Book Title: Pathik 1991 Vol 31 Ank 07
Author(s): K K Shastri and Other
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/535367/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir va, mAnasajI bA2Da mA 2ka TrasTa - saMcAlita varSa 31 mu aMka 7 me saM. 2048 sana 1992 taMtrI-maMDaLa : pro. ke. kA. zAstrI che. nA. ke. bhaTTI che, sau. bhAratI bahena zelata [ itihAsa-purAtattavanuM eka mAtra gujarAtI mAsika ]. Adya taMtrI : hava, mAnasaMgajI bAraDa kSAtrazakti kAla bhagavAnanuM samayacaka aviratapaNe pharyA ja kare che. samayacakranA A bhramaNamAM keI nIce Ave che to keI upara jAya che. sadaiva koInI eka ja sthiti rahetI nathI tethI ja jagatane ane jIvanamAM parivartanazIla kahyo che." jagatanI niyAmaka zakti eTale Izvara ane e IzvarI zakti ja A prAkRtika jagatane niyaMtrita kare che. evI ja rIte mAnava-jagatamAM ane mAnava-vyavahAramAM kSAtrazakti vyaktinA samaSTi sAthenA saMbaMdhanI vyavasthA jALave che, aMkuza rAkhe che ane niyAmaka bane che, kSAtrazaktimAM dubaLatA Ave ke vikRti janme tyAre samAjamAM avyavasthA UbhI thAya, gharSaNa vadhe ane aMdhakAra chavAya, | kSAtra-guNa e mAtra bAhya guNa ke sthULa zakti nathI, paraMtu dhama ane saMskAra badhela mAnava jIvananA Adaza siddhAMtanuM pratyakSa nirUpaNa che, ( kSAtrava eTale mAnava-jIvananuM vikaSita uccatara svarUpa. arvAcIna ane prAcIna saMskRti guNAnA vikAsamAM, guNAnI vRddhimAM ane guNAne saMrakSita rAkhI enI upAsanA karavAmAM mAne che. itihAse A bAdhita satya tarIke puravAra karele A abhigama che. ene enA yogya DhAMcAmAM ane cogya rIte jAgrata karavA vikasAvavA sAthe rahI, Ave, vicArIe ane maMgaLa prasthAna karavA prayatna karIe, astu, (zrI.) sajajanasiMhajI gohila For Private and Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A lekha romana lipimAM aMgrejI bhASAmAM lakhAyeluM che. 21 paMktio dharAvatA A lekha kaMpiTala akSAmAM lakhAyA che, jene pATha nIce mujaba che : IN MEMORY OF RICHARD PROCTOR SIMS M. I. C. E. STATE ENGINEER AND PUBLIC WORKS COUNCILLOR DIED OF CHOLERA WHILE ON FAMINE DUTY ON 31ST MAY 1900 AGED 60 YEARS ERECTED BY THE BHAVANAGAR DARBAR IN APPRECIATION OF HIS LONG AND MERITORIOUS SERVICES OF 25 YEARS A lekhane bhAvArtha e che ke bhAvanagara rAjyane ijanera ane jAhera kAmonA salAhakAra ricarDa priTara simsa jyAre dukALanI kAmagIrInAM rokAyelA hatA tyAre kolerAne kAraNe 60 varSanI uMmare to. 31 mI me, 1900 nA roja mRtyu pAmyA. emanI 25 varSanI dI" ane umadA sevAnI prazaMsA mATe enI smRtimAM A kabara bhAvanagara darabAra dUra baMdhavAmAM AvI che. lekhamAM sauthI moTA akSaro 4 x 15 se. mI. kadanA ane sauthI nAnA akSaro 13 x 1 se. mI. kadano che. sa ' meTA akSaro paMkita naM. 2, 9 ane 14 mAM vaparAya che. A traNa paMktiomAMnuM lakhANa lekha. mahatvanuM che. A traNe paMktiomAM anukrame ricarDa prekaTara simsane, dukALanI kAmagIrIne ane bhAvanagara darabArane ulekha che. simsa bhAvanagara darabAra vatI dukALanI kAmagIrI saMbhALI hatI. simsanA jIvananuM A mahatvanuM kAryuM hatuM. A hakIkatane anya apavA mATe ja A akSaronuM kada moTu rAkhavAmAM AvyuM hoya ema jaNAya che. sauthI nAnA kadanA akSaro paMkti naM. 1, 18, 16, 18 ane 20 mAM vaparAya che, pati naM. 2 mAM sisanI IjaneranI DigrI darzAvI che. paMkti naM. 5nA zabda AND khaMDita che. paMkti na. 14 a 15 nI vacce lekhanA phalakanI tirADa jovA maLe che e parathI kahI zakAya ke A lekha patharanA be TukaDAomAM lakhele che. For Private and Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ricarDa prekaTara simsanI kabara ane enI parano lekha -Do, eNmasa paramAra ricarDa prekaTara simsa bhAvanagara rAjyanA mukhya ijanera ane jAhera kAnA salAhakAra hatA. simsa bhAvanagaramAM I.sa. 1876 thI 1900 sudhI eTale ke 25 varSa sudhI sevAo ApI hatI. chapaniyA dukALa vakhate sise bhAvanagara rAjya vatI viziSTa prakAranI javAbadArI saMbhALI hatI. e vakhate bhAvanagara rAjyanI gAdIe bhAvasiMhajI bIjA hatA. amarelI jillAnA rAjulA tAlukAnA vikTara baMdaranuM bAMdhakAma simsanI adhyakSatA nIce thayuM hatuM. dukALane varSe ja simsanuM avasAna thayuM hatuM. bhAvanagara rAjya simsanI sevAonI kadara karIne vikaTara baMdaranI aDoaDa AvelA vikaTara gAmamAM emanI kabara ane e parane mRtyulekha karAvyuM hatuM. vikaTara gAmanI pazcime ricarDa prekaTara simsanI kabara AvelI che. kArane pharatI 7.32 x 5,50 mITara mApanI retiyA paththaranI lagabhaga 30 se.mI. UMcI TeliMga karelI che, jemAM dakSiNa bAjue praveza mATe 91 se.mIne bhAga khAlI rAkhelo che. liMganA cAre khUNe cAra ane pravezanI baMne bAjue be thaIne kula cha nAnA staMbhe UbhA karelA che. A dareka staMbha 61 se.mI. UMce che. reliMganI upara jhUla-AkAre laTakatI lekhaMDanI kalAtmaka sAMkaLe ane praveza AgaLa lakhaMDane suMdara daravAjo hatA, je hAla me jUda rahyA nathI. kabaranI retiyA patharanI pIThikA 4.88 x 1.70 mI. visAranI che. kuberanI nIcenA bhAga kAI ArasanA che. je 1.96 , 62 se mA nuM mApa dharAve che. A kALA bhaga cAre bAjavI jADakuMbhanA AkAra che. AnI upara vIMTA (scroll)nA AkAre sapheda Arasane bhAga che ke jemAM lekha kAtare che. A saMkeda bhAga 46 se.mI. pahoLe, uttaranI bAjue 37 se.mI. UMcA ane dakSiNanI bAjue 21 se.mI. UMce che. A sapheda bhAganA baMne cheDA pArzva bhAge sarSanA mULAkAre (spiral) che, arthAta kAI kAgaLano vI Te vALIne mULyo hoya evo AkAra che. uttaranI bajae e aMdaranI tarapha ane dakSiNanI bAjue bahAranI tarapha vITaLAyeluM che. baMne cheDAnI UMcAImAM phAvata hovAne kAraNe e uttarathI dakSiNa taraphanA DhALa dharAve che. DhoLAvavALA bhAga para lekha dhArelo che. lakhANanA sauthI uparanA bhAge mayamAM mAsanuM Alekhana che. kAsane Ubho bhAga 28 se.mI. ane ADA bhoga 18 se.mI.ne che. kesane A baMne bhAgane vRkSanA thaDane AkAra ApavAmAM AvyuM che. ke sanI DAbI bAjue R P s saMyuktAkSarI (monogram) alaMkRta rIta lakhelA che, je "ricarDa prekaTara simsa' nAnanA prathama akSara che. kesanI DAbI bAjue eka mugaTa para madhyamAM beThelA pakSInuM Alekhana che. A pakSI grIka purANa -kathAmAM AvatuM phinikasa pakSI che. A pakSI enI a-2 mATe jANItuM che. e enA mRtyunI rAkhamAMthI sajIva thAya che evI mAnyatA che. kabara para Alekhana phinikasanuM zi95 khristI dharmanA punarutthAna (resurrection)nI ke nyatAnuM pratIka che. Izvara pharIthI pRthvI para padhAraze ane darekane nyAya karaze, e divase sarva mUelA sajIva thaze. khristI dharmanI A mAnyatAne punarutthAna (resurrection) kahe che. Ama phinikasa pakSI mRtyu pachI zuM pharIthI sajIva thAya che ema navI paNa mRtyu pachI sajIva thaze e mAnyatAnuM pratibiMba A AlekhanamAM jovA maLe che. For Private and Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AvA taMtrI : sva. mAnasaMgajanAra che taMtrI-maMDaLa() vArSika lavAjama : dezamAM rU.30/ Da, ke. kA. zAstrI () videzamAM rU. 111/- chUTaka rU. 4pathika pratyeka aMgrejI mahi- Da nAgajIbhAI bhaTTI, 3, De. bhAratIbahena zelata nAnI 1pa mI tArIkhe prasiddha thAya | varSa 31] gauva, saM. 2048: eprila, sane 1992 [aMka 7 che. pachInA 15 divasamAM eka namaLe te sthAnika posTa ophisa anukrama mAM likhita phariyAda karavI ane mi. simsanI kabara ane lekha che. themasa paramAra mukhapRSTha 2 enI nakala mane mokalavI. saurASTramAM rAjakeTa rAjyanuM pra. kapAe. mANeka 2 0 "pathika pagI vicAra | viziSTa pradAna bhAvanA ane jJAnanuM mAsika che. | DaLa rAjayamAM kanyA keLavaNI zrI. hasamukhabhAI vyAsa 5 jIvanane urdhvagAmI banAvatA | mahAbhAratamAM aMkita yuddhanIti che. maganabhAI Ara. paTela 7 abhyAsapUrNa ane ziSTa maulika | AyanA mahela : amUlya saMgrahAlaya zrI pramoda jeDI lakhANane svIkAravAmAM Ave che. | mAlapura rAjya prajAmaMDaLanI sthApanA che. mahezacaMdra paMDayA 10 * prasiddha thaI gayelI kRtine pharI | UmatAnI aitihAsika rUparekhA De. 2. nA. mahetA 15 prasiddha karavA mATe na mokalavAnI | gaNezanI dhAtu pratimAo che. vibhUtibahena vi. bhaTTa 19 lekhake kALajI rAkhavI | dharmarathAnenA jIrNoddhAra mATe che. e. ema. kikANI 22 * kRti sArA akSare zAhIthI ane | leTarI-paddhati kAgaLanI eka ja bAjue lakhelI | rASTriya daphatara-bhaMDAra : navI dilhI zrI. jiteMdra vI. zAha 26 hevI joIe. kRtimAM koI anya bhASAnAM avataraNa mUkayAM hoya vArSika grAhakoe pitAnuM ke potAnI saMsthA kaleja yA te ene gujarAtI tarajame zALAnuM lavAjama rU. 30/- hajI na me kahyuM hoya te satvara Apa jarUrI che. ma.e.thI mokalI ApavA hArdika vinaMti. saranAmAmAM gALa 0 kRtimAMnA vicAronI valamAM pahele aMke kayA mAsathI grAhaka thayAnuM kahe javAbadArI lekhakanI raheze. "pathika .. prasiddha thatI kRti che. e mAsa pahelAM lavAjama maLavuM abhISTa che. enA vicAro-abhiprAya sAthe agAunAM lavAjama eka ke ekathI vadhu varSonAM bAkI che teo paNa taMtrI saha che ema na samajhavuM. saveLA mokalI ApavA kRpA kare. aMka hAthamAM Ave e gALAmAM 0 avI kRti pAchI meLava lavAjama mokalI ApanAre AvA vartulane dhyAnamAM na levA vinaMti. vA jarUrI TikiTo AvI haze. "pathikanA AzrayadAtA rU. 1001/-thI ane AjIvana sahAya te tarata parata karAze. rU. 301/-thI thavAya che. bheTa tarIke paNa rakame svIkAravAmAM 0 namUnAnA aMkanI nakala mATe Ave che. sva. zrI, mAnasaMgajIbhAInA ane "pathikanA cAhakone 3-50 nI TikiTo mokalavI. 1. pathika kAryAlayanA nAmanA bha. e. ke DrAphaTathI mokalI ApavA vinaMti. ma.e. DrAphaTa patro lekho ! A chellI be prakAranI tema rU. 50 thI laI AvatI vadhu bheTanI pathika kAryAlaya, madhuvana, elisI rakama anAmata ja rahe che ane enuM mAtra vyAja ja vaparAya che. brija, amadAvAda-380006 ] lavAjama bAkI thAya te tarata mokalavA vinaMti." pathika eprila/10ra vinati For Private and Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saurASTramAM rAjakoTa rAjyanuM viziSTa pradAna . prA. kapA e. mANeka saurASTrane pradeza prAcIna samayamAM "sASTA' tarIke jANItuM hatuM, te muslimayuga daramyAna e "meraTha" tarIke oLakhAto hato, jyAre marAThAo ane briTizaronI sattA daramyAna e "kAThiyAvADa' tarIke oLakhAtA hatA ane svataMtratA pachI kAThiyAvADanAM dezI rAjapanuM ekIkaraNa thayA bAda pharIthI ene vikaseluM "saurASTra nAma ApavAmAM AvyuM. 1947 pahelAM sauSTramAM sattA ane svataMtratAnI vividhatA dharAvatA nAnAmoTAM maLIne kula 222 dezI rAjya Avela hatAM. karna la kIrige karelA vagIkaraNa anusAra saurASTranAM A rAjyane sAta vargomAM vaheMcavAmAM AvyAM hatAM. saurASTranAM 222 rajavADAMomAM rAjakoTanuM rAjaya bahu moTuM rAjaya nahotuM. e mAtra eka dvitIya kakSAnuM nAnuM rAjya hatuM ema chatAM e mahattavanuM hatuM, paraNa ke e pazcima hiMdanAM rAjyanI rAjadhAnI jevuM sthAna bhegavatuM hatuM ane kAThiyAvADa poliTikala ejanTanuM e vaDuM mathaka hatuM. uparAMta rAjakoTa zahera enAM taMdurasta havA-pANI mATe prasiddha hatuM ane che. rAjakoTa saurASTramAM kendrasthAne AveluM hovAthI ene vikAsa jhaDapI ane vizeSa rIte thayA hatA. saurASTranA ItihAsamAM rAjakIya sAmAjika Arthika zaikSaNika ane sAMskRtika kSetramAM rAjakoTanuM pradAna viziSTa rahyuM hatuM. rAjakoTa rAjyanI pUrva dizAmAM vaDhavANa-lIMbaDI rAja, dakSiNa dizAmAM geDiLa ane keTalA sAMgaNInAM rAjya, pazcima bAja preLanuM tathA jAmanagaranuM rAjaya ane uttara tarapha vAMkAneranuM rAjaya Avela hatAM. enuM kSetraphaLa 280 corasa mAIlanuM hatuM, jemAM 64 gAmone samAveza thato hato. enAM vArSika Avaka ane kharca lagabhaga 12 lAkha rUpiyAnI AsapAsa hatA. briTiza sarakArane e khaMDaNI peTa vArSika rUA. 18991 ane junAgaDha rAjyane joratalabI tarIke vArSika rUpiyA 2,330 ApatuM hatuM. rAjakeTa rAjyanI sthApanA I.sa. 1680 mAM vibhAjI jADejAe karI hatI. tyAre rAjadhAnI saradhAramAM hatI. rAjakoTa zaheranI sthApanA I. sa. 1610 mAM AjI nadInA pazcima kAMThe pazupAlaka rAjI sudhInA nesa pAse karavAmAM AvI hatI. rAju saMdhInA nAma uparathI enuM nAma "rAjakeTa' paDayuM hovAnuM kahevAya che. lagabhaga 110 varSa pachI I. sa. 1720 mAM jUnAgaDhanA nAyaba phojadAra mAsumakhAne rAjakoTanA rAjavI maherAmaNajI-2 jAne mArIne rAjakeTa ane saradhAranA pradeza jItI lIdhA hatA. I. sa. 1722 mAM mAsumakhAne rAjakoTa kile baMdhAvyuM ane potAnA nAma uparathI rAjakoTanuM navuM nAma "mAsumAbAda" pADayuM, paraMtu e nAma lekajIbhe caDavuM nahi, paNa pachIthI 1732 mAM ramalajI -1 lAe mAsamakhAnane mArI nAkhIne rAjakoTano kabajo lI ane pitAne rAjayanI rAjadhAnInA sthaLa tarIke e te vikAsa kare che. pachIthI I. sa. 1822 mAM aMgrese be rAjakoTamAM kaDInI sthApanA karatAM rAjakeTane vikAsa jhaDapI banyA. 