaNanI eka padmAsanastha jina-pratimA prabhAsanA rAmapuSkarakuMDa samIpanI vAvanI dIvAlamAMthI prabhAsapATaNa myujhiyamane prApta thayelI che. caraNono paththara dazamA zataka sudhImAM prabhAsamAM vaparAto te prakArano che. A dRSTie A pratimA moDAmAM moDI dazamA zatakamAM jarUra kaMDAravAmAM AvI hoya evA anumAnane vizeSa AdhAra maLe che. A ja prakAranA pASANanA parikarano pArthastaMbhikAno kAyotsarga digaMbara jina dharAvato eka khaMDa paNa uparyukta sthaLethI prApta thayo che. A ja sthaLethI eka suMdara digaMbara Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 nigraMtha aitihAsika lekha-samuccaya-2 covisIjinapaTTanA be khaMDo paNa prApta thayA che. A paikIno eka jUnAgaDha myujhiyamamAM laI javAmAM Avela che jyAre bIjo prabhAsapATaNa myujhiyamamAM surakSita rAkhavAmAM Avela che. A uparAMta pASANanA kaMDArelA traNa phalako hAla caMdraprabha jinAlayanA bhUmigRhamAM saMrakSita karavAmAM AvyA che, enI vigata joI jaIe. phalaka naM. 1 traNemAM sauthI prAcIna che ane khUba ja ghasAro lAgela hovA chatAM virala prakAranA namUnA mAMheno che. phalakanI racanA jotAM enA traNa khaMDa paDI jAya che. nIcenA bhAgamAM vacce caityavRkSanA thaDanI vAmapakSe azvArUDha AkRtio ane dakSiNa pakSe evI ja cAra AkRtio batAvI che. madhyakhaMDamAM vaccethI eka kalpataru samuM trizAkhAyukta caityavRkSa pAMgarI rahyuM che. enA para vacce padmAsanastha jinamUrti virAjamAna che. enA mastaka para chatrachAyA DhoLI rahyuM che ane banne bAjunI zAkhAnI ghaTA para UbhI kAyotsarga digaMbara jinAkRtio kaMDArelI che. A banne mUrtionI eka bAju AkAzacArI mAlAdhara ane bIjI bAju vasaMtarAja zobhI rahyA che. vRkSanI nIce jamaNI bAju mAtuliMga-dhArI sarvAnubhUti yakSa ane DAbI bAju kadAca lakSI aMbikA ardhaparyakAsane sthira thayelAM che. yakSa ane pakSInI bAjue eka eka ArAdhakanI mUrtinI pArzvadarzita AkRti batAvavAmAM AvI che. pratimAonAM mukha khUba ghasAI javAne lIdhe eno kALanirNaya karavAnuM kAma jarA kaparuM che. AkhuMye Ayojana zvetAMbara saMpradAyanuM nahi paNa spaSTa rIte digaMbara praNAlI anusAranuM che. gujarAtanI keTalIka taLapadI lAkSaNikatAo bAda karIe to madhyapradezamAM 10mA-11mA saikAmAM jovAmAM AvatA digaMbara saMpradAyanA AvA pratibhA-phalako sAthe ghaNe aMze sAmya dharAve che. A phalaka dazamI zatAbdImAM kaMDArAyo haze. phalaka naM. 2 paMcatIrthI che. masUraka nIce yakSa ane pakSInI ghasAI gayela mUrtio che. vaccenI padmAsanastha pratimAne khAsa ghasAro lAgyo nathI. enA mastaka para chatra che. bAjumAM eka eka kAyotsargapratimA che. e banne para padmAsanastha mUrtio che. phalaka naM. 1nI tritIrthI jeTalI A paMcatIrthI prAcIna nathI. vadhumAM vadhu 11mI zatAbdInA madhyabhAge bharAvavAmAM AvI haze. phalaka naM. 3nI paMcatIrthI AgalA phalaka karatAM paNa pAchaLanA kALanI che. enuM kaMDArakAma rUkSa ane UMDANa vinAnuM che ahIM yakSa-yakSiI pramANamAM vadhAre moTA hoI spaSTa che. masUraka vistIrNa kamala para AdhArita che. vacalI jina-pratimAnA mastaka para channatraya zobhe che. 13mA zatakanA aMtabhAga karatAM A pratimA prAcIna jaNAtI nathI. A sivAya A ja saMgrahamAM ArasanI ekAda phUTa UMcI nAgachatradhArI kAyotsarga pArzvanAthanI traNa digaMbara pratimAo che. eka pUrNa kadanI pILA ArasanI khaMDita jina-pratimA paNa che. A chellI cAra pratimAo 12mA zatakanA aMtabhAga karatAM prAcIna jaNAtI nathI ane moTe bhAge bhImadeva bIjAnA samaye thayelA jIrNoddhAra samaye ke e pachInAM thoDAM varSomAM Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsapATaNanAM prAcIna jinamaMdiro pratiSThita thaI haze. A ja kALamAM mUkI zakAya tevo eka nagna jaina muninI AkRtivALo, maMdiranI jaMdhAno khaMDa, rAmapuSkarakuMDa pAsethI maLI Avelo ane hAla ene prabhAsapATaNa myujhiyamamAM pradarzita karavAmAM Avyo che. zilponAM A pramANo jotAM ema jaNAya che ke AThamA-navamA zatakanI AsapAsa prabhAsamAM koI digaMbara jaina maMdira avazya hatuM. mahamUda gajhanavInA AkramaNa samaye A maMdira naSTa thayuM hoya ane tyAra pachI enA para kAMI dhyAna ApavAmAM AvyuM na hoya, bhImadeva bIjAnA samayamAM digaMbara muni hemakIrtie je jIrNazIrNa jinAlayano uddhAra karAvelo te moTe bhAge A ja caMdraprabhanuM maMdira hoI zake. A zilAlekhano nirdeza TippaNa 3mAM agAu apAyela che. 209 kSapaNaka maMdirane lagatA tamAma zilpakhaMDo rAmapuSkarakuMDa pAsethI maLI AvelA che. ane tethI A maMdira e kuMDanI AsapAsamAM ja hovuM joIe. A rAmapuSkarakuMDa pAse pAnavADI sjidanA pravezadvA2mAM maMdiranA kATamALAmAMthI banAvelI pILA pASANanI sAdI paNa saumya jaina maMgalamUrti dharAvatI dvArazAkhA che. masjidamAM hi saM 720no phArasI lekha hato. saMbhava che ke hemakIrtie karela jIrNodvAravALA maMdirano ja kATamALa A masjidamAM rUpAMtara pAmyo hoya. pILA pASANano bahoLo upayoga kumArapALanA samayathI thavA lAgelo. A dvArazAkhA enI zailInI dRSTie 12mA-13mA zatakanI jaNAya che. masjidanI saMbhAvalI pramANamAM sAdI che. (2) zvetAMbara saMpradAyanAM maMdiromAM sauthI prAcIna maMdira paraMparA anusA2 valabhI caMdraprabhanuM haze e aMge A agAu carcA thaI gayelI che. A maMdira sAthe sIdhI rIte sAMkaLI zakAya tevAM AThamA zatakathI 11mA zatakanA prathama caraNa sudhInAM zilpa ke sthApatyanAM koI pramANo durbhAgye hajI sudhI maLI zakyAM nathI. saMbhava che ke mahamUda gajhanavInA AkramaNa samaye caMdraprabhanA A maMdirano nAza thayo hoya ane pAchaLathI jIrNoddhArakoe khaMDana pachInA tamAma jUnA avazeSo dUra karyA hoya; paraMtu 11mI zatAbdInA pUrvArdhamAM mUkI zakAya tevI prabhAsathI jUnAgaDha myujhiyamamAM AvelI zveta pASANanI eka zIrSavihIna padmAsanastha savasra pratimA A samaya pUratuM to mahattva pramANa pUruM pADe che. enA pabAsaNano bhAga hajI AgalA yuganI prathAne anusare che, paNa e sArI rIte khaMDita hoI A pratimA kayA jinanI haze e nizcayapUrvaka kahI zakAya nahi. pratimAnI banne bAjue kaMDArelI cAmaradhArI mUrtionI zailI spaSTapaNe 11mI sadInA prAraMbhakALanI che. jinapratimAnuM vastra paNa ghaNuM ja pAtaLuM ane ni. ai. mA. 2-27 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-ra kaTisUtrarahita che. A sivAya hAlanA caMdraprabha-jinAlayanA bhUmigRhamAM eka trikoNAkAra parikaranA uparano chatravRtano veNukA-pASANano khaMDa saMrakSita karavAmAM Avelo che. (citra naM. 2). zailInI