Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મહાભારતમાં અંકિત યુદ્ધનીતિ
[ગતાંક પૃ. ૪ થી ચાલુ ]
ડૉ. મગનભાઈ આર. પટેલ
ભીષ્મપર્વોના વિવરણ અનુસાર નિયમ મુજબ ગાયે! બ્રાહ્મણ જડ અંધ સૂતેલા, ડરી ગયેલા, મત્ત ઉન્મત્ત તથા અસાવધાન પર શસ્ત્ર ચલાવવુ નિષિદ્ધ હતું',' ૯૧ પરંતુ ભારતયુદ્ધમાં એવા લાકા પર માત્ર શસ્ત્ર-અસ્ત્રોથી જ આક્રમણ કર્યું હતું, ઉપરાંત એવી વ્યક્તિમાન વર્ષે પણ કર્યાં હતા. પાંડવોના પુત્રો સૂતેલા હત. અસાવધાન, શસ્રહીન, હાર જોડેલે, ભાગતા તથા વાળ ખાતરનારને મારા નહિ, એવું દર્શાવ્યુ છે.૯૨
દ્રોણપના ઉલ્લેખ મુજબ રાજકુમારીને હીન !લવાળા! સાથે લડવુ નિષિદ્ધ તુ, પરંતુ આ નિયમનું પણ પાલન થયું' ન હતું.૯૭ ઝેરી ખાણ, કણી' (વિપરીત બરવાળા), ન!લીક (શીરમાં ગયા પછી જે બહાર ન નીકળી શકે) વગેરે શઓના પ્રયોગ ન કરવા જોઈએ જ પરંતુ ભારતયુદ્ધમાં એને પણ પ્રાત્ર થયા હતે. દુર્ગંધનની સાથે & યુદ્ધમાં ભીમસેન દ્વારા કુટિલ ભગતે આશ્રય લેવાથી ગાંધારી ખૂબ ગુસ્સે થઈ હતી ૬૫ અને એ પાંડવને શાપ આપવા પણ ઉત્સુક થઈ હતી, પરંતુ ભીષ્મ પિતામહે અને એમ કહીને રાકી હતી કે પાંડવાને પક્ષ ધરંગત હતા, જ્યાં ધર્મ છે ત્યાં જ વિજય છે.'૯૭ વળી, દ્રોપ`માં વિવરણ છેકે દુર્યોધનને ઋપમાનિત કરવાથી દ્રોણે રાત્રેયુદ્ધ । આશ્રય લઈને ચોક્કસ નિયમોની અગણુના કરી હતી.૯૮ ઘરે કચ તેમજ કણે. પણ રાત્રિયુદ્ધના આશ્રય લીધો હતેા.૯૯
અર્જુનના કહેવાથી ચંદ્રોદય સુધી રાત્રિયુદ્ધ બંધ રાખવામાં આવ્યું હતુ.૧૦૦ કૃષ્ણના હથિયાર ન ઉઠાવના નિયમ હતા એમ છતાં અર્જુનને હણી નાખવાને માટે ભગદત્ત દ્વારા છેડાયેલ વૈષ્ણવ અઅથી પણ પોતાનાં મખા પાર્ટીની રક્ષા કરી હતી.૧૦૧ શયપર્વ ના ઉલ્લેખ મુજમ્ પાંડવે!નુ` સાધ્ય પવિત્ર હતું તેથી રણભૂમિમાં એમના દ્વારા અપનાવ પૈત્ર ફૂટનીતિક સાધતે તે કૃષ્ણે ઉચિત ગણ્યાં કાર ીથી મદ્ અંશે એમની પ્રેરણાથી સંપન્ન થનાર “કૃષ્ણના કૃયુ”નાં કાર્યાના તથા એવ જ અન્ય કુટિલ કાર્યને એમાં સમાવેશ કરવામાં આવ્યા છે.
સમગ્રત: જોઈએ તે મહાભારત ગ્રંથમાં યુદ્ધસંબંધી નીતિ સ્પષ્ટ હતી, એટલે કે સામાન્ય રીતે નીતિમય રીતે જ યુદ્ધ થતુ, પરંતુ અપવાદરૂપે ફૂટયુદ્ધને આશ્રય પણ લેવાતે! હતા. એ અરસામાં યુદ્ધના નિયમાની આચારસહિતા હૈવા છતાં પણ સમય અને સ ંજોગ મુજબ પાંડવા અને કૌવા વચ્ચે થયેલા ભારતયુદ્ધમાં ખને પક્ષે દ્વારા નીતિનિયમેને કેટલીક વાર ભંગ થયેા હતેા એ હકીકત પણ ભૂલવી ન જોઈએ.
હૈ. ઇતિહાવિભાગ, સરદાર પટેલ યુનિવર્સિટી, વલ્લભવદ્યાનગર-૩૮૮૧૨૦
૧. મહા. ઉદ્યો. અપ્પા ૧૭-૧૭ ૨. ભેજન, ૧૭૯-૨૫ ૩. એજન, અધ્યા. ૧૭૯-૨૪ ૪. મહા. શાંતિ., અધ્યા. ૬૯–૨૩ ૫, મઠ્ઠા. ભીષ્મ, અધ્યા.૧-૨૬૨૬. એજન, અા ૧-૨૭ થી ૩૨ ૮. મહા ભીષ્મ. મા. ૨-૧૪
૭. એજન, અા. ૧૧૩-૨, ૩
૯ મહા ભીમ, અા. ૧-૨૭ થી ૩૩
૧૦. મહા. સતિ., અધ્યા. ૧૦૦-૨૭ થી ર ૧૧. મહા. ભીષ્મ, અષ્ઠા. ૧૯૩૬ ૧૨. ભઠ્ઠા. શતિ., k. ૯૮-૪૮ ૧૩. એજન, પૃા. ૯૯-૧૪ ૧૪. એજન, ૯૧-૭ ૧૧. મેજન, અધ્યા. ૯૭-૯, ૧૦ ૧૬. એજન, અધ્યા. ૨૫-૧૧ ૧૭. જત, અધ્યા. ૯૫--૧૨
૧૮. મા, આદિ, અા. ૧૭-૩૬
૧૯ મહા. ઉદ્યો, !, ૧૯૬૮
૨૦. એજન, ચ્યા, ૧૧૫-૧૫
મહા. શલ્ય, અા. ૩૧-૭
પથિ
७
૨૧. એજન, અધ્યા. ૧૯૩-૧૦;
એપ્રિલ/૧૯૬૨
For Private and Personal Use Only
| SR No. | 535367 |
| Book Title | Pathik 1991 Vol 31 Ank 07 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | K K Shastri and Other |
| Publisher | Mansingji Barad Smarak Trust |
| Publication Year | 1991 |
| Total Pages | 32 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Pathik, & India |
| File Size | 3 MB |