1822 sudhI rAjakeTane vikAsa koTanI aMdaranA bhAgamAM ja thayuM hatuM, paraMtu 1822 mAM aMgrejonI kAyamI la karI chAvaNa ane 186 2 mAM sivila sTezana (kempa) sthapAtAM rajoTanI paricama bAju koTanI bahAra paNa vikAsa thayo. emAM vaLI rAjakeTa kAThiyAvADa ejansInI rAjadhAnI banatAM rAjArajavADAM ane paragAmanA vepArIo vagere rAjakoTamAM jamIna kharIdavA lAgyA tethI rAjakoTa zaheranA vistAra vadhyo. I. sa. 1900 sudhImAM te sivila sTezanamAM saurASTranAM aneka rAjyanA utArA baMdhAyA.7 ja saurASTra kaccha ItihAsa pariSadanA beTAda mAM jAyelA jJAnasatramAM 11-12 jAnyuArI '92nA divase rajU karelA saMzodhana-nibaMdha - eprila 192 pathika For Private and Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ama rAjakoTa pUrvamAM parA vistAramAM ane pazrcimamAM sivila sTezana (kepa) vistAramAM caNavA lAgyuM hatuM. 2- mI sadImAM lAbhAdarAjanA samayamAM rAjakoTanA zaherIkaraNanI sAthe huM ena mAdhunikIkaraNanI paNa zarUmAta thaI. rAjakoTa e nAnu rAjnma hovA chatAM kAThiyAvADanI briTiza ejansInuM vAda saurASTranI rAjakIya pravRttionuM paNa e "vaDu mathaka mammu hatu. sAthe sAthe esaumanI bhAyika ane zaikSaNika pravRttimanuM keMdra paNa banyu hatuM, vahIvaTanA kSetre rAjakoTa rAjyamAM briTiza eNDaminisTrezananA samaya daramyAna niyamita dAtara rAkhavAnI prathA zarU thaI hatI, te| lAkhAjIrAjanA pitA bAvAjIrAjanA zAzana daramyAna (karI 1890) keTalIka yAya ane mahattvanI vyaktinI nimaNUka thatAM rAjakoTa rAjyane vikAsa karavAmAM emaNe paNa mahattvano bhAga bhajavyA hatA. mukhya hatA dIvAna karamacaMda uttamaca'. eTale ke mahAtmA gAMdhInA pitAjI, tA Ina hatA ThAkArasahebanA salAbaMkAra karasanadAsa mULajI bAcha zAsananA aMte rAjakoTamAM 80% thAIe rAjakoTanA ja prajAnA hatA tethI emaNe paNa rAjakoTanA vikAsamAM zera rasa dAkhA hate. 1869mAM rAjakAra zahera-sudhAInA maya pasAra thayuM ane enA amala mATe cAra amaladArI tathA prajA taraphathI pAMca vyaktionI banelI janarala ha nImavAmAM AvI hatI, te! 1873 mAM saurASTranAM rAjya, eenA bhAmAtA ane girAsadArA jhaMDAna manu' nirAkaraNa karavA mATe rAjakoTamAM rAjasthAnika kArTanI sthApanA karavAmAM AAthI hatI, enA pramukhana sthAne briTiza AphrisarI rahetA. A kATa khUba ja mahattvanI pusvAra thaI ane ema kahI zakAya ke eNe bahAraTiyA-prathAno aMta ANye. bAvAjIsare paNa rAjakoTamAM hajUra kATa sthApI hatI jene lAkhAjIrAje dIvAnI ane phAdArI bAbate mAM hAIkorTe nu sthAna ApyuM hatuM. sAmAjika sudhAraNA kSetra sau-prathama rAjapUtAmAM prava`tA dIkarIne dUdha-pItI karavAnA rivAjane nAbUda karavAnA prayatne thayA hatA. rAjakoTanA rAjavI maherAmaNajI-4 thAe A rivAja baMdha karAvavAmAM aMgreja sarakArane madada karelI e mATe kadara karIne 1957 mAM briTiza rAjye emane senAne dvAra bheTa ApyA hateA.10 1874 mAM rAjakoTa rAjyanA lokonA naitika vikAsa mATe jugAra, maThamAvavAnA kAyadA ane paravAnagI vinA pazu-pakSIe nA zikAra karavA upara pratibaMdha mUta kA praznAra karavAmAM AvyA hatA, rAjakoTa sivila sTezananI pANInI taMgI dUra karavA 1887 mAM rU. 14zAkha 36 hajAranA kharce aMdaraDA taLAva adhavAmAM AvyuM hatu, jyAre rAjakrATa zaheranI vastIne pANI pUruM pADavA 4 lAkha rU.nA kharce lAlaparI taLAva khAMdhavAmAM AAvyuM hatuM. A baMne taLAvAmAM kheTiMganI vyavasthA hatI, je Aje paNa rAjakAtamAM prApta che. 11 1855 mAM rAjATamAM 'saurASTra-tivaka maDaLI' sthapAI hatI, te 'saurASTra darpaNa gate 'vijJAnavilAsa' jevAM sAmayikAe paNa navA sudhArAvAdI vicAro phelAvyA. ejansInA nAgara amaladAra maNiza kara krikANI ane rAjakATanA rAjavInA salAhakAra karasanadAsa mULajIe sAmAjika sudhArAnI caLavaLane prAtsAhana Apyu hatu. 1874 mAM TaMkArAnA mULa vatanI evA dhyAnada saravatI e rAjATamAM AvIne prAcano ApyAM, pachIthI ahI A samAjanI sthApanA thaI hatI. gAma sAmAjika ane dhArmika sudhArAnA kSetre saurASTramAM rAjakoTa agresara rahyuM hatuM. ' ' zikSaNanA vikAsanA kSetre paNu rAjA saurATna vidyArke rahyuM. tu' ane che. rAjakoTamAM prathama gujarAtI zALA sthApI saurASTramAM kanyA keLavaNInA pAyA nAkhyA. 1967 mAM haTara ceIla pathipha emila 1992 ''; For Private and Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ini koleja ane 1885 mAM, strIo mATe bATana Iniga keleja sthapAI hatI. saurASTramAM pha3 mAM sudhArAnA zilpI karnala kITiga hato. enA prayatnothI ja 1870 mAM rAjayamAM dezI rAjyanA bhArI rAjavIone zikSaNa ApavA mATe "rAjakumAra kailejanI sthApanA thaI. rAjakeTamAM rAjakumAra kolejanI sthApanA saurASTramAM eka navA yuganA udaya sUcave che. 12 e pitAnA prakAranI paricama hiMdanI sauthI mahatvanI saMsthA banI gaI. pachIthI 1874 mAM AphreiDa hAIskUlanI sthApanA thaI, jemAM pachIthI gAMdhIjI bhaNyA hatA. uparAMta rAjakoTamAM lenga lAIbrerI , ane 1888 mAM vetana myujhiyamanI paNa sthApanA thaI hatI. Ama rAjakoTa saurASTranuM vidyAkedra banyuM. vaLI rAjakeTa ejansInuM vaDuM mathaka hovAthI pAzcAtya paddhatinI hospiTala paNa rAjakoTamAM 1876 mAM sthapAI hatI, te 1881 mAM rAjakeTa, rAdhe raktapItiyA mATenI haoNspiTala sthApI hatI. Arthika kSetre rAjakoTa rAjyanuM nANAkIya varSa pahelI navembarathI 31 okaTobara gaNavAmAM AvatuM hatuM. bAvAjIrAja ane lAbAjIrAjanA samayamAM rAjakoTanA Arthika vikAsanA paNa. praya thayA hatA, jene pariNAme rAjyanI Avaka vadhI hatI. anAjanI bAbatamAM kheDUta samRddha hatA ane rAjakoTanI prajAne sastA dare anAja maLI rahetuM hatuM. rAjakIya kAvA-dAvA tema vepArI karAze vagerene kAraNe paNa rAjakIya saMparka ane Arthika pragatimAM vRddhi thaI. Arthika vikAsanI sAthe mAtra ane mANasanI heraphera mATe rastAo ane relavenAM bAMdhakAma paNa hAtha dharAyAM. 1865 mAM vaDhavANuthI rAjakoTane raste bAMdhavAnuM kAma zarU thayuM hatuM, te 1880 pachI gAMDaLa morabI ane bamanagara rAjyae rAjakoTa sudhInI relave-lAIna nAkhI; joke rAjaMTa jyanI pitAnI koI relave nahetI. Ama, rAjakoTa rAjaya rastA ane relave-mAge saurASTranAM anya rAja tathA muMbaI sAthe joDAtAM rAjakoTane mArthika vikAsa jhaDapI banyA, te 1877 nA dukALa vakhate ane pachIthI heza vakhate paNa rAjakoTanA rAjavIoe dukALa-rAhatanAM kAryo utsAhapUrvaka hAtha dharyA hatAM. lAkhAjIrAja te leganA upadrava samaye rAjakoTa choDI javAne badale prajAnI dekharekha mATe pote rAjakoTamAM rokAyA hatA. emaNe kaheluM ke jo huM rAjakeTamAM na rahe te amaladAro prajAnI dekharekha barAbara rAe nahi. A bAbata emanI prajAvatsalatA darzAve che. chapaniyA dukALa (vi.saM. 1956, eTale ke I. sa. 1900) vakhate rAjakoTe rU. 1,80,500nuM trANa laIne paNa duSkALa-rAhatanAM kAryo karyA hatA. 4 e samayanA gavarnarajanarala lorDa karjhana paNa eja keTa AvyA tyAre duSkALane lagatI goThavaNa tapAsI hatI ane saMtoSa vyakta karyo hate.15 (apUrNa) (anu.pa. 28 thI] na daphata2bhaMDAramAM saMgRhIta daphataranI jayAre jyAre jarUra jaNAya che tyAre tyAre meLavI zakAya che. sarakArI ane A sarakArI kacerIo mATe daphatara smaraNikA samAna bane che tevI ja rIte khAnagI paktie paNa pitAnA hakka dAvA vagerenI vigato meLavI zake che. daphatarasaMDAramAM aitihAsika mahatva dharAvatA baMdhAraNa ghoSaNA vaTahukama saMdhi karAra vagere jenI asala prati sAcavI rAkhavAmAM Ave che. abhyAsa ane vivAda vakhate purAvA tarIke AvAM daphatare agatyanAM puravAra thAya che. ' thI philipa sI. bukasa A pramANe jaNAve che : "daphatara lokazAhImAM sarakArI adhikArIone prajAne javAbadAra lekhatuM sAdhana che. eo vahIvaTanuM hathiyAra, saMsthAnuM cAlaka baLa, anubhavenuM gata svarUpa, kAnanI hakonA rakSaka ane bIjI keTalIye mAhitIne sota che? chejillA dAtara kacerI, Irvina hospiTalanI bAjumAM, jAmanagara-36108 eprila/10ra nagara-361008 pathika For Private and Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gAMDaLa rAjyamAM kanyA-keLavaNI zrI. hasamukhabhAI vyAsa bhArata AjhAda thayuM' e pahelAM lagabhaga parara jeTAM nAnAM-moTAM dezI rajavADAnuM paNa astitva hatu. keLavaNInA kSetre AmAM ekarUpatA nahotI. keTalAMka dezI-rAjya kharekhara pra[takAraka hatAM. AvuM ja eka dezI rAjya te goMDaLa. goMDaLe khAsa tA bhagavatasa MhajInA rAjyakAla daramyAna aneka kSetre vikAsa sAdhela. bhagavasiMhajInI prajAkIya dI daSTi keLavaNInA kSetre paN jovA maLe che; khAsa te| samagra bhAratavarSImAM kanyAkeLavaNI aMge emanu` pradAna viziSTa hatu. AnI carcA karIe e pahelAM tarakAlIna kanyA-keLavaNI vize TUMkamAM noMdhIe. bhAratavarSamAM agrejonA Agamana bAda dhIme dhIme a`grejI keLavaNIne prAraMbha thayo tyAMsudhI mahetAjInI nizALA hatI ke jemAM bhav* na tA phrajiyAta hatu` ke maphata. vaLI, chokarIe mATe tA bhaNavAnI khAsa kAMI vyavasthA ja nahetI. AvI paristhitimAM-prastuta lekhanI pUtra bhUmikAnA saMdarbhImAM lanDanamizanarI sosAyaTIe I. sa. 1818 mAM suratamAM sau-prathama kanyAzALA kholI. A saMsthAe A pachIthI saurASTramAM paNa hrA ne rAjakATamAM be kanyAzALA khAlI hatI. Ama chatAM saurASTra -kAThiyAvADamAM kanyAkeLavaNIne prAraMbha karavAnuM mAna kAphiyAvADanA tatkAlIna poliTikala ejanTa karnala laeNngan apAya che, kemake rAjakoTamAM evuM peAtAnA kharce' kanyAzALA zarU karelI, je laeNnga kanyAzALA'' kahevAI; pachIthI rAjATanA tatkAlIna DhAkAra khAvAjIrAje ene kharca upADI lIdhele eTale e 'khAvA ja kranyAzALA" kahevAya che. I. sa. 1918 mAM viThThalabhAI paTele rajU karela "rajiyAta prAthamika zikSaNa dhArI'' (je pachIthI 'muMbaI prAthaMmaka zikSaNadhArA, 1918' tarIke oLakhAyA ane sudhArelA svarUpe Aja paryaMta RRmalamAM che.) thatAM 8 thI 11 varSa sudhI darekane pharajiyAta prAthamika zikSaNa levAnuM amalI banyuM, paraMtu AAma chatAM dareka dezI rAjyamAM AnA amala thayela nahiM. 1918 pahelAM vaDAdarA rAjye 1893 nI 16 mI bhAge' prAthamika zikSaNa maphata ane pharajiyAta karatA kAyadA amalamAM mUkayo hatA. A kAyado sa prathama bharelI prAMtamAM amarelI zahera ane enA tAlukAnAM nava gAmAmAM lAgu karAyela. me, 1907 thI samagra vaDe rA rAjyamAM mata ne pharajiyAta prAthamika zikSaNu amo banAvela, have gAMDaLa rAjyanI kanyA-mULayaNI vize : "gaDaLa--jUra Adeza AMka 37, 1 jAnyuArI, 1918'' : 1. A saMsthAnanAM myunisipala zaherAmAM strI-keLavaNInA phAyadA Ika aMze dekhAya che, paNa che.karAone bhaNAvavA tarapha jeTalI kALajI mA-bApane dekhAya e teTalI karIe! saMbaMdhe jaNAtI nathI, jethI e lAbhathI lephrAne samajatA karavA mATe evAM caherAne bAda karI bAkInAM phUlavALAM gAmAmAM aspRzya jJAti sivAyanI dareka kAmanI kanyA mATe keLavaNI jiyAta karavAmAM Ave che, 2. dareka vAlI sAtathI agiyAra varSa sudhInI bALAne bhajIvA na mekale tenI pAsethI dararAjane dara bALA dITha eka AnA daMDa levAmAM Avaze. 