Book Title: Maru Vidyadhyayana
Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Darshan_ane_Chintan_Part_2_004635.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249311/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAruM vidyAdhyayana [7] netrahIna vyaktine koI paMDita kahI saMbadhe yA tene bhaNela tarIke oLakhAve tyAre ajANyA keTalAyane kutUhala thavAnuM ke A mANasa AMkha vinA kema bhaNyA haze? AvuM ja kutUhala mArI samakSa ghaNuM bhAI-bahenoe vyakta karyuM che. keTalAkanI e jijJAsA meM amuka aMze svAnubhavakathana dvArA saMtAdhI che, paNa bhAI zrI paramAnaMdabhAInI UMDI ane tIvra jijJAsA mAtra eTalAthI saMtoSAya te te paramAnaMdabhAI zAnA? vAtacItamAM temaNe TUMkamAM eTaluM ja kahI patAvyuM ke A vigata huM jANato na hato. manamAM saMgharI rAkhela jijJAsA zamAvavA temaNe mane kAMIka vigate lakhI ApavA kahyuM. A takano lAbha laI e viSe kAMI lakhAya to lakhI kADhavuM e vRttithI huM prerAyo chuM. alabatta, patranI maryAdA jotAM pUrI vigatathI e lakhI nahi zakuM, tema chatAM kAMIka laMbANa thavuM anivArya che. te vinA vAcaka sAme akhaMDa citra bhAgye ja AvI zake. mArA jIvananA mukhya be bhAga kalpI zakAya : eka darzanano ane bIjo adarzanane. lagabhaga cada ke paMdara varSanI uMmara sudhIno samaya te darzanano ane tyAra pachI atyAra lagIne lagabhaga 60 varSano samaya te adarzanano. jema bIjA bhaNanAra bhaNe che tema netranI hayAtI vakhate huM paNa sAta gujarAtI copaDIo eka nAnA gAmaDAnI nizALamAM bhaNele. te vakhate gAmaDAmAM saMbhave tevA zikSake, sarakArI zALAmAM cAlatA viSe ane dara varSe niyamita AvatA parIkSaka ane levAtI parIkSAo--A badhuM dekhanAra mATe eTaluM badhuM jANatuM ane sAdhAraNa che ke te viSenI mArI aMgata vizeSatAnuM ane koI mahattva nathI. kahevuM paDe to eTaluM ja kahI zakuM ke, sulekhana, gaNita ane zALAmAM cAlatI copaDIone jevI ne tevI navI rAkhavAnI kALajI ItyAdimAM huM ema rahevA prayatna karo. nizALa bahAranI pravRtti, bhaNatara yA keLavaNInA aMgarU5, atyAranI jema, te vakhate te na lekhAtI. paNa have jyAre e ya tAlImano eka bhAga lekhAya che tyAre e viSe mArI prakRti ane svabhAvane nirdeza na karuM to AgaLanA jIvananI bhUmikA ja na samajAya. mArA sva Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290] darzana ane ciMtana bhAvamAM jeTaluM bhaNutarane rasa ane umaMga hato teTale ja ramatagamata ane jAtamahenatano hato. talAva ne kUvAmAM taravuM, ghoDAo ane vAchaDA deDAvavA, tatkAlIna gAmaDAnI badhI ramata ramavI ane vaDIlee ke game teNe cIdheluM kAma jarApaNa AnAkAnI vinA, moTuM kaTANuM karyA vinA tarata ja karI ApavuM e sahaja hatuM. enI asara zarIranA baMdhAraNa upara kAMIka sArI thaI ane mananA ghaDataramAM paNa eNe kAMIka sAre phALe Ave ema AgaLa upara vicAra karatAM mane jaNAyuM che. jaina sAdhuo pAse adhyayana vi. saM. 1953 (I. sa. 1897)nA unALAmAM mAtAne lIdhe netre gayAM ane yuga palaTAyo. je jagata netrane lIdhe svataMtra pravRttinuM dhAma hatuM te have parataMtra pravRttinuM sthAna banyuM. je rUpaleka dUra chatAM samIpa have te have samIpa chatAM dUra banyo ane arUpaleka samIpa Avyo. phAve tema vanavihAra karatA hAthI ke uDDayana karatuM paMkhI pAMjarAmAM purAya ane je akaLAmaNa anubhave te AvI paDI. lagabhaga be-eka varSanA mAnasika utpAta pachI samAdhAnanuM eka dvAra aNadhArI rIte UdhaDyuM. te dvAra arUpalekamAM vicAravAnuM kAMIka ne kAMIka navuM zIkhavAnuM. aMgrejI bhaNavAnI sahaja vRtti keTalAka kAraNasara saphaLa thaI na hatI, tyAre navI AvI paDela pari. sthitie e jijJAsAvRttine upasthita saMjoge pramANe bIjI dizAmAM vALI. hajArathI paNa ochI vastIvALuM gAma, zikSaNanAM koI sAdhana nahi chatAM khArA samudramAM mIThI vIraDInI jema pachAta gAmaDAmAM ya jaina sAdhuonuM AvAgamana AzIrvAdarUpa nIvaDyuM. AgaLa jatAM vi. saM. 1960nA unALAmAM kAzI javAnI je taka sAMpaDI tenI A pUrvabhUmikA lekhAya, tethI te vakhate gAmaDAmAM gharabeThAM kenI konI pAse zuM zuM zIkhe ane te kaI kaI