daSTie A khaMDa 11mI zatAbdImAM mUkI zakAya ema che. sAmAnya rIte parikarano chatravRta ardhavartuLAkAra hoya che, paNa ahIM e trikoNAkAra hoI vizeSatA ane viralatA sUcavI rahe che. vigatanI daSTie ahIM paNa airAvatArUDha hirayendro, gaMdharvo, duMdubhidhArI devo, zaMkhapAla vagerenI parikaromAM sAmAnya rIte jovAmAM AvatI AkRtio upasthita che. A uparAMta prabhAsamAM paMcamukhamahAdeva sAmenI oraDInI bhIMtamAM yakSI(ajitA?)nI atyaMta suDoLa ane bhAvavAhI ArasanI pratimA jaDelI che. pratimAnA nIcalA be hasto khaMDita che. uparanA be hAthomAM anukrame aMkuza ane pAza jovAmAM Ave che. nIce vRSanuM vAhana che. devInA mastake karaMDa mukuTa zobhe che. grIvAmAM paherela ratnajaDita hAra ane bAhubalonI kArIgarI khUba jhINavaTabharI ane suMdara che. surekha, lalitalayamathI A suMdara pratimAno kaMDArakALa 11mA zatakanA madhya bhAgano jaNAya che. atyAranuM prabhAsanuM caMdraprabha-maMdira tapAsI jotAM avaziSTa rahelo jUno bhAga spaSTa rIte ja 17mI sadIno jaNAI Ave che. jAmanagaramAM vardhamAna zAhe baMdhAvela zAMtinAtha jinAlaya (Izu varSa 161thI 1622) tathA rAyasIzAhavALA caturmukha saMbhavanAthanA maMdira (Izu varSa 1940) ane porabaMdaranA zAMtinAtha maMdira(Izu varSa 16 35)nI kArIgarI sAthe A maMdirane sarakhAvatAM A hakIkata vizeSa spaSTa thaze. AgaLa joyuM tema prabhAsanA A caMdraprabha jinAlayamAM Izu varSa 1610nA varSavALA eka ja mAsanA lekhonuM bAhulya hoIne A sAlamAM ja caMdraprabhanuM maMdira pharIne baMdhAyuM lAge che. A maMdiramAM jUnA bhAgamAM dhyAna kheMce tevo eno gUDhamaMDapa che. gUDhamaMDapanA nIcenA staMbho 12mA-13mA zatakanA che, jyAre uparanA staMbho paikI be staMbho sabhAmaMDapa para vedikAmAM rAkhavAmAM Ave che tevA "dhaTapallava' prakAranA che. enI zailI 11mA zatakanA aMtabhAganI jaNAya che; paNa staMbho vacce bharAvelI jALIo tema ja maMDapano vitAna 17mA saikAnI zailI batAve che. dvArazAkhAo paNa 17mI sadInI ja jaNAya che. AthI eTaluM spaSTa thAya che ke pahelAnA caMdraprabha-maMdiranA kATamALano upayoga 17mA saikAnA jIrNoddhAra samaye karavAmAM Avyo haze ane caMdraprabha-maMdiranuM mULa sthAna enA hAlanA sthAnathI kadAca bahu dUra nahi hoya. kumArapALe je caMdraprabha-jinAlayanI yAtrA karI haze ane vastupALe jemAM arcanA karelI te maMdira kevuM hatuM, kevaDuM hatuM, e jANavAne atyAre koI sAdhana upalabdha nathI. moTe bhAge e maMdira mahamUda gajhanavInA AkramaNa pachI jIrNoddhAra samaye baMdhAyuM haze te ja hovuM Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsapATaNanAM prAcIna jinamaMdiro joIe. ulUghakhAnanA AkramaNa vakhate pharIthI A maMdirano nAza thayo haze ane 14mA zatakanA pahelA dazakAmAM aMbikAnI pratimAnA zilAlekhamAMthI je parokSa nirdeza sAMpaDe che te anvaye e kALe eno punddhAra thayo haze. tyAra pachI 17mA saikAnA jIrNoddhAranI vAta to ApaNe karI gayA. (3) kAlakramAnusAra caMdraprabha pachI baMdhAyeluM maMdira kumArapALa kArita pArzvanAtha-caitya hatuM. enI zodha mATe gAmanI madhyamAM AvelI Azare traNaso jeTalA devAlayanA maMDapomAM hoya tevI kArIgarIvALA staMbho dharAvatI junAmasjida tarapha vaLIe; emAM sArI saMkhyAmAM brAhmaNIya ane jaina saMpradAyanA maMdiranA avazeSo chupAyelA che. A sthaLe sUryamaMdira hovAno ane sUryakuMDa pUrIne masjidano vacalo bhAgaco--banAvyo hovAno tarka kajhinsa kare che. prabhAsapATaNanI brAhmaNa-anuzruti paNa A ja kathA kahe che. A mAnyatAnuM samarthana dIvAna raNachoDajI potAnI 'soraThI tavArIkha'mAM kare che". paraMtu skaMdapurANanA kathana anusAra somanAthanI uttare AvelA sAmbAdityanuM maMdira emAM ApelI dhanuSa-gaNatarInA AdhAre A masjidanA sthAna sAthe baMdhabesatuM nathI. A sAmbAdityanuM maMdira somanAtha ane masjida e banne vaccenA koI sthaLa para haze. skaMdapurANamAM ullekhAyelAM tamAma brAhmaNIya maMdirone eka nakazA para utAratAM ema jaNAya che ke A masjidanA sthaLa jeTalA bhAgamAM zUnyAvakAza rahe che. A ghaTanA jarA Azcaryajanaka lAge che; paNa enuM kAraNa e jaNAya che ke A masjidane mULa sthAne ekathI vadhu vizALa jaina maMdiro UbhAM haze ane prabhAsakhaMDakAra A noMdha na le e taddana svAbhAvika che. 211 prabhAsanAM keTalAMka jaina maMdironA astitvanA anumAnane saMpUrNa samarthana ApI rahetAM pramANo to A ja masjidanI aMtargata rahelA sthApatyanA sahaja avalokanathI ApoApa maLI rahe che. jumAmasjidano pravezamaMDapa choDI AgaLa rahela vizALa cogAna vaTAvI baMdagIgRhamAM AvI pahoMcatAM tyAM staMbho vaDe TekAvelA pAMca vitAno najare paDe che. emAMno vacalo vitAna choDatAM bAkInA cAra vitAno sAdA che, paraMtu A madhyano vitAna dhyAna kheMce tevo pUrNa alaMkAramaya che. vacamAM aThThAMza karI dvAdaza staMbho para A suMdara chatane TekavelI che. A staMbho badhA lagabhaga ekasarakhI koraNIvALA ane 12mA zatakamAM baMdhAyelA sejakapuranA prasiddha navalakhA maMdiranA sabhAmaMDapanA aDDAMza staMbhone maLatA Ave che. aAMzanA bhArapaTTanI saMdho para parikarma karelAM che; temAMthI mUrtio to naSTa thaI cUkI che. vitAnanAM aMgaupAMgo jovA jevA che. karNadardarikA uparanA rUpakaMThamAM jina-darzane jatA loka-samudAyanAM dazyo emAM AlekhAyelAM che. rUpakaMThamAM madala (ghoDA) ghATanA soLa vidyAdharo zobhI rahyA che. enI upara vidyAdevIo mATenAM Asano khAlI paDelAM che. rUpakaMTha upara gajatAlunA traNa thara ane tyArabAda trikhaMDI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-2 kolanA traNa thara, ane chevaTe madhyamAM sAta kolavALuM nayanAbhirAma laMbana jhUmI rahyuM che. A laMbana trikhaMDA kolanA saMkramaNathI nirmita karela che. emAM vacce padhakesarayukta mukuli sohI rahI che (juo citra 1-2). AvA prakAranuM laMbana kuMbhAriyAnA neminAtha maMdiramAM meghanAdamaMDapanA vitAna(prAya IsvI 1135)mAM jovAmAM Ave che. samasta vitAnano vyAsa 17-6" che. A suMdara chata vize kajhinsa bilakula mauna seve che, e ati Azcaryajanaka che. A vitAnamAM jaina lakSaNa aMge upara kahyAM te kAraNosara koI zaMkA rahetI nathI; ane enI racanAvidhi spaSTa rIte 12mA zatakanA uttarArdha sarakhI hoI kumAravihAraprAsAdanI kalpanAne barobara anurUpa thAya tevo A vitAna che. vadhumAM jumA masjidamAM kArIgarI-yukta kula trIsa nAnI chato paikInI thoDIka 12mA zatakanA prakAranI che je mULe kumAravihAramAM hovI saMbhave che. temAMnI eka citra 12mAM rajU karI