Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu kauna ? bAIsavAM pravacana 441
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu-sUtra : 3 uvahimmi amucchie agiddhe, annAyauMchaM pulanippulAe / kayavikkayasannihio virae, savvasaMgAvagae ya je sa bhikkhU / / alola bhikkhU na rasesu giddhe, uMchaM care jIviya nAbhikaMkhe / iDr3hi ca sakkAraNa-pUyaNaM ca, cae ThiyappA aNihe je sa bhikkhU / / jo apane saMyama-sAdhaka upakaraNoM taka meM bhI mUrchA (Asakti) nahIM rakhatA, jo lAlacI nahIM hai, jo ajJAta parivAroM ke yahAM se bhikSA mAMgatA hai, jo saMyama-patha meM bAdhaka honevAle doSoM se dUra rahatA hai, jo kharIdane-becane aura saMgraha karane ke gRhasthocita dhandhoM ke phera meM nahIM par3atA, jo saba prakAra se niHsaMga rahatA hai, vahI bhikSu hai| jo muni alolupa hai, jo rasoM meM agRddha hai, jo ajJAta kula kI bhikSA karatA hai, jo jIvana kI cintA nahIM karatA, jo Rddhi, satkAra aura pUjA-pratiSThA kA moha chor3a detA hai, jo sthitAtmA tathA nispRhI hai, vahI bhikSu hai| 442
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhAraNa jIvana eka yAMtrika pravAha hai| jaise hama use nahIM jIte, balki jIvana hI jaise hameM jItA hai| vAsanAoM kA, icchAoM kA eka dhakkA hai jo hameM calAye rakhatA hai| hama calate haiM, aisA kahanA ucita nahIM; kyoMki calane meM na to hamArA koI apanA nirNaya hai, na calane meM hamArA koI saMkalpa hai, na koI dizA hai, na koI gantavya hai| jaise pAnI kI dhAra meM koI tinakA bahA jAtA ho, aise hI jIvana kI dhAra meM hama bahe jAte haiN| ahaMkAra ke kAraNa hI hama soca lete haiM ki hama apane jIvana ke niyantA haiN| thor3A bhI niSpakSa hokara koI dekhegA, to jIvana ko yaMtravata paayegaa| ___ paidA ho jAte haiM; bhUkha hai, pyAsa hai, kAmavAsanA jagatI hai, mahatvAkAMkSA paidA hotI hai, phira calate rahate haiM, daur3ate rahate haiM aura eka dina girakara samApta ho jAte haiN| yaha sArI daur3a aMdhere meM, mUrchA meM hai| hama usa zarAbI kI taraha haiM, jo cala rahA hai, lekina jise patA nahIM ki kahAM jA rahA hai; aura jise yaha bhI patA nahIM ki kahAM se A rahA hai; aura jise yaha bhI patA nahIM ki kyoM calane kI jarUrata hai| nazA hai aura cale jA rahe haiN| __ aura aisA pratyeka AdamI kA jIvana eka vartula kI taraha hai| aura sabhI AdamiyoM ke jIvana, jo yaMtravata haiM, karIba-karIba eka-se hI ghUmate haiM aura eka-se hI samApta ho jAte haiN| jaise prakRti me RtueM AtI haiM, aura phira ghUmakara ve hI RtueM A jAtI haiM-phira varSA AtI hai, phira sardI AtI hai, phira garmI AtI hai, phira varSA A jAtI hai-aise hI hama sabake jIvana meM bhI bacapana hai, javAnI hai, bur3hApA hai; phira bacapana hai, phira javAnI hai, phira bur3hApA hai| saba purAnA vartula eka cakke kI bhAMti ghUmatA calA jAtA hai| ___ maiMne sunA hai ki mullA nasaruddIna acAnaka apane vidyArthI jIvana kI smRti se bhara gyaa| bharane kA kAraNa thA, jahAM se gujara rahA thA, vahIM vaha vidyApITha thA, vaha chAtrAvAsa thA, jahAM vidyArthI jIvana meM nasaruddIna rahA thaa| prabala kAmanA mana ko pakar3a gayI ki jAkara dekheM usa kakSa ko, usa kamare ko, jahAM maiM varSoM rahA hUM-kaisA hai vaha kakSa aba? vaisA hI hai yA saba badala gayA hai? jAkara usane dvAra para dastaka dii| koI dUsarA vidyArthI vahAM raha rahA thaa| bhItara kucha halacala huii| vidyArthI ne daravAjA kholaa| vidyArthI thor3A ghabar3AyA huA thaa| nasaruddIna ne kahA, 'kSamA karanA, akAraNa hI rAha se gujaratA thA, aura yAda A gayA ki apane chAtrAvAsa ke kamare ko eka daphA ho AU varSoM baad|' __kamare ke bhItara gayA, dekhakara usane kahA ki da sema pharnIcara-vahI purAnI kursI hai, vahI meja hai| aura taba vaha gayA AlamArI ke paas| usane AlamArI kholI aura vahAM dekhA usane, eka ardhanagna yuvatI chipI hai| to nasaruddIna ne kahA, 'da sema olDa romAnsa-vahI 443
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 purAnA prema bhI cala rahA hai|' lekina jaise hI usane daravAjA kholA AlamArI kA, vaha yuvaka-vidyArthI, jo kamare meM rahatA thA, ghabarA gyaa| aura usane hakalAte hue kahA ki sara, zI ija mAi sisttr| to nasaruddIna ne kahA, 'da sema olDa lAi--vahI purAnA jhuutth| saba vahI cala rahA hai|' - hara AdamI ke jIvana meM karIba-karIba vahI duhara rahA hai, jo hara dUsare AdamI ke jIvana meM duharA hai| lekina eka suvidhA hai, kyoMki hameM dUsare jIvana kA koI patA nhiiN| hamase pahale kitane loga pRthvI para hue haiM ! asaMkhyAta ! vaijJAnika kahate haiM, jisa jagaha para Apa baiThe haiM, kama se kama vahAM dasa AdamiyoM kI lAzeM daba cukI haiN| pUrI pRthvI lAzoM se bharI hai| sArI jamIna kI miTTI kisI na kisI AdamI ke zarIra kA hissA raha bukI hai| lekina hameM unake jIvana kA koI patA nhiiN| isalie jaba Apa pahalI daphA prema meM par3ate haiM, to Apa socate haiM, aisA prema pRthvI para kabhI nahIM huaa| aisA hI prema huA hai| aisA hI anubhava bhI huA hai dUsare logoM ko, jaba ve prema meM par3e haiM ki basa, aisA kabhI nahIM huaa| jaba Apa saphala hote haiM to zAyada socate haiM, aisI saphalatA kI camaka jamIna para kabhI nahIM ghttii| yA jaba Apa asaphala hote haiM, aura udAsI se bhara jAte haiM, to socate haiM, zAyada aisA dukha kA pahAr3a kabhI nahIM TUTA / yahI sadA hotA rahA hai| hara AdamI ke jIvana meM mausama kI taraha cIjeM vaisI hI ghUmatI rahI haiN| lekina hameM dUsare AdamiyoM kA koI patA nahIM hai| isalie hara AdamI ko lagatA hai, saba nayA ho rahA hai| kucha bhI nayA nahIM ho rahA hai| bahuta purAnA sUtra hai ki 'sUrya ke nIce kucha bhI nayA nhiiN|' magara pratyeka ko aisA hI lagatA hai ki saba kucha nayA hai| yaha bhrAnti hai| aura jaba taka yaha bhrAnti na TUTa jAe, taba taka hama mukta hone kI ceSTA meM saMlagna nahIM hote| mukta hone kI ceSTA paidA hI taba hotI hai, jaba hameM aisA lagatA hai ki hama eka jAla meM phaMse haiM, jaise ki gAr3I ke cAka se hameM bAMdha diyA gayA ho aura gAr3I ghUmatI calI jAtI ho, aura hama cAka ke sAtha ghUmate cale jAte haiN| - isalie pUraba ke manISiyoM ne jIvana kI isa lambI yAtrA ko 'AvAgamana' kahA hai; 'saMsAra' kahA hai| saMsAra kA artha hotA hai : cAka-da vhiil| jisameM ve hI Are vApisa lauTa Ate haiM, aura yaha cakra ghUmatA calA jAtA hai| yaha jo cakra hai, jaba taka Apako laga rahA hai ki Apa kucha nayA jI rahe haiM, taba taka isase chUTane kA Apako khayAla bhI paidA nahIM hogaa| jaise hI ApakI yaha pratIti saghana ho jAe ki nayA kucha bhI nahIM hai, vahI-vahI dohara rahA hai, Uba paidA ho jaayegii| aura vahI Uba adhyAtma kI tarapha pahalA jhukAva banatI hai| isalie buddha aura mahAvIra to nirantara apane ziSyoM ko kahate the ki tuma yAda karo apane pichale janmoM ko| aura unhoMne rAste khoje the dhyAna ke jinase pichale janmoM kI smRti sajaga ho jAtI hai| ___ use mahAvIra 'jAti-smaraNa' kahate haiN| khojo apane pichale janmoM ko, aura jaba tumhArI smRti jagegI, taba tuma bahuta hairAna ho jAoge ki tuma jo Aja kara rahe ho, ye tuma lAkha bAra kara cuke ho| yahI lobha, yahI kAma, yahI AkAMkSA, yahI dukha, yahI dukha tuma itanI bAra kara cuke ho ki agara yAda bhI A jAe, to mana virakta ho jaae| punarukti itanI ho cukI hai ki aba kahIM koI rasa nahIM hai| lekina prakRti eka khela khelatI hai ki hara janma ke bAda hamArA pichale jIvana kA pUrA kA pUrA smRti kA saMgraha banda ho jAtA hai| hara naye janma ke sAtha purAnI smRtiyoM ke saMgraha kA dvAra banda ho jAtA hai| taba hameM saba phira nayA mAlUma hone lagatA hai| phira hama a, ba, sa se zurU karate haiN| 444
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu kauna? mere eka mitra hai; DAkTara haiN| eka durghaTanA meM Trena se ve gira par3e; bhIr3a bahuta thI aura daravAje se laTake hue khar3e the| hAtha chUTa gayA aura gira gye| girane se sira para bhayAnaka coTa lgii| Upara se to kucha coTa patA nahIM calatI thI, lekina bhItara se sArI smRtiyAM bhUla gyiiN| khuda kA nAma bhI yAda na rhaa| apanI mAM aura apane pitA ko bhI nahIM pahacAna sakate the| sArI jAnakArI, meDikala sAinsa kA sArA adhyayana-saba tirohita ho gyaa| phira se-a, ba, sa se saba zurU karanA pdd'aa| tIna sAla meM isa hAlata meM ho pAye ki ThIka se bAtacIta kara sakeM, bhASA samajha sakeM, akhabAra par3ha skeN| jaba gire taba unakI umra koI paiMtIsa-chattIsa varSa thii| ve paiMtIsa varSa tirohita ho gye| ve kahAM kho gaye ! hamArA sArA kA sArA bodha to smRti para nirbhara hai| vaha jo hamArI smRti hai, agara vaha kho jAe, to saba atIta kho jAtA hai| tIna sAla ke bAda dhIre-dhIre mastiSka svastha huA aura purAnI smRtiyAM phira jaganI zurU ho gyiiN| ___ jo loga jIvana ke saMbaMdha meM gahana khoja kiye haiM, unakA khayAla hai ki mRtyu itanA bar3A zAka hai, itanA bar3A dhakkA hai ki Trena se girane se itanA bar3A dhakkA nahIM laga sktaa| usa dhakke meM purAnI smRtiyoM se hamArA saMbaMdha chUTa jAtA hai| phira janma bhI bahuta bar3A dhakkA hai| donoM hI bar3e TraoNmaiTika, bar3e dhakke haiN| jaba eka AdamI maratA hai to sArA smatiyoM kA jagata astavyasta ho jAtA hai; saba saMbaMdha vicchinna ho jAte haiM; saba tAra kho jAte haiN| phira jaba janmatA hai, taba phira eka dhakkA lagatA hai| ye do dhakkoM ke kAraNa atIta se hama banda ho jAte haiN| aura hara bAra hameM lagatA hai ki saba nayA ho rahA hai| ___ yaha jo naye kA bhAva hai, jaba taka na TUTa jAe, taba taka jIvana se mukti kI AkAMkSA paidA nahIM hotii| mahAvIra kahate