Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ kasAyapAhuDasutta arthAt jayadhavala siddhAnta zrI. hirAlAla siddhAnta zAstrI, byAvara AcArya zrI guNadharasvAmI ke dvArA racita 'kasAyapAhuDa sutta' lagabhaga eka hajAra varSa se 'jayadhavala siddhAnta' ina nAma se prasiddha hai| vastutaH vIrasenAcArya ne 'kasAyapAhuDasutta' aura usa para racita yati vRSabhAcArya ke carNi sUtroM ko AdhAra banAkara jo jayadhavalA TIkA racI, vahI usake kAraNa yaha grantha 'jayadhavalasiddhAnta' ke nAma se prakhyAta ho gayA / gyArahavIM zatAbdI ke vidvAn puSpadanta ne apane apabhraMza bhASA meM racita mahApurANa ke prArambha meM apanI laghutA kA paricaya dete hue likhA hai 'Na u jANami Agamu sadda dhAmu, siddhantu dhavalu jayadhavalu NAmu / arthAt 'maiM dhavalasiddhAnta aura jayadhavalasiddhAnta jaise Agama granthoM ko nahIM jAnatA / ' isa ullekha se spaSTa hai ki 'SaTkhaNDAgama' para dhavalA TIkA race jAne ke bAda vaha 'dhavalasiddhAnta' nAma se aura 'kaSAyapAhuDa' para jayadhavalA TIkA race jAne ke bAda vaha 'jayadhavalasiddhAnta' nAma se prasiddhi ko prApta hue cale Arahe haiM / bha. mahAvIra ke jina upadezoM ko unake pradhAna ziSyoM ne--jinheM sAdhuoM ke vizAla gaNoM aura saMgha ko dhAraNa karane, unako zikSA-dIkSA dene evaM sAra-saMbhAla karane ke kAraNa gaNadhara kahA jAtA thAsaMkalana karake akSara-nibaddha kiyA; ve upadeza ' dvAdazAGgazruta' ke nAma se saMsAra meM vizruta hue| yaha dvAdazAGgazruta kaI zatAbdiyoM taka AcArya paramparA ke dvArA maukhika rUpa se sarvasAdhAraNa meM pracalita rahA / kintu kAlakrama se jaba logoM kI grahaNa aura dhAraNA zakti kA hAsa hone lagA, taba zruta-rakSA kI bhAvanA se prerita hokara kucha viziSTa jJAnI AcAryoM ne usa vistRta zruta ke vibhinna aMgoM kA upasaMhAra karake use gAthA sUtroM meM nibaddhakara sarvasAdhAraNa meM unakA pracAra jArI rkhaa| isa prakAra ke upasaMhRta evaM gAthAsUtranibaddha jaina vAGmaya ke bhItara anusandhAna karane para jJAta hotA hai ki kaSAyapAhuDa hI sarvaprathama nibaddha huA hai| bha. mahAvIra kI dvAdazAGgI vANI meM bArahavAM aMga ati vistIrNa hai / isa aMga ke pAMca bhedoM meM eka pUrvagata bheda hai| usake bhI utpAdapUrva Adi caudaha bheda haiN| unameM jJAna-pravAha nAmakA pAMcavAM pUrva hai / isake bhI vastu nAmaka bAraha avAntara adhikAra hai| unameM bhI dasavIM vastu ke aMtargata 'pAhuDa' nAma 113
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 A. zAMtisAgarajI janmazatAbdi smRtigraMtha ke vIsa arthAdhikAra haiN| unameM se tIsare pAhuDa kA nAma 'pejjadosa pAhuDa' hai| ise gautama gaNadharane solaha hajAra madhyama padoM meM racAyA, jinake akSaroM kA parimANa do koDAkoDI, ikasaTha lAkha, sattAvanahajAra do sau bAnave karoDa, bAsaTha lAkha ATha hajAra thaa| itane mahAn vistRta pejjadosa pAhuDa kA sAra guNadharAcArya ne kevala 233 gAthAoM meM nibaddha kiyA, isase hI prastuta graMtha kI mahattA ko AMkA jA sakatA hai| AcArya guNadhara ke isa 'kasAya pAhuDa' kI racanA ati saMkSipta evaM bIja padarUpa thI aura usakA arthabodha sahaja gamya nahIM thaa| ataH usake Upara sarvaprathama A. yativRSabha ne chaha hajAra zloka pramANa cUrNi sUtra race / cUrNikAra ne anekoM anuyogoM kA vyAkhyAna na karake 'evaM NedavvaM', yA 'maNidavvaM' kahakara vyAkhyAtAcAryoM ke lie saMketa kiyA ki isI prakAra ve zeSa anuyogoM kA parijJAna apane ziSyoM ko karAveM / yativRSabha ke aise saMketika sthaloM ke spaSTIkaraNArtha uccAraNAcArya ne bAraha hajAra zloka pramANa uccAraNa vRtti kA nirmANa kiyaa| phira bhI aneka sthaloM kA artha spaSTa nahIM hotA thA, ataH zAmakuNDAcArya ne aDatAlIsa hajAra zloka pramANa paddhati nAma kI TIkA aura tumbulUcArya ne caurAsI hajAra zloka pramANa cUDAmaNi nAma kI TIkA rcii| A. vorasena-jinasena ne uparyukta TIkAoM ko hRdayaMgama karake sATha hajAra zloka pramANa jayadhavalA TIkA racI hai| jo Aja upalabdha, tAmrapatrotkIrNa evaM hiMdI anuvAda ke sAtha prakAzita hai| paddhati aura cintAmaNi ye donoM TIkAeM Aja anupalabdha haiM / guNadharAcArya kI sUtra gAthAoM kI gahanatA ko dekhakara vIrasenAcArya ne 'edA o aNaMtatthaganmiyAo' kahakara unheM ananta artha se garbhita kahA hai| kasAya pAhuDa ke 15 adhikAra haiN| inake viSaya meM guNadhara yativRSabha aura vIrasena ke mata se thoDA matabheda hai jo isa prakAra hai| saMkhyA guNadhara-sammata yativRSabha-sammata vIrasena-sammata 1 pajjadosa vibhakti 2 sthiti vibhakti pejjadosa vibhakti prakRti vibhakti pejjadosa vibhakti sthiti anubhAga vibhakti (prakRti-pradeza vibhakti kSINAkSINa aura sthityantika) bandha saMkrama sthiti vibhakti anubhAga vibhakti 3 anubhAga vibhakti 4 bandha (pradeza vibhakti kSINAkSINa aura sthityantika) 5 saMkrama udaya pradeza vibhakti, kSINAkSINa aura sthityantika