che. A chata 'padmamaMdAraka' jAtinI che. tenA vikarNomAM kinnara-yugmo kaMDArelAM che. te pachI gajatAlu, haMsapaTTI, gajatAlu, vacce aSTa lUmAo ane madhyamAM khaMDita laMbana joI zakAya che. A maMdirane lagatA koI pratibhAvazeSo sAMpaDI zake tema che ke kema te have tapAsIe. ahalyAbAI holkaranA somanAthanA maMdiranA bhUmigRhamAM uttara dizAnA gokhamAM pratiSThita karela zyAma pASANanI lakSmI tarIke pUjAtI pratimAnuM mUrtividhAna jarA UMDA UtarI tapAsavA jevuM che. ahalyAnA somanAthanA maMdiranA pAyAnA khodakAma(Izu varSa 1782)mAM maLI AvelI pratimAo mAMhenI A eka hatI. (haTha pra. zAstrI pAsenA eka jUnA hastalikhita patramAM A hakIkata jaNAvelI che). A pratimAnA hastomAM anukrame padha, pAza, aMkuza ane bIjapUraka che. nIce kukTanuM vAhano ane zira para trivallI chatrache. pratimA tribhaMga-lacita ane karaMDA mukuTa, hAra, DrINamAlA, bAhubala, mekhalA, kaTisUtra Adi alaMkArothI zobhita che. zailInI dRSTie A pratimAno vicAra karIe to emAM 11mI zatAbdInI pratimAomAM jovAmAM AvatuM lalita Dolana nathI, jyAre bIjI bAjuthI 13 zatakathI dekhAtAM jaDa thayelAM aMgo paNa nathI.. kaMDArakAma ekaMdare zuddha ane saphAIdAra che. somanAthanA kumArapALe baMdhAvela maMdiranI jaMghAnI devI pratimAonI sAthe eno meLa besato hoI A pratimAne 12mA zatakanA uttarArdhamAM saheje mUkI zakAya. mUrtividhAnanI dRSTie A pratimA lakSmInI nahi paNa padmAvatInI che. kukuTanAmanA sarpane badale ahIM zilpIe kukkuTano artha kUkaDo karI e vAhana karI nAkhyuM che. A muddo jarA mahattvano gaNAya; kema ke zailInI daSTie 12mA zatakanA uttarArdhathI jaNAtI padmAvatInI A pratimAne svAbhAvika rIte ja kumArapALe baMdhAvela pArzvanAtha-caityamAM yakSa-kulikAmAM mUkavAnuM mana thAya, ane A saMbhAvanA kADhI nAMkhavAne Ama to koI paNa kAraNa nathI paNa eka saMbhava evo paNa che ke te kadAca uparacarcita digaMbara Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsapATaNanAM prAcIna jinamaMdiro 213 maMdiranI paNa hoya. kUkaDAnuM vAhana evI zaMkA upasthita karI jAya che. (3) kumAravihAra pachIthI baMdhAyelA jaina prAsAdomAM have aSTApadanA zodha tarapha vaLIe. jumA masjidanA majalAvALA pravezamaMDapano vitAna lApUrvakano abhyAsa mAgI le che (citra 3, 4). enA rUpakaMThamAM vidyAdharonI vacce jina pratimA para kaLaza DhoLatI hAthaNIonAM Alekhana che. Alekhana kajhinsanA dhyAna bahAra gayelAM hoya ema jaNAya che. vaLI e ja rUpakaMThamAM soLa vidyAdharo che je spaSTa rIte jaina raMgamaMDapamAM jovAmAM AvatI soLa vidyAdevIo mATenA AdhArarUpa hoI A vitAnanA jainatvane savizeSa puSTi maLe che. vAstugraMtha aparAjitapRcchAmAM kahela A sabhAmaMdAraka prakAranA vitAnanuM vigatavAra nirIkSaNa karavAthI eno kALanirNaya thaI zake. A vitAnano vyAsa 16-9" che ane enAM aMgomAM karNadarikA, rUpakaMTha, kramazaH traNa gajalAlu ane traNa tribhaMgI kola ane vacce suMdara laMbana zobhI rahyAM che. laMbananA pahelA tharamAM dvAdaza guralUmA ane dvAdaza laghulumA padmanA samUha samI laTakI rahI che. bIjA tharamAM e ja pramANe aSTa lUmAno samUha vilasI rahyo che. tyArapachIno padmahsarasahitano haze te madhyavartI thara naSTa thayo che. A pravezamaMDapanA uparanA ane nIcenA staMbho pramANamAM sAdA che ane vizeSe grAkikaNikAthI alaMkRta karelA che, eka bhArapaTTa bAda karatAM tamAma para pallavAnvita kiMkaNikAnI alaMkArapaTTikA zobhI rahI che. aSTAMzanI khUNInA nIcalA mALanA cAra tathA upalA mALanA cAra ema kula ATha trikoNAkAra vikarNa vitAnomAM "mAyUra kinnara yugmanAM svarUpa kaMDAravAmAM AvyA che. maMDapanA staMbhonA ghATavidhAnanI ekarUpatA ane kArIgarInuM sAmaMjasya jotAM A samagra pravezamaMDapa koI eka ja maMdiramAMthI uThAvI laI ahIM masjidamAM pharIne asala Dhabachabe goThavI devAmAM Avelo che. A maMDapane upalo majalo hovAthI e Ayojanane muslima khayAlAta mAnI levAnI bhUla na karIe, kAraNa ke AvA ja prakArano paNa AthI vizALa raMgamaMDapa 12mA zatakanA madhyabhAgamAM baMdhAyelA kuMbhAriyAnA neminAtha maMdiramAM enA mULa sthAne vidyamAna che ane tethI masjida mAMhenA pravezamaMDapanuM Ayojana hiMdu zilpIonuM ja mULa Ayojana samajavAnuM che. A pravezamaMDapanA kAla-nirNayano vicAra karIe. emAM laMbana para laTakatI lUmAonuM svarUpa sahAyabhUta thaze (juo citra 4). AbUnA tejapAla maMdiramAM paNa AvI ja lUmAo che ane ethI A maMDapanuM jaina lakSaNa jotAM, zailInI daSTie 13mA zatakanA pUrvArdhano eno samaya vicAratAM, ane graMthastha pramANone anvaye ahIM vastupAle aSTApadaprAsAdanuM nirmANa karAvela e hakIkatanA saMdarbhamAM jumAmasjidanA A pravezamaMDapane e maMdirano mULa bhAga mAnavAmAM jarAye harakata nathI, laMbana pramANamAM cippaTa che e muddo dhyAnamAM laIe to enI nIce maMDapamAM aSTApadanI racanA hovAno pUro saMbhava che. A aSTApadanA zikhara sAthe laMbanano nIcalo cheDo athaDAI na paDe eTalA mATe tene thoDuM cippaTa karavAmAM AvyuM haze. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-2 (4) tejapAle prabhAsamAM Adi jinendranuM maMdira baMdhAvyAnuM vidhAna zrIjinaharSasUrie karyuM che. upalabdha sAdhano jotAM vastupAla-tejapAlanA tatkAlIna ke uttarakAlIna koI paNa anya lekhako A vidhAnane puSTi ApatA nathI, paraMtu e paNa yAda rAkhavuM ghaTe ke koI paNa anya lekhaka karatAM jinaharSasUri pAse evAM ane eTalAM vizeSa ane cokkasa sAdhana prApta hatAM ke jenA AdhAre emaNe vastupAla-tejapAlanI kIrtanAtmaka pravRttio vize vigatapUrNa, vipula, ane sarvAMgINa mAhitI ApI che. A mAnyatAne puravAra karavA eTaluM kahevuM pUratuM thaI paDaze ke kevaLa jinaharSe ja serisAmAM vastupAle karAvelI jinabiMbonI pratiSThAno, AbUnA acalezvaranA jIrNoddhArano, ane tAraMgAmAM ajitanAthaprAsAdamAM karAvelI pratimApratiSThAno ullekha karelo che. emanAM A kathanonuM saMpUrNa samarthana keTalAka dAyakA pahelAM e sthaLoe prApta thayela zilAlekhothI maLI rahe che. AthI jinaharSanI mAhitI pUrepUrI AdhArabhUta hovA pratye jarA paNa zaMkA sevavA sarakhuM nathI. A bAbatamAM eka jhAMkho paNa rasaprada prakAza pheMkato Izu varSa 1233no tulyakAlIna lekhavALo pabAsaNano sapheda Arasano khaMDa hAla caMdraprabha jinAlayanA bhUmigRhamAM saMrakSavAmAM Avelo che. emAM Asadeva tathA tejapAlanI patnI anupamAdevI ane vijayasenasUrinAM nAmo spaSTa rUpamAM jaNAvyAM che. alabatta, A zilAlekhane