haiM ki pIche lauTakara smaraNa kro| aura jarA-sI bhI smRti AnI zurU ho jAe to jIvana se rasa khonA zurU ho jAtA hai| isa jIvana se, jise hama abhI jIvana samajhate haiM; aura eka nayA rasa, aura eka nayA saMgIta, aura eka nayI dizA khulane lagatI hai, jise mahAvIra ne 'mokSa' kahA hai| ___ saMnyasta vyakti kA artha hai, jise isa jIvana meM Uba paidA ho gyii| ise thor3A ThIka se samajha leN| isa jIvana meM sukha anubhava ho, to AdamI saMsArI rahegA; aura isa jIvana meM dukha anubhava ho, to bhI AdamI saMsArI rhegaa| sukha aura dukha donoM meM Uba paidA ho jAye, borDama paidA ho jAye, to AdamI saMnyasta hotA hai| bahuta se loga jIvana ke dukha ke kAraNa jIvana ko chor3akara saMnyAsa le lete haiN| unakA saMnyAsa vAstavika nahIM hai; kyoMki dukha kI pratIti hI isI bAta kI khabara hai ki unameM sukha kI AkAMkSA abhI maujUda hai| hameM dukha milatA isalie hai ki hama sukha cAhate haiN| jo dukha ke kAraNa jagata ko chor3atA hai, vaha sukha ke lie jagata ko chor3a rahA hai| aura jo sukha ke lie chor3a rahA hai, vaha chor3a hI nahIM rahA hai| kyoMki sukha kI AkAMkSA hI saMsAra hai|| bahuta se loga dukha meM saMsAra chor3ate haiM-zAyada sau meM ninyAnabe saMnyAsI dukha meM hI chor3ate haiN| unakA saMnyAsa vAstavika nahIM ho paataa| ___ 'Uba'-isa zabda ko bahuta yAda rakha leM; borddm| jo AdamI jagata ko itanA vyartha pAtA hai ki usake sukha bhI ubAte haiM aura dukha bhI ubAte haiM; donoM barAbara ho jAte haiM, aura donoM meM virasatA AtI hai--usa vyakti ke jIvana kI yAtrA nayI hotI hai| ___ isa saMbaMdha meM yaha bhI khayAla meM le lenA jarUrI hai ki AdamI akelA prANI hai jagata meM, jo Uba sakatA hai| koI dUsarA pazu Uba nahIM sktaa| kisI bhaiMsa ko, kisI ghor3e ko, kisI siMha ko kabhI bhI borDama kI hAlata meM nahIM dekhA gayA hai ki ve Ube hue hoN| bhaiMsa roja apanA vahI cArA cabAtI rahatI hai, jugAlI karatI rahatI hai, lekina UbatI nhiiN| Uba bilakula manuSya ke jIvana kI ghaTanA hai| Uba 445
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 bar3I mahatvapUrNa ghaTanA hai; bahuta AdhyAtmika ghaTanA hai| koI pazu UbatA nhiiN| Apa kisI pazu kI AMkhoM meM Uba nahIM dekha skte| pazu jaise haiM, tRpta haiM--jahAM haiM, tRpta haiM--jo kucha bhI unheM jIvana meM upalabdha huA hai, jahAM unhoMne jIvana ko pAyA hai, usase rattIbhara Age jAne, Upara uThane kA koI savAla nahIM hai| ve apane vartula ko pUrA karake samApta ho jAte haiN| unheM apanI yAMtrikatA kA koI patA nahIM cltaa| aura jIvana vyartha hai, isakA unheM koI hoza nahIM aataa| ___ manuSya akelA prANI hai, jo Uba sakatA hai| aura dhyAna rakheM, manuSya meM jitanI pratibhA jyAdA hogI, utanI jyAdA Uba AyegI / manuSya meM bhI jo bahuta kama vikasita loga haiM, unameM Uba nahIM dikhAI par3egI / Uba AyegI pratibhA ke vikAsa ke sAtha / jitanA vicArazIla vyakti hogA, jIvana se utanA UbegA, jaldI uubegaa| ___ barTenDa rasela ne kahA hai ki maiM AdivAsiyoM ko dekhatA hUM, unakI prasannatA dekhakara IrSyA paidA hotI hai| lekina rasela ko khayAla nahIM hai ki AdivAsI itane prasanna kyoM haiN| AdivAsiyoM kI prasannatA kA maulika kAraNa to yahI hai ki ve pazuoM ke bahuta nikaTa haiN| abhI bhI Uba paidA nahIM huI / abhI bhI jIvana se dUra khar3e hokara jIvana ke purAnepana ko, punarukti ko dekhane kI sAmarthya unameM nahIM AyI / abhI ve ThIka prakRti meM DUbe hue jI rahe haiN| ___ rasela ko Uba mAlUma hotI hai| agara rasela pUraba ke mulkoM meM paidA huA hotA, yA pUrvIya jIvana-dRSTi kA use kucha khayAla hotA, to yaha Uba usake lie AdhyAtmika jIvana kI zuruAta ho sakatI thI / lekina durbhAgya se vaha pazcima meM thaa| rasela ke jIvana meM mahAvIra aura buddha jaisI ghaTanA ghaTa sakatI thI-utanI hI pratibhA thii| lekina pUre pazcima kI havA, pUre pazcima kA tarka-jAla Uba to paidA kara detA hai, lekina isa Uba ke Upara uThane kI koI kalA pazcima vikasita nahIM kara pAtA hai; isa Uba ko bhulAne kI bhara kalA vikasita kara pA rahA hai| ___ isalie pazcima manoraMjana ke sAdhana khojatA calA jAtA hai| manoraMjana ke sAdhana isa bAta kI khabara dete haiM ki AdamI UbA huA hai| use kisI taraha bhulaao| philma hai, saMgIta hai, nATaka hai, nRtya hai, zarAba hai, bhoja hai, utsava hai-use kisI taraha bhulaao| usakI Uba pragaTa na ho paaye| to pazcima manoraMjana ke sAdhana khoja rahA hai; usI avasthA meM hai, jisa avasthA meM mahAvIra ke vakta bhArata thA; usI taraha sampanna hai; usI taraha svarNa zikhara para khar3A hai| lekina pUraba ne Uba kI sthiti meM adhyAtma khojA, aura pazcima Uba kI sthiti meM manoraMjana khoja rahA hai| sthiti eka hI hai| ___ agara manoraMjana khojate haiM, to Apa Uba se vApisa nIce gira jAte haiN| manoraMjana kA artha hai-kucha nayA khoja liyA, kucha naye meM rasa A gayA aura isalie bhUla gaye ki jiMdagI eka punarukti hai| isalie Apa eka hI philma dubArA nahIM dekha skte| tIna bAra to bahuta muzkila hai| cauthI bAra to daMDa mAlUma pdd'egaa| pAMcavI bAra to Apa bagAvata kara deNge| ...kyoM? jiMdagI to Apa roja vahI-vahI dekha lete haiM, lekina philma Apa dobArA kyoM nahIM dekha sakate? philma kA prayojana hI khatma ho jAtA hai dobArA dekhane se| kyoMki philma hai hI naye kA anubhava dene kI ceSTA, tAki thor3I dera ke lie bhUla jAe ki jiMdagI eka purAnI bakavAsa hai| jiMdagI kI Uba ko tor3ane ke lie hI to manoraMjana hai| agara manoraMjana bhI Uba paidA kare, punarukta ho, to kaThinAI ho jaayegii| isalie phaizana roja badalatA hai| aura jitanA samAja sacetana hone lagatA hai, utanA jaldI badalane lagatA hai| jitanA samAja purAnA 446
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu kauna? hotA hai-- prakRti ke karIba hotA hai, pazuoM ke nikaTa hotA hai, utane phaizana jaldI nahIM bdlte| lekina jaise-jaise samAja sajaga, saceta hotA hai, phaizana roja badalate haiN| hara sAla kAra kA mADala badala jAtA hai--Uba paidA na ho| pazcima meM vastuoM ko badalane ke sAtha-sAtha vyaktiyoM ko badalane kI bhI pravRtti gaharI ho gayI hai| vaha bhI Uba kA hI pariNAma hai| hara sAla patnI bhI badala lenA caahie| naye mADala upalabdha ho jAte haiN| purAne mADala ke sAtha jInA sirpha purAnI AdatoM kI vajaha se cala rahA hai| maiMne sunA hai, eka philma abhinetrI ne apanA satrahavAM talAka diyaa| aura jaba usane aThArahavIM zAdI kI, to zAdI karane ke bAda use patA calA ki yaha AdamI eka daphA pahale bhI usakA pati raha cukA hai| __ jiMdagI choTI hai, aura aThAraha vivAha, aura sabakI yAdadAzta rakhanA kaThina hai, aura jiMdagI itanI jora se bhAgatI huI hai| to vyakti bhI badalo, bhojana badalo, kapar3e badalo, philma badalo-saba kucha badalate raho tAki Uba kA patA na cle| lekina kitanA hI badalo, Uba jiMdagI ke bhItara chipI hai| kyoMki jiMdagI punarukti hai| aura kitanA hI philma ko badalo, kahAnI to vahI rahatI hai| koI kahAnI meM pharka nahIM aataa| / koI bhI philma rAmAyaNa se Age nahIM jA pAtI: jA nahIM sktii| vahI TrAeMgala-vahI rAma, rAvaNa, siitaa| vahI TrAeMgala hai| kahAnI ke thor3e DiTelsa hama badala lete haiM, lekina vahI trikoNa calatA rahatA hai; do premI haiM; eka preyasI hai| rAmAyaNa se Age philma ko le jAnA muzkila mAlUma par3atA hai| vahI kathA hai-lekina kathA ke nAma badala jAte haiN| thor3e-se vistAra kI bAteM badala jAtI haiM, lekina maulika bAta vahI calatI calI jAtI hai kyA kariyegA ! jaba jiMdagI hI purAnI par3a jAtI hai, to kahAnI kitanI dera nayI raha sakatI hai, jo jiMdagI se hI paidA hotI hai| pazcima aura pUraba kA bheda yahAM hai| donoM Uba kI avasthA meM pahuMca gye| jaba pUraba Uba kI avasthA meM pahuMcA, to usane socA ki isa Uba ke pAra kaise jAyA jAye? isa jIvana se kaise mukta hoM? usase saMnyAsa kA janma huaa| usase bhikSu paidA hue, jinhoMne jIvana se apane ko Upara uThA liyaa| __ pazcima meM bhI Uba kI avasthA A gyii| isa Uba ko kaise bhUlA jAye? to pazcima meM manoraMjana ke sAdhana paidA ho rahe haiN| aura kula ceSTA itanI raha gayI hai ki zarAba, ela.esa.DI., mArijuAnA se kisI taraha apane ko bhulAkara hama jiMdagI gujAra leN| isalie Aja pazcima kI sarakAreM, vicArazIla naitika loga, purohita, paNDita-saba isa koziza meM lage haiM ki nayI pIDhiyAM sammohita karanevAle, behoza karanevAle rAsAyanika tattvoM, ela.esa.DI., mArijuAnA se kaise bceN| unakI koziza saphala nahIM ho sktii| unakI koziza asambhava hai ki saphala ho| jaba taka ki pazcima meM pUraba kA saMnyAsa sthApita na ho, unakI koziza saphala nahIM ho sktii| kyoMki jiMdagI dukha de rahI hai; dukha hI nahIM de rahI hai, jiMdagI Uba de rahI hai| usa Uba ko yA to bhulAo, yA Uba ke pAra cale jaao| Uba ke pAra jAne ke sUtra, mahAvIra, bhikSu kauna hai, isa saMdarbha meM kaha rahe haiN| unake sUtra ko hama smjheN| 'jo apane saMyama-sAdhaka upakaraNoM taka meM mUrchA nahIM rakhatA, jo lAlacI nahIM hai, jo ajJAta parivAroM se bhikSA mAMgatA hai, jo saMyama-patha meM bAdhaka honevAle doSoM se dUra rahatA hai, jo kharIdane-becane aura saMgraha karane ke gRhasthocita dhaMdhoM ke phera meM nahIM par3atA, jo saba prakAra se niHsaMga hai, vahI bhikSu hai|' manuSya kI Asakti vastuoM ke kAraNa nahIM hotI, manuSya kI Asakti apanI hI behoza hone kI vatti ke kAraNa hotI hai| Asakti 447