3, kamAvAne azakta vAlInuM bharaNapASaNa karanArI tathA pAte patra hAI bhaNI na zake tevI ALAone keLavaNI khAtu` pUrI khAtarI thaye pharajiyAta zikSamAMthI mukta karI zakaze. pathika eprila/1992 For Private and Personal Use Only 5 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uparyukta hajUra Adeza pramANe 1-1-1918 thI guMDaLa rAjyamAM cAra myunisipala zahera (goMDaLa dhorAjI upaleTA ane bhAyAvadara) sivAyanA tamAma gAmanI aspRzya jJAti sivAyanI sAtathI agiyAra varSa sudhI nI bALAone prAthamika zikSaNa pharajiyAta karAyuM. keI vAlI pitAnI yogya bALAne zALAe bhaNavA na mekale te dararojane bALa dITha eka Ane daMDanI jogavAI paNa karAI. AmAM kamAvAne azakata vAlInuM bharaNapoSaNa karatI ane apaMga heya tevI bALAne keLavaNI khAtu pUro cakAsaNItarI karI pharajiyAta zikSaNamAMthI mukti Apaze evI jogavAI paNa karAyelI. A AdetramAM daMDanI jogava I che. saMbhava che ke Ane para amala na thAya ke durupayoga thAya evI saMbhAvanA-zaka sAme vicArI "gAMDaLa che. 5. aka 264, 13 jAnyuArI, 1969thI pharajiyAta kanyA-keLavaNIne je dhAro maMjUra karavAmAM Avele tenI 119 mI kalamamAM A pramANe jogavAi karAyela : badaDa che joIe chatAM nathI thaye athavA na tha joIe chatAM thape che evI khAtarI thatAM mAstarane sakhta nasiyata thaze." A dhArAnI jogavAI pramANe eka mahinAmAM koI paNa bALAthI vagara rajAe traNa divasathI vadhu gerahAjara rahI zakAtuM nahi ane kala ma 18 mujaba samagra varSanI 6pa TakA hAjarI hevI joIe evo nirdeza paNa maLe che. tA. 1-1-1818 thI je cAra myuni. zahere sivAyamAM pharajiyAta prA. zi. amalI banAvAyela che pachIthI bhAyAvadaramAM (ha. pa. 10665, 14 Disembara, 1933) tA. 1-1-1934 thI ane upaleTAmAM (ha. patraka para15, 21 jUna 1935) tA. 1-7-1935thI kanyA-keLavaNI pharajiyAta dAkhala karI. kanyA-keLavaNI pharajiyAta banAvyAnA 1-1-1918 nA patrAMkamAM bALA dITha dararAjanA eka ane daMDanI paNa jogavAI che. koI vAlI A prArA thayela daMDa eka varSa sudhI kare nahi te evI varSa Akhare leNuM rahetI rakama bIjA varSanA prAraMbhe jAnyuArInI 15 mI sudhImAM revanyU khAte udhAro I, jayArathI revanyU te leNAnI rakama caDe tyArathI, dharaNasara enuM vyAja paNa vasula karavAnI jogavAI karAyela. (juo-"guMDaLa che. pa. Adeza, AMka 24 6, 31 me, 1924) pharajiyAta prAthamika kA-keLavaNI dhAro amalI banAvavAnuM ja mAtra guMDaLa rAjaye pUratuM mAnela nahi, bALAone bhaNavAmAM Arthika sahAya maLe, protsAhana maLe, evI paNa jogavAi karAyela; jema 1. rAjakumArI lIlAbAe Apela rU. 4000/-mAMthI nIcenI zALAomAM je kanyA lAgatAgaTa be varSa abhyAsa karI, pahele naMbare pAsa thaIne sauthI UMcA dhoraNamAM 1bhyAsa karatI hoya tene mAsika rU. 4-nI ziSyavRtti paNa apAtI : 1: meghIbA hAIskUla-goMDaLa, 2. gherA kanyAzALA, 3. upaleTA kanyAzALA, 4. bhAyAvadara kanyAzALA 2. che. 4-5-6mAM bhaNatI kanyAo paikI sauthI sarasa nibaMdha lakhanArane lIlAbA InAma apAtuM. A InAma rAjakumArI zrI lIlabAnA 9gnanI yAdagIrImAM mIcaMda hemarAja adhyAe Apela rUA. rapa0-nA vyAjamAMthI apAtuM, che. hAirA, jAma kaMDoraNA (ji. rAjakoTa-360405 eprila/1992 pathika For Private and Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAbhAratamAM aMkita yuddhanIti [gatAMka pR. 4 thI cAlu ] DaoN. maganabhAI Ara. paTela bhISmaparvonA vivaraNa anusAra niyama mujaba gAye! brAhmaNa jaDa aMdha sUtelA, DarI gayelA, matta unmatta tathA asAvadhAna para zastra calAvavu niSiddha hatuM',' 91 paraMtu bhAratayuddhamAM evA lAkA para mAtra zastra-astrothI ja AkramaNa karyuM hatuM, uparAMta evI vyaktimAna varSe paNa karyAM hatA. pAMDavonA putro sUtelA hata. asAvadhAna, zasrahIna, hAra joDele, bhAgatA tathA vALa khAtaranArane mArA nahi, evuM darzAvyu che.92 droNapanA ullekha mujaba rAjakumArIne hIna !lavALA! sAthe laDavu niSiddha tu, paraMtu A niyamanuM paNa pAlana thayuM' na hatuM.97 jherI khANa, kaNI' (viparIta baravALA), na!lIka (zIramAM gayA pachI je bahAra na nIkaLI zake) vagere zaonA prayoga na karavA joIe ja paraMtu bhAratayuddhamAM ene paNa prAtra thayA hate. durgaMdhananI sAthe & yuddhamAM bhImasena dvArA kuTila bhagate Azraya levAthI gAMdhArI khUba gusse thaI hatI 65 ane e pAMDavane zApa ApavA paNa utsuka thaI hatI, paraMtu bhISma pitAmahe ane ema kahIne rAkI hatI ke pAMDavAne pakSa dharaMgata hatA, jyAM dharma che tyAM ja vijaya che.'97 vaLI, dropa`mAM vivaraNa cheke duryodhanane RpamAnita karavAthI droNe rAtreyuddha / Azraya laIne cokkasa niyamonI agaNunA karI hatI.98 ghare kaca temaja kaNe. paNa rAtriyuddhanA Azraya lIdho hateA.99 arjunanA kahevAthI caMdrodaya sudhI rAtriyuddha baMdha rAkhavAmAM AvyuM hatu.100 kRSNanA hathiyAra na uThAvanA niyama hatA ema chatAM arjunane haNI nAkhavAne mATe bhagadatta dvArA cheDAyela vaiSNava aathI paNa potAnAM makhA pArTInI rakSA karI hatI.101 zayaparva nA ullekha mujam pAMDave!nu` sAdhya pavitra hatuM tethI raNabhUmimAM emanA dvArA apanAva paitra phUTanItika sAdhate te kRSNe ucita gaNyAM kAra IthI mad aMze emanI preraNAthI saMpanna thanAra "kRSNanA kRyu"nAM kAryAnA tathA eva ja anya kuTila kAryane emAM samAveza karavAmAM AvyA che. samagrata: joIe te mahAbhArata graMthamAM yuddhasaMbaMdhI nIti spaSTa hatI, eTale ke sAmAnya rIte nItimaya rIte ja yuddha thatu, paraMtu apavAdarUpe phUTayuddhane Azraya paNa levAte! hatA. e arasAmAM yuddhanA niyamAnI AcArasahitA haivA chatAM paNa samaya ane sa Mjoga mujaba pAMDavA ane kauvA vacce thayelA bhAratayuddhamAM khane pakSe dvArA nItiniyamene keTalIka vAra bhaMga thayeA hateA e hakIkata paNa bhUlavI na joIe. hai. itihAvibhAga, saradAra paTela yunivarsiTI, vallabhavadyAnagara-388120 1. mahA. udyo. appA 17-17 2. bhejana, 179-25 3. ejana, adhyA. 179-24 4. mahA. zAMti., adhyA. 69-23 5, maThThA. bhISma, adhyA.1-2626. ejana, aA 1-27 thI 32 8. mahA bhISma. mA. 2-14 7. ejana, aA. 113-2, 3 9 mahA bhIma, aA. 1-27 thI 33 10. mahA. sati., adhyA. 100-27 thI ra 11. mahA. bhISma, aSThA. 1936 12. bhaThThA. zati., k. 98-48 13. ejana, pRA. 99-14 14. ejana, 91-7 11. mejana, adhyA. 97-9, 10 16. ejana, adhyA. 25-11 17. jata, adhyA. 95--12 18. mA, Adi, aA. 17-36 19 mahA. udyo, !, 1968 20. ejana, cyA, 115-15 mahA. zalya, aA. 31-7 pathi 7 21. ejana, adhyA. 193-10; eprila/1962 For Private and Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22. mahA. udyo. adhyA. 157-161 23. mahA. bhISma, adhyA. 41-32 thI 35 24. ejana, adhyA. 55-79 25. ejana, adhyA. 73-28 26. ejana, adhyA. 103-7thI 14 27. ejana, adhyA. 105-24, 25 28, ejana, athA. 116-3 29, mahI, zaha, adhyo. 13-129. 30, mahA. karNI, adhyA, 9-32 31. mahA. zalya, athA. 64-27 32. ejana, adhyA. 60-5, 6 33. mahA. zAMti, adhyAya 102-23 thI 26 34. mahA, zaya, adhyA. 63-12 thI 14 35. ejana, ayA, 59-5 thI 10 36. Ajana, aSA. 19-23 37. mahA, zAMti, aSA. 97 38. mahA. virATa, adhyA, 4-6, 7 39, mahA. zAMti, aMdhA. 9-13 che. ejana, adhyA. 12-34 thI 39 41. mahA. bhISma, adhyA. 43-22 42. ejana, adhyA. 43, 23, 24 42. ejana, akyA. 43-43 44. mahA. virATa, adhyA, 66-25 45. ejana, ayA. 6-10 46. ejana, adhyA 66, 21-22 47, ejana, akhA, ke 48. ejana, adhyA. 12-1, 2 48. mahA. udyo, aSA. 156. 17, 2 thI 24 50. mahA. zalya, adhyA. pa7 . 51. mahA. droNa, adhyA. 1992 52. mahA. bhISma, adhyA, 43, 37 thI 30, 44 53, maha. virATa, adhyA. para, 15 pa4, mahA. sauptika, adhyA. 8. 22 thI 40 ( 55. ejana, adhyA. 8. 19, 27 56. ejana, adhyA. 8, 6, 7, 57. ejana, athA. 8. 105 58. ejana, athA. pa. 5 59. ejana, adhyA. ra. 2thI 3560 ejana, adhyA, 3, 22.26 6, mahA. karNa, adhyA, 61, 22,23 62. ejana, adhyA. 01.50 63, mahA. zalaya, athA. 32, 2 thI 16. 64. mahA, ,, athA. 57-47 6pa, ejana, aSA. 60, 3 thI 10 66. ejana, avyA. 19-15 67 umaMga, pR. 24, 25 (bhAsa); zalya, adiyA. 58. 21 68, mahA. droNa, adhyA. 189, 11,12 9. mahA, zaya, aSA. 60. 4 70. ejana, adhyA. 60. 9-19 71. mahA. karNa, adhyA. 9. 1 thI 14 72. ejana, 73. mahA. zAlya, adhyA, 61. 39 thI 49 74 mahA. virATa, adhyA. 50. 1 thI 28 75. mahA. bhISma, adhyA. 4. 83, pa, 60, 71, 7ra 76. ejana, 77. ejana, aSA107.80 thI 85 8. ejana, 79, ejana, adhyA. 107,77-78 80. mahA. droNa, adhyA, 7-3 81. mahA. bhISma, adhyA. 43 86, 87 82. mahA, strI, adhyA. 2.1 83. mahA. zalya, ayA. 60-13 84. ejana, adhyA 0, 14 thI 19 85 ejana, adhA. 61. 1 thI 68 8 ejana, adhyA. 10. 23 87. ejana, adhyA. 60. 25 88, ejana, adhyA. 60-40 89. mahA. bhISma, adhyA. 119-68 90 mahA. droNa, aSA. 142,71 91. mahA. bhISma, adhyA. 1. *, 31 manu, adhyA. 7. 90 thI 93 kara, mahA-sautika adhyA, 8. 125 93. mahA. draNa, adhyA. 142. chara 94, ejana, adhyA. 189. 11, 12 95. mahA. strI, adhyA. 14, 19, 20 96. ejana, adhyA. 14.2 47. ejana, aLyA. 14-9 98. mahA, droNa, avyA. 10. 30, 40 99. ejana, adhyA. 179. 41 100. ejana, adhyA, 184, 26 thI 56 10. ejana, aSA. 29. 18, 21 thI 23, 37 12 mahI, zaya, ayA. 1, 29 thI 30 eprila/1992 . ) For Private and Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AyanA mahela: amatrya saMgrahAlaya kicha-bhUjanuM) zrI, prameha jeThI kacchanA chellA rAjavI mahArAvazrI madanasiMhajIe kacchanI saMskRtinA vArasAmAM 350 varSa jUnA AyanA mahelane 1 lI jAnyu. 1977 nA divase prajAne caraNe dharyo ane Ama "AyanA mahela TrasTanI sthApanA thaI. A TrasTa AyanA mahelanA myujhiyamamAM divase divase vadhAre karyuM jAya che. 1 lI jAnyu, 1979mAM madanasiMhajI myujhiyama, 1982 mAM "kalA-aTArI,' 1989 mAM pikacara gelerI, 1990 mAM "pravAsI mAhitI aMka temaja "kacchI sikkA "bharatakAma-saMgraha vibhAgavagere vibhAgene vadhAro karyo che. A myujhiyama chellAM be varSathI kacchanI mRtaprAya avasthAmAM paDelI kalAne jIvaMta karavA ke zikSA karI rahyuM che. kamagarI penTi'ga, mATIkAma kalA, mazarUvaNATa ane trAMbAnI ghaMTaDInuM kAma jevI kalAne protsAhana ApavA mATe myujhiyamane sthApanA prasaMge jAnyuArI mAsamAM kacchanA kalAkArane nimaMtrita karI, emane vinA mUlya sTaoNla ApI kalAnuM nidarzana temaja vecANa karavAnI sagavaDa pUrI pADavAmAM Ave che. A uparAMta kacachanA kalAkAro penTara, phoTogrAphara sAhasika juvAne temaja agata saMgraha karanArA pitAnI kada ne prajA samakSa rajU karI zake e mATe eene vinA mUlya gelerI ApavAmAM Ave che ane Ama ka7! kalAkAre ane hastakalAnA kArIgare pitAnI kalA bajAramAM rAkhI zake evuM mAdhyama A yujhara dvArA puruM pADavAmAM Ave che. myujhiyamanI A pravRttithI prajAne saMtoSa thayA che. je nodita kalAkAre che tene mATe AyanA mahela AzIrvAdarUpa sAbita thayela che. myujhiyamamAM darekane rasa paDe ane vadhu abhyAsa thaI zake e mATe kacchanA vidyAthIonI citraspardhA, phoTogrAphI-spardhA, ca-pa je Ajana paNa karavAmAM Ave che, InAme tathA sarTiphikeTa paNa 'AyanA mahela TrasTa tarapha ApavAmAM Ave che. Ama A myujhiyama have saMgrahAya ja nahi rahetAM darekanA jIvanane eka hisso banI rahyuM che. cAlu sAle A myujhiyamamAM 5 kalAkAra ane hastakalAne 10 kArIgaroe bhAmAM lIdhela hato. nedhavA jevuM che ke 14 varSamAM AyanA mahelanI 9,72,402 pravAsIoe mulAkAta lIdhelI che. The. AyanA mahela, bhUja-370001 sthApanA : tA. 11-10-17 phena H 55325/558350 dhI baroDA sITIM ke-opareTiva benka, li. raji. oNphisaH saMsthAvasAhata, rAvapurA, vaDodarA-39001 zAkhAo : saradArabhavana, yubilI bAga pAse, Te. naM. 541824 - 2. paththarageTa pAse, Te. naM. 541931 3. phategaMja, carcanI sAme, Te. naM. 329364 6. saradAra chAtrAlaya, kArelIbAga, Te. naM. 64812 5. goravA zAkhA, jakAtanAkA pAse, vaDedarA, Te. naM. 028349 dareka pramaranuM benkiMga kAmakAja karavAmAM Ave che. menejara: kAMtibhAI DI. paTela maMtrI caMdrakAMtabhAI cu. paTela pramukha : kIkAbhAI paTela pathi eprila 1992 For Private and Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sthApanA mAlapura rAjya prajAmaMDaLanI [enAM kAryAMne viSleSaNAtmaka abhyAsa] Do. mahezacaMdra pathA svAtaMtrya jhaMkhatI bhAratavarSanI 35 kIDanI vastImAMthI lagabhaga 4 thA bhAganI vastI, para saMsthAnAnA rAjAe navAkhA ke DhAkArAnA Apakhuda zAsana heThaLa ribAtI hatI.1 (joke vaDodarA jevAM keTalAMka rAjyenI prazna emAMthI aparvAdarUpa hatI.) a~. sa. 1924 mAM samagra gujarAtamAM 336 sasthAnA vistarelAM hatAM. mahIkAMThA ejansImAM 1885-86 daramyAna 64 sasthAnA. 