rIte e jANavuM jarUrI che. jana sAdhu-sAdhI AvatAM paNa te mukhya paNe sthAnakavAsI paraMparAnAM. ema te e sAta varSamAM seMkaDo sAdhu ane sAdhvIo AvyAM ane gayAM. meM temane paricaya paNa sAo; paraMtu mArA adhyayana sAthe jemane khAsa saMbaMdha che temanAM nAma A rahyAM. lIbaDI saMghADAnA pUjya lAdhAjI svAmI, je te vakhate vRddha ane aMdha hatA. temanA suvidvAna ziSya uttamacaMdajI svAmI ane ekalavihArI pU. dIpacaMdajI svAmI. je sAdhvIone adhyayana aMge paricaya che temAMthI eka ativRddha jaDAvabAI adyApi jIvita che Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [291 mAruM vidyAdhyayana ane te hAla amadAvAdamAM che. te vakhate mArA zIkhavAnA viSayo mAtra jenaparaMparAne lagatA ja hatA ne te traNa bhASAmAM prathita. gujarAtI, prAkRta ane saMskRta bhASA dvArA e vizvamAM cheDe praveza karyo. java, karma, leka, dvIpasamUha, dhyAna kvA eka eka muddA upara ja daSTie lakhAyela gujarAtImAM je nAnAM nAnAM saMkhyAbaMdha prakaraNe che te thekaDAne nAme paraMparAmAM jANItAM che. thekaDA eTale koI eka muddA upara zAstramAM maLI AvatA vicAro ekatra karela che, jo ke saMcaya, jene te te viSayanAM prakaraNa kahI zakAya. AvA saMkhyAbaMdha cekaDAo te te sAdhu ke sAdhvI pAsethI sAMbhaLIne ja yAda karI lIdhA. enuM pramANa nAnuMsanuM na hatuM. chanda, stavana ane sajhajhAya nAme jANItuM gujarAtImAM vizALa jena-sAhitya che. sajhajhAyamALA nAme te vakhate prasiddha evA be bhAgamAM chapAyela. lagabhaga badhuM ja AvuM sAhitya paNa eka athavA bIjAnI pAsethI sAMbhaLI sAMbhaLI yAda karI lIdhuM. gujarAtImAM carcAyela viSayo samajavAmAM muzkelI paDatI ja nahi, eTale saheje aneka jaina viSayane paricaya te thaze paNa eTalA mAtrathI jijJAsA zamatI na hatI. manamAM thayuM ke A badhuM je mULa graMthamAM che te yAda kema na karavuM? A jijJAsAe Agame bhaNI dhakelyA. Agane yAda karavAM ne zIkhavAmAM mukhya phALo hoya to te ekalavihArI pU. dIpacaMdajI svAmIno. alabatta, emAM lAdhAjI svAmIjIne hiro to che ja. dazavaikAlika, uttarAdhyayana ane sUtrakatAMga prathama skaMdha e mULa mULa sUve te AkheAkhAM yAda thaI gayAM. paNa te uparAMta aneka viSayo upara prAkRtamAM nibaddha prakaraNe paNa sAMbhaLIne ja yAda karI lIdhAM. e badhAMnI yAdI bahu lAMbI thAya. ahIM kahI devuM dhaTe ke te te Agama ane prAkRta prakaraNeno artha kAM to rabA dvArA ane kAM to sAdhuonAM meDhethI grahaNa karyo. saMskRta bhASAnuM AkarSaNa AgaLa jatAM mane jaNAyuM ke e arthagrahaNa mATe vadhAre sAdhananI ane taiyArInI jarUra che. kyAreka koI sAdhu chUTAchavAyA saMskRta ke bole athavA nAtamAM jamatI vakhate brAhmaNe saMskRta zloke lalakAre, e sAMbhaLI saMskRtanI madhuratAe ane bhASAviSayaka tIvra jijJAsAe mane saMskRta tarapha vALyo. te vakhate e paNa mAlUma paDyuM ke prAkRta Agama upara saMskRta bhASAmAM vizALa pramANabhUta vyAkhyAo che. e paNa mAluma paDyuM ke bhaulika brAhmaNa-sAhitya to mukhyapaNe saMskRta bhASAmAM ja che. A jANuthI saMskRta Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292] darzana ane ciMtana zIkhavAnI adamya IcchA udbhavI. paNa vidyAnA e marudezasamAM gAmaDAmAM na te saMskRta bhASA zIkhavAnuM koI sAdhana hatuM ke na prAkRta Adi anya bhASAo zIkhavAnuM. mAnasika akaLAmaNa kAMIka ochI thAya e prasaMga acAnaka AvyuM ane lAdhAjI svAmI tathA uttamacaMdajI svAmIne samAgama kAMIka vizeSa lAge. pahelA pAse zarUAta karI ane bIjA pAse sArasvatavyAkaraNa pUrNa karyuM. e baMne guru-ziSya pratyenI kRtajJatA sAcavIne paNa mAre eTaluM te nikhAlasapaNe kahI ja devuM joIe ke saMskRtamAM praveza to thaye paNa te na hatuM saMgIna ke na hatuM pUrNa adhyayana. te vakhate paNa mane eTaluM te samajAI gayuM ke saMskRta bhASAnA paripUrNa ane zuddha jJAna vinA prAkRta bhASAmAMthI khare artha tArave e mAtra phAMphAM che. ane e baMne bhASAnA yathAvat bedha vinA gujarAtI ke hiMdImAM lakhAyela jaina prakaraNenA bhAvane ThIka ThIka sparzavAnuM kAma paNa eTaluM ja agharuM che, tethI have mAruM mana