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga 2 behoza hone kA eka DhaMga hai| jaba bhI Apa kisI cIja meM bahuta Asakta ho jAte haiM, taba vaha cIja Apako nazA dene lagatI hai| ise Apane anubhava bhI kiyA hogaa| ___ agara Apa kisI strI ke prema meM haiM, to ApakI cAla badala jAtI hai; Apa naze meM calane lagate haiN| koI bhI dekhakara kaha sakatA hai Apako ki aba Apa prema meM par3a gaye haiN| Apake paira ThIka jagaha para nahIM pdd'te| ApakI AMkheM ThIka dekhatI nahIM mAlUma pdd'tiiN| Apake kAna ThIka sunate mAlUma nahIM pdd'te| jisa strI ko Apa prema karate haiM, agara hajAra logoM kI bhIr3a ho, to nau sau ninyAnabe AdamI Apako dikhAI hI nahIM par3ate, vahI strI dikhAI par3atI hai| agara vaha strI uTha jAye. toparI sabhA uTha gayI: vahAM aba koI nahIM hai| aura Apa isa taraha jIne lagate haiM ki jaise aba isa strI ke binA jInA asambhava hai; yA isa puruSa ke binA jInA asambhava hai| ___ eka nazA hai| vaha nazA Apako jindagI ko bhUlane meM suvidhA detA hai| yaha nazA manuSyoM ke ApasI saMbaMdhoM meM hI hotA hai, aisA nahIM hai, vastuoM se bhI ho sakatA hai| jo AdamI dhana ko prema karatA hai, vaha bhI naze meM hotA hai| jaise-jaise usakI tijor3I meM saMgraha bar3hane lagatA hai, vaise-vaise usakI cAla anUThI hone lagatI hai; vaise-vaise usakA sInA phUlane lagatA hai; vaise-vaise vaha jamIna para nahIM hotA, AkAza meM ur3ane lagatA hai| jo AdamI rAjanIti ke naze meM hai, pada ke naze meM hai, vaha jaise-jaise padoM ke karIba pahuMcane lagatA hai, usakI hAlata dekheM, usakI hAlata bilakula vahI hai, jo zarAbI kI ho sakatI hai| saca to yaha hai ki zarAbI sabase kamajora nazevAlA AdamI hai| asala meM zarAba ko vahI khojatA hai, jo aura koI majabUta nazA nahIM khoja paataa| jindagI meM bar3e naze haiN| isalie yaha ho sakatA hai ki netA logoM ko samajhA rahA hai ki zarAba mata pIyo, aura use patA hI nahIM ki vaha sirpha isalie nahIM pI rahA hai ki use netA hone kI suvidhA hai| aura netA hone meM itanA majA hai, aura itanI behozI hai ki vaha zarAba kA kAma kara rahI hai| ___ AdamI, jaisI jiMdagI hai, isa jiMdagI meM koI na koI nazA khojegaa| vaha nazA koI bhI ho sakatA hai| isalie hamane to isa deza meM vidyA taka ko vyasana kahA hai| vaha bhI nazA ho sakatI hai| vaha bhI apane ko bhulAne kA upAya ho sakatI hai| jisa kisI cIja meM bhI AtmasmRti khotI ho, vahI nazA hai| aura jisase AtmasmRti bar3hatI ho, vahI naze ke pAra jAnA hai| aura pRthvI para hajAroM sAla se loga samajhA rahe haiM ki nazA chodd'o| nazA chUTatA nahIM, bar3hatA calA jAtA hai| aisA koI yuga nahIM huA, jaba loga nazA na kara rahe hoN| naze ke unhoMne bahAne alaga-alaga khoje, lekina veda se lekara Aja taka AdamI nazA karatA hI raha hai| kabhI yaha somarasa pItA hai| aura alDuasa haksale, pazcima kA vicArazIla anveSaka kahatA hai ki somarasa, ela.esa.DI. jaisI hI aura vaijJAnika khoja meM lage haiM, to ve kahate haiM, somarasa kA jo-jo varNana Rgveda meM diyA hai, vaha varNana ThIka ela.esa.DI. se milatA-julatA hai| aura hama jaldI hI isa sadI ke pUre hote-hote ela.esa.DI. meM aura sudhAra kara leMge, to vaha bilakula somarasa ho jAyegA, jisako pIkara RSi-muni devatAoM se bAta karane lagate the; aura jisako pIkara ve parama Anandita hokara nAcane lagate the| hippI vahI kara rahe haiN| alTuasa haksale ne to, bIsavIM sadI ke bAda jaba vaijJAnika AviSkAra aura gahare ho jAyeMge aura ela.esa.DI. meM pariSkAra ho jAyeMge, to ikkIsavIM sadI meM jo ela.esa.DI. kA pariSkRta rUpa hogA, usako nAma hI 'somA' diyA hai-somarasa ke kaarnn| to usakA nAma 'somA' hogaa| AdamI sadA se hI naze kI talAza karatA rahA hai; mUrcchita hone ke upAya khojatA rahA hai| AdamI kyoM mUrcchita honA cAhatA hai, yaha socanA jarUrI hai| hone ke pIche kAraNa haiN| AdamI apane ko, jaisA vaha hai, dekhatA hai, to bar3I baicenI anubhava karatA hai| jaisA AdamI 448
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu kauna? hai, agara jAgatA hai, to bar3I udAsI, Uba paidA hotI hai| Apa jaise haiM, agara Apako pUrA-pUrA apanA darzana hone lage, to Apa bahuta baicena ho jAyeMge, aura ghabar3A jaayeNge| zAyada Apa AtmahatyA karanA caaheNge| Apa kaheMge, isameM kyA rakhA hai? maiM kyA kara rahA hUM? mere hone kA kyA artha hai; kyA prayojana hai? isalie pratyeka vyakti apane se bacatA hai| apane se bacane kA nAma nazA hai| Apa cAhe apane mitra ke pAsa jAkara gapazapa meM apane ko bhUla jAte hoM, cAhe mandira meM jAkara Apa dharma-pravacana sunakara usameM apane ko bhUla jAte hoM, cAhe hoTala meM baiThakara nazA kara lete hoM-kucha bhI karate hoM; jahAM bhI Apa apane ko bhUlane kI koziza kara rahe haiM, vaha koziza Apako dhArmika banane se roka rahI hai| to mahAvIra kahate haiM ki bhikSu vaha hai, jo una upakaraNoM taka meM mUrchA nahIM rakhatA, jinake mAdhyama se vaha mukti kI tarapha jA rahA hai| mokSale jAnevAle jo sAdhana haiM, unameM bhI jisakI marchA nahIM hai jo unameM bhI behoza nahIM hotA-jo unameM bhI apane ko khotA nhiiN| ___ lekina sAdhuoM ko dekheN| agara sAdhu subaha pAMca baje uThatA hai brahmamuhUrta meM aura apanI prArthanA karatA hai-eka dina na uTha pAye pAMca baje, to becaina, parezAna ho jAtA hai| to vaha brahmamuhUrta meM uThanA bhI eka mUrcchita Adata ho gyii| agara eka dina prArthanA na kara pAye to becainI ho jAtI hai| to isa becainI meM aura zarAba pInevAle kI becainI meM buniyAdI pharka nahIM hai| eka dina zarAba na mile to becainI ho jAtI hai| ___ mullA nasaruddIna kI patnI apanI saheliyoM ko kaha rahI thI ki merA durbhAgya ki zarAbI se merA saMbaMdha ho gayA; zarAbI se maiMne vivAha kara liyaa| lekina saheliyoM ne kahA ki vivAha kiye to do sAla bhI ho gaye, lekina tumane kabhI zikAyata na kI? usane kahA ki do sAla vaha roja zarAba pIkara AtA thA, to patA hI nahIM calA; kala rAta binA piye A gayA, to patA calA ki yaha AdamI zarAbI hai| kyoMki rAtabhara vaha becaina aura parezAna rhaa| jisa cIja se bhI ApakA saMbaMdha aisA bana jAe ki usake binA Apa becaina hone lageM, to Apa samajhanA ki Apane zarAba kA saMbaMdha nirdhArita kara liyA, nizcita kara liyaa| jisake binA bhI Apa apane ko muzkila meM pAyeM-vaha cAhe dhyAna ho, prArthanA ho, pUjA ho, to Apa samajhanA ki Apane dhArmika DhaMga kI zarAba apane Asa-pAsa ikaTThI kara lii| ___ mahAvIra kahate haiM, bhikSu to vaha hai, jo apane sAdhanoM meM bhI, upakaraNoM meM bhI, jinake sahAre vaha jA rahA hai paramagati kI ora, unameM bhI mUrcchita nahIM hai| ___ yaha to gaharI bAta hai| isakA eka sthUla rUpa bhI hai| kyoMki Akhira bhikSu hogA, to bhI vastra thor3e se pahanegA, bhikSA pAtra rakhegA, kucha thor3I sI sAdhana sAmagrI usake pAsa hogii| jIvana ke nirvAha ke lie itanA jarUrI hogaa| isameM bhI mUrchA pakar3a jAtI hai| vaha jo do vastra pAsa meM hai, unameM bhI rasa pakar3a jAtA hai| vaha bhI kho jAe to dukha hogA, to lagegA luTa gye| unako bhI saMbhAlakara rakhatA hai| unako bhI bacAkara rakhatA hai ki kahIM corI na ho jaayeN| __ jApAna kA eka samrATa rAta ko nikalatA thA apanI rAjadhAnI dekhane ki kyA sthiti hai-veza badalakara / vaha bar3A hairAna huaa| aura saba to ThIka thA, jaba bhI vaha jAtA to eka bhikhArI ko jAgate hue pAtA eka vRkSa ke niice| Akhira usakI utsukatA bar3ha gayI / aura eka dina usane pUchA ki rAtabhara tU jAgatA kyoM hai? to usa bhikhArI ne kahA ki agara so jAUM aura koI corI kara le, to? vRkSa ke nIce baiThA hUM, koI aura to surakSA hai nahIM, to dina meM so letA huuN| kyoMki dina meM to sar3aka calatI rahatI hai, loga hote haiM; rAta to jaganA hI par3atA hai| samrATa ne usake Asa-pAsa par3e hue cIthar3oM kA Dhera dekhA, do-cAra bhikSA ke TUTe-phUTe pAtra dekhe, unake bacAva ke lie vaha rAtabhara jaga 449
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 rahA hai| bhikhArI bhI ciMtita hai ki corI na ho jaaye| sAdhu bhI ciMtita hai ki usakA kucha sAmAna na kho jaaye| to usakI gRhasthI choTI ho gayI, sikur3a gayI, lekina miTI nhiiN| usake lAlaca kA phailAva kama ho gayA, lekina miTA nhiiN| aura dhyAna rahe, lAlaca kA phailAva jitanA kama ho jAye, lAlaca utanA hI jyAdA nazA detA hai; kyoMki iMTeMsiTI bar3ha jAtI hai| yaha jarA samajhane-jaisA hai| jaise ki sUraja kI kiraNeM par3a rahI haiM, Aga paidA nahIM hotI; lekina Apa eka lensa se sUraja kI kiraNoM ko ikaTThA kara leM eka kAgaja para, sArI kiraNeM ikaTThI ho jAyeMgI, Aga paidA ho jaayegii| kiraNeM to par3a rahI thIM, lekina bikharI huI thIM; ikaTThI par3atI haiM to kAgaja jala uThatA hai, Aga paidA ho jAtI hai| dhyAna rahe, sAdhAraNa gRhastha AdamI kI vAsanA kI kiraNeM to bikharI huI haiN| sAdhu ke pAsa to jyAdA sAmAna nahIM raha jAtA, jisa para vaha apanI vAsanA ko phailA de; bahuta thor3A raha jAtA hai, isalie bahuta iMTeMsa, bar3I tIvratA se vAsanA ikaTThI ho jAtI hai| aura kaI bAra aisA hotA hai ki phailA huA gRhastha utanA gRhastha nahIM hotA, jitanA sikur3A huA sAdhu gRhastha ho jAtA hai; jakar3a jAtA hai| thor3I jagaha vAsanA ikaTThI hokara Aga paidA karane lagatI hai| isIlie manuSya kA mana anajAne hI, jaise sahaja vRtti se satya ko jAnatA hai... / ___ agara Apa eka strI ko prema karate haiM to vaha baradAzta nahIM karegI ki Apa kisI aura strI ko prema kreN| yaha sahaja hai| koI ceSTA nahIM hai| lekina sahaja hI dUsarI strI ke prati ApakA jarA-sA bhI lagAva use kaSTa degaa| agara ApakI patnI kisI dUsare meM jarA jyAdA utsukatA letI hai, to Apako kaSTa honA zurU ho jaayegaa| kAraNa hai| aura kAraNa yaha hai ki jitanI vAsanA phaila jAtI hai, usakI tIvratA