1922mAM 51 saMsthAnA ane 1949 mAM mahIkAMThA ejansImAMthI sAbarakAMThA jillA astitvamAM AvyA tyAre emAM vilinIkaraNa pAmelAM ra9 saMsthAnA joDAyAM hatAM.ja anya sasthAnAAnI jema sAbarakaThAnAM sasthAnA paNa briTiza sarakAranA sarvoccapaNA heThaLa hatAM. briTiza sarakAranI nIti anusAra sAbaraThAnAM saMsthAne nA vahIvaTa para dekharekha rAkhavA poliTikala ejanTa nImavAmAM AvatA ane mahIkAMThA ejansInA mukhya mathaka sAdarAmAM rahIne saMsthAnAnA vahIvaTa para dekharekha rAkhatA hatA. sAbarakAMThAnAM 29 sa MsthAnA paikI IDara saMsthAna sauthI mATu ane prathama va"nu` saMsthAna hatu', jyAre mAlapura 96 co. mA, vistAramAM vistareluM 11767 nI vastI dharAvatu trIjA varganuM saMsthAna hatuM.pa pa'camahAla ane kheDA jillAnI ADaaDa AvelA mAlapura rAjyamAM "bhIsiMhajI rAelajInuM ekahaththu grAsana cAlatu hatu. eNe mAlapura rAjyanI prajA para pazuvera cAMlAverA jevA asa karaverA nAkhyA hatA. rAjyamAM amAnuSI veThanI prathA paNa pracalita hatI. e prathAmAM rAjyanI tamAma jJAtie pisAtI hatI. kheDUte paNa e prathAmAMthI mukta na hatA tethI masapura rAjyanI prajAe iDara prajAkIya ma'DaLanA agraNI mathurAdAsa gAMdhInA mACdana heThaLa rAjAzAhInI vyathAomAMthI mukta thavA tA. 13-3-1946 nA rAja naTubhAI zeThanA pramukhapade "mAlapura rAjaya prajAma'phaLa''nI sthApanA karIne rAjya taraphathI AcaravAmAM AvatA anyAya sAme lAtanA prAra Mbha karyo.' A prajAmaMDaLane naTubhAI zeTha uparAMta jeDAlAla gAra (upapramukha), caMdulAla zivarAma zAha (maMtrI), rAmazakara upAdhyAya, ragoviMda mahetA, maNilAla zivalAla zeTha, sAyabAjI khoTa, vallabhabhAI dezI vagere agraNIoe mahAnI sevAo ApI hatI. mAlapura rAya praznamaMDaLanI sthApanA thavAthI gaMbhIrasiMhajI cekI UDhayA hatA tethI ene sAhane karavA mATe emaNe emanA maLatiyA cikara harageviMda jozIne vizvAmamAM laIne mAlapura rAjya prajAmaMDaLa" sAme rAkhane vaphAdAra prAma DaLa"nI sthApanA karIne AgalA dvArA zAsana"nI nIti amalamAM mUkI hatI. noMdhavA jevI bAbata tA e che ke haraza kar haragAviMda jozI (ubharANa) zarUAtamAM "mAlapura rAjya prajAmaMDaLamAM sakriya rasa laI kAma karatA hatA ema chatAM emar3e rAjAnA pralobhanathI rAjAne vaphAdAra prAma`DaLa sthApyuM hatu. ane e rIte prajAne bhAre droDa karyA hatA, paraMtu rAjAne vaphAdAra prajAma'DaLane mAlapura rAjyanI prajAne jarA paNa sAthe-saRskAra prApta thaye nahAtA tethI gheADA ja samayamAM e prajAmaLA aMta mA gayA hatA. mAlapura rAjya prajAmaMDaLe" aneka vighna vacce paNa gaMbhIrasajInA anyAyI vaDIvaTa sAme AmagIrI mArabhI hatI. mAlapura rAjyamAM praryAlata amAnuSI veThanI prathA sAme tathA prazna pura *tA. 16 thI 18 phebruAArI, 1991 daramyAna, ANaMda ArTsa kaoNleja, vRMda khAte yojAyela gujarAta ItihAsa pariSadanA 16 mA adhivezanamAM va`cAyelA nikha'dha eprila/1992 pathika For Private and Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAkhavAmAM AvelA asahya karaverA sAme joradAra laData calAvI hatI ema cha rAjAe ene jarA paNa macaka ApI nahatI tethI prajA trAsI gaI hatI. e trAsamAMthI prajAne mukta karavA mATe "mAlapura rAjya prajAmaMDaLe" meDhAsA tAlukAnA mAthAsuLiyA gAme jamIna rAkhIne mAlapura zaheranI prajAne hijarata karavA taiyAra karI hatI. chevaTe gaMbhIrasiMhajIne enI gaMbhIratA samajAtAM ene prajAmaMDaLa sAthe samAdhAna karavuM paDavuM hatuM tethI mAlapura zaheranI prajAe hijarata karavAnuM mokUpha rAkhyuM hatuM. Ama "mAlapura rAjaya prajAmaMDaLa" samakSa gaMbhIrasiMhajIne namatuM jokhavuM paDyuM hatuM. "mAlapura prajAmaMDaLa"nI e noMdhapAtra siddhi hatI. - I. sa1947nI 15 mI oNgasTe deza AjhAda thayo e pachI paNa gaMbhIrasiMhajI mAlapura rAjyanI sattA choDavA taiyAra na hatA. mAlapura rAjayane muMbaI prAMta sAthe joDavA mATe paNa e taiyAra na hatA tethI "mAlapura rAjya prajAmaMDaLe" tA. 14-1-1948 nA roja mAlapura rAjayane muMbaI prAMta sAthe joDavA tathA vacagALAnI jogavAI tarIke vahIvaTI samiti racavA TharAva karyo hato ane gaMbhIrasiMhajIne e mokalyA hatA. gaMbhIrasiMhajI bhAratabharano saMsthAmAM ane sAbarakAMThAnA IDara rAjyamAM cAlatI prajAkIya maMDaLanI laDatathI vAkepha hatA tethI e maNe paristhitine sAnukULa banI tA. 25-1-1948 nA roja jAheranAmuM naM. 61 bAra pADIne jaNAvyuM hatuM ke "mAlapura rAma, lokazAhI dhoraNe racAyelA kei ekamanuM aMga bane emAM ja rAjayanuM hita che tethI e aMge prajA je nirNaya kare tema ame sahamata chIe."8 e jaheranAmAmAM prajAmaMDaLanI mAgaNI anusAra vacagALAnI jogavAI tarIke "vahIvaTI samiti"nI racanA aMge paNa jAherAta karavAmAM AvI hatI. e jAherAta pramANe, be hajAranI vastIe eka pratinidhi cUMTa, 2. cUMTaNI punavaya matAdhikAranA dheraNe karavI, 3. kula cUMTAyelA 9 pratinidhienI "vahIvaTI samiti" TUMkamAM astitvamAM Avaze, 4. enA pramukha tarIkenI kAmagIrI rAjayanA dIvAna saMbhALaze, 5 vahIvaTI samiti dIvAnanA pramukha pade kAmagIrI karaze ane bahumatIne ghera vahIvaTa calAvaze vagere bAbate jAhera karavAmAM AvI hatI. e jAheranAmAmAM "vahIvaTI samitinI mUMTaNI thAya e daramyAna vacagALAnI vyavasthA mATe tAtkAlika dhoraNe 11 sabhyonI "vahIvaTI samitinI nimaNaka jAhera karavAmAM AvI hatI ane e 11 sabhyonAM nAme paNa prasiddha karavAmAM AvyAM hatAM, ke "mAlapura rAja prajamaMDaLa"nI A paNa noMdhapAtra siddhi hatI, tA. 1-2-1948 thI e "vahIvaTI samiti"e mAlapura rAjyanA vahIvaTanuM kArya saMbhALI lIdhuM hata. enI prathama beThaka tA. 5-2-1948 nA roja maLI hatI, e beThakamAM hAjara rahIne gaMbhIrasiMhajIe samitinA vahIvaTamAM dakhalagIrI na karavAnI khAtarI ApI hatI, to bIjI bAja samitinA sabhyoe paNa samitinA sabhyomAM prajAjanone vizvAsa TakI rahe tyAMsudhI samitimAM cAlu rahevAnI pratijJA lIdhI hatI. samitie enA vahIvaTa daramyAna rAjayamAM pracalita avAstavika ka2, mIThA paranI chAta varare bAda karyA hatAM. rAjAne rAjyanI kula AvakanA 25% sAliyANA peTa ApavA nakkI karavAmAM AvyuM hatuM. Ama samitine vahIvaTa vyavasthita rIte cAlavA lAge hata* tethI mAlapura rAjyanA prajAjanene paNa saMtoSa thayo hato, paraMtu rAjA ane emanA maLatiyAothI e sahana thatuM na hatuM tethI emaNe samitinA vahIvaTamAM aMtarAye UbhA karavAnA prayatno zarU karyo. vahIvaTI samitie tA. 13-ra-1948 ne roja rAjyanuM aMdAjapatra taiyAra karIne maMjUrI mATe rAjA pAse kahyuM, paraMtu tA. 18-ra-48 sudhI e pAchuM AvyuM na hatuM tethI sametinuM vahIvaTI kAmA pathika eprila 1992 For Private and Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir suzkela banyu` hatu`, te| khIjI bAju rAjyanA dIvAne vahIvaTI samitine vikherI nAkhavA jo prayatna zarU karyAM hatA. emaNe khemAbhAI mAlabhAI khAMDa ane kaDhavalAla khemacaMda zAhI samiti sabhyapadethI rAjInAmu ApI devA dabANa karyuM hatuM, paraMtu e ane sabhyoe jarA pazu macaka Apa nahoto. e pachI rAjAnA vizvAsu gaNAtA samitinA sabhyo kAlidAsa kahyAlAla paTela, bhagavAnabhA nAthAbhAI paTela ane nAthAbhAI jesIMgabhAI paTela para raMga vAparIne emanI pAsethI rAjInAmAM lakhAva levA bhAre dabANe karyuM hatuM ema chatAM emaNe par3e macakra mApI nahotI.11 pariNAme samitina visarjana aMgenA dIvAnanA tamAma prayane niSphaLa gaya! hatA, chevaTe dovAne vahIvaTI samiti niyu hatI tethI peAtAnI sattA vAparIne tA. 20-2-1948 : 2 ja enu visarjana karI nAkhyuM hatu'. 11 mAlapura rAjayanA muMbai prAMta sAthenA joDANa pUve mAlapuranA rAjAe vahIvaTI samitinuM' visarja karyAnI gerakAyadesara jAherAta karI tethI bhAlapura rAjya prAmaDaLa'nA pramukhe prAdezika kamiznararAjakoTane rAjAe gerakAyadesara karelA kamiTInA visarjananAM herAtane pAchI khecI le e aMge ghaTatu karavA vina'tI karI hatI ane mAlapura rAjyamAM satvare sTeTa DipArTamenTa vahIvaTa sabhALI le e mATe vyavasthA karavA paNa vinaMtI karI hatI.13 "mAlapura rAjya prajAma`DaLanI e prattine niSphaLa banAvavA mATe mAlapuranA rAnna gabhIrasihajI, peAlIsa suparinTenDenTa himardAsa jI tathA dIAne ThAkaraDA tathA bhAlAne uzkerIte mAlapurama temAnA zarU karAvavA prayatna karyAM. pariNAme tA. 17-2-'48 nI rAtre gabhIrapuranA nAgajIbhAI paTelanI AgevAnI heThaLa ThAkaraDA ane bhIletu huM tharA eka TALu mAlapura zaheramAM pharyu hatuM tethI mAlapuranI prajA kaeNphaDI uThI hatI, paraMtu sadbhAgye kAI anicchanIya banAva banyo naDato. vahIvaTI samiti'nA upapramukha mAMzulAla mahetAe banAvatI carcA mATe rAjAnI mulAkAta mAgI hatI, paraMtu rAjAe ene pratyuttara paNu vaLyA naDe te che12 siAtra mahetAe navedana-patrikA chapAvIne e dvArA rAjA taraphathI prajA-pIDananA karavAmAM AvatA nAte kheDI kADhayA hatA, ema chatAM e pachI paNa rAjya taraphathI ''mAlapura rAjya prAkhaMDaLa''nA kAryakarane dhAka-dhamakI ApavAnuM kArya cAlu ja rahyuM hatuM. 14 * yu mAlapura rAjya taraphathI prajAne thatI satAmaNI a Mge kamiranara tathA rAjakoTanA prAdezika kamiznaranu dhyAna deyu` hatu` ane e aMge satvare ghaTatu karavA vinaMtI karI hatI. pariNAme tA. 7, 8 me, 1948 nAM roja nAnAbhAI cokasInI gevAnI heThaLa nibhAyelu eka tapAsa kamizana mAlapura hatu. kamizane rAjyanuM rekarDa tapAsyu` hatu` enAthI manane "mAlapura rAnya prajA maMDaLa''nI riyAda sAcI lAgI hatI tethI mizane rAjAne prajAma`DaLanI phariyAdo satvare dUra karavA, mAnnapura rAjyane muMbaI prAMta sAthe joDI devA tathA vacagALAnI varathA sTeTa DipArTamenTane seMpavA jaSNuAvyuM hatuM. gaMbhIrasiMhujIe tapAsa mizananAM e sUcane svIkAryAM hatAM ane tapAsa kamizananA ahevAla para sahI karI hatI.15 pariNAme "mAlapura rAjya prajAmaMDaLa' ane gabhIrasiMhajI vacce kAmacalAu dhAraNe samAdhAna thayuM hatuM, paraMtu e samAdhAna dekhAva pUratu ja hatuM, kAraNa ke e pachI padma mAtrapura rAjyanA dIvAna sattA para TakI rahevA mATe emanA pAsA pheMkatA ja rahyA hatA. dIvAne nAnAvADA gAme jaIne "rAja dIvAna ane polIsa suparinTenDenTa prajAnA hitecchu che tethI ee mAlapura rAjyamAM kAyama sattA para rahevA joIe' vagere prakAranAM lakhANo para lokonI sahIe' laine e patra Depyu. kamizanara-vaDodarAne mekalI ApyA hatA tethI prajAe dIvAnane mAnasahita mAlapura rAjya choDI ra eprila/1992 pathika For Private and Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir javA athavA apamAnita thaIne gAMsaDA-peTamAM khAMdhavAnI cImakI ApI hatI 16 Ama chevaTa sudhI rAjA dIvAna ane polIsa suparinTenDanTe sattA para cITakI rahevAnA tamAma prakanA cAlu rAkhyA hatA, paraMtu emAM e kAmayAba nIvaDayA nahotA. A samaya daramyAna, sAbarakaMDAnu N vastI ane vistAranI dRSTie sauthI moTu ane prathama varganuM sthAna dhAra muMbaI prAMta sAthe joDAI gayu` hatu`. tethI mAlapura rAjya bhAre paNu anya kAI vikalpa bAkI rahyo nahAtA. pariNAme tA. 10-6-1948 nA rAja mAlapura sa`sthAna paNa mukhaI prAMta sAthe joDAI gayuM hatuM.17 prajAmaMDaLa''nI A parama siddhi hatI. TUMkamAM, tA. 13-3-1946 nA rAja astitvamAM Avelu mAlapura rAjaya prAma'phaLa'' 2 varSa, 2 Asa te 17 divasa sudhI mAlapura rAjayanA rAjA dIvAna ane peAlIsa suparinTenDanTa tathA rAkhatA maLatiyAo sAme makkamatApUrvaka jhajhUmIne mAlapuranI prajAne prajAkIya zAsana apAvavAmAM saphaLa rahyuM hatuM. The. itihAsa vibhAga, saurASTra yunivarsiTI, rAjakAra--360005 pAdaTIya 1 ciMteMdra kanaiyAlAla desAI (prakAzaka), dezI rAjyo, gopIpurA, surata, pR. 2 2 rAjagAra esa. khI (sa'pAdaka), gaeNjheTiyara oNpha inDiyA, gujarAta sTeTa, sarakAMThA DisTrikaTa, amadAvAda, 1974 pR. 155 3 khAnabahAdura rAmarAja seArAmajI mAsTara, mahIkA rekaTarI, pR. 1; rArkeTa, 1922, pR. 116 4 pAnedhi. 2 pramANe pR. 1 5 pAdane dha 3 pramANe (pIeca.DI padavI mATe 6 DaeN. mahezacaMdra paMDyA, bhAratIya svAtaMtryasagrAmamAM sAbarakAMThAnuM pradAna gujarAta vidyApIThe mAnya karelA zodhaprabaMdha apragaTa), gujarAta tridyApITha, amadAvAda, pR. 326 6-a jeThAlAla vasatArAma gera(mAlapura)nI mulAkAta 7 bhAlapura kAma DArna phAIla, pR. 8 sarakayularanI phAIla, DArTI Apha dhI mahArAolajI, 1, 1948, tA. 25-1-1948 te AdhAre (1) sajjanasaMha ThAkAra (gada) (3) jeThAlAla vasatArAma gera(uttara) (5) kAlidAsa kehvArAna paTela (mAlapura) (7) tAthA jesaMga paTela (nAnAvADA) (9) kezavalAla khemada zAha (sAtarA) (11) nAma jAheranAmAnI nakalamAM chapAyuM nathI. (2) majhuilAla zivalAla zeTha (mAlapura) (4) ca'dulAla vinnAla zA (sAtarA) (6) bhagavAna nAthA paTela (jesa gapura) (8) kAlidAsa dharamadAsa paTela (ubharANu) (10) khemA rUpAla khAMTa (nAthAvAsa) 10 prAdezika kazmira rAjakoTa te mAlapura prajAma`DaLanI phAila, pR. 1 12 Depyu. prAdezika kamiznara-vaDAdarAne mAlapura rAjya prajAmaMDaLanA tA. rAjaya prajAma'DaLanI phAIla, pR. 1 11 bhajana, pR. 8 28-2-1948 ! patra, 13 ejana 1 9 14 mAlapura rAjya prajAmaMDaLanA muMbaImAM tA 15-3-1948 nA rAja thayelA nivedanane AdhAre, mAlapura rAjya prajAmaMDaLa, AIla, pR. 15 15 cInagArI" mAlapura rAjya prajAmaDaLane madada karavA muMbaImAM zAmaLadAsa pAnAcaMda zAhanA prayatnathI cAlatu' mukhapatra, taMtrI ramaNulAla cunIlAla, dhUMvADa, 1949, pR. 1-2 16 ejana pUra 17 dAMdha 6 pramANe, pR. 331 pathika eprila/1992 13 8 hajUra Aphisa-mAlapuranI jAheranAmA tathA mAlapura sTeTa taraphathI bahAra pADeluM jA. naM. huM ejana. vahIvaTI samitinA sabhyAnAM nAma For Private and Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir UmatAnI aitihAsika rUparekhA The. 2. nA. mahetA visanagara tAlukAnuM pitAnuM nAma sArthaka karatuM gAma zamatA rUpeNa nadInA uttara kinArA paranuM pUrva pazcima nadIne maLatAM pANI vaheLA nI vacce vaseluM nAnuM gAma che. enI hAlanI racanA jotAM ena kedra rAja maTI hovAnuM lAge che. A hAlanI paristhiti vikasI e pahelAM enuM keMdra