tejapAle tyAM AdinAthanuM maMdira baMdhAvyAnA pramANa tarIke svIkArI na zakAya; paraMtu e nirvivAda che ke A vikhyAta parivArane prabhAsa sAthe e sAlamAM sAMkaLe che kharo. sadbhAgye A maMdirane lagatuM eka bahu ja agatyanuM sthApatyanuM pramANa mojUda che. prabhAsapATaNa ane verAvaLa vaccenA rastA para dakSiNe AvelI mAIpurI masjida prAcIna avazeSomAMthI banAvelI che. emAM taLabhUmi upara 36 staMbho che. e paikInA vacce vitAnane TekavatA 12 staMbho para bIjA nAnA staMbho tenA para caDAvI Urdhva bhUmikAnI racanA karI, ene UMco lIdhelo che. staMbho pramANamAM sAdA ane sarakhA che. e ja pramANe bhArapaTTa para ekasarakhI kArIgarI karelI che. dekhItI rIte ja A badhA ja staMbho ane bhArapaTTo vitAna sahita koI eka ja maMdiramAMthI uThAvavAmAM AvyA hoya evuM bhAse che. vitAnane majalo ApI UMco karavAnI paddhati atre anyatra carcAyela jumA masjidanA pravezamaMDapanuM smaraNa karAve che. masjida traNa bAju khullI che. pazcima bhAga baMdha karI tyAM traNa maherAbo karavAmAM AvelI che. A maherAba pAsenI cokIomAM nAnakaDI corasa chatomAM AbunA tejapAlanA maMdiranI navacokInI DAbI tema ja jamaNI cokIonAM jevuM kAma che. bhArapaTTomAM nIcalA tharamAM vallI ane upalA tharamAM mattAlaMbanI zobhana-AkRtio che. AvuM alaMkaraNa kaMDAravAnI prathA 13mAM zatakathI pracAramAM AvelI evuM AbUnA tejapAla jinAlayanuM ane DabhoInI hIrAbhAgoLanuM avalokana karatAM saheje jaNAI Ave che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsapATaNanAM prAcIna jinamaMdiro masjidano madhyavartI vitAna (citra 5) to saghanatA ane sauMdaryanA bhavya avatAra samo che. enI alaMkAra-2canA nabhomaMDaLamAM camakatA nakSatramaMDaLa samI suzliSTa, gahana, ane kalpanA thaMbhAvI de tevI adbhuta che. gujarAtamAM astitva dharAvatA vitAnomAM maulimaMDana mahAtejasvI ratna samo che. A masjida vizenA kajhinsanA khyAlo bhramajanaka che. kajhinsanI mAnyatA mujaba A masjida Izu varSa 1264mAM naraud-dIna pIroje baMdhAvelI. (A hakIkatane saMbaMdhakartA zilAlekha hAla verAvaLamAM harSada mAtAnA maMdiramAM surakSita rAkhavAmAM Avyo che.) kajhinsano bIjo tarka e che ke A masjidano suMdara vitAna somanAtha maMdiranI saMmukhanA koI maMDapano jo e hoya to, athavA to harSada mAtAnA zilAlekhamAM ullekhAyelA bAlezvara mahAdeva ke jenI paDikA A masjida mATe kharIdavAmAM AvelI hoya to eno, kajhinsano trIjo tarka e che ke A vitAnanA kaMThamAM gajalakSmInAM svarUpo kaMDArelAM che. emanI A traNe dhAraNAo satyathI vegaLI che8. somanAtha-maMdiranI saMmukha bhImadeva bIjAe Izu varSa 1217mAM meni ke meghanAda maMDapa, baMdhAvelo, paraMtu e maMDapa somanAtha jevA vizALa maMdira sAme zobhe tevo mahAkAya maMDapa ja hoI zake che, ane A gaNatarI mujaba mAIpurI masjidanA vitAna karatAM e maMDapanA vitAnano vistAra vadhu hovo ghaTe ane ethI A tarka baMdhabaMsato nathI nIvaDato. bIjI bAju bAlezvaranA maMdiranA vitAnano tarka paNa sAnukULa nathI. e kALanA brAhmaNadharmIo AvA suMdara ane ATalA moTA vitAnavALA bhAgane masjidanA upayoga mATe svayameva svAdhIna karI de ke vecI nAkhe ema mAnI levuM vadhu paDatuM gaNAya. vadhumAM A vitAnanA rUpakaMThamAM kajhinse jene gajalakSmInAM svarUpo mAnyAM che te vastutaH padmAsanastha jinapratimAo che, ane enI banne bAju zuMDikAo kalaza DhoLI rahela che. A yogamudrAmAM sthira mUrtio srImUrtio nathI, puruSamUrtio che e niHzaMka che (citra 6)". AvAM ja svarUpo pAchaLa carcA karI gayA te aSTApadanA vitAnamAM paNa dRSTigocara thAya che. vizeSamAM ahIM paNa IsvI 1135-37nA 16 vidyAdevIo mATenA AsanarUpe 16 vidhAdharo rUpakaMThamAM che. (kuMbhAriyA--ArAsaNa--nA neminAtha jinAlayanA arasAmAM baMdhAyelA medhanAdamaMDapanA vitAnamAM rUpakaMTha aMtargata caturdizAmAM zuMDikAo sameta padmAsanastha jina batAvyAM che.) 215 A vitAna pUrNAMga ane sarvAMgasuMdara che. aThThAMza upara karNadardarikA, enA pachI rUpakaMTha, uttarottara traNa gajatAlu ane tyArabAda traNa kola ane chelle pAMca tha2vALuM anupama kolaja laMbana AkhAye vitAnane sAmarthya, gaurava, ane zobhA ApI rahe che. dhyAnapUrvaka joIe to A laMbana AbUnA vizvavikhyAta tejapAlanA maMdiranA vitAna sAthe racanA ane rUpamAM ghaNuM sAmaMjasya dharAve che. phera mAtra eTalo ja ke tyAM be thara vizeSa hoI e vizALa Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-2 che; paNa ahIMnA vitAnamAM nAvInya ane vizeSatA to enA laMbananA nAbhicakramAMthI gatimAna thatI 16 trijyAnI rekhAo 52 kola ane gajatAlunA garbhamAM Ugama pAmatI gurukramamAM prayojAyelI lUmAonI mAlikAo che. A racanA eka apUrva zobhAmaMDaLa racI rahe che. AvA prakAranuM apratima racanA-kauzala to AbUmAM paNa nathI. bIjI rIte A lUmAonuM svarUpa, alabata, AbUnA e mahAna vitAnamAM sthita lUmAo jevuM che. 13mI zatAbdInA AraMbhakALe carama sImAe pahoMcI cUkelI gujarAtanI abhijAta vitAna-vidhAnakalAnAM zreSTha udAharaNomAM A vitAna mokhare rahe che. laMbana paNa thare thare lumAothI yukta hatuM; paraMtu hAla to eka ja lUmA zeSa rahI gayelI che (citra 5, 7). 216 mAIpurInA vitAnanI tamAma lAkSaNikatAo 13mA zatakanA AraMbhakALanI acUka che. emAM rahelAM jaina cihnAMkanone kAraNe A vitAnanuM e kALanA koI jaina maMdira sAthe saMyojana sAdhavuM e saMpUrNa rIte susaMgata che. vastusthiti ema ja hoya to maMtrI tejapAle baMdhAvelA AdinAtha maMdiranA raMgamaMDapano mULa bhAga kema na hoI zake ? kumAravihAra ane aSTApadanA vitAno karatAMye A vitAna vadhu vizALa che; eno vyAsa 20'-3" jeTalo che. vizeSamAM A to AbUnA tejapAla-maMdiranA vitAna karatAM paNa saheja moTo che. (tyAM e vitAnano vyAsa 19'-5" jeTalo che). tejapAle baMdhAveluM prabhAsanuM AdinAtha maMdira ThIka ThIka pramANamAM vizALa ane uttuMga haze. jinaharSe ene 'kailAsazikharAkAra' kahela che, e niSkAraNa to nahi ja hoya tema A vitAna jotAM saheje kalpanA thaI zake che. tejapAla kArita A maMdiranI sAthe sAMkaLI zakAya tevI kArIgarInI samatAvALI eka nAnI paNa eka bIjI chatanI noMdha paNa laIe. jumA masjidanI madhya maherAbanI barobara upara gujarAtanA vitAna-vidhAnanI yazakalagI samI eka abhinava corasa chata caMda2vA samI zobhI rahI che (citra naM. 8). ahIM caturagna Ayojanane cheka vaccenA laMbana sudhI kheMcI javAmAM AveluM che. laMbana tridala ane caturasa che, ane gajatAlunA garbhamAM rahelI lUmAo