kama ho jAtI hai to jo Aga paidA ho sakatI hai vAsanA se, vaha phira paidA nahIM hotii| ___ isalie premI Darate haiM ki kahIM vAsanA jyAdA logoM para na phaila jaaye| to saba tarapha se vAsanA kI kiraNeM eka hI vyakti para ikaTThI hoN| isalie premI eka dUsare ko monopalAija karate haiM; pajesa karate haiM, eka-dUsare ko bilakula apane para roka lenA cAhate haiM-jarA-sI bhI vAsanA kahIM na jAye tAki vAsanA kI tIvratA aura coTa Aga paidA kara ske| isalie itanA bhaya premiyoM ko lagA rahatA hai; aura itanI IrSyA, aura itanI jalana, aura itanA upadrava pakar3e rahatA hai| __ isa sabake pIche koI bar3I naitikatA nahIM hai| isa sabake pIche koI dharma nahIM hai aura koI samAja nahIM hai| isa sabake pIche manuSya kA sahaja anubhava hai ki vAsanA agara bikhara jAye to kunakunI ho jAtI hai; usameM Aga nahIM raha jaatii| agara vAsanA bahuta logoM para phaila jAye to phira usase gahare saMbaMdha nirmita nahIM ho skte| phira sataha para hI milanA ho pAtA hai| sAdhu apanI vAsanA ko sikor3a letA hai saba tarapha se; ghara chor3a detA; patnI chor3a detA; dhana chor3a detA; lekina taba usakI vAsanA, jo usake Asa-pAsa raha jAtA hai, usa para keMdrita hone lagatI hai| yaha bar3e maje kI bAta hai ki bApa nahIM mileMge aise, jo apane beTe ke prati itane Asakta haiM, jitane guru mila jAyeMge, jo apane ziSya ke prati itane Asakta haiN| guru jitanA becaina rahatA hai ki kahIM ziSya aura kahIM na calA jAye, kisI aura ko guru na banA le, kahIM aura na bhaTaka jAye-utanA bApa bhI ciMtita nahIM rahatA; utanA bApa bhI parezAna nahIM rhtaa| __ aura nizcita hI agara guru ko saMnyasta hone kA pUrA anubhava nahIM huA hai abhI, to hI yaha ho sakatA hai| guru nahIM hai ThIka arthoM meM, to hI yaha ho sakatA hai| burI taraha ziSya ko jakar3a letA hai, saba tarapha se bAMdha letA hai, pajesiva ho jAtA hai| yaha na kevala vyaktiyoM ke saMbaMdha meM hogA, cIjoM ke saMbaMdha meM bhI ho jaayegaa| jo thor3I-sI cIjeM sAdhu ke pAsa raha jAyeMgI, una para 450 .
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu kauna? vaha sArA saMsAra Aropita kregaa| vahI usakA saMsAra hai| Apa lAkha rupaye kI cIja ko bhI itanA saMbhAlakara nahIM rakheMge, jitanA sAdhu do kaur3I kI cIja ko saMbhAlakara rkhegaa| mahAvIra kahate haiM, aisI mUrchA agara ho to bhikSu abhI bhikSu nahIM hai| 'jo lAlacI nahIM hai, gRddha nahIM hai, lobhI nahIM hai...|' lobha bar3I sUkSma vRtti hai| aura isakA saMbaMdha dhana se, makAna se, jamIna-jAyadAda se nahIM hai| isakA saMbaMdha bhItara kI eka gaharI AkAMkSA se hai| aura vaha AkAMkSA hai-aura jyAdA. aura jyAdA-kisI bhI saMbaMdha meN| ___ agara dhana lAkha rupayA Apake pAsa hai, to ApakA lobha kahegA-aura jyaadaa| agara Apako umra sattara varSa kI milI hai, to lobha kI vAsanA kahegI- aura jyaadaa| agara Apako dhyAna meM thor3I-sI zAMti mila rahI hai, to lobha kI AkAMkSA kahegI aura jyaadaa| agara Apako mokSa ke thor3e-se darzana hone lage haiM, to lobha kI AkAMkSA kahegI-aura jyaadaa| ___ lobha kI AkAMkSA kA sUtra hai-aura jyAdA; jitanA hai, utanA kAphI nhiiN| to isase koI pharka nahIM par3atA, Apa ghara chor3akara cale gaye, dakAna chor3akara cale gye| 'aura jyAdA' meM koI pharka nahIM pdd'taa| mere pAsa loga Ate haiM; dhyAna kara rahe haiN| unheM zAMti milatI hai| jaba unheM zurU-zurU meM zAMti milatI hai, ve bar3e prasanna hote haiN| phira thor3e dina bAda Akara ve kahane lagate haiM ki aba ThIka hai, yaha zAMti to ThIka hai-aba aura Age kyA? aura aba kucha Age bddh'aayeN| AnaMda kaba milegA? unako patA nahIM ki jaba aura jyAdA' kA khayAla chUTa jAyegA, tabhI AnaMda milegaa| vahI ar3acana hai| kyoMki aura jyAdA' kA khayAla hI dukha detA hai| vahI bAdhA hai| aura Apa aura jyAdA' ko hara jagaha lagA lete haiN| kucha bhI ho, vaha laga jAtA hai| kahIM bhI vaha vRtti jur3a jAtI hai aura becainI zurU ho jAtI hai| Apako paramAtmA bhI mila jAye, tatkSaNa jo bAta Apake mana meM uThegI, vaha yaha hogI ki acchA, ThIka hai-yaha to ThIka, aba aura jyaadaa...| Apa soceM, khuda apane mana ke bAbata soceM ki mila gayA paramAtmA-tRpti nahIM hogI! __ mana kucha aisA hai ki atRpta rahanA usakA svabhAva hai| lobha mana kI AdhArabhUta vRtti hai| jahAM lobha miTa jAtA hai, vahAM mana miTa jAtA hai| jahAM lobha nahIM vahAM mana ke nirmita hone kA koI upAya nahIM hai| mana kahatA hai, jo hai yaha kAphI nahIM hai, aura jyAdA ho sakatA aura vaha jo nahIM ho rahA hai, usase pIr3A AtI hai; jo ho rahA hai, usakA sukha kho jAtA hai| ise thor3A smjheN| __ Apa apanA dukha isI vRtti ke kAraNa paidA kara rahe haiN| isako mahAvIra kahate haiM, gRddha-vRtti-gIdha ke jaisI vRtti| agRddha hogA bhikssu| jo bhI hai, vaha kahegA, itanA jyAdA hai ki merI kSamatA nahIM thI, vaha mujhe milaa| vaha hamezA anugRhIta bhAva se bharA hogaa| eka praiTiTyUDa hogA usmeN| Apa jaba taka lobha se bhare haiM, ApameM anugraha nahIM ho sktaa| Apako kucha bhI mila jAye, to bhI zikAyata hogii| ApakI jiMdagI eka lambI zikAyata hai| usameM kabhI bhI ahobhAva nahIM ho sktaa| kyoMki Apa sadA jAnate haiM, aura jyAdA mila sakatA thA; aura jyAdA mila sakatA thA, jo nahIM milaa| bhikSu kA artha hai; saMnyasta kA artha hai- aisA vyakti, jise jo bhI mila jAye, to vaha hamezA anubhava karatA hai ki jo majhe nahIM mila sakatA thA, vaha mila gayA; jo merI pAtratA nahIM thI, vaha mujhe mila gayA; jisako pAne kA maiM adhikArI nahIM thA, vaha mujha para barasa gyaa| vaha hamezA anugRhIta hai| graiTiTyUDa usakA svabhAva ho jaayegaa| jo bhI mila jAye, vaha use itanI parama tRpti degA ki AnaMda ke dvArA 451
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 jyAdA dera taka baMda nahIM raha sakate, ki mokSa jyAdA dUra nahIM raha sktaa| __ aura dhyAna rahe ki saMnyasta vyakti mokSa meM praveza nahIM karatA, saMnyasta vyakti meM mokSa praveza karatA hai| mokSa koI bhaugolika jagaha nahIM hai, jisameM Apa cale gye| agara aisI koI jagaha kahIM hotI to ApameM se koI na koI rizvata kA rAstA, pIche kA daravAjA jarUra khoja liyA hotA itane lambe samaya meN| AdamI kAphI kuzala hai| __ lekina acchA hI hai ki mokSa koI bhaugolika jagaha nahIM hai, nahIM to zaitAna aura cAlAka usa para kabjA kara lete; nirIha, sIdhe-sAdhe loga bAhara raha jaate| jo yogya hote, ve bAhara raha jAte; jo ayogya hote, ve bhItara siMhAsanoM para virAjamAna ho jaate| lekina mokSa meM rAjanItijJa nahIM ghusa pAte; cAlAka nahIM ghusa pAte; beImAna nahIM ghusa paate| usakA kAraNa yaha hai ki mokSa koI jagaha nahIM hai jisameM praveza kiyA jA ske| mokSa eka avasthA hai jo ApameM praveza karatI hai| jaba Apa taiyAra hote haiM, vaha praviSTa ho jAtI hai| ThIka to kahanA yaha hogA ki vaha koI avasthA nahIM jo ApameM bAhara se AtI hai--bhItara maujUda hai| jaise hI aura jyAdA' kI vRtti kho jAtI hai, usakA anubhava zurU ho jAtA hai| ___ 'aura jyAdA' meM ulajhA huA AdamI use nahIM dekha pAtA, jo bhItara maujUda hai| saMtuSTa, ahobhAva se bharA vyakti daur3atA nahIM, usakA mana kahIM aura jAtA nhiiN| vaha usase tRpta ho jAtA hai, jo bhItara hai| __ AdamI kA mana kisI bhI cIja se tRpta nahIM hotaa| thor3I dera soceM ki aisI kauna-sI cIja hai, jo Apako mila jAye, to Apa tRpta ho jaayeNge| maiMne sunA hai ki mullA nasaruddIna jaba marA, svarga pahuMcA, to usane seMTa pITara se kahA ki merI eka AkAMkSA jIvanabhara rahI hai| eka vyakti se maiM milanA cAhatA hai, jo svarga meM hai| aura majhe koI savAla pachanA hai| seMTa pITara ne kahA ki milane kA iMtajAma karavA deMge, agara vaha vyakti, jisase tuma milanA cAhate ho, svarga meM ho to| nasaruddIna ne kahA ki bilakula nizcita hai ki vaha svarga meM hai, Apa sirpha iMtajAma krvaayeN| maiM jIsasa kI mAM mairI se milanA cAhatA huuN| pITara bhI thor3A hairAna huA ki kyA prayojana hogA ! vaha bhI utsuka huaa| usane kahA, 'kyA maiM bhI maujUda raha sakatA hUM tumhArI mulAkAta ke vakta? tuma kyA pUchanA cAhate ho Akhira, jIsasa kI mAM se?' nasaruddIna ne kahA, 'eka prazna mere mana meM sadA se aTakA hai; basa, vahI pUchanA hai|' jIsasa kI mAM mairI ke pAsa use le jAyA gyaa| mairI kA bhavya rUpa-cAroM tarapha giratI prakAza kI kiraNa-AbhAmaNDala-AnaMda kA sAgara cAroM tarapha, nasaruddIna bahuta prabhAvita huaa| usane kahA ki maiM tujhase eka hI savAla pUchanA cAhatA huuN| mere mana meM sadA yaha uThatA rahA hai, kyoMki mere lar3ake saba nAlAyaka nikala gye| maiM dukhI rahA hUM unakI vajaha se| merI patnI dukhI hai apane beToM kI vajaha se| aura maiMne pRthvI para aisA koI mAM aura bApa nahIM dekhA, jo dukhI nahIM hai| maiM tumase pUchanA cAhatA hUM ki tumheM to jIsasa jaisA beTA milA--jise loga, hajAroM-lAkhoM loga Izvara kI pratimA mAnate haiM--paramAtmA hI mAnate haiM, to jaba tuma jamIna para thIM aura jIsasa paidA huA aura jaba jIsasa aisA prabhAvI ho gayA ki lAkhoM loga use Izvara mAnane lage, taba tumhAre mana ko kaisA huA? tuma to kama se kama tRpta rahI ho? / __mairI ne kahA, 'Tu bI phraiMka, nasaruddIna, Ai ainDa mAi hasabenDa, vI botha veara hopiMga daiTa hI zuDa bikama e guDa kArapeNTara-acchA bar3haI bana jAyegA, aisA hama donoM kA khayAla rahA, AzA thii| aura hama donoM bar3e udAsa hue, jaba usane saba dhaMdhA chor3a diyA aura phijUla kI bAtoM meM laga gyaa| baTa, nasaruddIna, DonTa Taila iTa TU enI baDI, de DonTa bilIva iTa-aba tuma pacha hI rahe ho to maiM saccI 452 .