bIju hovAnuM anumAna tyAMnI ! mArazALA ane khaMbhalAI ke malAIna TIMbAmAMthI maLelA kSatrapa dAmasenanA sikkA parathI thAya che tethI enA parathI gAmanA vikAsanAM parAvastu vidyAnI najare be kadro dekhAya che. enuM prathama keMdra kSatra yugamAM ke tyAra pachI thoDA vakhatamAM vikasyuM lAge che. enA A vakhatanA avazeSomAM mAtra sikkAe rahyA che ane enI vadhu vigata maLatI nathI, paraMtu e yuga pachI vikaselA purAvastunA TIMbAomAM taMbaDivATIMbe gaNAya, tethI UmatA e kSatrapAlIna ane tyArabAda ghaNe vakhata khAMbhalAInA TIMbA, tUbaDiyAnA TIMbA ane TebavALAnA mADhanA vistAramAM maryAdita vastIvALuM ane enI AjubAjumAM devasthAnevALuM gAma hatuM ene anubhava avAranavAra A vistAramAMthI maLatA purAvastunA avazeSothI maLe che. mA purAvastuonI madadathI umatA gAmamAM jaina vastI havAnA eMdhANa rAjagaDhInA TIMbAmAMthI maLe che. A bhamatIvALA derAsarane prakAra jotAM e bAvana jinAlaya hevAnA anumAnane puSTa kare che tethI A derAsara baMdhAyuM tyAre gAmanA keMdramAM hovAne saMbhava lAgatuM nathI. sAmAnyataH jina para parAmAM bAvana jinAlayanI racanA gAmane sImADe ke bhAgeLe thatI hoya che tethI umatA gAmanI Azare agiyArabhI sadInI vicAraNA karatAM e rAjagaDhI TebAvALAmAM baDiyATIMbA ane khAMbhalAITIMbAnA vibhAgamAM vikaseluM hevAnuM lAge che. UmatAmAM A gAmanAM maMdromAM pheraphAra thaIne, rAjagaDhIne vistAra dharma sthAna maTIne rAjagaDhIne rAjakArobAranA kSetramAM kevI rIte palaTA enI rasaprada vigate e TekarAe sAcavI che. A vigatenI rUparekhA UmatA grAmapaMcAyate karelA khedakAmanA khADAnA avalokanathI sapaSTa thAya che. ahI pazcima taraphanI bajAra vistAra vadhAravA mATe rAjagaDhInA TIMbI bAju sApha karI enAthI je vigate maLI che te tapAsavAthI ahIMnI paristhiti samajAya che. rAjagInA TIMbA nacenA digaMbara derAsaranI bhamatInI nIcenI khArA paththaranI jagatI, enI para pITha ane maMDevarathI chAgha sudhInA bhAge adyApi maLatA jUnA avaze che. enI enI kharazilA jotAM maMdira baMdhAyuM tyAranI jamIna AjanA rastAnI sapATIe hovAnuM aMdAjI zakAya. A derAsara Azare caudamI sadI sudhI TakayuM hatuM ane tyArabAda A jagyAne upayoga badalA, cAre bAja bhamatIne lIdhe sAruM rakSaNa ApI zake evA A sthAnane caudamI sadI pachI aAvelA navA rajakartAoe keTalIka toDapheDa karIne nAnA dugara ke killAnuM svarUpa ApyuM, maMdirane bhAgomAM toDaphoDa karI ane enI upara emANe je kalAnI bhIta taiyAra karI tenA bUra jo sapaSTa dekhAya che. e bUrajane * tA. 16 thI 18 phebruArI, 1991 daramyAna ANaMda A koleja khAte yojAyelA gujarAta ItihAsa pariSadanA 16 mA adhivezanamAM vaMcAyele nibaM 14 pathika eprila/1992 For Private and Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAye mULa derAsaranA uparanA bhAgamAM bAMdhe che, paraMtu dezaMsaranI bahAra bhIMtanuM caNatara karIne derAsara na dekhAya evo prabaMdha karyo che. gujarAtamAM caudamI sadInA prathama dAyakAmAM vAghelA sattAne aMta Avyo ane dilhInI khalajI sattA daDha thaI. tyArabAda Azare se varSa dilhInI sattA A vibhAgamAM rahI. e pachI gujarAtanA sulatAnanI sattA A vistAramAM hatA. A varSo daramyAna IDaranI sattA visanagara sudhI hatI tethI mA sarahadI vistAramAM rakSaNAtmaka pagalAM jarUrI hoIne UmatAnI gaDhI bAMdhavAmAM AvI AvI ane AvI gaDhIe amadAvAdanI uttare kAlI koDa sAdarA Adi vistArathI matA ane vaDanagara sudhI vistaratI dekhAya che. e samagra paristhitimAM UtAnI A gaDhI taiyAra thaI. e koNe baMdhAvI e bAbata purAvAne abhAve nija kara muzkela che. Ama matAnuM dharmasthAna rAjyavahIvaTanuM kedra banyuM', A kaMdramAM karakAro thatA rahyA che, emAM sattaramI sadImAM mahatvanA pheraphAro noMdhAyA che. e vakhate janA darzane vistAra vadha, ravA mATe enI bhIMtanI bahAra bIjI bhIta caNuM laIne enI para cUnAnuM stara lagAvyuM che. A sattaramI sadInI kImatAnA killAnI majabUtI prayAsa tatkAlIna rAjakIya paristhitine AbhArI che ene carcA jarUrI che. jema caudamI-paMdaramI sadImAM UmatAne vistAra hati tema sattaramI sadInA uttarArdhanI sthiti paNa kaMIka Da mALa hatI, mevADa ane bAburI pAdazAha auraMgajhemanA saMba kathaLelA hatA. mevADa taraphathI AvI sthitimAM kaMIka sarahadI garabaDa thAya te e mATenA baMbasta mATe sattaramI sadInA uttarArdhamAM matAnI killebaMdhI daDha thaI ne tatkAlIna paddhati anusAra tyAM cUnAnI pharza badhI paNa taiyAra thaI. A rAjakIya paristhiti pachI aDhAramI sadImAM mAtA marAThI sattA bIce AvyuM. thoDAM varSa A sattAnI pAyagA ane sthAnika adhikArIoe ahIMthI zAsana karyuM, paraMtu ogaNIsamI sadImAM rAjasattA palaTAtAM ahIMnA sthAnane upaga vahI game tebI na zaikSaNika upayoga zarU thaIne ahIMnI prAthamika zALA narIke A sthAna vaparAyuM, have e upayoga baMdha thatAM A sthaLa ujajaDa paDayuM che. rAjagaDhI tarIke UmatAnA jaina derAsara udhyoga zarU thaye tethI UmatAnuM kadra badalAyuM. A kakanI AjubAju UnatAne vikAsa Aja sthaLa-nAme, astitva dharAvatAM makAne, majhAra AdithI spaSTa thAya che enI keTalIka carcAe atre raju karI che. rAjagaDhIthI IzAna khUNAmAM gesanazApIra kare jevAM sthaLA, umatAne cauda mI sadI thI aDhAramI sadImAM rahelI rAjasattA ane tatkAlIna vasatInAM sthaLo mavADanI dizAmAM sUcaka rIte DhAla banIne UbhA che. A vistAra "kasabA'ne nAme oLakhAya che. ahIM majida cheA viratAra matAnA purAvatanA avazeSono najIka hoI e navI vastI sUcave che A vastInI pAse hajIrAne mADha, nAyakAtI methI phaLI ane gaMdhrapa zerI vistAra che. nAyaka ane gaMdha bhejake potAnI paraMparA e pAchatathI arthAta Azare caudamI sadIthI darzAve che, e paraMparAnA lekenI vastI kasabA pAse caudamI sadI pahelAM vikasI hevAnAM koI eMdhANa maLe ema lAgatuM nathI. kuMbhAravAsa pAse A vastI aTake che. A rAjagaDhInI pazcimamAM tapAsatA kaMsAno mADha, keTavALI khaDakI, moTo maDha vagere vistAranI pAse baLe mADha A 6 vastInI pAchaLa kALu maMgArAma mADha, gAmIne mADha, ghAMcIne mADha ane moTuM maMdira, ge viMdacaka jevA vira maro ahI nI hiMduvastInA sUcaka che. enI sAthe brahmacakaluM, pathika eprila 1992 For Private and Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bAroToTA mADha ane brahmapurIne TIme dakSidizAnI vastI khatAve che. enI bahAra rabArIvAsa mAravAsa ane camAravAsa che. rAjagaDhInI pazcime UmatAnu caurAbajAra che. e vepArI keMdra DhAi ahInA cAlatA vepAranu sUcana kare che ane enA bIjA cheDA para gAmanA coro UmatAnI hAlanI grAmapa'cAyatanuM vahIvaTI keMdra che, gAmanA vahIvaTamAM thayelA pheraphAranuM A keMdra sUcana kare che. enI pAse dira ane chellA mADha vAyaSyamAM che, jayAre caurAjAra pAse meAtI bhagavAnanA mADha pAsethI nAgajInI lI baDInA cekramAMthI meDhalA tarapha javAya che. meDhA' zavizeSa carcA mAgI le che. enA sAmAnya artha me lekAno vAsa' thAya, paNa ene mATe vadhu tapAsa jarUrI che. ahIthI mAtRkAnAM zilpA bharyA hatAM. A vAsanI dakSiNe gharathALe ane ghAsa bharatAnA vADA, pANInA vaheLA, mageluM taLAva A taraphnI gAmanI hrada darzAve che. 2, egaNIsamo sadI 4. vIsamI sadI gAmanA vikAsamAM visanagarathI aMbAjI tarapha jatAM mAge sArA pheraphAra karyAM che. A rastAne lIdhe ahIM asa.TI. sTaeNnDa thayela che ane navA vikAsa thAya che. ahIM navI zALAe vikase che ane jUnI zALA paNa mA rastAnI najIka che. rastA para gAmanuM mATu' taLAva che te kRli" taLAva mATInI pALathI bAMdhyu che ane garanALAmAM gAmamAMthI jUnA paththaranA thAMbhalA lAvIne geThavyA che, Ama samagra najare vicAra karatAM UmatAnA vikAsanA tabakkA nIce pramANe gaNAvAya 1. kSatrapasamayathI Azare caudamI sadI A emalAI TI., tU yiA TI'khA ane janaderAsaravALA bhAga 2. caudamI sadIthI sattaramI-aDhAramI sadI rAjagaDhI, kasama, gadhapaphaLiyu, masjida, kalcastAna, cAMdazApIra, gAmanI anya vastI, bajAra vagere rAjagaDhI para kumArazALo cArAnI jagyA, zALAo ane pUrvamAM visanagara-abAjI mA tarapha vikAsa upasaMhAra : Ama UmatA gAme enI lagabhaga kSatrapanuMgathI kArakirdI rArU karIne Aja dina sudhImAM tenA patinI sAMkhI gAthAnA SavazeSe! sAcavyA che. emAM UmatA e peAtAnuM nAma sAcavata 'nAnA gAma'mena viThAma vyA che. mukhyatve khetI para nirbhIra gAmanI khetIpradhAna vastI gAmanA dakSiNa pazcima ane pUrva taraphanA bhAgamAM vadhu pramANamAM che. emAM paNa dakSiNa tathA pazcimamAM brAhmaNe emanI mahmapurIthI evaLakhAtA vistAramAM ane DhAkAra tathA rabArIo nadInA kAMThA vistAramAM rahetA mAlUma paDe che. AmAM emane vyavasAya paNa kaIka ze kAraNabhUta gaNAya. pavitratA ane snAnAdinA AgrahavALa brAhmaNe, gAya pALanAra rakhArInAM gAyAnAM caraNAmAM javAnI sagavaDa tathA emanI najIkanA caMkArAnAM nivAsasthAne dhadhAparatve gADhavAmAM lAge che. gAmanuM zavAlaya A vistAramAM, paNa bIjA devasthAnA gAmanA keMdramAM rahelI vastItA upAsanAnAM keMdro che. emAM ku chutAyanuM derAsara mULa idagaMbara demanI pAse che, pazu Aje A dharmasthApatya upAsakramanI saMkhyA ghaTI gaI che. gAmanAM rAjaDhInI najIka AvelAM kasamA, musalamAna daragADhA, masjatAnI sAthe nAyakA ane gadharmanA nivAsa rAjyakartAonI Avazyaka temaja ArAma vakhatanI sa`gItAdi pravRttine pAka 16 eprila/1992 pathika For Private and Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sthAne dekhAya che e sUcaka hakIkta che, kAraNa ke nAya ane bhavAInA veza bhajavanAranA Azraya dAtAo paTele emanI putrIne rakSaNa mATe mULa audIcya brAhmaNee prayatna karyo ane potAnI jJAtinA Dhicustone kapa vahorI lIdhuM hatuM. A paristhitimAM emane vAsa ghaNAM sthaLoe paTelanI baja hoya che e noMdhavAnI jarUra che. mAtAnI upADanAnI bhItaramAM nAyakanuM mahatvanuM pradAna rahyuM che e sAmAnya paristhiti hevAthI UmatAnI paristhiti kaMIka judI che, enuM arthadhaTana rAjyAzraya hevAnuM lAge che. camI sadImAM ghaNI vyavasAyI prattine keTaleka rAjyAzraya tUTayo hato tyAre emane prajA yathAzakti maLe che tethI emanI kalA jIvaMta rahI hatI. A prajAzraya meLavavA rAjAnane svIkAra nahi karavAnA vidhAne paNa samakAlIna paurANika lakhANemAM dekhAya che. je palaTAyelI paristhiti darzAve che temAM moTe bhAge rAjyAzraya para AdhAra rAkhavAne badale prajAzraya para AdhAra rAkhavAnI prakriyA baLavAna banI hatI enI noMdha jarUrI che. samagra gAmanuM vepArI kedra paNa rAja meDhAnI pAse hoI ahI'nI khetI pradhAna pravRttinI sAthe rAjakIya ane vepArI pratie saMkaLAIne atyAranI vicAraNA mATe keyaDe ja kare che. ApaNe tyAM AjakAla nagara,gAma, enA bhede ane vadhatI jatI nAgarika pravRttio tarapha ItihAsalekhakanuM lakSa e cAyuM che. emAM vastIne AdhAre ane dha dhAne AdhAre ApaNA vasavATanuM vargIkaraNa karatA dekhAya che. emanAM vecArika vagIkaraNa keTalAka adhyayana mATe yathAsthAne dekhAya che, paraMtu vayavahAramAM enA aneka bheda-prabhedI jovAmAM Ave che. emAM mATI ane mizra vastIvALA ApaNAM gAmamAM 'nagara" gaNAya evA tarave che. umatA gaDhIvALuM gAma che. AjakAla ItihAsanI carcAmAM vaparAte "arbana' zabda' mULa gaDha ke gaDhAvALuM sthAna a artha sUcave che. e vyAkhyA pramANe matA nagara gaNAya. ahI nA vahIvaTa pravRttio, zALAkIya pravRttio, nAyanA gatie A vicArane puSTa kare che. ahIMnAM pazupAlana ane kRSaDaga khAjanI vyAkhyAne bAdhaka nIvaDe che tethI UmatAne AjanI vyAkhyAnAM nagara' tarIke gata varAdhI vicArasaraNIthI ApaNI vyavasthA samajavA prayatna karanAra ApaNA ItihAsavide, ane sAjA vadhAvasAra mATe vyAkhyAnA prazno mAM thAya che, je ApaNI paraMparA mAMthI ApaNuM vyavasthA majavAno prayatna thAya te evA praznonuM pramANa ghaTe, bhAra lIva vasavATatAM vAraMva nAme mA keTalAka le kAnA vasavATane pahakIya ane bIjA vasavATane gharanI ke kuTuMbanI e khyA pramANe, to te daree rAjAne zA khAnagara tathA rUstAonI saMkhyAnusAra nAme A pavAne pravAsa thAya che. amA nArA e pramANamAM moTA ane sthira hoya che, evI vividha vicAravAnI sAthe duma "ka mukhaAdi viziSTa sUcavatAM nAme che. A samagra kSetra para najaruM karatA A paNa tyAM mAtra batApravAna ane binakhetIpradhAna jevAM dhAmA. vagIkarAnI loTana ane khAsa karIne 2ne tathA kAryakrama naM varSa pachI vikselI paddhati anasaravAne badale bhAratIya janapadanA mizra vasAyanI devI bena ayana karavAthI ApaNI paristhiti vadhu sArI rIte samajAya che ane gAmanAM palaTAtA svarUpane khyAla maLe che. e najare UmatAne nAnA gAma tarIke potAnI