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ kasAyapAhuDasutta arthAt jayadhavalasiddhAnta saMkhyA guNadhara-sammata yativRSabha-sammata vIrasena-sammata 6 vadeka 7 upayoga 8 catuHsthAna 9 vyaJjana 10 darzana mohopazAmanA 11 darzana mohakSapaNA 12 saMyamAsaMyamalabdhi 13 cAritralabdhi 14 cAritra mohopazAmanA 15 cAritra mohakSapaNA / udIraNA upayoga catuHsthAna vyaJjana darzana mohopazAmanA darzana mohakSapaNA deza virati | cAritra mohopazAmanA cAritra mohakSapaNA addhAparimANa nirdeza bandhaka vedaka upayoga catuHsthAna vyaJjana samyaktva deza virati saMyamalabdhi cAritra mohopazAmanA cAritra mohakSapaNA yadi pAThaka gaharAI se dekheMge, to yaha adhikAra-bheda eka to addhAparimANanirdeza ko lekara hai| vIrasenAcArya kA kahanA hai ki yataH yaha adhikAra sabhI adhikAroM se saMbaddha hai, ataH use alaga adhikAra mAnane kI AvazyakatA nahIM hai| dUsarA matabheda prakRti vibhakti Adi ko svataMtra adhikAra na mAnane kI apekSA se hai| tIsarA matabheda vedaka vedaka adhikAra jo svataMtra yA udaya udIraNA ke rUpa meM vibhakta kara mAnane kA hai| yadyapi usa bhedoM ke kAraNa krama saMkhyA meM kucha UMcAnIcApana dRSTigocara hotA hai, tathApi vastutaH tattvavivaraNa kI apekSA koI bheda nahIM hai / aba yahAM para uparyukta adhikAroM kA viSaya-paricaya karAne ke pUrva jaina darzana ke mUlabhUta jIva aura karma tattva ko jAna lenA Avazyaka hai| yaha to sabhI Astika matavAle mAnate haiM kI yaha jIva anAdi kAla se saMsAra meM bhaTaka rahA hai aura janma-maraNa ke cakkara lagAte hue nAnA prakAra ke zArIrika aura mAnasika kaSToM ko bhoga rahA hai| parantu prazna yaha hai ki jIva ke isa saMsAra paribhramaNa kA kAraNa kyA hai ? sabhI Astika vAdiyoM ne isa prazna ke uttara dene kA prayAsa kiyA hai| koI saMsAra paribhraNama kA kAraNa adRSTa ko mAnatA hai, to koI apUrva daiva, vAsanA, yogyatA Adi ko badalAtA hai| koI isakA kAraNa purAtana karmoM ko kahatA hai, to koI yaha saba Izvara-kRta mAnakara ukta prazna kA samAdhAna karatA hai| para tattva-cintakoM ne kAphI UhApoha ke bAda yaha sthira kiyA ki jaba Izvara jagat kA kartA hI siddha nahIM hotA, taba use saMsAra-paribhramaNa kA kAraNa bhI nahIM mAnA jA sakatA, aura na use sukhaduHkha kA dAtA hI mAna sakate haiN| taba punaH yaha prazna utpanna hotA hai, ki yaha adRSTa, daiva, karma Adi kyA vastu haiM ? saMkSepa meM yahAM para unakA kucha vicAra kiyA jAtA hai|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ A. zAMtisAgarajI janmazatAbdi smRtigraMtha naiyAyika-vaizeSika loga adRSTa ko AtmA kA guNa mAnate haiN| unakA kahanA hai ki hamAre kisI bhI bhale yA bure kArya kA saMskAra hamArI AtmA para paDatA hai aura usase AtmA meM adRSTa nAma kA guNa utpanna hotA hai| yaha taba taka AtmA meM banA rahatA hai jaba taka ki hamAre bhale yA bure kArya kA phala hameM nahIM mila jAtA hai / 116 sAMkhya logoM kA kahanA hai ki hamAre bhale bure kAryoM kA saMskAra jaDa prakRti para paDatA hai aura isa prakRtigata saMskArase hameM sukha - duHkha milA karate haiM / bauddhoM kA kahanA hai ki hamAre bhale-bure kAryoMse citta meM vAsanArUpa eka saMskAra paDatA hai, jo ki AgAmI kAla meM sukha-duHkha kA kAraNa hotA hai / isa prakAra vibhinna dArzanikoM kA isa viSaya meM prAyaH eka mata hai ki hamAre bhale-bure kAryoM se AtmA meM eka saMskAra paDatA hai aura yahI hamAre sukha-duHkha, jIvana-maraNa aura saMsAraparibhramaNa kA kAraNa hai / parantu jaina darzana kahatA hai ki jahAM isa jIvake bhale-bure vicAroM se AtmA meM saMskAra paDatA hai, vahAM usake sAtha hI eka vizeSa jAti ke sUkSma pudgala - paramANuoM kA AtmAke sAtha sambandha bhI hotA / AcArya kundakunda ne pravacanasAra kI 95 vIM gAthA meM kahA hai ki jaba rAgadveSa se yukta AtmA zubha yA azubha kArya meM pariNata hotA hai, taba karmarUpI raja jJAnAvaraNAdi bhAvoM se pariNata hokara AtmA meM karatI hai aura AtmA ke sAtha bandhakara kAlAntara meM sukha yA duHkharUpa phala ko detI hai / ukta kathana se yaha spaSTa hai ki saMsAra ke paribhramaNa aura sukhaduHkha dene kA kAraNa karmabandha hai aura karma-bandha kA kAraNa rAgadveSa hai / rAga-dveSa kA dUsarA nAma preyodveSa yA kaSAya hai isIlie isa grantha ke donoM nAmoM kA ullekha mUla granthakAra guNadharAcArya ne aura cUrNikAra yati vRSabhAcArya ne kiyA hai / karma kA svarUpa aura karma-bandha ke kAraNa 6 'karma' zabdakI nirukti ke anusAra jIva ke dvArA kI jAnevAlI bhalI yA burI kriyA ko karma kahate haiM / IsakA khulAsA yaha hai ki saMsArI jIvakI prati samaya jo mana vacana kAyakI parispanda ( halana calana ) rUpa kriyA hotI hai use yoga kahate haiM / isa yoga - parispanda se sUkSmakarma-paramANu jo sAre loka meM saghanarUpa se bhare hue haiM / AtmA kI ora AkRSTa hote hai aura AtmA ke rAga-dveSarUpa kaSAya bhAvoM kA nimitta pAkara AtmA ke sAtha saMbaddha ho jAtA hai / karma paramANuoM kA AtmA ke bhItara AnA Asrava kahalAtA hai aura unakA AtmA ke pradezoM ke sAtha bandha jAnA bandha kahalAtA hai / karmoM ke Asrava ke samaya yadi kaSAya tIvra hogI to Asrava bandhanevAle karmoM kI sthiti bhI lambI hogI aura rasa-paripAka bhI tIvra hogA / yadyapi isameM kucha apavAda haiM, tathApi yaha eka sAdhAraNa niyama hai / bandha ke bheda- - isa prakAra yoga aura kaSAya ke nimitta se AtmA ke sAtha karma paramANuoM kA jobandha hotA hai, vaha cAra prakAra kA hai -- prakRtibandha, sthitibandha, anubhAgabandha aura pradezabandha |
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ kasAyapAhuDasutta arthAt jayadhavalasiddhAnta 117 prakRti nAma svabhAva kA hai| AnevAle karma paramANuoM ke bhItara jo AtmA ke jJAna-darzanAdika guNoM ke ghAtane yA AvaraNa karane kA svabhAva paDatA hai, use prakRtibandha kahate haiN| sthiti nAma kAla kI maryAdA kA hai| karma paramANuoM ke Ane ke sAtha hI unakI sthiti bhI nizcita ho jAtI hai ki ye karma amuka samaya taka AtmA ke sAtha bandhe rheNge| isI kA nAma sthitibandha hai| karmoM ke phala dene kI zakti ko anubhAga kahate haiN| karma paramANuoM meM Ane ke sAtha hI tIvra yA manda phala ko dene kI zakti bhI paDa jAtI hai, ise hI anubhAga bandha kahate haiN| AnevAle karma-paramANuoM kA Atma pradezoM ke sAtha bandhanA pradezabandha hai| ina cAroM prakAra ke bandhoMmeM se prakRti bandha aura pradezabandha kA kAraNa yoga hai aura sthitibandha tathA anubhAgabandha kA kAraNa kaSAya hai| mUlakarma ATha haiM--jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra aura antarAya / yadyapi sAtaveM guNasthAna taka sabhI karmoM kA sadA bandha hotA hai, para Ayu karma kA sivAya vibhAga ke anya samaya meM bandha nahIM hotA hai| ina AThoM karmoM meM jo mohanIya karma hai, vaha rAga, dveSa aura moha kA janaka hone se sarva karmoM kA nAyaka mAnA gayA hai, isalie sabase pahale usake dUra karane kA hI maharSiyoM ne upadeza diyA hai / mohanIya karma ke do bheda haiM-eka darzanamoha aura dUsarA cAritramoha / darzana moha karma jIva ko apane svarUpa kA yathArtha darzana nahIM hone detA, pratyuta anAtma svarUpa bAhya padArthoM meM mohita rakhatA hai / mohakA dUsarA bheda jo cAritra moha hai, usake udaya se jIva sAMsArika vastuoM meM se kisI ko apane anukUla jAnakara usameM rAga karatA hai aura kisI ko burA jAnakara usase dveSa karatA hai| loka meM prasiddha krodha, mAna, mAyA, lobha ye cAroM kaSAya isI karma ke udaya se hote haiN| ina cAroM kaSAyoM ko rAga aura dveSa meM vibhAjita kiyA gayA hai| yadyapi carNikAra ne nAnA nayoM kI apekSA kaSAyoM kA vibhAjana rAga-dveSa meM vistAra se kiyA hai, para moTe taura para krodha aura mAna kaSAya ko dveSarUpa mAnA hai kyoM ki inake karane se dUsaroM ko duHkha hotA hai / tathA mAyA aura lobha ko rAgarUpa mAnA hai, kyoM ki inheM karake manuSya apane bhItara sukha, AnaMda yA harSa kA anubhava karatA hai| prastuta kaSAyapAhuDa grantha meM pUrvokta 15 adhikAroM ke dvArA mohanIya karma ke ina hI rAga, dveSa, moha, bandha, udaya, udIraNA, saMkramaNa, upazamana aura kSapaNa Adi kA vistRta vivecana kiyA gayA hai / yahAMpara unakA saMkSepa se varNana kiyA jAtA hai| 1.preyo-dveSa-vibhakti-kisa kisa naya kI apekSA kisa kisa kaSAya meM preya (rAga) yA dveSa kA vyavahAra hotA hai ? athavA kauna naya kisa dravya meM dveSa ko prApta hotA hai aura kauna naya kisa dravya meM priya (rAga) bhAva ko prApta hotA hai ? ina AzaMkAoM kA samAdhAna kiyA gayA hai ki naigama aura saMgraha naya kI apekSA krodha dveSarUpa hai, mAna dveSarUpa hai| kintu mAyA preyarUpa hai aura lobha preyarUpa hai / vyavahAra naya kI apekSA krodha, mAna, mAyA, ye tIna kaSAya dveSarUpa haiM aura lobha kaSAya rAgarUpa hai| RjusUtra naya kI apekSA krodha dveSarUpa hai, mAna no-dveSa no-rAgarUpa hai, mAyA no-dveSa no-rAgarUpa hai aura lobha rAgarUpa hai| zabda nayoM kI apekSA cAroM kaSAya dveSarUpa hai, tathA krodha, mAna, mAyA kaSAya no-rAgarUpa hai aura lobha