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu kauna? bAta kahe detI hUM ki usa vakta to hamAre mana meM yahI bhAva thaa|' __ kyoMki jIsasa kA bApa bar3haI thaa| aura bar3haI cAhatA hogA ki usakA beTA acchA bar3haI bne| dUra-dUra taka usakI khyAti pahuMce-usake sAmAnoM kI, usake pharnIcara kI, usakI banAyI huI cIjoM kii| to mairI bar3I saccI bAta kaha rahI hai| aura mairI-jaisI mAM hI kaha sakatI hai, itanI saccI baat| __ AdamI kA mana aisA hai| usakI vAsanAeM kyA haiM, cAhatA kyA hai--agara paramAtmA bhI upalabdha ho, to bhI tRpti nahIM honevAlI to bhI kucha atRpta raha jaayegaa| kahIM kucha khaTakatA hI rhegaa| kahIM koI zikAyata maujUda raha jaayegii| ___ agara Apa zikAyata se bhare haiM, to usakA kAraNa yaha nahIM hai ki ApakI jiMdagI meM zikAyata hai| agara Apa zikAyata se bhare haiM, to usakA kAraNa yaha hai ki jaisA mana Apake pAsa hai, vaha mana zikAyata se bharA hI ho sakatA hai| ___ hama pUre jIvana ina zikAyatoM ko miTAne kI koziza karate haiN| mahAvIra kahate haiM : saMnyasta vaha hai, jo zikAyata ke mUla AdhAra ko bhItara tor3a detA hai| vaha mUla AdhAra lobha hai, lAlaca hai- 'aura jyAdA' kA bhAva / 'jo ajJAta parivAroM se bhikSA mAMga lAtA hai...|' mahAvIra kA bahuta jora hai ki bhikSu ajJAta parivAroM se bhikSA maaNge| kyoMki jJAta parivAroM se saMbaMdha nizcita hone zurU ho jAte haiN| aura jaise hI saMbaMdha banane lagate haiM, bhikSu kI AkAMkSAeM sajaga ho sakatI haiN| anajAne, acetana meM bhI vaha AzA kara sakatA hai ki kyA milegaa| to ajJAta parivAroM se isalie, tAki bhaviSya sadA anajAna rhe| jaise hI bhaviSya jAnA-mAnA hotA hai, mana sakriya ho jAtA hai| bhaviSya bilakula 'ananona' rhe| yaha bhI andAja na ho ki jisa dvAra para khar3e hokara maiM bhIkha mAMgUMgA, vahAM bhIkha milegI bhI yA nhiiN| bhIkha milegI to rUkhI-sUkhI roTI milane vAlI hai yA kucha miSThAnna milanevAle haiN| gAlI milegI; apamAna milegA; daravAje se haTa jAne kI AjJA milegii...| __ eka bauddha bhikSu kI kathA hai ki vaha eka brAhmaNa ke dvAra para bhikSA mAMgane gyaa| brAhmaNa kA ghara thA, buddha se brAhmaNa nArAja thaa| usane apane ghara ke logoM ko kaha rakhA thA ki aura kucha bhI ho, bauddha bhikSu bhara ko eka dAnA bhI mata denA kabhI isa ghara se| brAmhaNa ghara para nahIM thA, patnI ghara para thI; bhikSu ko dekhakara usakA mana to huA ki kucha de de| itanA zAnta, cupacApa, mauna bhikSA-pAtra phailAye khar3A thA, aura aisA pavitra, phuul-jaisaa| lekina pati kI yAda AyI ki vaha pati paNDita hai aura paNDita bhayaMkara hote haiM, vaha lauTakara TUTa pdd'egaa| siddhAnta kA savAla hai usake lie| kauna nirdoSa hai bacce kI taraha, yaha savAla nahIM hai, siddhAnta kA savAla hai--bhikSu ko, bauddha bhikSu ko denA apane dharma para kulhAr3I mAranA hai| vahAM zAstra mUlyavAna hai, jIvita satyoM kA koI mUlya nahIM hai| to bhI usane socA ki isa bhikSuko aise hI cale jAne denA acchA nahIM hogaa| vaha bAhara AyI aura usane kahA : kSamA kareM, yahAM bhikSA na mila skegii| __ bhikSu calA gyaa| para bar3I hairAnI huI ki dUsare dina phira bhikSu dvAra para khar3A hai| vaha patnI bhI thor3I cintita huI ki kala manA bhI kara diyaa| phira usane manA kiyaa| kahAnI bar3I anUThI hai; zAyada na bhI ghaTI ho, ghaTI ho| kahate haiM, gyAraha sAla taka vaha bhikSu usa dvAra para bhikSA mAMgane AtA hI rhaa| aura roja jaba patnI kaha detI ki kSamA kareM, yahAM bhikSA na mila sakegI, vaha calA jaataa| gyAraha sAla meM paNDita bhI parezAna ho gyaa| patnI bhI bAra-bAra kahatI ki kyA adabhuta AdamI hai ! dikhatA hai ki binA bhikSA liye jAyegA hI nhiiN| gyAraha sAla kAphI lambA vakta hai| Akhira eka dina paNDita ne use rAste meM pakar3a liyA aura kahA ki suno, tuma kisa AzA se Aye cale jA rahe ho, jaba tumheM kaha diyA nirantara hajAroM bAra? 453
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 usa bhikSu ne kahA, 'anugRhIta hN| kyoMki itane prema se koI kahatA bhI kahA hai ki jAo, bhikSA na milegI! itanA bhI kyA kama hai? bhikhArI ke lie dvAra taka AnA aura kahanA ki kSamA karo, bhikSA na milegI, kyA kama hai? merI pAtratA kyA hai ! anugRhIta hUM ! aura tumhAre dvAra para mere lie sAdhanA kA jo avasara milA hai, vaha kisI dUsare dvAra para nahIM milA hai| isalie nArAja mata hoo, mujhe Ane do| tuma bhikSA do yA na do, yaha savAla nahIM hai|' ___ mahAvIra kahate haiM, ajJAta dvAra se-jAnI-mAnI jagaha bhikSA mila jAyegI, bhikSA mUlyavAna nahIM hai| bhikSu ke lie, saMnyasta ke lie bhojana mUlyavAna nahIM hai, bhojana ke prati jo usakA rukha hai, dRSTikoNa hai, vaha mUlyavAna hai| to ajJAta dvAra para, jahAM koI apekSA nahIM hai, jahAM sambhAvanA hai inakAra kI, vahAM se bhikSA mAMga lAtA hai jo| ___ kisI taraha kI apekSA kA phailAva na ho jIvana meM, to saMsAra bikhara jAtA hai| hama to aisI apekSAeM banA lete haiM, jinakA hameM patA nahIM hai| agara Apa rAste para mujhe milate haiM, maiM roja namaskAra kara letA hUM; eka dina namaskAra na karUM to Apa dukhI ho jAte haiM ki isa AdamI ne namaskAra kyoM nahIM kiyA?...kyA matalaba? __ namaskAra taka kI hama apekSA banA lete haiM ki kauna kregaa| jo AdamI Apako dekhakara roja muskurAtA hai, agara na muskurAye, to Apa becaina haiN| taba phira AdamiyoM ko jhUThA muskurAnA par3atA hai| Apa dekheM ki ve muskurA rahe haiM, unhoMne muMha phailA diyA-akAraNa, koI kAraNa nahIM hai| lekina Apa-nAhaka upadrava khar3A karanA koI ucita bhI nahIM hai-Apa bhI muskurA rahe haiM, vaha bhI muskurA rahe haiN| do jhUThI muskurAhaTeM, jinake pIche AdamiyoM ko koI lenA-denA nahIM hai ! apekSAeM jIvana ko jhUThA kara jAtI haiN| mahAvIra kahate haiM : na to khuda jhUThe hoM, aura na dUsaroM ko jhUThA hone kA maukA denA, kyoMki vaha bhI pApa hai| agara do-cAra dina tuma eka jagaha se bhikSA mAMga lAye aura pAMcaveM dina gaye, to usa ghara ke loga bhI soceMge, bhikSu apekSA rakhatA hai| agara na deMge to dukhI hogaa| aura agara na deMge to hamArI pratiSThA ko bhI coTa pahuMcatI hai| agara na deMge to hameM bhI acchA nahIM lgegaa| to zAyada unheM denA par3e, jaba ki ve nahIM denA cAhate the| to tuma ajJAta dvAra para jAnA, jahAM koI apekSA kA saMbaMdha nahIM hai| __ 'jo saMyama-patha meM bAdhaka honevAle doSoM se dUra rahatA hai...|' saMyama-patha para bahuta-sI bAdhAeM haiM-hoMgI hii| una bAdhAoM se jo dUra rahatA hai| dUra rahane kA prayojana itanA hai ki akAraNa unameM ulajhane kI koI jarUrata nahIM hai| _Apa jahAM raha rahe haiM, vahAM cAroM tarapha hajAroM taraha ke loga haiN| eka saMnyasta vyakti agara Apake gAMva meM AtA hai, hajAra taraha kI bAdhAeM Apa maujUda kara deMge binA sacetana rUpa se jAne hue| Apa gAMva kI gapazapa jAkara use sunAne lageMge; kisI kI niMdA, kisI kI prazaMsA karane lgeNge| usa AdamI ko bhI Apa pakSa vipakSa meM bAMTane lgeNge| ___ yadi saMyama-patha kA saca meM koI sAdhaka ho, to ina sArI cIjoM se aise dUra rahegA, jaise yaha saba ghaTanAeM usake Asa pAsa nahIM ghaTa rhiiN| vaha tabhI bolegA, jaba usakI sAdhanA ke lie sahayogI ho| anyathA cupa hogaa| vaha kisI cIja meM sahamati asahamati nahIM degA, jaba taka ki vaha usakI sAdhanA ke lie kucha sahayogI na ho| vaha vyartha kI bAteM sunanA bhI nahIM cAhegA, sunAnA bhI nahIM caahegaa| vaha aisI koI cIja khar3I nahIM karanA cAhegA, jisase Aja nahIM kala jAkara parezAnI zurU ho jaaye| parezAniyAM bar3I choTI cIjoM se zurU hotI haiN| Apane sunI hogI, bahuta prAcIna kathA hai| eka saMnyAsI jaMgala meM rahatA hai akelaa| bhikSA mAMgane jAtA hai| bhikSA lekara AtA hai 454 :