saMskRta bhASAnA vadhAre abhyAsa tarapha vaLyuM. paNa e jijJAsAtRptinuM koI sAdhana sAme na hatuM ane jyAre kAMIka sUjhayuM tyAre prathama te e adhUruM lAgyuM eTaluM ja nahi, e adhUrA sAdhanathI saMskRta zIkhavAnuM kAma saraLa paNa na hatuM. A rIte vIse kalAka gaDamathala cAlatI. te bIjI bAju niSkriya rahevAnuM bhAre mATe zakya ja na hatuM; eTale je je sulabha thayuM te badhuM yAda karyo che. e badhI vastu saMbhaLAvI yAda karavAmAM madadagAra keTalAya thayA che, paNa atre traNa vyaktione nirdeza anivArya che : be sahodara bhAI popaTalAla ane gulAbacaMda, je mArA nikaTa mitra paNa banyA hatA ane mAre eka laghubhrAtA. A traNamAM prathamanA be mane saMbhaLAve ne pote paNa vAMcatAM vAMcatAM kAMIka samajatA. temAMya pipaTalAlanI buddhi te asAdhAraNa hatI. ene lIdhe meM jaina paraMparAnA eka jaTila gaNAtA kama sAhityamAM praveza karyo. aneka karma ane bIjA prakaraNo mAtra TabA dArA jANI lIdhAM. A rIte kAzI gayA pahelAM mArI pUrvabhUmikA taiyAra thaI paNa je je yAda karyuM ke yAda thayuM te viSe eka IzAre Avazyaka che. navuM vAMcI saMbhaLAvanAra keI hAjara na hoya ke tene sabhya na hoya te vakhate zIkhela samagra vastuone huM punarAvartana dvArA yAda karI jate, kemake te badhuM te kALe kaMThastha hatuM. e paNa kahI devuM joIe ke jeTalA pramANamAM zabdane sparza hatA teTalA pramANamAM tenA arthajJAnanuM UMDANuM te vakhate na hatuM. samajavAnI zakti ochI hatI ema nathI kahI zakate, jijJAsA Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAru vidyAyana [ 293 mada hatI ema paNu na hatuM, paraMtu je kAMI zIkhatA ane jenI jenI pAse zIkhato te bAbata temanI temanI pAse ekadezIya krikAnI dRSTi uparAMta vyApaka dRSTivALu kAI dhAraNa ja na hatuM. vastu jUnI dhareDanA badhA ja phirakAomAM ochevatte aMze che ja; eTale huM vadhArenI AzA rAkhuM te asthAne hatuM. UlaTuM ema kahI zakAya ke, te vakhate mAre mATe A badhuM AzIrvAdarUpa nIvaDyuM. A kAzImAM vidyAbhyAsa saMskRta bhASA zIkhavA mATe kAzI ja eka pradhAnakendra che ane kAzInA paMDito eTale saMskRtanA khAM evI evI vAto je te pAsethI sAMbhaLatA. kAzI jaI adhyayana karuM te kevuM sAruM evA maneAtha paNa thayA pharatA. paraMtu AvI parAdhIna dazAmAM ane te paNa hajArathI vadhAre mAli krUra kevI rIte, kaiAnI pAse ane kAnI mane bharese javuM e prazna manamAM Avo ke pele maneAratha zamI jato. mananI vAta manamAM rahetI ane kayAreka pelA be mitro samakSa pragaTa paNa thatI. acAnaka jANavA pAmyo ke kAzImAM jaina pAzALA sthapAvAnI che. te sthapAI paNa tenA sthApaka hatA zAstravizArada vijayadhama sUri. emanA dIrdhadaSTivALAsAhase kAzImAM jaina paraparA mATe taddana navuM ja prakaraNa zarU karyuM hatu. kuTuMba ane vaDIleAthI taddana khAnagI patravyavahArane pariNAme jyAre vijayadhamasUrIzvare mane kAzI AvavA lakhyuM tyAre mane kharekhara A bhUtala upara svarga UtaratuM dekhAyuM. chevaTe huM kAzI paheAMcyA. ahIthI ja mArA jIvanamAM paNa eka navuM ja pa rArU thayuM. vi.saM. 1960 (I. sa. 1904 )nA grISmakALa hateA ane kAzInAM dhagadhagatAM makAnAmAM praveza karyo; adhyayana zarU thayuM. zuM bhaNavuM ? kAnI pAse bhaNavuM ? kaI rIte bhaNuvuM? vagere kAMI paNa vicAryuM ja na hatuM.. vicAyuM. hatu te eTaluM ja ke saMskRta bhASA pUrNa paNe zIkhavI. kAzImAM pANininuM vyAkaraNa bhaNavAnI ja pratiSThA. tyAM etI sAmagrI jevI tevI nahi. mAre kADhe e ja mahAvyAkaraNanuM nAma paDeluM. paraMtu taratamAM ja zarU thayela jaina pAzALAmAM raMga bIjo hatA. tyAM mane mAlUma paDavuM ane kahevAmAM AvyuM ke gujarAtanA pANini jevA hemacaMdre raceluM mahAkaraNa siddhahema--zabdAnuzAsana che, te zIkhavA jevuM che. je ke A vyAkaraNanuM nAma mAre kAne prathama ja paDeluM, chatAM pAThazALAmAM enuM ja vAtAvaraNa joI meM enuM adhyayana zarU karyuM. A mArA kAzInA vidyAbhA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294] darzana ane ciMtana sanuM paheluM pagathiyuM. adhyApaka te kharekhara vyAkaraNamRti tema ja saMskRta bhASAnA