ane puSpako kyAMya khaMDita thayAM che to kyAMya vaLI pUrNarUpe paNa suvyavasthita prayojanA banAvI rahe che. AbUnA tejapAlamaMdiranI navacokImAM pravezatAM madhyamAM je corasa chata dRSTie paDe che tenI sAthe A chata keTaluMka sAmya dharAve che. e corasa chatamAM paNa AvI ja ane virala kahI zakAya tevI caturasa laMbana che, ane AvI ja aSTadala padmakanI paMktimAlAonI vyavasthA che. A banne chato vacce vigatomAM thoDoka phera alabatta che, jemake rUpakaMThanI upasthita ane emAM kADhela aSTanAyikAo mATenA madaLo (citra 9); paNa anyathA banne samakAlIna hovA aMge koI zaMkA rahetI nathI. A ane A masjidamAM rahetI bIjI thoDIka nAnI rUpasuMdara chato mULa tejapAlanA AdinAtha jinAlayamAM mUkavA aMge khAsa vAMdho kADhI zakAya ema nathI, AvI nAnI suMda2 chato ja Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsapATaNanAM prAcIna jinamaMdiro 217 brAhmaNamaMdiro karatAM jaina maMdiromAM vizeSa saMbhave che. tyAM chacokI ke navacokImAM ane bhamatImAM AvI chato mATe vizeSa avakAza rahe che. brAhmaNa-maMdiromAM maMDaponuM tala-Ayojana judA prakAranuM hovAne kAraNe tyAM ardhamaMDapo ke mukhamaMDapomAM AvI chato maLI AvavAnAM udAharaNo che kharAM, paNa jUjavAM. aNahillavADa pATaNa, karNAvatI, staMbhatIrtha, bhRgukaccha, dhavalakka, vAmanasthalI, unnatapura, ane maMgalapuranAM maMdironAM kATamALamAMthI banAvelI masjidonAM samAMtara daSTAMto tapAsIe to tyAM paNa bahudhA jaina maMdiromAMthI ja sAmagrI levAmAM AvI hoya evuM spaSTa rIte ja jaNAI Ave che. navacokIo, nRtyamaMDapa, pArzvamaMDapa, balAnaka ane covIsa, bAvana, ke botera devakulikAono parivAra dharAvatAM madhyakAlIna jaina maMdironuM viziSTa tala-Ayojana ane ene kAraNe pragaTa thatI vipula saMbhAvalI ane vidvAnagaNa muslimone masjidomAM upayoga karavA mATe khUba ja sahelAM ane sagavaDabharelAM lAgelAM. caMdraprabha-jinAlaya, kumAra-vihAra, ane aSTApada-prAsAda hAlanI jumA masjidanA sthaLa upara ke ene taddana nikaTavartI hatAM, paNa A AdinAtha-maMdiranuM sthaLa kayAM hovAno saMbhava che e vicAravuM ghaTe. e sunizcita che ke prabhAsathI gAmanI bahAra AvelI A mAIpurI. masjidanA sthAne to A AdinAthanuM maMdira nahi ja hoya, kAraNa ke jaina maMdiro nagara bahAra Ama elAM ane aTUlAM bhAgye ja baMdhAtAM. prabhAsapATaNa gAmamAM jumA-masjidathI IzAne Avela sutAravADAmAM 13mI zatAbdInI jaina-pratimAonI khaMDo, parikaronA bhagnAvazeSo ane zilAlekho ThIka ThIka pramANamAM maLI AvyA che. prabhAsapATaNanI jaina paraMparA anusAra paNa e sthaLe koI prAcIna jaina maMdira hovAnuM kahI jAya che. A sthaLanI AsapAsamAM ja tejapAle baMdhAvela AdinAtha-prAsAdanuM mULa sthAna hovuM joIe. (5) I. sa. 1956mAM A lekhanA lekhakone prabhAsa zaheranA sarvekSaNa daramiyAna cogAna masjidamAMnA 'hujarA'mAM eka suMdara vitAna jovAmAM Avyo. A cogAna masjidanA prArthanAgRhamAM vacalI maherAba sAme corInA kuMbhayukta cAra staMbho hatA, jene hamaNAM ja vATAthI pUrI devAmAM AvyA che. hajarAvALA vistAramAM nIcalA kolanA tharo hAla prApta nathI, paNa jayAre e pUrNa haze tyAre lagabhaga 15-6" jeTalA vyAsavALo haze. A vitAnamAM rUpakaMTha jo ke naSTa thayela che, to paNa gajalAlunI prathama zreNimAM saMdhiomAM soLa sAla jovAmAM Ave che je dekhItI rIte ja A soLa sAla soLa vidyAdevIonA zirapRSTha rahelA mAMkaDAonI pakaDa mATe hatAM. A vitAna nakkI koI jaina maMdirano hovo joIe (citra 10). vitAnanI zailI 13mI zatAbdInA pUrvArdhanI zailI karatAM pramANamAM UtaratI kakSAnI che. kolanI zirAo vadhu paDatI saMkhyAmAM karI nAkhavAmAM AvI che. aMtima vartuLamAM kaMDArela pagho bhArekhama ane pramANahIna che. A samagra kAma vAghelA yuganA aMta samayanI samIpanuM lAge che. ni, ai. bhA-28 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-2 A zailImAM racAyelI eka nAnI chata jumA masjidamAM paNa che (citra 11). temAM vikarNamAM moTAM grAsamukha, pachI karNadardarI, be thara gajatAlu, eka thara kolano vacce pramANamAM pazcAtkAlIna jaNAtI ATha lUmAo, ane chevaTe vacalA bhAgamAM laMbana kareluM che, jeno padmakesaravALo bhAga naSTa thayo che je e ja maMdiramAM hovI joIe jenI carcA u52 karI gayA. 218 corIvALA cAra staMbhone kAraNe A maMdira neminAthanuM hovuM joIe ane hujarAvALo vitAna enA maMDapano hovA saMbhava che. A lekhanA AraMbhamAM avalokana karyA mujaba utkIrNa lekhanA AdhAre prabhAsamAM eka neminAtha-caitya Izu varSa 1282 pUrve hatuM. ApaNe e paNa joI gayA ke Izu varSa 1264 AsapAsa pethaDasAhe ahIM koI maMdira baMdhAveluM, zailInI dRSTie parIkSaNa karatAM A masjidanA prArthanAgRhanA staMbhonI nAnI chatonI hajarAvALA vitAnanI racanA 13mAM zatakanA uttarArdhamAM thaI hoya evo nirdeza maLe che; ane ethI A tamAma muddAono sarasa, sarala, saMtoSaprada ane sulabha meLa besI jAya che. nizcita tAravaNI e thAya che ke cogAna masjida A neminAtha maMdiranA kATamALamAMthI ja banAvelI che. masjidanuM kSetraphaLa ThIka pramANamAM vizALa che ane neminAthanuM asala maMdira ghaNuM karIne A ja sthAna upara athavA tenI samIpamAM haze. A anumAnane samarthana ApI zake tevAM traNa pramANo prApta thayAM che, A masjidanI taddana najIkamAMthI cheka ghasAI gayelA lekhavALo jaina zilAlekha prabhAsapATaNanA eka salATane maLI Avelo. e sivAya ahIMthI jaina yakSI naradattAdevInI Izu varSa 1288nA tulyakAlIna lekhavALI ArasanI pratimA tathA eka zyAma paththarano cakacakita, manohara, kAyotsarga-pratimAno ardho bhAga maLyo che. A chellI banne mUrtio hAla prabhAsapATaNa myujhiyamamAM saMrakSavAmAM AvelI che. have 13mA ane 14mA zatakanA prathama caraNamAM mUkI zakAya tevI keTalIka prakIrNa sAmagrIno thoDoeka abhyAsa karI laIe. dvitIya lekhakanA saMgrahamAM prabhAsamAMthI maLI AvelI pILA paththaranI koI jaina maMdiranI moTI prazastino eka khaMDa sacavAyelo che. mULa lekhanI mAtra nava ja paMktio truTita rIte maLatI hoI emAMthI vizeSa mAhitI prApta thaI zakatI nathI. sAtamI paMktimAM 'jinendra' spaSTa rIte vaMcAya che. akSaro 14mA zatakanA lAge che. suratanA saradAra vallabhabhAI paTela myujhiyamamAM I. sa. 1300nA tulyakAlIna varSanA kALA pabAsaNa paranA lekhamAM zrI devapattanamAM mahendrasUrinA ziSya vardhamAnasUrie pArzvanAthanA biMbanI pratiSThA karyAno ullekha che. (pratiSThAkartA muni nAgendragIya mahendrasUrinA ziSya hovAno saMbhava