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu kauna? to ghara meM kabhI thor3I dera ko roTI rakha detA hai; bhojana rakha detA hai| thor3I dera roTI bhojana ruka jAtA hai, to cUhe dhIre-dhIre ghara meM paidA ho gaye; Ane lage par3osa se, jaMgala se, khetoM se| to kisI mitra ne salAha dI-eka bhakta ne--ki aisA karo, eka billI pAla lo| billI cUhoM ko khA jaayegii| ___ saMnyAsI ko to jNcaa| usane agara mahAvIra kA sUtra par3hA hotA, to bilakula nahIM jaMcatI yaha baat| kyoMki billI pAlane se jhaMjhaTa hI zurU hone vAlI thii| billI ke pIche pUrA saMsAra A sakatA hai; kyoMki pAlane kI vRtti, vaha gRhastha kA lakSaNa hai| lekina billI pAlanA usako bhI nirdoSa lagA-mAmalA koI jhaMjhaTa kA nahIM hai| koI saMsAra to hai nhiiN| billI se kisI kA mokSa kabhI aTakA ho, aisA sunA bhI nhiiN| billI ne kisI saMnyAsI ko bhraSTa kiyA ho, isakA koI itihAsa bhI nhiiN| koI kAraNa nahIM thaa| zAstroM meM koI ullekha nahIM ki billI mata paalnaa| zAstra bhI kitanA iMtajAma kara sakate haiM ! saMsAra bar3A hai, zAstra bar3e choTe haiN| to sUtra diye jA sakate haiM, lekina DiTelsa, vistAra meM to kucha nahIM kahA jA sktaa| saMnyAsI ne billI pAla lii| billI to pAla lI, lekina ar3acana zurU huii| kyoMki billI ke lie aba dUdha mAMgakara lAnA pdd'taa| bhakta ne, kisI ne salAha dI ki kyoM itanA parezAna hote ho, gAya hama bheMTa kiye dete haiM, tuma eka gAya rakha lo| saMnyAsI ne kahA : gAya to vaise bhI gaU-mAtA hai| isameM to koI harja hai nhiiN| gaU-mAtA kI pUMcha pakar3akara koI mokSa bhalA pahuMcA ho, bAdhA to kisI ko nahIM pdd'ii| aura vaitaranI pAra karanI ho to gaU-mAtA kI pUMcha hI pakar3anI par3atI hai| isameM kucha ar3acana nahIM hai| billI to zAyada kucha zaitAna se saMbaMdha bhI rakhatI ho, gAya to ekadama zuddha paramAtmA se jur3I hai| gAya bhI rakha lii| gAya rakhate hI ar3acana zurU huI, kyoMki ghAsa-pAta kI jarUrata par3ane lgii| aba roja ghAsa kharIda kara lAo, yA mAMgakara lAo...kisI bhakta ne...! ...aura bhakta sadA maujUda haiM, jo salAha dene ko taiyAra haiN| aura becAre neka salAha dete haiN| unakI tarapha se kucha bhUla nahIM hai| bhakta ne kahA : itanI jhaMjhaTa kyoM karate ho? thor3I-sI khetI-bAr3I Asa pAsa hI kara lo| to gAya kA bhI kAma cale, tumhArA bhI kAma cale, billI kA bhI kAma cle| ___ aba kAphI saMsAra bar3A ho gyaa| becAre ne khetI-bAr3I zurU kara dii| majabUrI thI, aba yaha gAya mara na jaaye| dUdha kI bhI jarUrata thii| phira usa gAya ko carAne bhI le jAnA pdd'taa| phira khetI-bAr3I kATanI bhI pdd'tii| vakta para phasala bhI bonI pdd'tii| phira ye use thor3A jyAdA mAlUma par3ane lgaa| prArthanA-pUjA kA samaya hI na bacatA, dhyAna kA koI upAya na rhaa| to eka parama bhakta ne kahA : aisA karo ki tuma vivAha kara lo| eka patnI rahegI, sAthI-sahayogI hogii| vaha saba dekhabhAla kara legI, tuma apanA dhyAna krnaa| aba tumheM dhyAna kA bilakula samaya hI nahIM bcaa| sAdhu ko bhI bAta to samajha meM aayii| kyoMki itanA upadrava phaila gayA ki usako kauna sNbhaale| agara Apane ghara basA liyA to gharavAlI jyAdA dera dUra nahIM raha sktii| vaha aayegii| usake binA ghara basa bhI nahIM sktaa| ar3acana hogii| usane zAdI bhI kara lii| lekina zAdI se kisI ko dhyAna karane kA samaya milA hai ! jo thor3A-bahuta milatA thA, gAya-billI se bacatA thA, vaha bhI kho gyaa| phira jaba vaha sAdhu mara rahA thA to usake ziSyoM ne usase pUchA ki tumhArA koI AkhirI saMdeza ? to usane marate vakta kahA ki billI bhUlakara mata pAlanA ! billI saMsAra hai ! 455
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 mahAvIra kahate haiM : saMyama ke patha para bahuta saceta hone kI jarUrata hai ki kauna-sI cIja bAdhA bana jaayegii| Aja cAhe dikhAI bhI na par3atI ho| kyoMki cIjeM jaba zurU hotI haiM, bar3I sUkSma hotI haiN| dhIre-dhIre unakA sthUla rUpa nirmita honA zurU hotA hai| bahuta sUkSma hotI haiN| kisI ne bhikSA dI, aura Apane dhanyavAda diyaa| vaha dhanyavAda dene meM kahIM koI saMsAra nahIM A rahA hai, lekina A sakatA hai| usa dhanyavAda meM hI saMsAra A sakatA hai| to mahAvIra kahate haiM, dhanyavAda bhI mata denaa| bhikSA kisI ne dI to, na to sukha anubhava karanA aura na dukh| cupacApa haTa jAnA jaise kucha huA hI nhiiN| dhanyavAda dene taka kI bhI manAhI karate haiM, kyoMki vaha dhanyavAda bhI saMbaMdha nirmita karatA hai| aura jisako tamane dhanyavAda diyA. usase tamhArA bhItarI eka nAtA bananA zarU ho gyaa| aura agara billI se saMsAra A sakatA hai, to dhanyavAda se bhI A sakatA hai| isalie mahAvIra kahate haiM, hoza rkhnaa| koI bhI sUkSma aisA kRtya mata karanA jisake pIche sthUla jAla nirmita ho jaaye| aura hara cIja ke pIche sthUla nirmita ho sakatA hai| isalie saMyama kA patha atyanta hoza kA aura sAvadhAnI kA, sAvacetatA kA patha hai| 'jo kharIdane-becane aura saMgraha karane ke gRhasthocita dhandhoM ke phera meM nahIM pdd'taa...|' gRhasthI savAla nahIM hai, gRhasthI ke kucha vizeSa dhaMdhe haiM jinake AsapAsa gRhasthI nirmita hotI hai| gRhasthI kA matalaba vaha sthUla ghara nahIM hai, jahAM Apa rahate haiM; vaha patnI nahIM hai, jahAM Apa rahate haiM; vaha bacce nahIM hai, jahAM Apa rahate haiN| gRhasthI kA matalaba hai ki Apa kucha arthazAstra ke jagata meM jur3e haiM; kucha ikanAmiksa ke jagata meM jur3e haiN| mere eka mitra haiN| unako ghara banAne kA bar3A zauka hai| phira ve saMnyAsI ho gye| jaba ve saMnyasta nahIM the, taba bhI ve ghara banAte the| apane mitroM ke ghara bhI banavA dete the| chAtA lagAkara dhUpa meM khar3e rahate, aura bar3e khuza hote the, jaba koI nayI cIja banavA dete| unako eka hI zauka hai, ki acche ghr| unameM nayI DijAina, naye DhaMga, naye pryog| phira ve saMnyasta ho gye| koI dasa sAla bAda maiM unake gAMva ke karIba se gujaratA thA, jahAM ve saMnyasta hokara rahane lage the| ___ to jo mitra DrAiva kara rahe the, unase maiMne kahA ki dasa mIla kA cakkara to jarUra hogA, lekina maiM dekhanA cAhatA hUM ki ve kyA kara rahe haiN| jarUra ve chAtA liye khar3e hoNge| unhoMne kahA : Apa bhI pAgala ho gaye haiM ! aba ve saMnyasta ho gaye haiN| dasa sAla ho gaye unheM saMnyasta hue, aura aba kyoM chAtA lekara khar3e hoMge? maiMne kahA : ve jarUra khar3e hoMge, phira bhI calakara dekha leN| ___Azcarya kI bAta, ve khar3e the! Azrama banavA rahe the| chAtA lagAye dhUpa meM khar3e the, Azrama banavA rahe the| ve kahane lage ki yaha jarA Azrama bana jAye to zAnti ho| maiMne kahA : yaha zAnti kabhI honevAlI nhiiN| tuma isI saba upadrava se chUTakara saMnyAsI hue the| lekina upadrava bAhara nahIM, upadrava bhItara hai| para unhoMne kahA : vaha gRhasthI kI bAta thI, yaha to Azrama bana rahA hai| zaMkarAcArya taka adAlatoM meM khar3e hote haiM, kyoMki Azrama kA mukadamA cala rahA hai| pharka kyA hai? Apa apane ghara ke mukadame ke lie adAlatoM meM khar3e hote haiM; zaMkarAcArya apane Azrama ke mukadame ke lie khar3e hote haiN| lekina mukadamA cala rahA hai! mahAvIra kahate haiM : gahasthocita dhandhoM meM-lena-dena, kharIdanA-becanA-isa taraha kI jo vRttiyAM haiM unase jarA bhI bhikSu saMbadhita na ho| anyathA use patA bhI nahIM calegA, kaba choTe-se chidra se pUrA saMsAra bhItara calA aayaa| 'jo saba prakAra se niHsaMga rahatA hai, vahI bhikSu hai|' 456 .