kArakirdI zarU karIne enI bhaugolika paristhitimAM palaTAtI rAjakIya sImAone lIdhe enuM durganuM sthAna prApta karanAra dIrdhAyu vasavATa che. emAM khetI pazupAlana tathA anya vyavasAya ane zikSaNa jevA mitra ughogothI ene atItane vArase samUha che. evI paristhiti najare paDe che tethI e gAma arthAta sAmUhika vasavATanuM sAruM daSTAMta pUruM pADe che, eprila/1992 For Private and Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paraMtu A pratimA vaDanagara ke visanagaranA jevI enI vastI meTI nathI tethI mAtra vastI ane saMkhyAnI najare e nAnI samRddha vasAhata che enuM arthaghaTana karatAM enI Adhunika paristhitimAM gAmanI khetIpradhAna khAtedAre vastI ane sAthenA pazupAlaka, khetamajUro ane anya vyasAyanI najare jotAM gAmanA sthAnika bajAranA keMdranI AjubAjunAM mADha khetInA dhaMdhA sAthe saMkaLAyelA lokenA che. enI AjubAju hamaNe bAreTa kasabAtIe nAyakA rabArI harijana AdinA vasavATa che. nAnAM gAmanuM A lakSaNa sUcaka rIte nAnA rAjakIya ane vepArI keMdramAM pravartato eka paristhiti darzAve che tethI gAma nagara dina mizra lakSaNe dazAvatI mA vasAhata che. * AbhAra darzanaH A lekha taiyAra karavA mATe visanagarathI UmatAne visanagara tAnasatra vakhata gujarAta kRtihAsa pariSadane pravAsa, tyAMnA zikSaka rAmacaMdra paTelane utsAha ane emaNe ApelI aneka mAhitI tathA gujarAta rAjya purAtatvakhAtA taraphathI matAnI mulAkAta mATenI sagavaDe badalI gujarAta rAjayanA purAtatvakhAtAnA niyAmaka zrI mukuMda rAvaLa ane anya kArSakataone temaja nAyake bAbata mahatvanI carcA ane mArgadarzana mATe zrI haragoviMda caMdulAla nAyaka jaNa chuM. che. gujarAta vidyApITha, Azrama roDa, amadAvAda-3814 zuchI saha gujarAta rAjayanI 288 nAgarika sahakArI benkamAM benanI mukhya ophisa temaja 19 zAkhAo mAraphata benkiMga sevAo dvArA varSo thayAM gauravavaMtuM prathama sthAna dharAvatI ApanI ja bane rAjakoTa nAgarika sahakArI benka, li. (zeDayUla-opareTiva benka) raji. oNphisa : nAgarika bhavana naM. 1, DhebarabhAI roDa, piTa bekasa naM. 253, rAjakoTa-360 001 gAma: nAgarika benka phonaH 3391-8 (pIbIesa) thApaNuM : rU. 1 abaja 56 karoDa dhirANa rU. 1 abaja 31 karoDa jitubhAI zAha vAIsa ceramena lalitabhAI mahetA mAnada menejiMga DirekaTara eprila/1992 lAlajIbhAI rAjadeva ceramena pathika For Private and Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaNezanI dhAtu-pratimAo [, je. vidyAbhavananA myujhiyamanA saMgrahamAM che. vibhUtibahena vi. bha che A saMgrahamAM gaNezanI pAMca dhAtu-pratimAo saMgRhIta che, je pirAjI sAkSIe saMsthAne 1976-77 mAM bheTa ApelI che. A badhI ja mUtio parikarasaMhitA ane siMhAsanAdhiSThita che. gaNezanI je viziSTatAo hoya te badhI A mUrtiomAM maLe che, jemake sUDha meda laMbodara vagera; je emanI saMDhanA vaLAMkamAM, parikaranA suzobhanamAM ane siMhAsanamAM vividhatA ane kada-AkAramAM rerA najare paDe che. A badhI ekasarakhI bibAMDhALa prakAranI gaNezanI pratimAo hovA chatAM e svataMtra ane gharaderAsaranI sevya pratimAo lAge che. A dhAtunI pratimAo enAM zarIranA bAMdhA tema AkRtionAM sAmAnya lakSaNe parathI che. zrI zivarAma mUrti e 15-16 mI sadInI hovAnuM jaNAvyuM che. A saMdarbhamAM prAcaula(I. sa. 1000 Azare)nA samayanI 42 se. mI. UMcI cAra hAthavALI gaNezanI bhI dhAtu-pratimAne yAda karI zakAya. emAM emanI sUMDha sIdhI che, paraMtu chelle jamaNI bajue vALelI sUMDhamAM modaka dhAraNa kare che, jemaNe Agale hAtha ma ta pakaDIne aya mudrAmAM che, pAchale jamaNe hAtha para dhAraNa kare che, DAbA pAchalA hAthamAM pAza ke sapa ane AgalA DAbA hAthamAM medaka () che. sAmAnya rIte pratyeka ziva maMdiranA garbhagRhamAM pesatAM ja darzanAthInA jamaNA hAthe gaNeza ane DAbA hAthe hanumAnanI pratibhA parikara-deva tarIke pUjAtI jovAmAM Ave che. keTalIka vAra emanA vataMtra maMdiro paNa maLe che. gaNezanAM svataMtra madirA mahArASTramAM che, ane tyAM svataMtra mUrtio vadhu pramANamAM pUjAtI jovAmAM Ave che. ujajainamAMnI baDA gaNeza'nI pratimA atyaMta bhavya ane prasiddha che. amadAvAdanA asAravAmAM AvelI dazabhuja gaNezanI pratimA atyaMta vilakSaNa prAcIna suMdara alaMkRta prasiddha che. che. je. pI. amIne ziva parivAranA paricayamAM gaNapatine samAveza karIne enI vividha mUrtionuM varNana ApaNane sulabha karI ApyuM chegaNapatinA vinezvara tarIkenI utpatti ane mukhya kArya vagerenI vividha kathA liMgapurANa zivapurANa zvetaka95 varAhapurANa matsyapurANa skaMdapurANa saMpradAgama ane aitareya brAhmaNa(21)mAM Ave che. brahmAbrahmaNapati (bRhaspati) ene ja garNa pati kahyA che. mahAbhAratamAM gaNezajI vyAsajInA lahiyA thayA che. brahmavaivartapurANamAM kRSNa ja gaNapati. airAvata hAthInuM mastaka kRSNa-bALakanA mAthAnI jagyAe (mAthA para) lAgI gayuM. "vAmana purANa'mAM vinAyaka nAyaka vinAnA tethI 'vinAyaka' evI samajatI ApI che, vagere A rIte vividha nAme ane kathA pravarte che. A ja vidvAne gaNapatinA vivigha svarUpa ane lakSaNenI vistRta carcA karelI che. gajAnana gaNapatinAM vividha nAma ApIne enA paurANika saMdarbha sAthe nAmanA artho ane gaNapatinI utpattinI kathAo liMgapurANa zivapurANa ane anya purANene AdhAra sva. zrI rasikabhAi tripAThIe rasaprada rIte rajU karelI che. che. hasamukhabhAI sAMkaLiyAe che. nArAyaNanA matano ullekha karatAM jaNAvyuM che ke grInA eka sikkA para gaNezanI mUrti aMkita karavA prayatna thayo che. che. e. ke. nArAyaNe DemeTriasa(grIka rAjA)nA tAMbAnA sikkAnI be bAju para hAthI athavA hastimastaka heya che ema jaNAvyuM che." pathika eprila/1992 For Private and Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A parathI gupta pahelA gaNezanuM svarUpa pracalita hatuM ema mAnI zakAya. guusamayanI gaNeza eka pratimA zAmaLAjImAMthI maLI hevAnuM che. umAkAMta zAhe tevuM che. zaheramAMthI maLelI gaNeza 8-9 mI sadInI eka svataMtra sevya pratimA para dhI praphulla rAvaLe jAna doryuM che. khAra- khoDiyA prAselaMkIkALanA eka zivamaMdiranA garbhagRhanA dakSiNa bhAM paNa gaNezanI pratimA prApta thaI 6 Ama gujarAtamAM gaNezanI mUrtionI prAcInatA guptayugathI paNa jUnI jaNAya che A bhAratavarSamAM, De. sAMkaLiyA kahe che tema, grIka rAjA jeTalI prAcIna gaNI zakAya. je. je. vinA saMgrahamAMnI pace gaNeza-pratimAo gaNezanI zArIrika bAMdhA, svarUpe-AkAra sAmAnya lakSaNo tathA dekhAva parathI De. ruva, zivarAmamUrti e jyAre tA. 1-8-78 nA roja myujhiyama mulAkAta lIdhelI tyAre A mUrti e paikI ne 1para 11 nI gAza-pratimA 14-15 mI sadInI A bAkInI cAreya mUrti e 15-16 mI sadanI hovAnuM jaNAvyuM hatuM. have e mUrtio paikI (1 sA. pari. 4 15211nI gaNezanI-dhAtu pratimA joIe. pa48.pa43.5nI pratimAmAM gaNeze pitAne saMDha DAbI tarA pitAnA mukhamAM vALelI che. eema latatAnamAM birAje che. emane catusso paika upalA DAbA hAthamAM sanALa kamaLa kaLI, nIcenA DAbA hAthamAM daMta, upalA jamaNA hAthamAM pazu a nIcenA jamaNuM hAthamAM modaka che, mUMDhamAM mAdaka mUkele che. emanAM be netra rUnI vacce tilaka (trIjI netra ?) zobhe che. emanA mastaka upara pAghaDI- ghATane emanA mastakanA pramANa jeTaluM ja mukuTa zekha che. e dakSiNa ke mAThI ane lAge che. haritakaNa, rasa , hAtha ane page valaya, DuMka moTuM udara khabhA para vanamALA e atyapa abhUSaNe dekhA de che. temanI jamaNI bAju nIce rahele uMdara gaNezana vaMdanA mATe e jeta dekhAya che. A mUrtine anurUpa sapramANa alaMkRta parikara che. mUrti saparika ane ghasAyelI che. (ra) naM. 15212 nI 54843 se. mI.nI gaNeza-pratimAmAM gaNeze pitAnI sUMDha jamaNI tarapha vALIne pachI potAnI sUMDhane medakane sparzAvI dIdhI che. emanA cAra hAthamAM sanALa kamaLa ane nIcenA DAbA hAthamAM modaka che. emanI DAbI bAju nIce mUSaka che ane gaLAmAMnA sanI phaNA sapaSTa che, paraMtu emano gaLe hAra ane hisatra zame chetathA emanA pItAMbaranI pATalInI karacalI spaSTa che. lalitAsanamAM beThelA gaNezane jamaNo paga nIce siMhAsanane Teko le che ane emane DAbe, paga vALIne mUSaka para Tekave che. A pratimA dhasAyelI hovAthI akhi lika ane alaMkAra rUpa thatAM nathI, paraMtu sanALa kamaLa dhAraNa kareluM spaSTa che. ThaMDIne khADe tathA tenAM cihna spaSTa che ane siMhAsana nAnuM, paraMtu alaMkata che. (3) naM. 1513: dhAtunA gaNezanI A pratimA 9 UMcAI 4 5.5 paheLAI 43.5 UMDAI se. mI. mApano alaMkRta parikara sAthenI UMcA Asana para ArUDha thayelI che. emanI DAbI bAjue mUSaka AgalA be pagathI mastaka namAvIne vaMdanA kare che. emanI saMta gaLA parathI dara para AvIne, kaNA karelA sarSa upara TekavIne, nabI bAjue mekane spazIne vALelI che. emanA jamaNA upalA hAthanuM parazu spaSTa ane prasiddha dhATanuM najare paDe che, upalA DAbA hAthamAM sanALa kamaLakaLI, nIcalA DAbA hAthamAM mAdaka pAtra ane nIcenA jamaNA hAthamAM data, pItAMbaranI pATala pAdalaMbita ane jemaNe paga nIce bhUmine sparzate tathA pitAne DAbe paga bhayaka para TekavIne vALIne beThelA gaNezane eprila/12 pathika For Private and Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAthe nAnA mukuTa, upara chatra-kuMbhanA ghATa parikaramAM badhI mUrti emAM jovA maLe che. nAnu UMcu Asana TekavIne gaNuMpati birAje che. (4) naM. 15214 ; 6.444x2.5 se.mo.nI dhAtunI A gaNeza-pratimAnI sUMDha TUMkI che ane nAnA parikara tathA nAnA UMcA Asana para kheThelA gacpatinuM ghara khAssuM dhyAna khecAya eTaluM mATu' che. bAkInAM upara pramANenAM hastAnAM AyudhA dhAraNa karyo che, (5) na, 1599 : 1045-5+3*5 se.mI. nI A saudhI meTI dhAtunI gaNeza-pratimA A sagrahanI che, emAM upara pramANe ja hrastAnAM Ayudhe alakA parikara vagere che. UMcA meDaTA sapramAN Asana para birAjamAna gaNezane jamA paNa cheka nIce sparzatA nathI, paraMtu AsananA bhAgane ja paze che ane DAmo paga a pakAsanamAM vALIne beThelA che. sihAsananI Dhaba geLa vIMTaLAyelA * sarvosana jevI lAge che (?). mUSaka masyAkAra jeve viziSTa che. pItAMbarano pATalI meTA mAMthI nIkaLIne Asana suI ja che, sUtra e noMdhavA jevuM che ke prAcIna kAlathI atyAra sudhI AkhI duniyAnA moTA bhAganA dezomAM gaNupatinI mUrtie vividha svarUpomAM prApta thayelI che. pIpa - 1. zivarAmamUrti, sAutha inDiyana brongresa,' pR. 59 2. haiM je. pI. amIna, 'gujarAtanu` zaivamUrtividhAna' 2-kha. gepIna'tharAva, 'elimenTsa oNpha hiMdu mAIke netrAphI', graMtha 1, bhAga 1, pR. 31 2-ma!. ejana, pR. 48-67; ejana, graMtha 1, bhAga 2, apenDikasa 'sI', pAchIpa 1-13 3. sva. zrI rasikabhAI tripAThI, 'gajAnana gazupati', sAmIpta', pR. 1, a. 2, pR. 8590 4. Do. nArAyaNa, 'kembrija hisTarI oNpha gujarAta,' pleTa 6, 1 vagere. 'inDaoNgrIsa,' pATIpa para 5. AnA sa MdarbhomAM sti-matakavALe-mastaka parane rAjamudrane paNa vicAra karI zakAya. 'inDogrIsa'mAM (seITa 1, naM. 5-6, pleiTa 4, na, 1, 8) ane kaeNmbrija hisTaTI eNphra gujarAta'nI keTalIka pleTo ple. na-1, 16, (pleTa 3, 3-be vagere) parathI ApaNe eTaluM kahI zakIe ke e sikkAo para kheDelA ke bhemA rAjAnI samakSa hastimastaka jevu jaNAya che. grIka rAjAnA mastaka para kruti-mastakanI AkRtivALA rAjamukuTa emanA sikkAnI eka bAjume jovAmAM Ave che khare. grIka rAjAotA A prakAranA sikkAekmAM nahiMdu nAnui` mastaka paN jovA maLe che. e parathI A samayanA dhRtaprAyanI asara hAvAnuM anumAna thaI zake e svAbhAvika che, paraMtu e samayanA sikkAnI eka bAjue maLatA hastI ke hastInA mastakanI ja AkRti prApta thaI zakI che, paraMtu manuSyanu dhaDa ane enI para hastInuM mastaka spaSTapaNe jovu prApta thaI zakatu nathI. 6. svAdhyAya, pu. 11, a'. 1 (1973), pR. 96 che. svAdhyAya. pu 17, a'. 