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 A. zAMtisAgarajI janmazatAbdi smRtigraMtha syAt rAgarUpa hai| yaha jIva paristhitivaza kabhI sabhI dravyoM meM dveSarUpa vyavahAra karatA hai aura kabhI sabhI dravyoM meM rAgarUpa bhI AcaraNa karatA hai| ina rAga dveSarUpa cAroM kaSAyoM kA bAraha anuyoga dvAroM se vivecana kiyA gayA hai--eka jIva kI apekSA svAmitva, kAla, antara, nAnA jIvoM kI apekSA bhaMga, vicaya, satprarUpaNA, dravyapramANAnugama, kSetrAnugama, sparzanAnugama, kAlAnugama, antarAnugama, bhAgAbhAgAnugama aura alpabahutvAnugama / ina sabhI anuyogoM dvArA rAga-dveSa kA vistRta vivaraNa jayadhavalA TIkA meM kiyA gayA hai| yahAM kAla kI apekSA diGmAtra sUcana kiyA jAtA hai kI sAmAnya kI apekSA rAga dveSa donoM kA jaghanya kAla antarmuhUrta hai / para vizeSa kI apekSA donoM kA jaghanya kAla eka samaya hai aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hai / 2. prakRti-vibhakti-prastuta grantha meM kevala eka mohanIya karma kA hI varNana kiyA gayA hai| ataH guNasthAnoM kI apekSA jo moha karma aTThAIsa, sattAIsa, chabbIsa, cauvIsa, teIsa, bAIsa, ikkIsa, taraha, bAraha, gyAraha, pAMca, cAra, tIna, do aura eka prakRti rUpa pandraha sattvasthAna haiN| unakA varNana isa prakRti vibhakti meM eka jIva kI apekSA svAmitva, kAla aura antara, nAnA jIvoM kI apekSA bhaMga vicaya, parimANa, kSetra, sparzana, kAla, antara, alpa bahutva bhujAkAra, padanikSepa aura vRddhi ina teraha anuyoga dvAroM se kiyA gayA hai| jaise aTThAIsa prakRti sattvasthAna kA svAmI sAdi mithyA dRSTi jIva hai| chabbIsa prakRtika sthAna kA svAmI anAdi mithyA dRSTi aura samyagmithyAtva tathA samyak prakRti kI udvelanA karane vAlA sAdi mithyA dRSTi jIva hai| cauvIsa prakRtika sattvasthAna kA svAmI anantAnubandhI kaSAya catuSka kA visaMyojaka jIva hotA hai| ikkIsa prakRtika sattva sthAna kA svAmI kSAyika samyagdRSTi bhI sabhI sattvasthAnoM kA vistRta varNana isa vibhakti meM kiyA gayA hai| 3. sthiti-vibhakti isa adhikAra meM moha karma kI sabhI prakRtiyoM kI jaghanya aura utkRSTa sthiti kA varNana aneka anuyoga dvAroM se kiyA gayA hai| jaise mohanIya karma kI sattara koDA koDI sAgara pramANa utkRSTa sthiti ke bandha kA jaghanya kAla eka samaya hai aura lagAtAra utkRSTa sthiti bAMdhane kA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai / anutkRSTa bandha kA jaghanya kAla antarmuhUrta hai aura utkRSTa kAla asaMkhyAta pudgala parivartana pramANa ananta kAla hai| jaghanya sthiti ke bandha kA jaghanya kAla aura utkRSTa kAla eka samaya mAtra hai| ajaghanya bandha kA kAla anAdi-ananta (abhavyoM kI apekSA ) tathA (bhavyoM kI apekSA) anAdi sAnta kAla hai| parimANa kI apekSA eka samaya meM moha karma kI utkRSTa sthiti ke vibhakti vAle jIva asaMkhyAta haiN| anutkRSTa sthiti ke vibhaktika jIva ananta haiN| jaghanya sthiti ke vibhaktika jIva saMkhyAta haiM aura ajaghanya sthiti ke vibhaktika jIva ananta haiN| isa prakAra svAmitva, kSetra, sparzana Adi 24 anuyoga dvAroM ke dvArA moha karma kI sthiti vibhakti kA varNana isa adhikAra meM kiyA gayA hai| 4. anubhAga-vibhakti--AtmA ke sAtha baMdhanevAle karmoM ke phala dene kI zakti ko anubhAga kahate haiN| bandha ke samaya kaSAya jaisI tIvra yA manda jAti kI ho, tadanusAra hI usake phala dene kI
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ kasAyapAhuDasutta arthAta jayadhavalasiddhAnta 119 zakti bhI tIvra yA mandarUpa meM paDatI hai| yataH mohakarma pAparUpa hI hai| ataH usakA anubhAga nIma, kaMjI, viSa aura halAhala ke tulya jaghanya yA manda sthAna se lekara tIvra utkRSTa sthAna taka uttarottara adhika kaTuka vipAkavAlA hotA hai / mohakarma ke isa anubhAga kA varNana 'saMjJA' sarvAnubhAga vibhakti, nosarvAnubhAgavibhakti Adi 27 anuyoga dvAroM se kiyA gayA hai| jaise saMjJAnuyogadvAra kI apekSA mohakarma kA utkRSTa anubhAga sarvaghAtI hotA hai| anutkRSTa anubhAga sarva ghAtI bhI hotA hai aura dezaghAtI bhI hotA hai| jaghanya anubhAga dezaghAtI hotA hai aura ajaghanya anubhAga dezaghAtI bhI hotA hai aura sarvaghAtI bhI hotA hai| svAmitvAnuyoga dvAra kI apekSA mohakarma ke utkRSTa anubhAga kA svAmI