che.) A yuganA pratimAvazeSomAM joIe to bhadrakAlInA maMdiramAM aMbikAnI eka nAnI Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsapATaNanAM prAcIna jinamaMdiro 219 pratimA ullekhanIya che. evI ja ArasanI aMbikAnI pratimA prabhAsamAM hAlanA navA neminAthanA maMdiramAM che. A chellI be pratimAo caMdraprabha-jinAlayamAM Izu varSa 1309nA tulyakAlIna lekhavALI aMbikAnI pratimA sAthe saMpUrNa sAmya dharAvatI hoIne e ja samayanI haze. triveNIkAMThe sUryamaMdira pAse eka phalaka para kaMDArela pAMca joDAjoDa UbhI zvetAMbara kAyotsarga-pratimAo che. darekane zire rAjachatra che. A phalaka pAMca pAMDava tarIke hAla pUjAya che. saMbhava che ke A pAMca pAMDava jainaparaMparA anusAranA pAMca pAMDavo che, ane kadAca pethaDasAhavALA neminAtha-maMdiramAM enI pratiSThA karavAmAM AvI hoya. zailIne cakAsatAM A pratimAomAM rUkSatA ane kaniSThatA baMne pradarzita thAya che, ane 13mA zatakanA aMtabhAga karatAM ene prAcIna gaNI zakAya ema nathI. solaMkIyuganA AthamatA divaso pahelAM ahIM jaina maMdironI khUba ja jAhojalAlI haze ane moTI saMkhyAmAM jinabiMbo bharAyAM haze enI kaMIka kalpanA ApaNane atyAranA caMdraprabha-jinAlayanA bhUmigRhamAM saMgrahAyelI jina-pratimAonA avaziSTa parikaro parathI saheje AvI zake che. tyAM hAla judAM judAM daza pabAsaNa ane dazeka parikaranA chatravRttanA khaMDo saMgrahAyelA jovAmAM Ave che. A uparAMta, prabhAsapATaNa myujhiyamamAM 12mA-13mA zatakamAM mUkI zakAya tevI cAra khaMDita padmAsana-mUrti ane traNa parikaranA upalA bhAganA khaMDo ane eka jinazIrSa pradarzita karavAmAM AvelAM che. A sivAya prabhAsapATaNanA brAhmaNa-maMdiromAM chUTAchavAyA cAreka parikaranA khaMDo ane traNeka jinapratimAnA khaMDAvazeSo tema ja jUnAgaDha myujhiyamamAM traNa parikaranA upalA bhAgo, be jinazIrSa, ane eka kAyotsarga-pratimA prabhAsathI laI javAmAM AvelAM che. thoDA mAsa pahelAM prabhAsanA myujhiyamanI pAchaLanA vaMDAmAM sArvajanika haoNspiTalanA pAyAnA khodakAmamAMthI I. sa. 1229nA tulyakAlIna varSavALo lekha dharAvato pabAsaNano TukaDo maLI Avyo che. koI sajananI bhAryA sahajamatInA zreya mATe bhadrasUrie jinabiMbanI pratiSThA karI evuM emAM vaMcAya che. A sivAya dvitIya lekhakanA saMgrahamAM lekhavALA traNa khaMDita pabAsaNonA TukaDA che jenI vigato ahIM noMdhI laIe : emAMno eka kALA paththarano munisuvratasvAmInI pratimAno che. disAvAla jJAtinA koI zreSThIe pratimA karAvI eTaluM ja emAMthI jANavA maLe che. bIjo lekha paNa truTita ane kALA pabAsaNa para che, jemAM lekhano avaziSTa rahelo bhAga nIce mujabano che. saM. 2338 vaizaSa ku. rU zanI ja strIvA... sacAlena Dha AvaDa zreyase zrIpArzva... Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 nircanya aitihAsika lekha-samuccaya-2 trIjo lekha pILA pASANanA pabAsaNa para che, paNa e atyaMta ghasAI gayelo hoI enI vAcanA durbodha banI che. A uparAMta prabhAsapATaNa myujhiyamamAM thoDA samaya pahelAM eka pILA pabAsaNano lekhayukta TukaDo prApta karavAmAM Avyo che. emAMthI sAlavALo bhAga durbhAgya naSTa thayo che paNa zAMtinAthabiMbano ullekha vaMcAya che ane zrI zrImAla jJAtinA koI zreSThIe pratimA bharAvI hovAnuM jaNAya che. lekha 13mA zatakanA aMta AsapAsano jaNAya che. dvitIya lekhakanA saMgrahamAM 13mA zatakanI ane nAnI, AmravRkSa taLe sthita, aMbikAnI eka prabhAsamAMthI prApta thayelI pratimA ane koI vizALakAya zyAma jina-pratimAnuM zIrSa paNa che. prabhAsanA paMcamukha mahAdevanA liMga para goThavI devAmAM AveluM pAMcamuM zIrSa paNa koI jina pratimAnuM che. A tamAma parikaro ane pratimAkhaMDo 12mA-13mA zatakathI vadhAre prAcIna nathI, ane ApaNe vicArI gayA te mujaba prabhAsanAM jaina maMdironI kAlagaNanA sAthe samagra dRSTie jotAM saMpUrNapaNe baMdha besI rahe che. A lekha samApta karatAM pahelAM 17mA saikAmAM banelAM keTalAeka mahattvanAM sthApatyonI aMtima noMdha laIe. caMdraprabha jinAlayanA, Izu varSa 1610nA jIrNoddhAra samaye enI samIpamAM bIjAM be maMdiro baMdhAyelAM, jemAMnA ekamAM hAla mUlanAyaka mallinAtha vidyamAna che, ane bIjAmAM mUlanAyaka mahAvIrasvAmI che. A baMne maMdirono thoDA dazakAo pahelAM jIrNoddhAra karavAmAM Avyo che. paNa e yuganuM mahattvanuM kahI zakAya tevuM ane asala svarUpamAM haju kAyama raheluM ane eka kALe muslimonA vasavATa tarIke koThA nAmathI oLakhAtA jaina maMdira vize ahIM ullekha karavo ghaTe. kajhinse A maMdiranuM taLadarzana prasiddha karyuM che. kajhinsanA dAvA anusAra A maMdira jainonA prAcInatama ane suMdaratama avazeSomAMnuM eka che, paraMtu A maMdira na to sauthI prAcIna che ke na to sauthI suMdara, enA gUDhamaMDapanI catuSThInI kajhinse pragaTa karela chatanuM kAma pramANamAM arvAcIna che jyAre aMdaranA gokhalAonA udgamo ane garbhagRhamAM pIThikAnuM toraNa to ahIM prabhAsanA caMdraprabha jinAlayanA Izu varSa 1610nA kAma sAthe pUrNapaNe sAmya dharAve che. A maMdiranA gUDhamaMDapanI tathA garbhagRhanI dvArazAkhAo paNa 17mA zatakanI laDhaNa batAvI rahI che. maMDapanI cokIo para uccAlako dvArA eka majalo karI ene jALIothI bharI devAmAM Avyo che. A jALIkAma paNa 17mA zatakanA prakAranuM ja che. chatAM A maMdiranI dhyAna kheMce tevI eka viziSTatA che. maMdira pUrvAbhimukha che. enA garbhagRhamAM pravezadvAra pUrva dizAe eka eka gokhalo che. garbhagRhanI dakSiNa dizAnI dIvAlamAM Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsapATaNanAM prAcIna jinamaMdiro 221 pradakSiNA-mArgamAM cAra gokhalA che; pazcima dizAe ATha gokhalA che, uttara dizAe daza gokhalA che. kyAMka kyAMka A gokhalA khaMDita thayA che, to paNa enI saMkhyA barobara gaNI zakAya. A gokhalAonI kula saMkhyA covIsanI che ane eno krama be, cAra, ATha, ane dazanA sRSTimArga anusAra hoI vAstugraMtha vRkSArNava pramANe e aSTApada-prAsAda hovo joIe ane ethI mUlanAyaka tarIke A maMdiramAM AdinAtha virAjamAna haze, nahi ke kajhinsa kahe che tema pArzvanAtha. AyojananI daSTie A maMdira pAchalA kALanuM hovA chatAMye mahattvanuM kahI zakAya. A pachInA kALe thayelAM bAMdhakAmo purAtattva ane aitihAsika dRSTie mahattva dharAvatAM na hoI ahIM A bhAga samApta thAya che. TippaNo : 1. zatruMjaya-mAhAbhya, sarga 9-11, sarga 13-31 ane sarga 14-94. hariprasAda saM. zAstrIe akATya pramANo dvArA A graMthanI racanA I. sa. 1315 bAda thaI hovAnuM siddha karyuM che. (juo "maitrakakAlIna gujarAta', bhA. 2jo, pR. 489.) A uparAMta vIravaMzAvalImAM saMpatie prabhAsamAM jinAlaya baMdhAvyAno ullekha che tema ja te maMdira caMdraprabhanuM hovAno tarka karavAmAM Avyo che (juo jainasatyaprakAza kramAMka 37); paNa e mATe hAla to koI pramANa prApta nathI. paTTAvalIsamuccayakAra muni zrI darzanavijayajIe vicArazreNI (I. sa. 1344)mAMthI je kAlAnukrama pariziSTa 3(sI)mAMthI uddhata karyo che temAM viranirvANa 416 pachI devapattanamAM caMdraprabhajinabhavana thaze tevo ullekha che. tadA ca devapattane caMdraprabhajinabhavanaM bhaviSyati / paNa A kathanane zraddheya gaNI zakAya evAM koI aitihAsika pramANo upalabdha nathI. 