3 (1980), pR. 278-279 ane aMkanA pAchalA pU| paraMtu citra 8. elAIsa geTTI, gaddeza, eN mAnegrApha eNna dhI eliphranTa-pheima goDa,' oNkasapharDa, 1930, pR. 1; dha sTorI oNpha inDiyana khAte grAphI, cA eNka gaNeza skalpacarcA' 9. A dhAtu-pratimAeno vidA prakAzita karavA devA badala Da. pI. sI. parIkha (adhyakSa, bhe. je. vidyAbhavana)nI AbhArI chuM. pathika eprila/1992 For Private and Personal Use Only rA Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dharma sthAnAnA jIrNoddhAra mATe lATarI-paddhati (jUnAgaDha rAjyanA vizeSa saMda'mAM-eka abhyAsa) DaoN. e. ema. kikANI jUnAgaDha ane giranAranu dhArmika dRSTie mahava jaita hiMdu dharmagra Mthe tayA AkhyAyikAoma vavava mAM AvyuM che. I. sa. 1947 mAM saurASTranAM 222 dezI rAjyeAnu bhAratasaMghamAM vilinIkaraNa thayuM tyAMsudhImAM aneka rAjavazeSe jUnAgaDhamAM zAsana karyuM hatuM, jenA sUryodaya 5ne sUrata aDaga avicaLa giranAre joyela che.garanAra jUnAgaDha zaherano pUrvamAM AvelA che. A pata upara hiMdu ane tenAM pavitra tIyasthAnA AvelAM chera tethI pra.cIna samayathI aTeka yAtriza giranAra upara yAtrAthe javA mATe AvatA hatA. 1152 giranAra upara javA mATe prAcIna samayamAM judI judI keDIe (rastAe)nA upayoga thatA hatA. bhAmAM eka rasto jaTAzakathI bharatavata roSAvana thaI upara jatA hatA. khIjo mALI parabathI upara tarapha, trIjo vaDAla nAmanA gAma taraphathI upara jateA hate. giranAranuM mahattva dhAmi~ka daSTibhaMdue temaja auSadhIya ane vanaspati tathA paryAvaraNunI dRSTie paNa vizeSa rahyuM hatuM.. giranAra upara javA mATe sau-prathama seApAnamA khaMdhAvI yAtrikone suvidhA kANe pUrI pADI hatI tathA A bhA kayAre baMdhAyA hatA. evuM AdhArabhUta ane vizvasanIya pramANa ugalaSa thatuM nathI, paraMtu I. sa. kumArapALe giranAra upara javA mATe 13 lAkhane khace se|SAnamA badhAvyA hatA.4 tyArapachI gujarAtamAM muslima zAsanAta daramyAna giranAranA sAAna-mAnI yeAgya mAvajata karavA tarapha muslima zAsakoe pUratuM dhyAna ApyuM na hatu tetha giranAranA yAtrAbAga jI tathA ujaDa banI gayA hatA, tethI i.sa. 1627 mAM dIvatA .hukAra savajI ke dIvanA sadhe giranA ranA seApAnamA` durasta karAvyeA hatA. emaNe jaina uparakrATathI ma`bAjInA maMdira sudhInAM 1796 ane gaumukhI gaMgAthI hanukhAtadhArA sudhInAM 968 pagathiyAM baMdhAvyA ha'.pa A pathayAM bhUkharA paththaranAM hatAM tethI 19 mI sadI zarU thaI tyAMsudhImAM e ghasAI gayAM hatAM. vaLI pathayonI sa`khyA jotAM pagathiyAM pramANamAM ghaNuAM UMcAM Dhaze tethI yAtrikAne ghaNI muzkelI paDatI hatI. mughala-zAsananA asta pachI i.sa. 1747 mAM jUnAgaDhanA mughala phAjadAra zerakhAna bAbIe mullAnI sattA phagAvI ane pAtAnI svataMtra sattAnI sthApanA karI hatI. jUnAgaDha rAjyanA vistAra 3280 cerasa mAIla hate. jUnAgaDha rAjyanI hadamAM giranAra ane enI cemeranI patamALAtA paNa samAveza tha! hatA tethI giratAranI jALavaNInI bajavAbadArI khAkhI zAsakAnI hatI. jUnAgaDhamAM bhAbhI--zAsananI sthApanA thaI tyArathI jUna gaDhanA vahIvaTItaMtra upara nAgarA prabhAva rahyo hatA. taduparAMta jUnAgaDha rAjayatI kula vastImAM 80 TakA vastI hiMduonI hatA temaja mAthI zAsake paN mATe bhAge dharmI sahiSNu hatA tevI eee jUnAgaDhanI hiMdu prajAnI dhArmika lAgaNI tarapha pUruM AdaranI nIti amalamAM mUkI hatI. 19 mI rahI daramyAna jUnAgaDhanI sImAonA vivAdomAM eAe jUnAgaDhanA navAbaneM nANukIya madada paN ApI hatI1 tethI paglR jUnAgaDhanA zAsakranI hiMdue tarkanI sahiSNu--nItimAM vizeSa vadhArA thA hatA ane pariNAme Rsi'duonAM devasthAne ane tIrthaM sthAnAnA jatana tarapha pUratuM lakSya ApyuM hatuM, jUnAgaDha navAkhAnA sahiSNutIti, vahIvaTItaMtramAM hiMduM-prabhutva tathA 19 mI sadInA uttarArdhamAM AvAgamananAM sAdhatemAM thayelA sudhArAone kAraNe giranAranI yAtrArthe AvanAra yAtrikAnI sakhyAmAM ra eprila/1992 pathika For Private and Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vRddhi thaI hatI, paraMtu A rAmae ghasAI gayelA sapana-bhAne kAraNe pravAsIone pArAvAra muzkelI pAtI hatI tethI junAgaDhanA dIvAna haridAsa bihArIdAsa desAIe rAjyanA vajIra bahAuddInabhAIne giranAranA sopAna-mArga nA jIrNoddhAra mATe I. sa. 1888 mAM jaNAvyuM tathA sena-bhAganI durastI mATe eka ejanA taiyAra karavAmAM AvI. A samaye jUnAgaDhanA navAba tarIke navAba bahAdurakhAna-3 jA hatA temaNe giranAranA sopAnamArganA jIrNoddhAra mATe nANAM ekatrita karavA nAyaba dIvAna puruSottamadAsa suMdarajI jhAlA ane jUnAgaDhanA cIpha meDikala oNphisara che. tribhuvanadAsa motIcaMdra zAhane paravAnagI ApI hatI. 1 . giranAranAM tIrthasthAne jUnAgaDha saurASTra gujarAta temaja bhAratavarSabharanA lekinI ananyazraddhA bhakti ane AdhyAna kendra-samAna hatAM tethI janagaDha tathA jUnAgaDha bahAranA pratiSThita gRhasthanI eka samitinA nirIkSaNa nIce ja bhaMDaLa ekatrita karavAnuM tathA enA dvArA ja na pAna-mArga baMdhAvavAnuM nakkI karavAmAM AvyuM tethI eka samiti racI ane bhaMDoLa ekatrita karavA mATe 1 okTobara, 1888 nA roja "giranAra-leTarI" bahAra pADavAmAM AvI. 12 1. dharmasthAnanA jaNahAra mATe leTarI bahAra pADavAmAM AvI hoya tevo bhAratavarSanA ItihAsanA A pahelo prasaMga hatA. 2. giranAra-leTarInI bIjI vizeSatA e hatI ke giranAra parvata upara muslimo mATenuM eka paNa sthaLa na hatuM tethI giranAranA sopAna-mArganA jIrNoddhAramAM muslimane rasa hoI zake nahi, paraMtu A loTarInA peTana tarIke janAgaDha rAjyanA vajIra bahAuddInabAI hatA ane loTarInA presiDanTa tarIke rAvabahAdura becaradAsa bihArIdAsa desAI hatA. giranAra-leTarI samitimAM kula 17 sabhyo hatA temAM traNa muslima, eka pArasI, cAra nAgara tathA anyomAM brAhmaNa lahANA vANiyA vagere hatA. A leTarInI kAryavAhI mATe sekreTarI tarIke chaganalAla harilAla paMDayA tathA "subedhaprakAza' mAsikanA taMtrI puruSottamadAsa kahAnajI gAMdhI hatA, giranAra-leTarInI eka rUpiyAnI kiMmatanI kula 4 lAkha TikiTa kapAvavAmAM AvI hatI ane . 1,50,000 nAM kula 31raka Ina ApavAnuM jAhera karavAmAM AvyuM hatuM temAM prathama inAma che. 40 hajAranuM hatuM. leTarI baLo pracAra thAya e mATe dara mahine rAjyanA mAlika gejheTa dasturala-ela-sarakAramAM nizuka jAherAta ApavAmAM AvatI hatI ane 100 TikiTa 15 TakA kamizana leTarInA ejanTane aApavAnuM paNa jAhera karavAmAM aAvyuM hatuM. leTarInI TikiTanA vecANa mATe bhAratavarSamAM ejansIo mApavAmAM AvI hatI. giranAra-keTarIne thama tA. 15-5-1892 nA roja savAre 7-00 vAgye pharA khAna(hAlanuM nagarapAlikAnuM makAna)mAM dIvAna haridAsanI hAjarImAM karavAmAM Avyo hato temaja leTarI samitinI niSa kAryavAhImAM samAjane vizva sa utpanna thAya e mATe samAjanA vividha varganA pratiniSione khAsa nimaMtraNa ApI hAjara rAkhavAmAM AvyA hatA temAM (1) giranAra-leTarI samitinA 11 sabhyo, (2) jUnAgaDha sarakAranA 4 sabhya, (3) jUnAgaDha zaheranA 3 sabhyo ane (4) dezAvanA ( sa. jemAM paMjAba kAzI dhAravADa surata vaDedarA lIMbaDI bhAvanagara vagere pradezane hatA. eprila 1992 For Private and Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir giranAra-loTarInI kula 4 lAkha TikiTomAMthI hisAbe baMdha karavAmAM AvyA tyAM sudhImAM mAtra 1,28,667 TikiTa vecAI hatI tethI vecANanA pramANamAM rU. 48,248 nA InAma ApavAnuM nakkI karavAmAM AvyuM hatuM tathA 127 ne badale 5100 InAma ApavAnuM nakkI karavAmAM AvyuM hatuM tethI InAmanI rakamamAM ghaTADo karavAmAM AvyuM hatuM. giranAra-leTarInuM paheluM InAma rU. 10 hajAra muMbaInA savitA DAhyAbhAIne TikiTa naM. 183), bIjuM InAma rU. 2500 (be vyaktine) paMjAbanA adalAbakSa khudAbakSa (TikiTa naM. pa2844)ne tathA navasArInA baLavaMtarAya bAlAjI (TikiTa naM. 72674)ne maLyuM hatuM ke leTarI samitinI dhAraNA pravAse nANuM-bhaMDoLa ekatrita thayuM na hatuM chatAM paNa 30 Disembara, 1893 nA ja bIje che ke tyAM sudhImAM giranAranAM pagathiyAMnuM bAMdhakAma zarU thaI gayuM hatuM.14 trIjA ane cothA DuM sudhImAM rU. 2,4,393 nI TikiTa vecAI cUkI hatI tathA rU. 1,02,895 nAM InAma ApavAmAM AvyAM hatAM. pa tyArapachI chaThThA ane sAtamA samaye TikiTa kharIdanAra darekane phensI bheTa ApavAnI jAherAta karavAmAM AvI hatI. A uparathI evuM tAraNa nIkaLI zake ke leTI prajAne kAM te AkarSI zakI nahotI athavA te TikiTane dara pramANamAM lekane vadhu UMce lAge haze. ema chatAM paNa I. sa. 1905 sudhImAM pagathiyAM mATe sADA traNa lAkha rUpiyA ekatrita thaI cUkyA hatA. uparyukta rakamamAMthI samitie giranAranI taLeTIthI aMbAjI sudhInAM tathA tyArabAda dattAtreya sudhInAM ema maLIne kula 12,000 pagathiyAM baMdhAvyAM hatAM, A leTarImAMthI prApta thayela najIvI rakama jotAM rAjya taraphathI pratyakSa nahi, paraMtu pakSa Arthika madada giranAra-leTarI zramiti'ne maLI haze evuM jaNAya che. A samaye leTarI eka navI bAbata hatI, vaLI AvAgamana tathA pracAranAM mAdhyamo ghaNu maryAdita hatAM tethI paNa kadAca samAja taraphathI pUratI sahakAra nahi maLyo heya. A uparAMta moTI rakamanAM dAnanI jAherAta karI pachIthI rakama na ApIne loTarI samitine vicitra sthitimAM mUkI devAnA prasaMge paNa banyA hatA. ene kAraNe ja jaTAzaMkarathI bharatavana taraphanA raste pagathiyAM bAMdhavAnuM kAma paDatuM mUkavuM paDayuM hatuM, jenA bhagna avazeSo Aje paNa jovA maLe che. chatAM paNa leTarI samitie samagra samAjanA sahakArathI pitAnuM kArya pUrNa karyuM hatuM ane kALA paththarano bAMdhele nave pAna-mArga taiyAra karyo hato. A sopAna-mArganA bAMdhakAmane mAtra jUnAgaDhanI nahi, paraMtu bhAratavarSanI prajAnA sahakAra ane junAgaDha rAjayanI udAra nItinuM pratIka gaNI zakAya. giranAra-leTarI sAthe jUnAgaDhanA zAsake pratyakSa rIte saMkaLAyelA nahatA chatAM paNa parokSa rIte eoe pUrNa sahakAra Apyo hato, paraMtu jUnAgaDha rAjayanA eka bIjA hiMdu devasthAnanA jIrNoddhAramAM janAranA zAsake prAyakSa rasa lIdho hate. giranAra ane narasiMha mahetAno cora.nuM janAgaDhamAM madada raheluM che. bhaktakavi narasiMha tarapha gujarAtanI prajA AdarathI jue che. evA narasiMha mahetAne re charNa thaI gayuM hatuM tethI enA chaddhAra mATe giranAra-leTara bahAra paDI enAM 15 varSa bAda 1 eprila/1992 pathika For Private and Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAbara, 1904 nA roja rU. 2 lAkhanI leTarInI TikiTa bahAra pADavAmAM AvI hatI. A leTarInuM paheluM InAma rU. 5,000 nuM tathA cheluM InAma rU. 2/- hatuM. kula 47ra0 inAma jAhera karavAmAM AvyA hatAM. A loTanI bahAra paDI e samaye jUnAgaDhanA vajIra bahAuddInabhAI tathA nAyaba divAna puratamarAya saM. jhAlAnI sattAne asta thaI gaye hatuM tethI A leTarInI samitimAM emanAM nAmano ulekha jovA maLato nathI. A leTarInA peTrana tarIke jUnAgaDhanA navAba rasulakhAna pote hatA tethI A leTarInuM mahatva vadhI jatuM hatuM, tethI ema kahI zakAya ke A leTarIne rAjayAzraya maLyo hato. jyAre giranAra-leTarInA peTrana tarIke junAgaDhanA vachara ke je navAbanA mAmA thatA hatA tevA pratyakSa samAna kahI zakAya te pakSa rAjazraya giranAra-leTarone paNa maLyuM haze evuM anumAna karI zakAya. The. ItihAsabhavana. saurASTra yunivarsiTI, rAjakeTa-360005 pAdaTIpa 1. De. jAnI, esa. vI. ArajhI hakumatane ItihAsa 1978, apragaTa mahAnibaMdha, saurASTra yunivarsiTI 2. desAI zaM, ha. ItihAsa darzana-bhA. 1, 1979, prabhAsa prakAzana, junAgaDha, pR. 58 3. sTeTa pablikezana, bAbI rUla opha soraTha, 1903, pR. 134 , 4. desAI zaM, ha, jUnAgaDha ane giranAra, 1968, prabhAsa prakAzana, junAgaDha, pR. 200 5. dIvAna rachoDajI, tArIkha-be-ra7-1-hAlAra, anu. desAI, za. ha. prabhAsa, prakAzana janogaDha, 1978, pR. 6 6, paMca kAlidAsa de, gujarAta rAjasthAna athavA gujarAtanA dezIrA, amadAvAda, pR. 31a. che. kaDAkA dhanajI, ha, kAThiyAvADa DirekaTarI, 1886, rAjakoTa, pR.148 8. vaoNTana, je. Dabalpa, sTeTesTikala ekAusa oNpha jUnAgaDha sTeTa, 882, 5. che 9. vArA gu. ke., jUnAgaDhane ItihAsa, 1898, Aryodaya presa, amadAvAda 10. hastaprata dAtara naM. 4, patra naM. 5. . . ne, 3rapa0, . . , janAra dAtara-saMDAra, 11. sTeTa pablikezana, bAbI phalarsa oNpha meraTha, 1903, 6, 134. 