saMjJI, paMcendriya, paryApta, sAkAra evaM jAgRta upayogI, utkRSTa saMkleza pariNAmavAlA aisA kisI bhI gati kA mithyAdRSTi jIva utkRSTa anubhAga ko bAMdhakara jaba taka usakA ghAta nahIM karatA hai, taba taka vaha usakA svAmI hai / mohakarma ke jaghanya anubhAga kA svAmI dazama guNasthAna ke antima samaya meM vidyamAna kSapaka manuSya hai| parimANAnuyoga dvAra kI apekSA mohakarma ke utkRSTa anubhAga vibhaktivAle jIva asaMkhyAta haiN| anutkRSTa vibhaktivAle ananta haiM / jaghanya vibhaktivAle saMkhyAta haiM aura ajaghanya vibhaktivAle ananta jIva haiN| isa prakAra zeSa anuyogadvAroM kI apekSA mohakarma kI anubhAga vibhakti kA vistRta varNana isa adhikAra meM kiyA gayA hai / 5. pradeza vibhakti-pratisamaya AtmA ke bhItara AnevAle karma paramANuoM kA tatkAla sarva karmoM meM vibhAjana hotA jAtA hai| usameM se jitane karma pradeza mohakarma ke hisse meM Ate haiM unakA bhI vibhAga usake uttarabheda prameyoM meM hotA hai| mohakarma ke isa prakAra ke pradeza satva kA varNana isa adhikAra meM 22 anuyoga dvAroM se gayA kiyA hai| jaise svAmitva kI apekSA pUchA gayA ki mohakarma kA utkRSTa pradeza satva kisake hotA hai ? uttara-jo jIva bAdara pRthvIkAyikoM meM sAdhika do sahasra sAgaropama se nyUna karmasthiti pramANa kAla taka avasthita rhaa| vahAMpara usake paryApta bhava adhika aura aparyApta bhava alpa hue / paryAptakAla dIrgha rahA aura aparyApta kAla alpa rhaa| bAra-bAra utkRSTa yogasthAnoM ko prApta huA aura bAra-bAra atisaMkleza pariNAmoM ko prApta huA isa prakAra paribhramaNa karatA huA vaha bAdarakAyika jIvoM meM utpanna huaa| unameM paribhramaNa karate hue usake paryAptabhava adhika aura aparyAptaka bhava alpa hue paryApta kAla dIrgha aura aparyApta kAla hrasva rhaa| vahAM para bhI bAra-bAra utkRSTa yogasthAnoM ko aura ati saMkleza ko prApta huaa| isa prakAra se saMsAra meM paribhramaNa karake vaha sAtavIM pRthvI ke nArakoM meM tetIsa sAgaropama sthiti kA dhAraka nArakI huA vahAM se nikalakara vaha paMcendriya tiryaMcoM meM utpanna huA aura vahAM antarmuhUrta mAtra hI rahakara maraNa karake punaH tetIsa sAgaropama AyuvAle nArakoM meM utpanna huaa| vahAM usake tetIsa sAgaropama bItane ke bAda antima antarmuhUrta ke samaya meM vartamAna honepara mohakarma kA utkRSTa pradezasatva hotA hai| mohakarma kI jadhanya pradeza vibhakti uparyukta vidhAna se nikalakara manuSya hokara kSapaka zreNIpara caDhe hue carama samayavartI sUkSma sAmparAya saMyata ke hotI hai / vIrasenAcArya ne pradeza vibhakti ke antargata kSINAkSINa aura sthityantika ye do adhikAra kahe haiN| jinakA varNana isa prakAra hai
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 A. zAMtisAgarajI janmazatAbdi smRtigraMtha kSINAkSINAdhikAra--kisa sthiti meM avasthita karma-pradeza utkarSaNa, apakarSaNa, saMkramaNa aura udaya ke yogya yA ayogya hote haiM, isakA vivecana isa adhikAra meM kiyA gayA hai| karmokI sthiti aura anubhAga ke baDhaneko utkarSaNa, ghaTane ko apakarSaNa aura anya prakRti rUpase parivartita hone ko saMkramaNa kahate haiM / sattAmeM avasthita karma kA samaya pAkara phala dene ko udaya kahate haiN| jo karma pradeza utkarSaNa, apakarSaNa, saMkramaNa aura udaya ke yogya hote haiM, unheM kSINa sthiti kahate haiM aura jo ina ke yogya nahIM hote haiM unheM akSINa sthitika kahate haiM / ina donoM kA prastuta adhikAra meM anyatra durlabha bahuta sUkSma varNana hai / sthityantika-aneka prakAra kI sthiti prApta honevAle karma paramANuoM ko sthitika yA sthityantika kahate haiN| ye sthiti-prApta karma pradeza utkRSTa sthiti, niSeka sthiti, yathAniSeka sthiti aura udaya sthiti ke bhedase cAra prakAra ke hote haiN| jo karma baMdhana ke samaya se lekara usa karma kI jitanI sthiti hai, utane samaya taka sattA meM raha kara apanI sthiti ke antima samaya meM udaya ko prApta hotA hai, use utkRSTa sthiti prApta karma kahate haiN| jo karma pradeza bandha ke samaya jisa sthiti meM nikSipta kiyA gayA hai, tadanantara usakA utkarSaNa yA apakarSaNa hone para bhI usI sthiti ko prApta hokara jo udaya kAla meM dikhAI detA hai, use niSeka sthiti prApta karma kahate haiN| bandha ke samaya jo karma jisa sthiti meM nikSipta huA hai, vaha yadi utkarSaNa aura apakarSaNa na hokara usI sthiti ke rahate hue udaya meM AtA hai, to use yathAniSeka sthiti prApta karma kahate haiN| jo karma jisa kisI sthiti prApta hokara udaya meM AtA hai, use udaya sthiti prApta karma kahate