kSetramAM vizrata. paraMtu mArI muzkelI judI hatI. eka te yogya rIte, mane anukULa Ave tevI rIte ane teTale vakhata vAMcI saMbhaLAve koNa? bIjuM, zIkhavA dhArela graMtha te vakhate chapAyela nahi, mAtra hastalikhita hatuM. trIjuM e ke e zabdAnuzAsana kada ane vistAramAM bahu moTuM, tema ja tenA aMge paNa ghaNuM. ane cothuM e ke pAThazALAmAM e bahadavyAkaraNa zIkhanAra koI paNa sAthI na hato. A muzkelIo Aje lAge che tevI te vakhate haLavI na hatI. paNa devane saMketa kaI akaLa ja hoya. che ! tyAM te vakhate vidyamAna evA be-cAra sAdhuoe mane eTale badhe utsAha Ave ane mArI tyAra sudhInI vidyAbhUmikA tema ja jijJAsA joI temaNe te mATe ane eTale badhe gya mAnyo ke chevaTe mArI mUMjhavaNa haLavI thatI gaI. atyAranA vijayendrasUri ane te vakhatanA muni indravijayajIe e likhita pithI vAMcI saMbhaLAvavAnuM mAthe lIdhuM. adhyApaka te asAdhAraNa hatA ja. Ama gADuM AgaLa cAlyuM. adhyayana ane parizIlana huM je kAMI zIkhate te badhuM meDhe yAda ja karate. zIkhavA ane moDhe yAda karavAno samaya bahu parimita eTale bacata badhe ja samaya zIkhela bhAgane punaH punaH vicAra karavAmAM ja. je ke zakti, jijJAsA ane mRtine anusarIne, huM te vakhate bahu tvarAthI pragati karI zakata, paNa pramANanI daSTie teTalI pragati na thatI, chatAM arthavicAra ane manananA lAbha e khoTa kAMIka aMze pUrI pADI ema mane lAge che. pAThazALAmAM bIjA adhyApaka hatA. je yAyika tema ja dArzanika hatA. saMskRta bhASAmAM bolavAnA abhyAsa ane kAMIka vadhAre samajaNa joI teo mArA pratye mamatA sevatA thayA ane Agraha karyo ke tame to nyAya zIkho. huM paNa e bhaNI va. A rIte vyAkaraNanA adhyayana sAthe ja nyAya-vaizeSika darzananuM adhyathana cAlyuM. nyAya zIkhatI vakhate ghaNIvAra manamAM aspaSTa ema thaI AvatuM ke jANe A vastu zIkhelI na hoya ane emAM samajaNa jeTalo ja rasa paNa paData. dezamAM eTale ke kAThiyAvADamAM hato tyAre je saMskRta pustakamAM pega lAdhe te artha samajyA vinA paNa kaMThastha karatAM na cUkate. tethI dezamAM ja kAlidAsakRta "raghuvaMza' kAvyanA nava sargo, naveka divasa pUratuM keInuM pustaka bhaLavAthI, zabdamAtra kaMThastha karelA. pelA dArzanika adhyApaka Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAruM vidyAdhyayana [295 pAse e kaMThastha kAvyanuM Arthika adhyayane paNa zarU karyuM. Ama vyAkaraNa, nyAya ane kAvya e traNeya ochAvattA pramANamAM sAthe cAlyAM; je ke mukhya te vyAkaraNa ja hatuM. traNa varSanI lAMbI ane kaThora tapasyA pachI e vyAkaraNa, enAM badhAM ja aMge, jevAM ke liMgAnuzAsana, dhAtupATha, uNadi, jhiyAratnasamuccaya, nyAyamaMjUSA ane nyAsa Adi, sAthe pUruM thayuM sAthe ja jijJAsAe vaheNa badalyuM. prathamathI ja saMkalpa hatuM ke kAzImAM jaIne zIkhavuM hoya te jainetara zAstro ja zIkhavAM joIe. te vakhate mArI samajaNamAM jainetara eTale vaidika darzane eTaluM ja hatuM. bauddha, jarathusa, krizciyana, iralAma Adi paraMparAonI kazI kalpanA ja na hatI. adhyApake pitA potAnA viSayamAM pAragAmI ane asAdhAraNa, paNa temanuM vicAra-vAcana vartuLa pitAnI mAnItI vidyA ke paraMparA bahAra jAya nahi ane pAThazALAnuM vAtAvaraNa paNa sAMpradAyika ja eTale sarvazAkhAsparzI adhyayanane lagatI preraNA pAmavAnI taka nahivat hatI. chatAM jaina pAThazALAnA lagabhaga 3-4 varSa jeTalA nivAsa daramiyAna vyAkaraNa, kAvya, alaMkAra, nyAyazeSika darzana AdinuM parizIlana ThIka ThIka thavA pAmyuM ane AgaLa navI vidyAzAkhAo kheDavAnI tema ja kheDela zAkhAomAM UMDe UtaravAnI bhUmikA te racAI ja. ahIM e sUcavI devuM joIe ke A zarUAtanAM varSomAM maLela ane tyArabAda AgaLa maLela aneka adhyApakonI vizeSatA evI hatI ke je khAsa jANavA jevI ane temanA pratye mAna upajAve tevI che. paNa e vizeSatAno spaSTa khyAla A kA lekhamAM Apavo zakya nathI. e bAbata to emanAM rekhAcitronI eka judI lekhamALA ja mAgI le che. 3-4 varSa pachI pAThazALA bahAra rahevAnuM banyuM. tyAre mitra ane sAthI tarIke vrajalAla nAmanA eka brAhmaNa vidyArthI hatA, je AgaLa jatAM