12. sekreTarI, giranAra-leTarI samiti"-prakAzita patrikA, 1 eNkabara, 9 1da dastUrala-amala-sarakAra, 28 me, 1897, pR. 146 thI 148 14. dastUrala-bamalasarakAra,' 9 jAnyuArI, 1894, pR. 50 thI 54 15. dastUrala -ama-sarakAra,' 15 sapTesTa, 1901, pR. 18 16. desAI. caM. jUnAgaDha ane giranAra parvata pustaka, pR. 291 11, hastaprata datara-manAmya-mAMka naM. 20, 31-1894 18. "dastUrala-amala-sarakAra, 11-10-1904, pR. 48-49 pathi eprilasTara For Private and Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rASTriya daphatarakhaMDAraH navI dilhI zrI jiteMdra vI. zAha navI dilhImAM janapatha mArga parathI pasAra thatAM lAla raMganA gresI sTAIlanA makAna tarapha koInuM dhyAna na jAya evuM bane nahi. e "karALa' myujhiyama ke jUnA kAgathvIne saMgraha' tarIke matanAma che. rASTriya daphatara-bhaMDAranI kacerImAM ghaNA agatyanA dastAvejo saMgRhIta che. baTe kalAIva ane vairena hoDhiothI mAMDI mahAtmA gAMdhI ane paMDita nahera sudhInA dastAvejo ahIM che. navI dilhInA vikhyAta briTiza A2i eDavina zuTinsa ane haba bera memaNe dilhI prathama pAMca bhavya makAna banAvyAM temanuM eka te A "rASTriya daphatara-bhaMDAra." A kacerI mArca, 1891 mAM kalakattAmAM ImpIriyala rekarDa DipArTamenTa' tarIke zarU thaI tyAre mAtra eka reka-kIpara ane ATha kArakuna hatA. "ArTivisTa e zuM che e prazna ghaNAnAM manamAM uddabhave che. amuka leke ene pratyuttara Ape che ke "e DeDa phAIla kalArka." i. sa. 1889 mAM che, Dabalayu phesTinA sucananA AdhAre IsTa InDiyA kampanInuM tamAma daphatara eka jagyAe saMgRhIta karavA mATe A kacerInI zarUAta karavAmAM AvI hatI. - I.sa. 1911 mAM dilhI rAjadhAnI thaI. bhAratIya ImpIriyala rekarDa DipArTamenTa"nuM navuM makAna I.sa. 1926 mAM baMdhAvAnuM zarU thayuM ane e pUrNa thayA bAda I.sa. 1937mAM kalakatta, khAtenuM IsTa IniSA kampanInuM tamAma daphatara dilhI khAte baMdhAyelA hAlanA makAnamAM khaseDavAmAM AvyuM tathA bhArata svataMtra thatAM "ImpIriyala rekarDa DipArTamenTanuM nAma badalIne enuM navuM nAma "rASTriya daphatarabhayAra rAkhavAmAM AvyuM. agAu A daphatara-bhaMDAranA vaDAne rekarDa-kIpara tarIke oLakhavAmAM AvatA hatA, enA badale have niyAmaka tarIkene heddo ApavAmAM AvyuM. rASTriya daphatara-bhaMDAra, navI dilhInA makAnamAM Azare vIsa hajAra karatAM vadhAre nakazAo ane batrIsa lAkha karatAM vadhAre phAIle pacIsa ce. ki.mI. jeTalI jagyAmAM A daLadAra rekarUpe patharAyela che. Azare cALIsa ce. ki.mI. jeTalI jagA haju umerAya evI zakayatA che. khAsa karIne AjhAdI pachInA etihAsika rekarDane sAcavavA mATe khAtAmAM sauthI jUne dastAveja I.sa. ii padIne gilagATa hastaprata' che, je bhUpatra para brAhmI lipImAM lakhAyela che. mughala-samayanAM ghaNAM pharamAne (zAhI hukama) paNa jovA maLe che, jemake humAyu akabara bahAMgIra sohajahAM oraMgajhena ane emanI begamenA. bahAdurathAha jhaphanAM kAvyasaMgraDe paNa che. ghaNAM kAbe emane barmA khaseDayA te samayanA paNa che. A uparAMta A saMgrahaba iliyA I ophisa, komanavela rilezana oNphisa rekarDa temaja nsa nedharalenDa ane DenmArkathI prApta karela daphatara ahI yAM sacavAyela che. A uparAMta briTiza zAsanakALa daramyAnanuM muMbaI prAMta ane madrAsa prAMtanuM daphatara paNa ahIMyAM che. briTanamAM hiMdane saMbadhita je karyuM hatuM te daphataramAMthI agatyanI daphatarIya sAmagrI mA Iko-kima kAvI "STriya tarabhaMDAra prApta karI. sAmAnya rIte dareka bhAratIya nAgarika ahIM trIsa varSa jUnuM I joI zake che. rASTranA hitamAM ya jhavuM amuka reDa batAvavAmAM AvatuM nathI. : 1857nA viplava pUrvenuM temaja che pachInA samayanuM paNa ghaNuM kaDI ahIMyA dvIkRta thayeluM che. hiMnAM vividha dezI rAjyonuM rekI paNa ahIMyAM saMgRhIta thayeluM jovA maLe che. mAIkro-philma eprila/12 pathi For Private and Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir no saMgraha paNa che. rASTriya dhAra-bhaMDAra ghaNI mAIkI-ba briTana hAja bhA ne amerikA ane anya dezomAMthI aneka vAra vinA male ke vinimayanA gheraNe prApta karela che. TIy sulatAnanA nepaliyana sAthenA patravyavahAranI ane I . 1457 vakhate nAnA sAhebe mane nepaliyana trIjA vacce thayelA patravyavahAranI paNa mAIkro-mi che. " rASTriya dAtara-bhaMDAra, navI dilhIne upayoga thaI zake ane mULa daphatara vyavasthita rIte sathavAI rahe e mATe (1) gAIDa, (2) ivenTI, (3) rajisTara, (4) InDekasa ane (5) keTalAMga prakAranAM tarInA upayoga mATenA saMdarbha-sAdhana taiyAra karyA che. "rASTriya daphatara bhaMDAramAM khAnagI vyakitaone saMbaMdhita paNa ghaNuM rekarDa prApta karavAmAM aAvela, jemAM mahAtmA gAMdhIjI, Do. rAjendraprasAda, saradAra vallabhabhAi paTela, javAharalAla naheru, nepAlamAM khile, maulAnA abula kalAma Ajhada, rejinI nAyaDa vagere samAveza thAya che. to 1-81947 nA roja navI dillInA lAla killA parathI pharakAvela viraMcI avAja ane e saMbhALa ane vaparAyela gUgala paNa ahIMyAM rAkhavAmAM Avela che. kacerInI lAIbrerImAM be lAkha jeTalAM daLadAra purato che, jemAM alabhya puratAthI laI 18mI sadInAM ja pusake paNa AvI jAya che. dara varSe bhArata tapa videzamAMthI hajAro ItihAsa lekhake saMzodhake ahIM mulAkAte Ave che. daphatara-bhaMDAre Aje kapriya sathApaka ane binasAMpradAyika hovAthI dhIme dhIme devamaMdironuM sthAna laI rahyA che, daphatara-bhaMDAro rASTrane parApUrvathI maLele amUlya vArase che. dAktara-bhaMDAranA vibhAganuM darzana mugdha kare che. daphatara bhaMDAra mAne che ke me, tyAM evI kaI ne kaI sAmagrI te hovAnI ja ke jemAM kaI ane koIne te rasa paDAne ja. ApaNe prathama vAra daphatara-bhaMDAramAM paga mUkIe tyAre eka ajAyaba gharamAM phasAyA hoIe evo AbhAsa thAya e vAjabI che. A visTa A vimAsaNa pArakhI zakayA che, daphatara-bhaMDAramAM apakSa praveza AvakAradAyaka he jaIe, ema na bane to prathama grAse makSikA. rASTriya daphatarabhaMDAra'mAM sacavAyela . rekarDanA AdhAre vividha prakAzane paNa prati mavAmAM AvelA che, jemAM nedhapAtra gaNAvI zakAya tevAM InDiyana sirIjha' 'inDiyana reIjha sirIjha viliyama InDiyA hAusa risaponDensa silekazana phorama iliza rejha Ina oriyenTa vejaATha me "baMgALa janarala leTasa minTo-beTiA- kalenDa-hArUiDelahAusI-kAra ke InDiyana sTeTama peparsa" henDabuka Tu dha rekejha eka dha gavamenTa opha inDiyA (-185) temaja dara cha mAse "dhI IDina AkAI' nAmanuM sAmayika paNa prasiddha kare che (majarAta rAjaya dAtarabhaMDAra khAtuM paNa dara cha mAse "rAja daphatara' nAmanuM sAmayika prasiddha kare che. "china daphatarabhaMDAmAM daphatarAnI sAmavaNI vAnika rIte jAya che, jene bhAratamAM hovI rita gaNAvI zakAya ema che. ahIyAM prijharvezana sekazana' 'ripera eNne bAIAi sekazana adhikArI yuniTI rekarDa maeNnejamenTa sekAna" "prANAnavibhAga, lAIbrerI, vahIvaTI vibhAga ane haLIma vitra vagerene samAveza thAya che. rASTriya dAtarabhaMDAra e bhArata temaja samagra eziyAmAM daravarativA- paddhatisaranI vaijJAnika tAlIma ApanuM kaMda che eTale rAjyanA daphatarabhaMDAranA adhikArIe - cArIone mATe lAMbA gALAnA ane TUMkAgALAnA vividha vargo calAvavAmAM madadarUpa thAya che. eprin/1992 For Private and Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir : sAmAnya prajA A kacerI pravRtti vize vakhatevakhata bhAtanuM pradarzane dvArA jANe che. AmAM mahAtmA gAMdhIjI, javAharalAla nahe; saradAra vallabhabhAI paTela, sojinI nAyaDu, maulAnA abula kalAma AjhAda, amIra khuzara ane aneka svAtaMtrya senAnIo temaja daphatarabhaMDAra ane juvAne, daphatarabhaMDAra ane bALake, bhAratamAM zikSaNane vikAsa, bhAratamAM sAmAjika parivartane, bhArata ane samUha jevA viSayo para bhAratamAM temaja bhAratanI bahAra dastAvejo pustake vagerenuM pradarzana avAranavAra paijAtuM hoya che, chelle raziyA khAte bhAratIya mahatsavamAM paNa pradarzana thayela. Avila ekijhabizana e bhArI jevuM che, jenA dvArA koI paNa vyakti rekarDanAM jaththA tathA pravRttio vize mAhitagAra thAya che temaja ene UDatI najare khAtAnI vividha pravRttie sarvisiMnsa oNpha [, rekarDa heDiMjha, Tekanika oNpha kanjharvezana ane prijharvezana oNpha rekarDa vize paNa jANavA maLe che. dAtare Dakavumena phemsamAM paNa heya. (orijinala phiTopIjha) samakAlIna heca phoTo grAma ane kArTuna, aprApya pustake ane anya sAhitya, nyUjhapepara kalIpiMjha kavanimudrita karela vAto ane anya rasaprada sAmagrI A daphatare vividha vibhAgomAM goThavI zakAya te kramAnusAra masaMgavAra temaja vicArasaraNI anusAra paNa hoI zake. dastAvejone pradarzanamAM rajU karatI vakhate e khyAla rAkhavo joIe ke e AkarSaka zai-kesamAM goThavAya ke jemAM enI sAijhane anurUpa e-grAunDamAM vividha raMgane paNa upayoga thayo hoya. - pradarzananI saphaLatA mATe eka agatyanuM paribaLa e enI jAherAta che, je brocarsa pesTarsa, reDijha benarsa, nimaMtraNa patrikA ane akhabArI yAdI dvArA darzAvI zakAya che. A dvArA prajA samakSa pahecI zakAya che, kAraNa ke zabdo karatAM paNa A sarvenI asara vadhAre thatI hoya che. Akhare TIvI ane reDiyomAM thatI jAherAtanI asara prajAmAnasa para khUba thatI hoya che. zALA lejamAM nimaMtraNa ApavAthI vidyArthIo ane juvAne paNa daphatarabhaMDAranI vadhAre najIka AvI zakaze. dilhImAM nezanala myujhiyamamAM "zanala myujhiyama opha necarala hisTarI' jevI amuka saMsthAoe nave projekaTa zarU karyo che, je mujaba vividha vibhAganuM pharatuM pradarzana yoje che. A ja rIte 'lAmAM daphatare pratye sabhAnatA lAvavA ane jAgRti vadhAravA daphataronuM pharatuM pradarzana rajU karavuM joIe. pradarzanamAM daphatare rajU karavAmAM Ave tyAre ene jarA paNa nukasAna na thavuM joIe. daphatarIya mAsanI sajA karatI vakhate prakAza agni ke vidhAtaka tavethI jarApaNa nakasana na thAya enI khami kALajI rAkhavI joIe. daphatarabhaMDAra saptAhanI ujavaNI vakhate philma-zo, brIcaranuM prakAzana tathA o pana hAusanuM Ayojana karavAmAM Ave che. zALA ane kailejanA vidyArthIo A saptAha daramyAna yojAtA pradarzananI mulAkAta le che, jethI dastAvejonI vividha jANakArI maLI zake "nezanala ArkAIjhanAM mahatvane vadhAre jANavuM joIe ane ene mahattama upayoga karavo joIe. - "rASTriya daphatarabhaMDAra' dvArA ApavAmAM AvatI sevAomAM mukhyatve (1) bhAratamAM kyAMya paNa gAIjha sela zarU karavuM hoya te e mArgadarzana Ape che. (2) vividha tAlIma-abhyAsanuM Aye- jana kare che. (3) daphatarAnuM saMrakSaNa karavA vividha saMsthAone mArgadarzana Ape che. (4) dastAvejo, bakamala hastaprate, abhilekhenuM samArakAma paNa yogya kiMmate "rASTriya daphatarabhaMDAra' dvArA karavAmAM Ave che. (5) Tisyu pepara, selyuleja esiTeTa pepara jevI vastu paNa A saMsthA dvArA meLavI zakAya che. [anu. 5. 4 nIce eprila 12 For Private and Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir eprila 92 Reg. No. GAMC-19 phinikasa pakSInA AlekhananI nIce vIM'TAmAM laeNTina bhASAmAM PRORSUM - --SUM evuM lakhANa che. 18 akSara dharAvatA A lakhANamAMthI ne', 8, 9 ane 10nA akSaro khaMDita che. khaMDita zabda SURSUM hovo joIe. bhAvanagaramAM ricarDa prAkaTara sisanI samRtimAM bAMdhelA vArAmAM paNa A baMne laeNTina zabda jovA maLe che. A uparAMta phinikasa pakSInuM Alekhana tathA PRSnA saMyuktAkSaro paNa o phuvArA para jovA maLe che. PRORSUMne artha AgaLa' ane SURSUMne A 4 UMce, 65ranI dizAmAM ema thAya che, AthI enA bhAvArtha UMce tarapha' arthAta "svarga tarapha' ema thAya. mRtyu pAmanAre svarga tarapha gamana karyuM che e artha A zabdo sUcave che. | bhAvanagara rAjyamAM chapaniyA dukALa daramyAna prajAhitanA kArya karanAra A eka aMgreja IjaneranI kabara hAla koI paNa rakSaNa vinA khuTulA medAnamAM che. kabara para zeDa bAMdhIne ene nAza pAmatI bacAvI levI e IchanIya che. pAdaTIpa 1. A kabara ane enI paranA lekhanI vigata kSetrIya saMzodhana dvArA ekatra karI che. 2. DisTrikaTa gaeNjhe Tayara, amarelI (1972), pR. 627 upara A lekhane pATha ApavAmAM Avyo che. 3. thremasa paramAra, bhAvanagaramAM ricarDa prAkaTara sikasane kuvArA ane temanA zikha lekha', pathika' jAnyu. 1987, pR. 21-23 4-5 sAvaTana TI. yAlisa, e laeNTina DikazanarI phora sapUsa, ApharapharDa, pR. 828, 1048 The. 23, mahAvIranagara, vastrApura, amadAvAda 380015 grAhakone vinaMtI mArca, 1992mAM 100 jeTalA vArSika sabhyane lavAjamanI yAda ApavA patra lakhAyelA che, hajI jeo lavAjama na mokalI zakyA hoya teone temaja mArcamAM lavAjama pUrAM thatAM hoya temane paNa hArdika vinaMtI ke lavAjama satvara ekalI amArA kAmane saraLa karavA sahAyaka bane, kapejha-chapAI ane kAgaLanA bhAva khUba vadhyA che chatAM TrasTIoe nirNaya karyo che ke "pathika meLavavAnuM saune saraLa bane mATe lavAjama na vadhAravuM, 1991 92nA varSamAM vArSika lavAjama, jAhera khabare ane anAmata rakamanA vyAjamAMthI khaca sarabhara thayo che ane amane vizvAsa che ke grAhako vArSika lavAjama mokalavAmAM satarka raheze, -ta'trI muzca prakAzaka ane tatrI : pathika kAryAlaya ' mATe che. kezavarAma kA. zAstrI, ke. madhuvana, elisabrija, - amadAvAda-38 006 tA. 15-4-1992 mudraNaspAna : preraNA mudraNAlaya, rustamaalIne DhALa, mirajApura, amadAvAda-380 001 pa' : InTaranezanala prinTiga vasa, zAhapura, mALIvADAnI poLa sAme, amadAvAda-380 001 For Private and Personal Use Only