haiN| prakRta adhikAra meM ina cAroM hI prakAroM ke karmoM kA bahuta sUkSma varNana kiyA gayA hai| 6. bandhaka aura saMkrama adhikAra-jIva ke mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya aura yoga ke nimitta se pudgala paramANuoM kA karma rUpa se pariNata hokara jIva ke pradezoM ke sAtha eka kSetrAvagAhI hokara bandhane ko bandha kahate haiN| bandha ke cAra bheda haiM, prakRti bandha, sthiti bandha, anubhAga bandha aura pradeza bandha / yataH prakRti vibhakti Adi pUrvokta cAroM vibhaktiyAM ina cAroM prakAra ke bandhAzrita hI haiN| ataH isa bandha para mUlagAthAkAra aura cUrNi sUtrakAra ne kevala unake jAnane mAtra kI sUcanA kI hai aura jayadhavalAkAra ne yaha kaha kara vizeSa varNana nahIM kiyA hai ki bhUtabalI svAmI ne mahAbandha meM vividha anuyoga dvAroM se bandha kA vistRta vivecana kiyA hai, ataH jijJAsuoM ko vahAM se jAnanA cAhie / saMkrama adhikAra-bandhe hue karmoM kA yathA saMbhava apane avAntara bhedoM meM saMkrAnta yA parivartita hone ko saMkrama kahate haiN| bandha ke samAna saMkrama ke bhI cAra bheda haiM 1. prakRti saMkrama, 2. sthiti saMkrama, 3. anubhAga saMkrama, 4. pradeza saMkrama / eka karma prakRti ke dUsarI prakRti rUpa hone ko prakRti saMkrama kahate haiN| jaise sAtAvedanIya kA asAtAvadanIya rUpa se pariNata ho jAnA / vivakSita karma kI jitanI sthiti par3I thI pariNAmoM ke vaza se usake hInAdhika hone ko, yA anya prakRti kI sthiti rUpa se pariNata ho jAne ko sthiti saMkrama kahate haiN| sAtA vedanIya Adi jina prakRtiyoM meM jisa jAti ke sukhAdi
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ kasAyapAhuDasutta arthAt jayadhavalasiddhAnta 121 dene kI zakti thI useka hInAdhika hone, yA anya prakRti ke anubhAga rUpa se pariNata hone ko anubhAgasaMkrama kahate hai| vivakSita samaya meM Aye hue karma-paramANuoM meM se vibhAjana ke anusAra jisa karma-prakRti ko jitane pradeza mile the, unake anya prakRti-gata-pradezoM ke rUpa se saMkrAta hone ko pradeza saMkramaNa kahate hai isa adhikAra meM mohakarma kI prakRtiyoM ke ukta cAroM prakAra ke saMkrama kA aneka anuyoga dvAroM se bahuta vistRta evaM apUrva vivecana kiyA gayA hai / 7. vedaka adhikAra-isa adhikAra meM mohakarma ke vedana arthAta phalAnubhavana kA varNana kiyA gayA hai| karma apanA phala udaya se bhI dete hai aura udIraNA se bhI dete haiN| sthiti bandha ke anusAra niyata samaya para karma ke phala dene ko udaya kahate haiN| tathA upAya vizeSa se asamaya meM hI nizcita samaya ke pUrva phala dene ko udIraNA kahate haiN| jaise zAkhA meM lage hue Ama kA samaya para paka kara giranA udaya hai / tathA svayaM pakane ke pUrva hI use toDakara pAla Adi meM rakhakara samaya se pUrva hI pakA lenA udIraNA hai / ye donoM hI prakRti, sthiti, anubhAga aura pradeza ke bheda se cAra cAra prakAra ke haiN| ina saba kA isa adhikAra meM aneka anuyogadvAroM se bahuta vistRta varNana kiyA gayA hai / 8. upayoga-adhikAra--jIva ke krodha, mAna, mAyAdi rUpa pariNAmoM ke hone ko upayoga kahate haiM / isa adhikAra meM cAroM kaSAyoM ke upayoga kA varNana kiyA gayA hai aura batalAyA gayA hai, ki eka jIva ke eka kaSAya kA udaya kitane kAla taka rahatA hai, kisa gati ke jIva ke kaunasI kaSAya bAra-bAra udaya meM AtI hai, eka bhava meM eka kaSAya kA udaya kitane bAra hotA hai aura eka kaSAya kA udaya kitane bhavoM taka rahatA hai ? jitane jIva vartamAna samaya meM jisa kaSAya se upayukta hai, kyA ve utane hI pahale usI kaSAya se upayukta the, aura kyA Age bhI upayukta raheMge ? ityAdi rUpa se kaSAya-viSayaka aneka jJAtavya bAtoM kA bahuta hI vaijJAnika vivecana isa adhikAra meM kiyA gayA hai / 9. catuHsthAna adhikAra - karmoM meM phala dene kI zakti kI apekSA latA, dArU, asthi aura zailarUpa cAra vibhAga kiye gaye haiM, jinheM kramazaH eka sthAna, dvisthAna, tristhAna aura catuHsthAna kahate hai| isa adhikAra meM krodhAdi cAroM kaSAyoM ke cAroM hI sthAnoM kA varNana kiyA gayA hai, isa lie isa adhikAra kA nAma catuHsthAna hai| isa adhikAra meM batalAyA gayA hai ki krodha cAra prakAra kA hotA hai-pASANarekhA samAna, pRthvI rekhA samAna, vAlu rekhA samAna aura jala rekhA samAna / jaise jala meM khIMcI huI rekhA turanta miTa jAtI hai aura vAlu, pRthvI evaM pASANa meM khIMcI gaI rekhAeM uttarottara adhika adhika samaya meM miTatI hai, isI prakAra krodha kaSAya ke bhI cAra jAtI ke sthAna hote hai, jo hInAdhika kAla ke dvArA upazama ko prApta hote hai / krodha ke samAna mAna, mAyA aura lobha ke bhI cAra cAra jAti ke sthAna hote haiN| ina saba kA varNana isa adhikAra meM kiyA gayA hai| isa ke atirikta cAroM kaSAyoM ke solaha sthAnoM meM se kaunasA sthAna kisa sthAna se adhika hotA hai aura kauna kisa se hIna hotA hai ? kauna sthAna sarvAghAtI hai aura kauna sthAna dezaghAtI hai ? kyA sabhI jAtiyoM meM sabhI sthAna hote haiM, yA kahIM kucha antara hai ? kisa 16