paMDita vrajalAla tarIke jenaparaMparAmAM jANItA thayA ane jemaNe muMbaI mahAvIra jaina vidyAlayamAM ghaNuM varSo lagI dhArmika zikSaNa ApeluM. ame banne mitroe adhyayananA keTalAka viSaye vaheMcI lIdhA ane keTalAka sAthe maLI zIkhavA ema nakkI karyuM. je je viSaye vahe te mAtra adhyApaka pAse jaI zIkhavAnI daSTie. teo amuka adhyApaka pAse eka viSaya zIkhI Ave te huM bIjA adhyApaka pAse bIjo viSaya zIkhuM. paNa chevaTe te bane ghera besI paraspara Apale karI laIe. tema chatAM amuka Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26] darzana ane ciMtana viSayo te banne sAthe ja zIkhatA. A amArI adhyayananI yojanA hatI.. paNa pAThazALAthI judA rahyA pachI jema adhyayananI svataMtratA ane enI vizALatAne amane lAbha maLavAnI taka prApta thaI hatI, tema sAthe ja amAre sthAna, bhajana, adhyApaka Adine lagatI Arthika muzkelI paNa hatI ja. chatAM ame kadI nirAza thayA hoIe evuM yAda nathI. ame banne mitroe eka vAta nakkI karI ane te e ke kAzImAM rahIne ja bhaNavuM. A nizcayane ame eTalA badhA vaphAdAra rahyA ke te vakhatanA jaina paraMparAnA sauthI mavaDI lekhAtA manasukhabhAI bhagubhAInI IcchAne paNa ame avagaNI. teonI IcchA hatI ke ame temane baMgale amadAvAdamAM rahIe ane teo adhyayana mATe sAre dArzanika adhyApaka reke. Arthika muzkelIo - kAzImAM ja bhaNavAnA saMkalpane eka apavAda hato. ame vicAryuM ke ApaNane ThIka ThIka jANanAra AgevAna be-traNa jaina gRhastha je kAzImAM bhaNavA jeTalI Arthika jogavAI karI na zake te ApaNe bananee amerikA javuM ane jona rokaphelara pAsethI madada meLavavI. ame rokaphelaranuM jIvana hiMdI patramAM vAMcI enA tarapha lalacAyelA ane svAmI satyadevanA patro vAMcI amerikAnAM svapna AvelAM, tethI A taraMgI apavAda rAkhelo. paNa chevaTe aNadhArI dizAmAMthI jogavAI sAMpaDI. kAzImAM rahI adhyayana karavAnA saMkalpa keTalIka muzkelIo anubhavAvI, jene TUMka citAra Apa asthAne nahi lekhAya. pAThazALAmAM hatA tyAM lagI na hatI rahevAnA makAnanI ciMtA ke na hatI khAnapAna ke kapaDAMnI phikara. adhyApakanI agavaDa paNa na ja hatI. A lIlAlahera ane pAThazALAnA adhiSThAtAnI mIThI mahera amuka hetusara ame cheDI te kharI, paNa AgavI dizA zUnya. ame be mitra ane vidyArthIo ema kula pAMca jaNa. pahelI muzkelI kyAM rahevuM e hatI. bIjI hatI khAlI hAthane kharacakhUTaNanI ane vadhArAmAM have pachI arthasAdhya adhyApako meLavavAnI. abhyAsa chUTI gayAnI UMDI vedanA anubhavatA dila sAthe, paNa hoMzathI traNa cAra mahinA mathurA, vRndAvana, gvAliyara Adi sthAne rakhaDapaTTImAM ane paristhitine maLavAmAM gayA. chevaTe aNadhArI dizAmAMthI sAdhAraNa sagavaDa lAdhI. barAbara saMvatsarIne divase ja zaherathI lagabhaga be mAIla dUra gaMgAtaTe Avela jainadhATa uparanA eka khAlI makAnamAM Azraya maLyo. A samayanuM dRSya addabhuta hatuM. jyAM amAre madhyAheramAM Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAruM "vidhAdhyayana [ 20 AvelA AlizAna, paNa comerathI baMdhiyAra makAnamAM janAnakhAnA jevA vAsa ane kathAM nAnakaDA paNa dardI daravAjAvALA khullA makAnamAM karela paDAva ane mAIlo lagI paheALA patharAyela gaMgAnA paTa upara varSAnA pANIthI UbharAtuM tema ja e makAna sAthe aAtuM pANInuM pUra ! dekhItI rIte sthAnanI ciMtA TaLI, paNa aMdarathI te dhrAMcaparANAne lIdhe theDIdhaNI hamezAM rahI. kAzImAM kaparA anubhavA mAsika lagabhaga so rUpiyAmAMthI dhaNuM nabhAvavAnuM hatuM. chaeka jaNa jamanAra. mahemAna ane mitro hoya ja. adhyApakanA ane mArA vAcakAnA pagArane meLe paNa khAsa hato. e peTe lagabhaga pacAsa rUpiyA dara mAse kharacAtA, ane bAkImAM ardhuM nabhAvavAnuM. A samaya tilakane dezanikAla cayAne, ane aMgabhaMganI garamAgarama hilacAlane, tema ja viplavavAdIonA trAsanA hatA tethI chApAne lobha jato karavA zakaya na hatA. sAptAhika, mAsika ane dainika evA je je garamAgarama hiMdI ane marAThI chApAM hAya tene banne mitrAne nAda; eTale e kharca paNa kharA, chatAM bIjI badhI rIte sAdagI ane jAtamahenatathI varatavAnuM