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu kauna? niHsaMgatA bar3A maulika tattva hai; kaThina bhI bahuta hai| kyoMki hama sadA saMga cAhate haiN| saMga kI cAha hamameM bar3I gaharI hai-koI sAtha ho| akele hone meM bar3A burA lagatA hai| akelA koI bhI nahIM honA caahtaa| Apa jaba bhI akele chUTa jAte haiM, taba becainI anubhava karate haiM ki kyA kareM, kyA na kreN| kucha sUjhatA nhiiN| akele hone meM bar3I musIbata hai| eka bahuta bar3A saMgItajJa, liyopola goDavaskI, anidrA se pIr3ita thaa| aura anidrA se pIr3ita logoM kI takalIpha nIMda kA na AnA nahIM hai, rAta akelA chUTa jAnA hai| sArI duniyA so gayI, patnI ghuraTa le rahI hai| bacce maje se soye hue haiN| aura Apa jaga rahe haiN| bilakula akele raha gye| sArA saMsAra kho gyaa| dhIre-dhIre rAste kA Traiphika banda ho gyaa| zoragula zAnta ho gyaa| aba kahIM koI latA nhiiN| pazu-pakSI taka so gye| vRkSa taka cupa ho gye| aba Apa akele raha gye| jaise pRthvI samApta ho gayI tIsare mahAyuddha meN| saba lAzeM par3I haiN| aura Apa akele jaga rahe haiN| ___ liyopola goDavaskI ke saMsmaraNoM meM likhA gayA hai ki usakA lar3akA usake pAsa rahatA thaa| to rAta ko jaba use bahuta muzkila ho jAtI-aura lar3akA bahuta bhayaMkara sonevAlA thA; jora se ghurrATe bharatA, aura bar3I gaharI nIMda meM agara koI bhUkampa ho jAye, to bhI jage nahIM to liyopola rAta meM do-cAra bAra usake pAsa jAkara kahatA, use jora se hilAtA aura kahatA : kyoM beTA, Aja tamako bhI nIMda nahIM AyI kyA? ___ vaha so rahA hai; ghuTi le rahA hai| usako hilAtA ki kyoM beTe, Aja tumako bhI nIMda nahIM AyI kyA? pahale use jagA detaa| usake beTe ne likhA hai ki maiM cakita thA ki yaha mAmalA kyA hai? lekina kula mAmalA itanA thA, AdamI sAtha khojatA hai| agara dUsare ko bhI nIMda nahIM AyI to hama saMgI-sAthI ho gye| do to haiM kama se kama-sAtha haiN| hama jIvana meM jisa vRtti se sarvAdhika grasita haiM, vaha hai saMgI khojane kI, sAthI khojane kii| akelA honA bar3A kaThina mAlUma hotA hai--kyoM?...kaI kAraNoM se| ___eka : jaba koI saMgI-sAthI hotA hai, to hama dukha kA sArA dAyitva usa para de sakate haiN| jaba koI saMgI-sAthI nahIM hai, to sArA dukha apane hI hAthoM paidA kiyA ho jAtA hai| ise jhelanA bahuta kaThina hai| ___ jaba koI saMgI-sAthI hotA hai, to usameM hama apane ko bhUla sakate haiN| vaha naze kA kAma karatA hai| jaba koI saMgI-sAthI nahIM hotA, to bhUlane kI koI jagaha nahIM raha jaatii| ___ jaba koI saMgI-sAthI hotA hai, to hama apanI jhUThI tasvIreM khar3I kara sakate haiN| kyoMki hama abhinaya kara sakate haiM usake saamne| hama dhokhA de sakate haiM usko| aura usako dhokhA dekara apane ko dhokhA de sakate haiN| lekina, jaba koI saMgI-sAthI nahIM, koI darpaNa nahIM, to dhokhA kisako denA? AdamI kI nagnatA. usakI pazatA. usake bhItara jo bhI hai burA-bhalA-saba sAmane A jAtA hai| usase bacane kA koI upAya nahIM rhtaa| usase dukha hotA hai; naraka anubhava hotA hai| akelA AdamI apane ko naraka meM anubhava karatA hai| __ mahAvIra kahate haiM : asaMgatA bhikSu kA lakSaNa hai; saMgI kI talAza saMsArI kA lakSaNa hai| akele hone meM Ananda; aura jitanI dera akelA honA mila jAye, utanI prsnntaa| aura jitanI dera saMga-sAtha ho, anivArya ho to hI, anyathA usako vidA krnaa| utane hI dera ke lie, jitanA bilakula jarUrI ho, saMga-sAtha tthiik| adhika samaya asaMga biite| aura dhIre-dhIre bhItara asaMgatA aisI bar3ha jAye ki jaba koI maujUda bhI ho, to bhI saMnyAsI apane ko akelA hI anubhava kre| vaha dUsare ko apane bhItara na le| vaha bhIr3a meM bhI khar3A 457
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 rahe, to bhI bhIr3a usameM praveza na kara pAye, vaha bhIr3a ke bAhara banA rhe| itane asaMga hone kI jo sAdhanA hai, vahI vyakti ko AtmavAna bnaayegii| jitanA asaMga ho sakegA AdamI, utanA AtmavAna ho sakegA; aura jitanA bhIr3a meM kho jAtA hai, utanA AtmahIna ho jAtA hai| Apa saba bhIr3a meM khone ko utsuka rahate haiN| AtmahIna hone meM sArI jimmevArI haTa jAtI hai| dhyAna rahe, duniyA meM jo bar3e pApa hote haiM, ve nijI akele meM nahIM kiye jaate| unake liye bhIr3a caahiye| eka hiMduoM kI bhIr3a masjida ko jalA rahI hai, yA musalamAnoM kI bhIr3a maMdira ko jalA rahI hai| isa bhIr3a meM jitane musalamAna haiM, agara unako eka-eka se alaga-alaga pUchA jAye ki kyA tuma akele maMdira ko jalAne kI jimmevArI lete ho ? musalamAna inakAra kregaa| agara hiMdU se pUchA jAye ki kyA tuma akele isa masjida ko Aga lagAne kA vicAra karoge? vaha kahegA ki nhiiN| lekina bhIr3a meM AsAna ho jAtA hai| kyoMki bhIr3a meM maiM jimmevAra nahIM huuN| jaba bhIr3a hatyA kara rahI ho, to Apa bhI do hAtha lagA dete haiN| isa do hAtha lagAne meM ApakI nijI jimmevArI nahIM hai| aura dhyAna rahe, bhIr3a Apako nimnatama jagata meM le AtI hai| kyoMki jaisA pAnI kA svabhAva hai, eka levala para A jAnA...agara Apa pAnI ko DAla deM? to phaurana levala banA legaa| pAnI nikAla leM nadI se, nadI phira levala para ho jaayegii| ApakA citta bhI eka levaliMga karatA rahatA hai pUre vakta / jaba Apa hajAra AdamiyoM kI bhIr3a meM khar3e hote haiM, to hajAra AdamiyoM ke citta kI jo nimnatama sataha hai, vahIM ApakI sataha ho jAtI hai| tatkSaNa Apa choTe AdamI ho jAte haiN| ___ bhIr3a meM pApa bar3A AsAna hai krnaa| akele meM pApa karanA bahuta kaThina hai| kyoMki akele meM Apako koI dUsare para jimmA chor3ane kA maukA nahIM hotaa| to mahAvIra kahate haiM ki jaba taka koI vyakti bhIr3a se mukta na hone lage, taba taka AtmavAna nahIM hogaa| jaise-jaise vyakti akelA hone lagatA hai, vaise-vaise burAI girane lagatI hai| aura jisa dina vyakti bilakula akele hone meM samartha ho jAtA hai, to mahAvIra kahate haiM, vaha asaMga sthiti kaivalya kA janma bana jAtI hai| 'jo muni alolupa hai, jo rasoM meM agRddha hai, jo ajJAta kula kI bhikSA karatA hai, jo jIvana kI ciMtA nahIM karatA, jo Rddhi, satkAra, pUjA aura pratiSThA kA moha chor3a detA hai, jo sthitAtmA tathA nispRhI hai, vahI bhikSu hai|' 'jo jIvana kI ciMtA nahIM krtaa...|' jo jItA hai, lekina ciMtA nirmita nahIM krtaa| hama jIte kama haiM, ciMtA jyAdA karate haiN| agara aisA ho jAye, to kyA hogA? agara aisA na huA hotA, to kitanA acchA hotA / hama isa taraha kI ciMtAeM atIta ke prati bhI nirmita karate haiM, bhaviSya ke prati bhii| ciMtAeM itanA hameM pakaDa letI haiM ki jIne kI jagaha hI nahIM bacatI; spesa bhI nahIM bacatI, jisameM hama cala sakeM aura jI skeN| ___ Apa apane mana ko soceN| kala Apane kisI se kucha kahA, Apa socate haiM, na kahA hotaa| koI artha hai ? jo kahA, vaha khaa| usako na kahane kA aba koI upAya nhiiN| lekina soca rahe haiM agara na kahA hotaa| aura ciMtita ho rahe haiN| kala kyA kahanA hai, usake liye ciMtita ho rahe haiN| aura dhyAna rahe, jo bhI Apa taya karake jAyeMge, vaha Apa kala kahanevAle nahIM haiM, kyoMki jiMdagI roja badala jAtI hai| aura Apa jo bhI taya karate haiM. vaha saba bAsA aura parAnA ho jAtA hai| jiMdagI to nayI, pratipala parivartanazIla dhArA hai| vaha nayA pratisaMvedana cAhatI hai| vaha jo Apa taya karake jAte haiM, baMdhe hue uttara ho jAte haiN| baMdhe hue uttara dikkata de dete haiN| 458
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu kauna? maiMne sunA hai ki mullA nasaruddIna ke gAMva meM samrATa A rahA hai| aura gAMva kA vaha pratiSThita AdamI thaa| to gAMva ke logoM ne kahA ki tumhIM usakA svAgata krnaa| lekina nasaruddIna, jarA khayAla rakhanA; kucha aisI-vaisI bAta mata kara denaa| samrATa hai, nArAja na ho jaaye| to nasaruddIna ne kahA : phira behatara yahI hogA ki tuma mujhe batA hI do ki maiM kyA khuuN| jisameM ki galatI kA koI savAla hI na rhe| to darabAriyoM ne pUrA iMtajAma kara liyA; samrATa ko kahA ki Apa do hI savAla pUchanA isa AdamI se| aura vaha do hI javAba degaa| jyAdA jhaMjhaTa khar3I nahIM karanI hai| to Apa usase pUchanA ki tumhArI umra kyA hai? to vaha apanI umra batA degaa| usakI umra sattara sAla hai| aura phira Apa usase pUchanA ki tuma dharma meM kaba se ruci le rahe ho? kaba se tuma maulavI, mullA ho gaye ho? vaha bIsa sAla se dharma meM ruci le rahA hai| to vaha kahegA, bIsa sAla se| basa, aise aupacArika bAteM pakkI kara lenaa| nasaruddIna ko bhI samajhA diyA gyaa| lekina saba gaDabaDa ho gayI baat| kyoMki nasaruddIna ne bilakala taya kara liyA ki pahale kA uttara sattara sAla, dUsare kA uttara bIsa saal| samrATa galatI kara gyaa| usane dUsarA savAla pahale pUcha liyaa| usane pUchA ki nasaruddIna, tuma dharma meM kitane dina se ruci le rahe ho? kaba se mullA ho? nasaruddIna ne kahA : sattara sAla se! aura samrATa ne pUchA : aura tumhArA janma kaba huA? tumhArI umra kitanI hai? nasaruddIna ne kahA : bIsa sAla! samrATa ne kahA : nasaruddIna, tuma pAgala to nahIM ho? nasaruddIna ne kahA ki maiM to ThIka hI javAba de rahA hUM, pAgala vaha hai jo galata savAla pUcha rahA hai| . jiMdagI roja badala rahI