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 A. zAMtisAgarajI janmazatAbdi smRtigraMtha sthAna kA anubhavana karate hue kisa sthAna kA bandha hotA hai aura kisa kisa sthAna kA bandha nahIM karate hue kisa sthAna kA bandha nahIM hotA ? ityAdi aneka saiddhAntika gahana bAtoM kA nirUpaNa isa adhikAra meM kiyA gayA hai| 10. vyaJjana-adhikAra-vyaJjana nAma paryAya-vAcI zabda kA hai| isa adhikAra meM krodha, mAna, mAyA, aura lobha ina cAroM hI kaSAyoM ke paryAyavAcaka nAmoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai / jaise-krodha, kopa, roSa, akSamA, kalaha, vivAda Adi / mAna ke mAna, mada, darpa, stambha, paribhava Adi / mAyA ke mAyA, nikRti, vaMcanA, sAtiyoga, anRjutA Adi / lobha ke lobha, rAga, nidAna, preyas , mUrchA Adi / kaSAyoM ina vividha nAmoM ke dvArA kaSAya viSayaka aneka jJAtavya bAtoM kI navIna jAnakArI dI gaI hai| 11. darzana mohopazamanA-adhikAra-jisa karma ke udaya se jIva ko apane svarUpa kA darzana, sAkSAtkAra, yathArthapratIti yA zraddhAna nahIM hone pAtA use darzana mohakarma kahate haiN| kAlalabdhi pAkara jaba koI saMjJI paMcendriya bhavya jIva tInakaraNa-pariNAmoM ke dvArA darzana mohakarma ke paramANuoM kA eka antarmuhUrta ke liye antararUpa abhAva karake-~-upazAnta dazA ko prApta karatA hai, taba use darzana moha kI upazamanA kahate haiN| darzana moha kI upazamanA karanevAle jIva se kaunasA yoga, kaunasA upayoga, kaunasI kaSAya, kaunasI lezyA aura kaunasA veda hotA hai, ina saba bAtoM kA vivecana karate hue una adhaHkaraNAdi pariNAmoM kA vistAra se varNana kiyA gayA hai, jinake ki dvArA yaha jIva alabdha-pUrva samyaktva-ratna ko prApta karatA hai| darzana moha kI upazamanA cAroM hI gatiyoM ke jIva kara sakate haiM, kintu unheM saMjJI, paMcendriya, paryApta, sAkAropayogI, jAgRta, pravardhanavizuddha pariNAmI aura zubha lezyAvAlA honA caahie| adhikAra ke anta meM isa upazama samyaktvI ke kucha viziSTa kAryoM aura avasthAoM kA varNana kiyA gayA hai| 12. darzana mohakSapaNA-adhikAra-Upara jisa darzana moha kI upazama avasthA kA varNana kiyA gayA hai, vaha antarmuhUrta ke pazcAt hI samApta ho jAtI hai aura phira vaha jIva pahale jaisA hI Atmadarzana se vaMcita ho jAtA hai| Atma-sAkSAtkAra sadA banA rahe, isake lie Avazyaka hai ki usa darzana moha karma kA sadA ke lie kSaya kara diyA jAve / isake lie jina khAsa bAtoM kI AvazyakatA hotI hai, una saba kA vivecana isa adhikAra meM kiyA gayA hai| darzana moha kI kSapaNA kA prArambha karmabhUmija manuSya hI kara sakatA hai| hAM, usakI pUrNatA cAroM gatiyoM meM kI jA sakatI hai / darzana moha kI kSapaNA kA prArambha karane vAle manuSya ke kama se kama tejolezyA avazya honA caahie| darzana moha kI kSapaNA kA kAla antarmuhUrta hai / isa kSapaNa kriyA ke pUrNa hone ke pUrva hI yadi usa manuSya kI mRtyu ho jAya, to vaha apanI pUrva baddha Ayu ke anusAra yathA saMbhava cAroM hI gatiyoM meM utpanna hokara zeSa kSapaNa kriyA ko pUrI karatA hai| manuSya jisa bhava meM darzana moha kI kSapaNA kA prArambha karatA hai, usake atirikta adhika se adhika tIna bhavadhAraNa karake saMsAra se mukta ho jAtA hai| isa darzana moha kI kSapaNA ke samaya
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ kasAyapAhuDasutta arthAt jayadhavalasiddhAnta 123 adhaHkaraNAdi pariNAmoM ko karate hue antaraMga meM kauna kaunasI sUkSma kriyAeM hotI haiM, inakA atigahana aura vistRta vivecana isa adhikAra meM kiyA gayA hai / eka 13. saMyamAsayamalabdhi adhikAra -- jaba AtmA ko apane svarUpa kA sAkSAtkAra ho jAtA hai aura vaha mithyAtvarUpa kardama (kIcaDa) se nikalakara bAhira AtA hai, to vaha do bAtoM kA prayAsa karatA hai - to yaha ki merA punaH mithyAtva kardama meM patana na ho, aura dUsarA yaha ki lage hue kIcaDa ko dhone kA prayatna karatA hai| isake lie eka ora jahAM vaha apane apane samyaktva ko dRDhatara karatA hai, vahI dUsarI ora sAMsArika viSayavAsanAoM se jitanA bhI saMbhava hotA hai apane ko bacAte hue lage kalilakardama ko uttarottara