eTale gADuM cAle. huM to jaina tarIke jANItA thayelA brAhmaNa mitra paNa mArI sAthe rahe ane te paNa jainatIrthanA makAnamAM eTale sArA kAI paNa adhyApaka, je haMmezAM vagara paise badhAne bhaNAve te to ame temane ghera jaIe chatAM samaya na Ape, ane suyeAgya adhyApaka meLavyA vinA saMtoSa paNa na thAya. evA kAI adhyApaka maLe tyAre jaina hovAne kAraNe bIjI badhI bhASAmAM agavaDa veDIne paNa pUratuM mUlya cUkavavuM paDe. A eka viTaMbanA hatI, paNa sAthe ja mukta mane adhyayananA viSayA ane graMthA pasaMda karavAnI chUTa hovAthI pAThazALAnA sagavaDiyA paNa ekAMgI adhyayanathI mukti maLavAne lIdhe eka rIte asAMpradAyika saMskArano pAyo naMkhAyeA. adhyApaka kayAreka risAya, paNa te te eTalA mATe ke A jene DAI chevaTe kAMIka vadhAre karaze ja. ame paNa kAMIka vadhAre naivedyathI emane rIjhavIe ane vadhAre tANu bhAgavIe. anubhave navA raste sUjhADaco, paNa te sahelA na hatA. zaheramAM kAI dravyAthI suyogya adhyApakone zodhI banne jaNe judA judA javuM te dhera adhyApakane khelAvavA mATe cUkavavuM paDatuM mUlya kAMIka haLavuM karavuM ane sAthe ja ekAdhika adhyApakane lAbha levA. A yojanA pramANe Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298] darzana ane ciMtana roja pAMceka mAIla cAlavAnuM te rahe ja ane je be vAra javAnuM goThavAya te sAta-ATha mAIla paNa thAya. bethI cAra AnAmAM javaraavara thaI zake evA satA bhADAnA yugamAM e vakhate amArA mATe e kharaca poSAya tema hate ja nahi. avarajavaramAM vakhata puSkaLa vIte, paNa sAthe pUrI kasarata thAya. ghare bhaNavA javAmAM bIjI paNa eka muzkelI ane te vadhAre duHkhada. dhaNIvAra kaDakaDatI TADhamAM, grISmanA kharA bapore ane varasate varasAde cAlIne ghare gayA pachI paNa jyAre adhyApaka kAMIka bahAnA nIce pUre vakhata na Ape athavA "Aje pATha nahi cAle" ema kahe tyAre cAlavAnuM duHkha jeTaluM na sAle teTaluM abhyAsa paDyAnuM sAlatuM. sAranAtha zaherathI pAMceka mAIla dUra. kolerA ane pleganA e jamAnAmAM moTe bhAge phAgaNathI traNa mahinA tyAM rahevA jaIe. TrenanI TikiTanA mAtra babbe paisA bacAvavA tyAMthI ghaNIvAra banne mitra page cAlI khare bapore paMDitane tyAM pahoMcIe ane te TharAva pramANe pagAra to le ja, paNa vakhata ApatI vakhate TharAva bhUlI jAya ane koIkavAra te rajA ja pADe. adhyApaka aneka badalyA paNa kaI sAthe aprIti sevyAnuM yAda nathI. gheDA anubhava pachI vicAra Avyo ke ApaNe koI ane vidvAnane zirachatra tarIke zedhIe ne avAranavAra tenI salAha laIe te sAruM. sabhAge bhAvanagara kaeNlejanA nivRtta adhyApaka ke prinsipAla zrI nivAlA amane maLI gayA. te pArasI eTale sahaja vinadI, thisakrisTa eTale udAracitta. aThavADiye, be aThavADiye temane baMgale javuM ane temanI ramUja mANu AvavI, tema ja kAMI kahe te zraddhAthI svIkAravuM e eka na lahAvo sAMpaDyo. temaNe ane te jamAnAmAM cAlatA AryasamAja ane kara sanAtanIonA sAMpradAyika garamAgarama zAstrArthonA daMgale amane keTaluMka zIkhavAnuM pUruM pADavuM. e UchaLatI juvAnI ane adhyayananI khumArIe ziyALAmAM gaMgAkinArAnI sakhata TADha ane garamImAM paththaranA ghATane asahya tApa tema ja varasAdanAM UbharAtAM pUra e badhuM sahya banAvyuM. judA rahI kAzImAM ja adhyayana karavAnAM e cha varSomAM sAMkhyayoga, nyAya--vaizeSika, pUrva-uttara mImAMsA, kAvya ane alaMkAra, prAkRta vyAkaraNa ane prAkRta sAhitya jevA khAsa khAsa viSayonuM rasapUrvaka ekAgratAthI adhyayana thavA pAmyuM ane sAthe sAthe sanAtana, AryasamAja, krizciyana, thiyosaoNphri jevI paraMparAonI vyAvahArika bAju jANavAnI paNa DIka taka maLI.. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAruM.vidyAdhyayana [29. adhyayana sAthe adhyApana te vakhate mArAmAM eka saMskAra prabaLapaNe kAma karate. te e ke je zIkhavA Ave tene zIkheluM te zIkhavavuM paNa kAMIka navuM hoya te paNa taiyAra karI zIkhavavuM, jethI adhyayana sAthe eka prakArano sabaLa adhyApana. yoga paNa cAlato. jaina zAstro ane jainadarzana te gharanAM ja che. game tyAM besI game tyAre enuM UMDANa keLavAze, paNa kAzImAM rahyAnuM pUruM sArthakya. te gaMbhIra ane gaMbhIratara, evAM jainetara badhAM ja vedika darzane gurUmukhe paNa UMDANathI zIkhI levAmAM ja che. jo ke koI adhyApaka pAse jainadarzana zIkhavAnI mukhya vRti na hatI. tema chatAM jainadarzana zIkhavA AvanAra game teTalA ane game te kakSAnA vidyArthIone huM tene lagatA prAkRta ke saMskRta graMtho bahu utsAha ane rasathI zIkhavate. eTale eka rIte mAruM jainazAstranuM adhyayana paNa kAzImAM ApoApa vadhatuM ane kAMI vikasatuM. enA vidyArthIo paNa, digaMbara jaina pAThazALA pAse hovAthI, ane mArI. mamatA hovAthI, saheje maLatA. * jo ke kAzInI najIka ja sAranAtha che ke jyAM tathAgata buddhe prathama dharmopadeza Ape. paNa te vakhate, khAsa karI paMDita vartuLamAM, bauddhazAstra ane bauddhadarzananI koI vizeSa carcA na hatI. eTale eka rIte te vakhate huM bauddhadarzanane maulika abhyAsathI vaMcita ja rahyo. te beTa AgaLa jatAM adhyApaka zrI dharmanaMda kosAMbI pAse pAlI piTakanA adhyayana dvArA tema ja ghaNuM ghaNuM ApameLe sAMbhaLI, samajavA dvArA pUrI thaI, paraMtu manamAM eka saMkalpa hato ke nyAya, vaizeSika darzanamAM prAcIna tema ja navIna graMthonuM eTalA UMDANathI adhyayana karavuM ke jene baLe koI paNa bhAratIya darzana vAMcatAM ane samajatAM jarAya muzkelI na paDe. A dRSTithI prAcIna ane navyanyAyanA vizALa ane kaThinatara paTamAM meM bhUsako mAryo. e prayatnane saphaLa karavA mATe kAzImAM bIjA aneka taiyAyika adhyApakonI kRpA meLavavA mao. paNa jyAre ema lAgyuM, ke have te kAzI bahAra paNa javuM paDaze tyAre enI paNa taiyArI karI. kAzI bahAra eTale mithilA javAno saMkalpa hatA. tyAM viziSTa taiyAyika hatA ane vadhAre lAbha thavAnI AzA paNa hatI. jo ke tyAM jaI mArA jevA parataMtra mANasane adhyana karavA mATe je sAmAnya sagavaDa joIe te pUrI na hatI, chatAM je kAMI sagavaDa maLI tene jarAya ochI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana mAnyA vinA mithilA bhaNuM pravAsa karyo. pilakhavADa, siMhavADA ane darabhegA ema traNa sthaLoe jude jude vakhate keTaleka samaya kharco. tyane pravAsa niSphaLa gaye ema te na kahI zakAya, paNa sAdhananI apUrNatA ane jAtanI parataMtratAne lIdhe IcchA ane jijJAsAnA pramANamAM lAbha ocho maLyo ema kahI zakAya. alabatta, e ochA lAbhane badale bIjI ghaNI rIte mane niHzaMkapaNe maLI gaye. tyAMne kaTTara brAhmaNa samAja, tyAMnI kALajUnI gaMbhIra sanAtana vidyA paraMparA, tyAMnA sanAtana mAnasavALA paNa atyaMta sahRdaya uccatama vidvAno ane tyAMnI vyApaka vidyAvRtti ane vidyAbhakti-e badhAne sIdhe paricaya thayo, jeNe bhArA AgaLanA jIvanamAM bahu sArI asara upajAvI che. mithilAnAM saMsmaraNe mithilAmAM dezasthiti ane dezAcAra jANavA pAme tene huM vidyAdhyayanane eka bhAga na lekhuM te kharekhara jaDaja gaNAuM. mAIle lagI AMbA, jAMbuDA, lIcI ana kaTara (phaNasa)nA jhADa nIce paDela phaLa anAyAse meLavavAM, kadI na sUkAtI nadIne kAMThe pharavuM, comAsAnA caDatA pUramAM zaradInA Dara vinA jhaMpalAvavuM, cAreka AnAmAM keLAnI AkhI luma meLavavI, kRSNabhaga jevA sugaMdhI bhAta khAvAnA abhyAsathI ghauM khAvAne janmasiddha abhyAsa chUTa, ghara-AMgaNunA pokharAnA gaMdA pANIne paNa gaMgAjaLa mAnI kaDakaDatI TADhamAM nahAvuM, rAtanI kaDakaDatI TADhamAM bIjA sAdha. nane abhAve DAMgaranuM parALa pAtharI pAtharavAnI eka mAtra jAjama oDhI ya para sUvuM, ucca gaNAtA brAhmaNane thate vadhAremAM vadhAre strIone lAbha, eTale sudhI ke pariNIta agiyAra strIomAMthI antaHpuramAM be ane bAkInI piyaramAM-enI sIdhI jANa thavI, ane bIje kyAMya nahi AsvAdela dahIMnuM jamaNa ItyAdi nyAyazAstranA zuSka gaNAtA abhyAsamAM rasa sIMcatuM. parIkSAnA anubhave adhyayana karatI vakhate te parIkSA ApavAnI kalpanA na hatI, paNa manamAM e bhUta bharAyuM. ema thayuM ke badhuM taiyAra ja che te parIkSA kema na ApavI? bhArata ane bhArata bahAra prasiddha ane aMgreja amala daramiyAna sthapAyela kendromAM sauthI jUnI kavInsa kolejamAM nyAyanI cAreya