hai| ApakI Aja kI ciMtA kala kAma nahIM aayegii| aura agara Apa bahuta majabUta hokara baiTha gaye, to Apa kala pAyeMge ki uttara hI saba galata hue jA rahe haiN| kyoMki savAla hI naye haiN| mahAvIra kahate haiM, bhikSu vaha hai, jo ciMtA nahIM krtaa| jo bIta gayA, use jAna letA hai ki bIta gyaa| jo nahIM AyA, jAnatA hai abhI nahIM aayaa| jo sAmane hai, usameM jItA hai| __ aura dhyAna rahe, jo sAmane hai, usameM jo jI letA hai usase bhUleM nahIM hotiiN| bhUleM hotI hI isIlie haiM ki hama 'yahAM' to maujUda nahIM hote, jahAM jInA hai| yA to pIche hote haiM, yA Age hote haiN| hama yahAM' behoza hote haiN| jo na pIche hai, na Age hai-jo nizcita hai, vaha 'yahAM' hai| apanI pUrI cetanA ke sAtha yahAM' maujUda hai, usase bhUleM nahIM hoNgii| ciMtAoM se bhUleM nahIM miTatI, ciMtAoM ke kAraNa bhUleM hotI haiN| isalie akasara yaha hotA hai ki vidyArthI parIkSAbhavana meM jAtA hai aura saba gar3abar3a ho jAtA hai| bAhara taka use saba mAlUma thA ki kyA kyA hai| parIkSAbhavana meM baiThate hI saba asta vyasta ho gyaa| parIkSA hAla se nikalate hI phira saba ThIka ho jAtA hai| yaha bar3e Azcarya kI bAta hai| parIkSA kA hAla bar3A camatkArI hai| aura bAhara Akara usako ThIka-ThIka uttara Ane lagate haiN| aura pahale bhI A rahe the| aura eka tIna ghaNTe ke lie saba gar3abar3a ho gayA, kyA kAraNa tIna ghaNTe vaha itanA ciMtita ho gayA,...itanA ciMtita ho gayA ki usa ciMtA ke kAraNa jo bhI sAmane hai, usase saMbaMdha nahIM jur3a paataa| tIna ghaNTe pahale itanI ciMtA nahIM thii| tIna ghaNTe ke bAda phira ciMtA nahIM raha jaayegii| ciMtA hamAre jIvana ko vikRta kara rahI hai| aura hama sIdhe saMbaMdhita nahIM ho paate| samasyAeM hala nahIM hotIM, ulajhatI calI jAtI haiN| mahAvIra kahate haiM, bhikSa tu vahI hai jo ciMtA nahIM karatA, jo jIvana kI ciMtA nahIM krtaa| jIvana jaisA AtA hai, usake sAtha jo bhI spAMTeniyasa, sahaja-sphUrta ghaTanA ghaTatI hai, ghaTane detA hai| na to pIche ke lie pazcAttApa karatA hai, aura na Age ke lie yojanA karatA hai| 459
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 jisane atIta bhI chor3a diyA, aura jisane bhaviSya bhI tyAga diyaa| jo zuddha vartamAna meM khar3A hai, vahI bhikSu hai| 'jo Rddhi, satkAra, aura pUjA-pratiSThA kA moha chor3a detA hai...|' moha pakar3atA hai, kyoMki jaise hI vyakti sAdhanA ke jagata meM praveza karatA hai, aneka ghaTanAeM ghaTanI zurU ho jAtI haiN| una ghaTanAoM meM agara thor3A-sA bhI Rddhi, camatkAra, siddhi kA Agraha banA rahe, to jIvana madArI kA jIvana ho jAtA hai| mokSa kI tarapha jAne ke bajAya AdamI madArI kI tarapha jAnA zurU ho jAtA hai| bahuta ghaTanAeM ghaTatI haiN| kyoMki jIvana meM bar3I parte chipI haiM; bar3e rahasyamaya loka chipe haiN| bar3I zaktiyAM haiM, jo Apake pAsa haiN| jaise hI Apa bhItara praveza kareMge, ve zaktiyAM sakriya honA zurU hoNgii| rAmakRSNa ke Azrama meM eka sIdhA-sAdA AdamI thA, kAlU usakA nAma thaa| vaha bar3A sarala thaa| vaha itanA sarala thA aura itanA grAhaka thA, jisakA hisAba nhiiN| usakA mastiSka sIdhA khulA thaa| vivekAnanda sAdhanA zurU kiye to eka dina vivekAnanda ko dhyAna lagA-pahalI dphaa| dhyAna lagate hI vivekAnanda ko aisA lagA ki majhameM itanI zakti hai ki maiM cAhaM to kisI kA bhI vicAra prabhAvita kara sakatA huuN| vaha kAlU becArA nirIha, sIdhA AdamI thaa| usako yAda AyA-vivekAnanda ko ki kAlU se cAho to kucha bhI karavAyA jA sakatA hai| aura kisI meM to ar3acana bhI hogI, kyoMki loga cAlAka haiM; bAdhA DAleMge-kAlU sIdhA hai| kAlU apanI pUjA kara rahe the| vaha apane kamare meM sabhI taraha ke devI-devatA rakhe the--saikar3oM; aura sabhI kI pUjA karate the| unako koI chaha-ATha ghaNTe sabhI ko phUla rakhane meM aura ghaNTI hilAne meM laga jaate| ve pUjA kara rahe the| ghaNTI kI AvAja A rahI thii| vivekAnanda ne kahA : kAlU, bAMdha eka poTalI saba devI-devatAoM kI aura pheMka gaMgA meN| kAlU ne bAMdhI poTalI; cale haiM gaMgA kI trph| vahAM se rAmakRSNa snAna karake A rahe the| to unhoMne kahA : ruka, kahAM jA rahA hai? usane kahA ki basa, aisA bhAva A gayA... / 'yaha terA bhAva nahIM hai| tU vApisa cl|' jAkara vivekAnanda kA daravAjA khaTakhaTAyA aura kahA ki basa, yaha tU kyA kara rahA hai? agara aisA hI tujhe karanA hai to tere dhyAna kI cAbI maiM apane hAtha meM le letA huuN| jaise hI vyakti ke jIvana meM bhItara kI UrjAeM jaganI zurU hotI haiM, bar3A bharosA AnA zurU hotA hai| aura usa bharose meM AdamI kara sakatA hai vaha saba jo...aba isa mulka meM kaI camatkArI bahuta-se taraha ke kAma karate dikhAI par3a rahe haiN| mahAvIra unameM se kisI ko bhI saMnyAsI nahIM kheNge| saca to yaha hai ki ve saMnyAsa kA durupayoga kara rahe haiN| koI tAbIja nikAla rahA hai| kisI ke hAtha se bhasma gira rahI hai| koI ghar3iyAM bAMTa rahA hai| miThAiyAM A rahI haiM; hAthoM meM pragaTa ho rahI haiN| ___ yaha saba ho sakatA hai| isa sabake hone meM jarA bhI ar3acana nahIM hai; bar3e mUlya para hotA hai lekin| saMnyAsa kho jAtA hai, madArIpana hAtha meM raha jAtA hai| ___ to mahAvIra kahate haiM, bhikSu vahI hai, jo Rddhi-siddhi se bace; jo satkAra, pUjA-pratiSThA kA moha chor3a de| kyoMki taba bar3A satkAra mila sakatA hai kSudra bAtoM se| ___ hamAre AsapAsa jo bhIr3a khar3I hai, vaha kSudra bAtoM kI to AkAMkSA karatI hai| aba yaha kyA bar3I AkAMkSA hai--kisI ke hAtha se rAkha girane lage; basa, Apa camatkRta ho gye| sAdhu ke pAsa Apa gye| usane hAtha banda kiyA-khulA hAtha thA, khAlI Apane dekhA thA-banda kiyA aura eka tAbIja Apako bheMTa kara diyaa| basa, mokSa Apako bhI mila gayA; sAdhu ko bhI mokSa mila gyaa| na to koI jJAna se prabhAvita hotA hai, na koI jIvana se prabhAvita hotA hai| loga kSudra camatkAroM se prabhAvita hote haiN| loga kSudra haiM; 460
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu kauna? unakI kSudra vAsanAeM haiN| una kSudra vAsanAoM se unakA tAlamela baiThatA hai| __ asala meM jaba Apa eka AdamI ke hAtha se tAbIja ko pragaTa hote dekhate haiM, to Apako lagatA hai, jo tAbIja pragaTa kara sakatA hai zUnya se, vaha merI zUnya meM bhaTakatI sArI vAsanAoM ko bhI cAhe to pUrA kara sakatA hai| lar3akA nahIM hai mujhe eka lar3akA paidA ho sakatA hai| jaba tAbIja nikala sakatA hai zUnya se, to lar3akA kyoM nahIM nikala sakatA ! aura abhI mujhe asaphalatA lagatI hai hAtha; saphalatA kyoM nahIM A sakatI hai, jaba zUnya se tAbIja nikala sakatA hai| ___ ApakI bhaTakatI huI vAsanAeM haiM, jo zUnya meM haiM; jinako koI pUrA karane kA upAya nahIM dikhtaa| jaba bhI Apa kisI AdamI ke pAsa zUnya se kucha pragaTa hote dekhate haiM, taba Apako bharosA par3atA hai| taba Apa caraNoM para gira jAte haiN| ___ koI bhI vyakti dharma ko namaskAra karane kI taiyArI meM nahIM dikhtaa| isalie mahAvIra ke bhikSuoM ko kabhI bhI AjJA nahIM rahI hai ki ve kisI taraha kA bhI camatkAra kreN| buddha ke bhikSuoM ko bhI AjJA nahIM rahI ki ve kisI taraha kA camatkAra kreN| ho sakatA hai, zAyada buddha aura mahAvIra ke bhikSuoM kA prabhAva isa deza para isIlie jyAdA nahIM par3a skaa| kyoMki madArI hone kI unheM AjJA nahIM hai, niSedha hai| aura niSedha kImatI hai| kAza, hindU saMnyAsiyoM ko bhI isI taraha kA niSedha sApha-sApha ho| aura hindU mana meM bhI yaha bAta sApha baiTha jAye ki camatkAra dikhAtA hI vaha AdamI hai, jo kisI taraha pUjA pAnA cAhatA hai; pratiSThA pAnA cAhatA hai; jo ApakI kSudra vAsanA kA zoSaNa kara rahA hai| to jinheM hama abhI mahAtmA kahate haiM, unheM hama mahAtmA na kaha paayeN| aura jinheM abhI hama pahacAna bhI nahIM pAte, aura jo mahAtmA hai, unakI pahacAna, unakI pratibhijJA honI zurU ho jaaye| 'jo sthitAtmA hai...' jo hara sthiti meM thira hai, aura jise hilAne kA koI upAya nahIM hai| 'jo nispRhI hai...|' jisakI koI spardhA nahIM; koI spRhA nahIM; koI mahatvAkAMkSA nhiiN| jo na kisI se jItanA cAhatA hai, na kisI se hAranA cAhatA hai| jo na kahIM pahuMcanA cAhatA hai, na jisakA koI lakSya hai isa saMsAra kI bhASA meN| jo kisI kA pratiyogI nahIM hai--vahI bhikSu hai| vastutaH pratiyogitA ahaMkAra kA jvara hai| aura jaba taka ahaMkAra hai, taba taka pratiyogitA rhegii| jinako hama sAdhu-mahAtmA kahate haiM, ve bhI bar3e pratiyogI haiN| eka-dUsare se pratiyogitA calatI rahatI hai| kisakI pratiSThA bar3hatI hai, kisakI ghaTatI hai; kauna jyAdA sammAna ko prApta hotA hai, kauna kama sammAna ko prApta hotA hai-usakI sabakI ceSTA calatI rahatI hai| __mahAvIra kahate haiM, bhikSu vahI hai, jisakI koI pratispardhA nahIM hai| jo na-kucha hone ko rAjI hai| aura jo na-kucha hI mara jAye, to use jarA-sI bhI cintA paidA na hogii| aura jo saba-kucha bhI ho jAye, to bhI usameM koI garva nirmita na hogaa| jo siMhAsana para ho to aise hI hogA, jaise sUlI para ho| sUlI aura siMhAsana para jo samabhAva se ho sake, aisA nispRhI, pratispardhArahita, samabhAvI vyakti saMnyasta hai| vahI bhikSu hai| pAMca minaTa kIrtana kareM, phira jAyeM...! 461