2. merUtuMgAcArya viracita prabaMdhaciMtAmaNi, sarga 50 (I. sa. 1305), zrI jinaprabhasUri-racita kalpapradIpa aMtargata "satyapuratIrtha kalpa" (Isa. 1311) ane munizrI jinavijayajI saMpAdita purAtana-prabaMdhasaMgraha mAMhenI hastaprata "pI'(I. sa. 1472)mAM A traNa pratimAo adhiSThAtA devanA vyomamArge prabhAsa AvyAno ullekha che. vartamAna caMdraprabha-jinAlayamAM aMbikAnI pratimA para I. sa. 1309no tulyakAlIna lekha che; joke valabhI vize e mauna seve che. lekha vadhumAM A aMbikAnI devakulikA jIrNoddhAra e varSamAM thayAno nirdeza kare che; paNa zailInI daSTie e pratimAne lekhanA samaya karatAM prAcInatara kahI zakAya ema nathI. eTale tAratamya e nIkaLe che ke I. sa. 1298mAM ulughakhAne karelA vinAza pachI aMbikAnI navI ja pratimAnI pratiSThA karavAmAM AvI che. "nANAvAlagaccha-paTTAvalI' anusAra AcArya prabhAnaMdasUrino pravAsamAM I. sa. 824mAM svargavAsa thayo. A vAta tathyapUrNa hoya to prabhAsa navamA zatakanA prAraMbhamAM zvetAMbara jainonuM kendra hovAnI hakIkatane vizeSa samarthana maLI rahe. 3. hAla junAgaDha myujhiyamamAM saMrakSita karavAmAM Avela bhImadeva bIjAnA samayanA, prabhAsamAMthI prApta thayelA saM12xx khaMDita lekhamAM koI jIrNazIrNa jinAlayano jIrNoddhAra thayAno ullekha che; ane emAM pahelI ja paMktimAM (zreyArISTa sadgalaM vaMdag(N:) ane 23mI paMktimAM (1) caMdrApa: 1 kapuratI Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 . nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-2 za sAra gayetAttivAsaNAM zAsana kahyuM che. lekha digaMbara saMpradAyane lagato che. enuM vizeSa pramANa 12mI paMktimAM maLI rahe che : (naM)viSe nezvara vyaMjUrva vAdhyA sAkSAtata: gatyAtrA joke A lekhanA avaziSTa rahela bhAgamAM kyAMye prabhAsano sIdho ullekha nathI topaNa e kalpavuM agharuM nathI ke evuM ja "someza' zabdanA prayogathI chatrIsamI paMktimAMthI sUcana nIkaLe che : sItArA: sthApanA vatra pakSapata vRta aa juo D. B. DISKALKAR, Poona Orientalist, Vol. II, No. 4 (1938), p. 222 Blau-l 4912- V. P. JHOHRAPURKAR, Epigraphia Indica, Vol. XXXIII, July 1959 Plate lil, pp. 110-120. A pratimAnA snAnapayathI kuSTaroga jato hovAnuM zilAlekhamAM jaNAvyuM che, madanakIrtiracita zAsana-catuDhizikA(13mI sadInA pUrvArdha)mAM digaMbara jainatIrthonuM TUMkuM varNana kareluM che. temAM A ja zloka zabdazaH Apelo che. saMbhava che ke e prabhAsanA caMdraprabhane udezIne kahevAyuM haze. ema chatAM digaMbara sAhityamAM prabhAsanA caMdraprabhane lagato koI ullekha nathI, evuM sva. paMDita nAthUrAma premIjIe patra dvArA prathama lekhakane jaNAveluM. 4. hada . zAstrI, maitrakakAlIna gujarAta, bhAga 1, pRSTha 159-60. 5. prabaMdhakoza aMtargata bappabhaTTa-prabaMdha". 6. zrI sArAbhAI navAbe bhAratIya jaina tIrtho ane tenuM zilpa sthApatyamAM A pratimAnuM citra pragaTa karyuM che (citra 32), A pratimA pazcima bhAratanI dhAtupratimavidhAna-praNAlInA eka utkRSTa udAharaNa samI che. enA nIcenA khaMDamAM padmapIThikA para garaDAsanA devI cakrezvarI zobhI rahyAM che. emanA hastomAM anukrame mAlA, cakra, ane zaMkha rahelAM che. pharatuM suMdara parikarma bhadrabhAge sthita che. emanA vAmapakSe zizu ane AmalaMbI-dhArI pakSI aMbikA ghaTATopa nIce UbhelAM jaNAya che, jyAre dakSiNa pakSe mAladhAriNI UbhelI jaNAya che. uparanA khaMDamAM bhadrapITha para kAyotsargamAM sthira jinezvaranI atyaMta prabhAvazALI pratimA rahelI che. emanI dhotI paranI saLI ane graMthibaMdha pazcima bhAratanI zilpaprathAna jANe ke aMtima avazeSarUpe upasthita che. paga pAse baMne bAju vAhiko tribhaMgamAM UbhAM rahelAM che, jayAre parikaranI khaMbhikAomAM ubhaya pakSe traNa traNa kAyotsarga jinanI pratimAo parikarmamaMDita zobhI rahI che. mukhya jina-pratimAnA zira para muktAdAmayukta channatraya raheluM che, jyAre mastakanI banne bAjue gaganagAmI mAladharo daSTigocara thAya che. dakSiNa pakSanI pArthataMbhikA para gaja ane bAla zirobhAge rahelAM che. e ja pramANe vAmapakSe makara ane vyAla AvI rahelAM che. chatratrayanI AjubAju gajArUDha hirayendro niyamAnusAra upasthita che. A parikarayukta samasta pratimavidhAna benamUna kahI zakAya tevuM che. . pra. ci, aMtargata "devabodhi-prabaMdha". 8. sva. vallabhajI haridatta AcArye A be paikInA saMvata 1240(I. sa. 1184)nA lekhano nirdeza vaoNTasana myujhiyamanA 1905-6nA vArSika ahevAlamAM karyo che; jayAre Isa. 1164vALo lekha dvitIya lekhake caMdraprabha jinAlayanA bhUmigRhamAM joyelo. 9. kIrtikaumudI sarga 9 + 70. 10. vasaMtavilAsa sarga 11. 11. pra. ciM, sarga 4. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsapATaNanAM prAcIna jinamaMdiro 223 12. caturvizati-prabaMdha. 13. vastupAla-carita prastAva-6 . 14.sa. 1338 varSe adyeha zrIdevapattane zrIcandraprabhasvAmIcaitye vaizAkha zudi 3 khau zrI pallIvAlajAtIya bhAM. AsA suta bhA. dhAMdhaputreNa bhAM. sIDahena svapitR zreyase zrI pArzvanAthabiMba kAritaM pratiSThitaM maladhAri svaguru zrI (mAre) caMdrabhUSiH | 15. A lekha A pramANe vaMcAya che : saMvat 1365 varSe vaizAkha vadi 5 budhe zrIdevapattanavAstavya zrI zrImAlajJAtIya pitR. Tha. somasIhasya mAtRguuDaradevyAzca puNyAya zrI candraprabhasvAmIcaitya pUrvaM vyomamArgeNa samAgatAyAH ambikAyA mUrte jIrNoddhAra pUrvaka dvayAlaMkRtA yA devakulikA...u. suhaDasIhena kAritaH peTalApadrIya zrImadanasuriNAM prasAdena dhavalakkIya zrI dharmadevasUribhiH pratiSThitA zubhaM bhavatu / 16 zrI siddhacakra varSa 18, aMka 6, 7, pR. 145. 17. ejana, pR. 145-146-147-148. 