varSonI ekasAmaTI levAtI parIkSA ApI. prinsipAla asAdhAraNuM saMskRtajJa aMgreja vinisa sAheba. parIkSA hatI te lekhita paNa lekhakanI bhUla jaNAtAM te Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAruM vidyAyana [ 301 phI maukhika levAI. venisa pote paNa prazna karatA. pati to hatA ja. emAM maLelI viziSTa saphLatAthI parIkSA ApavAnI lAlaca vadhI. AgaLanI AcArya parIkSA e chevaTanI. tenAM varSoM chu, paNa taiyArI chatAM eka sAthe na besavAnA niyamathI e krame krame ApavAnI hatI. badhA viSayonA badhA ja graMthAnI sahaja taiyArI hovAthI ayana anya prakAranuM cAlatuM te parIkSAne TANe parIkSA ApI devAtI. ghaNuM karI trIje varSe me parIkSaka paMDitomAM samatulA na joI. te vakhate. venisa na hatA ane je aMgreja prinsipAla hatA te evA saMskRtajJa nahi, meM parIkSAnA kamarAmAM beThAM ja nizcaya karI lIdho ke phrI A kamarAmAM parIkSA ApavA na AvavuM. pAchA krUratAM enA kharAmAM karela soMkalpa DeDa lagI kAyama rahyo, paNa tyAra bAda pacIseka varSe prinsipAla Do. gAdhInAtha kavirAja ane rajisTrAra DaoN. magaladeva zAstrIno patra AvavAthI pharI e ja kamarAmAM jainadarzananA abhyAsakrama taiyAra karavA arthe javAnu banyuM. A paNa vidyAdhyayananI eka vicitra lIlAM ja kahevAya ! anyanA sahRdaya yAganuM mULa vidyAdhyayananI vAta karavI hoya tyAre vidyAdAtA adhyApakane bhUlI na zakAya. adhyayanamAM jene pUro sAtha haiAya evA vAcakAne vIsarI ja ma zakAya? je vidyA-mitrAdvArA vidyAdhyayana vikasyuM hoya te paNa avismaraNIya ja gaNAya ane bhArA jevA paratatrane Dagale ne pagale Arthika rIte, paricaryAthI ane khIjI anekavidha sagavaDAthI uttejana ApanAra bhAI-bahenAta va paNa e vidyAdhyayananuM eka mukhya aMga ja che. paNa aMtaHkaraNathI IcchavA chatAM prastuta lekhanI maryAdAmAM e badhAnA nAmamAtra nirdeza paNa zakaya nathI, te e badhAnA sAmAnya paricaya atre ApI ja kema zakAya ? tema chatAM mAre nikhAlasapaNe ane kRtajJatruddhithI kahevuM joI e ke mArI vidyopAsanA e kharI rIte e badhAnA sahRdaya sahayAganuM ja phaLa che. prathama pharela saMkalpa pramANe meM jAte ja abhyAsanuM UMDANa mApavA eka kasoTI ajamAvI, jethI adhyayana cAle che tema cAlu rAkhavuM ke nahi tenI kAMIka khabara paDe. kasoTI eTalI ja ke uttama ane vizeSa kaoSNu gaNAtA khe--eka prathAne vAMcI joI levuM ke te ApameLe barAbara samajAya che ke nahi ? e graMtha paikI eka hatA suprasiddha zrIharSI kavinA vedAnta viSayaka sattuvannAva ane khIjo hatA nyAyadanamAM mUnya manAtA udayanA Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302] . darzana ane ciMtana cAryane graMtha cAkumAM. A kasoTImAM kAMIka AtmasatiSa thayo ne cAlatuM adhyayana samApta karyuM. vRddhatvamAM paNa vana meM ahIM sudhI vidyAdhyayanane lagatI je DI nIrasa ke sarasa hakIkata ApI che te I. sa. 1914 sudhInI che. tyAra bAdanAM cAlIsa varSomAM A lakhAvuM chuM tyAM sudhI paNa mAruM kAMIka ne kAMIka jUnuM-navuM adhyayana e ja jijJAsAthI alita cAlu che. paraMtu 1914 thI mArA vidyAdhyayane navuM ja svarUpa dhAraNa kareluM tethI A lekhamAM e navA svarUpanI TUMka carcA paNa nathI karatA. vAcaka mATe eTale saMtoSa basa thaze ke, 1914thI Aja lagInI mArI pravRtti adhyayana, saMzodhana, lekhana, saMpAdana, sAmAjika ane dhArmika praznonI chaNAvaTa Adi aneka dizAomAM vaheMcAyelI rahI che. alabatta, e dIrdhakAlIna zAstrIya ane vyavahAru kAryanA yajJamAM kendrasthAne to utkaTa jijJAsA ane satyadhanavRtti ja rahela che. eNe ja mane aneka sapuruSanI bheTa karAvI, eNe ja mane paMtha ke phirakAnA sAMkaDA vartuLamAMthI bahAra kADhayo, eNe ja mane anekavidha pustakanA gaMjamAM pUryo, eNe ja mane anekavidha bhASAonA paricaya bhaNI preryo, eNe ja mane agavaDanuM -bhAna kadI thavA na dIdhuM, eNe ja mane aneka sahRdaya, udAra ane vidvAna mitro meLavI ApyA, eNe ja mane nAnAmeTA vidyAkendronI yAtrA karAvI. vizeSa te zuM, eNe ja mane vRddhatamAM paNa yauvana adhyuM che ane adyApi jIvita rAkhe che. -prabuddha jIvana, 1 naveMbara 1954