18. sva. zrI sI. DI. dalAla saM. pattanabhAMDAgArIya graMthasUci tema ja jesalamIra bhAMDAgArIya graMthasUci (prAcyavidyA maMdira, vaDodarA, prakAzita) ane munizrI puNyavijayajIsaMpAdita dezaviratidharmArAdhaka sabhA dvArA prakAzita prazastisaMgraha tema ja munizrI jinavijayajIsaMpAdita jaina pustaka prazastisaMgraha ane thoDA samaya pahelAM lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira taraphathI prakAzita saMskRta-prAkRta hastapratonI mahAmUcinA banne bhAgI paNa tapAsI joyA che. A lekha taiyAra karavAmAM upayogI nIvaDe tevA jaina graMthonI saMdarbhasUci mokalavA mATe munizrI puNyavijayajI tathA DaoN. hariprasAda gaMdu zAstrInA lekhako RNI che. 19 zrI ke. kA. zAstrI anuzIlanamAM merataMga-kathita kumAravihAraprAsAda prabhAsapATaNamAM nahIM, paNa aNahilapATaNamAM hovA vizenI mAnyatA pragaTa kare che; paNa hemacaMdranuM pramANa lakSamAM letAM kumAravihAra prabhAsapATaNamAM paNa hovA vize koI zaMkA rahetI nathI. munizrI jinavijayajI saMpAdita kumArapAla caritrasaMgrahamAM prabhAsapATaNanA kumAravihAra vize koI khAsa navIna noMdha nathI. 20. pra. ciM, sarga. 4 21. va. ca., prastAva 6. 22, juo kIrtikaumudInA gujarAtI bhASAMtaranI sva. zrI. vallabhajI haridatta AcAryanI prastAvanA tema ja De. bhogIlAla sAMDesarA-racita mahAmAtya vastupAlanuM sAhityamaMDaLa. 23. juo dharmAsyudaya mahAkAvyanI prastAvanA tema ja ma va sAmaM. 24. juo prastAvanA, sukRtasaMkIrtanam jaiina AtmAnaMda-sabhA, bhAvanagara). 25. A sArAye jhUmakhAno giranAra paranA rAjulanI guphA pAsenA I. sa. 1233nA tulyakAlIna lekhamAM vastupAlavihAra'tarIke paricaya ApavAmAM Avyo che. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 nircanya aitihAsika lekha-samuccaya-2 26.saMvata 1343 varSe mAgha vAdi 1 zanIvoha zrIsomezvarapattanadeva zrIneminAthacaitye zrIAgamika saMghena zrImunisuvratasvAmI biMba samalIyAvihAracaritrasahitaM AtmazreyArthaM devakulikAsahitaM kArApitaM pratiSThitaM zrIcaMdra che zrIkRthvavandrasUriziSya zrIvinayacaMdrasUrima: zrI siddhacakra, varSa 18, aMka 6-7, pRSTha 145). 27, juo ratnamaMdirakRta upadeza-naragiNI (A0 I. sa. 1459) tema ja ratnamaMDanakRta sukRta-sAgara(Ata 15mo saiko); pethaDasAha aMgenI noMdha mATe juo jaina sAhityano saMkSipta ItihAsa (mo. da. dezAI), pR. 405. 28. zrI ke. kA. zAstrI, ApaNA kavio, khaMDa 1lo pR197. 29, madhyapradezamAM AvelA devagaDha ane khajurAhomAM jinanAM mAtA-pitAvALI digaMbara saMpradAyanI pratimAo A phalaka sAthe sAruM sAmya dharAve che. 30. A lekha hAla jUnAgaDha myujhiyamamAM saMrakSita karavAmAM Avyo che. 31. juo navAba sArAbhAI, bhAratanAM jainatI ane tenuM zilpa sthApatya (emAM A maMdiranA bhAganAM citro 184-185.) 32. A. S. I. Vol. XVI, p. 250 H A. S. I. Vol. IX. Somanatha and other Mediaeval Temples in Kathiawar p. 28. zrI. aMbAlAla premacaMda zAha, jaina tIrtha sarvasaMgraha-prathama khaMDa, pR 134)mAM chatanA jaina lakSaNa tarapha dhyAna kheMce che, te vAjabI ja che. I. sa. 1927mAM Do. zAlorTe krAujhae emanI prabhAsapATaNanI mulAkAta vakhate A masjidanI nirIkSA karyA bAda e jainamaMdira hovAno abhiprAya Apelo, ane sva. zrI zaMkaraprasAda haraprasAda desAIe emane tyAM Avela dvitIya lekhakane prabhAsanA kAjI pAse rahelA eka phArasI khatanI vAcanA parathI A masjidane sthaLe mULa "maMdira I-pArasanAtha'hatuM evuM pramANa kaheluM. (juo zAlorTe krAujha, jaina rIpya mahotsava graMtha, pR 190). 33. vaoNTsana myujhiyamanA 1905-6nA vArSika ahevAlamAM sva. vallabhajI haridatta AcArya A masjidanA sthAnane "arkasthaLa tarIke oLakhAvyuM che, tathA hojane hiMdu loko sUryakuMDa gaNe che evI noMdha karI che; paNa arkasthaLa to triveNIkAMThe hatuM, je aMge skaMdapurANa ane prabhAsanI paraMparA ekamata che. 34. soraThI tavArIkha, gujarAtI bhASAMtara, pR. 54. 35. uparAMta A. S. H. Vol. 1X, Plate XX. 36. zrI aMbAlAla premacaMda zAha aSTApadanuM maMdira kumArapALe baMdhAvyAno tema ja enA para e nareze suvarNa klazo caDhAvyAno ullekha pracinA AdhAra para kare che. (juo jai tI. sa. pR. 134); paNa prarci, A aSTApadaprasAdane spaSTa rIte ja vastupAla sAthe sAMkaLe che. 37. saMvata 1289 varSe vaizAkha vadi 12 zukre tI. Asadeva...bhAryA tA...aNupamAdevibhyAmAtma zreyase zrImahAvoliMva te nikitA zrIharimaka ziSya zrI vinayanasUri I (zrI siddhacakra, varSa 18, aMka 6-7, pR. 146), A lekhane hAlamAM tapAsI jotAM emAM tejapAlanuM nAma kotaranAra bhUlI gayo hoya ema jaNAya che, nahi ke aspaSTa che. zrI siddhacakramAM e sthAne batAvelo gALo ethI jarUrI nathI. A sivAya prabhAsapATaNamAM bhaTTa kAnajI raNachoDanA gharamAM pUjAtI zyAma pASANanI gaNezanI pratimAnI Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsapATaNanAM prAcIna jinamaMdiro 225 gAdI para I. sa. 123pano tulyakAlIna lekha che, temAM zrIpattananivAsI mahuM zrI tera(ja)pAla zrI karaNiya Adi kArya prasaMge devapattana AvyA haze tyAre gaNapatinI pratimA karAvyAno ullekha maLI Ave che. (juo ke. kA. zAstrI, sAptAhika "gujarAtI', 7mo zrI kuSNAMka, 29 oNgasTa, 1937, pR. 1355 pa6), A terapAla te ja maMtrI tejapAla hovAno ghaNo saMbhava che. 38. H. coUSENs, Somanatha, pp. 21-22. zrI aMbAlAla premacaMda zAhe Ane jaina maMDapa mAnyo che e yogya ja che. (juo. jai tI. sasaM, pR. 135) 36. Epigraphia indica, Vol. II. 40. mULa zilAlekhamAM "cakalezvara' nAma ApeluM che. 41. kajhinsa, ejana, pleiTsa xvi & xviv. 42. A sthaLethI prApta thayelA I. sa1274 tathA 1284nA tulyakAlIna be zilAlekhonI TUMkI noMdha bhAvanagara zodhasaMgraha pustaka pahelAmAM pAchaLa prasiddha thayela che. A sUcipatramAM pR. 28 para anukrame lekhAMka naM. 100 ane naM141thI prasiddha thayela che. A banne lekhonI saMzuddha vAcanA zrI phArbasa gujarAtI sabhAnA saimAsika, pR. 18/2-3mAM dvitIya lekhake pragaTa karela che. 43. kajhinsa, ejana, pleiTsa xv & xvi. vizeSa noMdha : pustakano A bhAga taiyAra karavAmAM prabhAsapATaNanA zrI jaina zvetAmbara tapAgaccha saMdha, enA sanniSTha pramukha zeThazrI rAmacaMda mANekacaMda tathA kAryarata maMtrI zeThazrI jAdavajI ratanajIe khUba ja rasa laI sahakAra tathA sahayoga ApI sahAyatA ApI che, jeno ahIM hArdika RNasvIkAra karatAM AnaMda anubhavIe chIe. ahIM prakaTa karelAM citro guragAMvasthita American Institute of Indian StudiesnA citra - saMgrahAlayamAMthI prApta thayAM che, je ahIM sAbhAra pragaTa karavAmAM AvI rahyAM che. ni, ai, bhA. ra-29