dhone kA prayatna karatA hai / isIko saMyamAsaMyamalabdhi kahate haiM / zAstrIya paribhASA ke anusAra apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya ke udaya ke abhAva se dezasaMyama ko prApta karanevAle jIva ke jo vizuddha pariNAma hote haiM, use saMyamAsaMyama yA dezasaMyama labdhi kahate haiM / isake nimitta se jIva zrAvaka ke vratoM ko dhAraNa karane meM samartha hotA hai / isa adhikAra meM saMyamAsaMyama labdhi ke lie Avazyaka sarva kAryavizeSoM kA vistAra se varNana kiyA gayA hai / saMyamalabdhi- adhikAra - yadyapi guNadharAcArya ne saMyamAsaMyama aura saMyama ina donoM labdhiyoM ko eka hI gAthA meM nirdiSTa kiyA hai aura cUrNikAra yativRSabhAcArya ne saMyama ke bhItara hI cAritra moha kI upazamanA aura kSapaNa kA vidhAna kiyA hai, tathApi jayadhavalAkAra ne saMyamalabdhi kA svataMtra adhikArarUpa se varNana kiyA hai / pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya ke abhAva honepara AtmA meM saMyamalabdhi prakaTa hotI hai, jisase AtmA kI pravRtti hiMsAdi asaMyama se dUra hokara saMyama dhAraNa karane kI ora hotI hai / saMyama ke dhAraNa kara lenepara bhI kaSAyoM ke udayAnusAra pariNAmoM kA kaisA utAra-caDhAva hotA hai, isa saba bAta kA prakRta adhikAra meM vistRta vivecana karate hue saMyamalabdhi sthAnoM ke bheda batalAkara anta meM unake alpabahutva kA varNana kiyA gayA hai / 14. cAritra mohopazAmanA adhikAra - cAritra mohakameM ke upazama kA vidhAna karate hue batalAyA gayA hai ki upazama kitane prakAra kA hotA hai, kisa kisa karma kA upazama hotA hai, vilakSita cAritra moha - prakRti kI sthiti se kitane bhAga kA upazama aura kitane bhAga kI udIraNA karatA hai / vivakSita cAritra karatA hai, upazama karane para saMkramaNa aura udIraNA kaba karatA hai ? upazama ke ATha karaNoM meM se kaba kisa karaNa kI vyucchitti hotI hai, ityAdi praznoM kA udbhAvana karake vistAra ke sAtha una saba kA samAdhAna kiyA gayA hai / anta meM batalAyA gayA hai kI upazAmaka jIva vItarAga dazA ko prApta karane ke bAda bhI kisa kAraNa se nIce ke guNasthAnoM meM se niyama se nIce ke guNasthAnoM meM giratA hai aura usa samaya usase kauna kauna se kArya - vizeSa kisa krama se prArambha hote haiM / karatA hai, kitane bhAga kA saMkramaNa karatA hai| mohanIya prakRti kA upazama kitane kAla meM 15. cAritramohakSapaNA adhikAra - cAritra mohakarma kI prakRtiyoM kA kSaya kisa krama se hotA hai, kisa prakRti ke kSaya honepara kahAM kitanA sthitibandha aura sthitisattva rahatA hai, ityAdi aneka Antarika
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 A. zAMtisAgarajI janmazatAbdi smRtigraMtha karmavizeSoM kA isa adhikAra meM bahuta gahana, sUkSma evaM advitIya vistRta varNana kiyA gayA hai / anta meM batalAyA gayA hai ki jaba taka yaha jIva kaSAyoM kA kSaya ho jAnepara aura vItarAga dazA ke pAlane para bhI chadmastha paryAya se nahIM nikalatA hai, taba taka jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya aura antarAyakarma kA niyama se vedana karatA hai / tatpazcAt dvitIya zukladhyAna se ina tInoM ghAtiyA karmoM kA bhI antarmuhUrta meM hI samUla nAza karake sarvajJa, sarvadarzI aura anantavIryazAlI hokara dharmopadeza karate hue ve AryakSetra meM AyuSya ke pUrNa hone vihAra karate haiM / mUla kasAyapAhuDasutta yahI para samApta ho jAtA hai / kintu isa ke pazcAt bhI ke cAra aghAtiyA karma zeSa rahate haiM, unakI kSapaNavidhi batalAne ke lie cUrNikAra ne adhikAra kahA / pazcima skandha-adhikAra -- sarvajJa aura sarvadarzI sayogI jina apanI Ayu ke antarmuhUrta zeSa raha jAne para pahale Avarjita karaNa karate haiM aura tRtIya zukla dhyAna kA Azraya lekara kevali samuddhAta karate haiM / isa samaya daNDa, kapATa, pratara aura lokapUraNa samuddhAta ke dvArA nAma, gotra aura vedanIya karmoM kI uttarottara asaMkhyAta guNI nirjarA karake unakI sthiti ko antarmuhUrta pramANa kara dete haiM / puna: cauthe zukladhyAna kA Azraya lekara yoga nirodha ke lie Avazyaka sabhI kriyAoM ko karate hue ayogI jinakI dazA kA anubhava kara zarIra se mukta ho jAte haiM aura sadA ke lie ajara-amara bana jAte haiM / vItarAga kevalI pazcima skandha upasaMhAra - isa prakAra isa siddhAnta grantha meM yaha batalAyA gayA hai ki yaha jIva anAdi kAla se kaSAyoM se bharA huA calA A rahA hai aura nirantara unhIMke udaya se prerita hokara, Atma svarUpa se anabhijJa raha kara aura para padArthoM meM iSTa-aniSTa kI kalpanA karake rAga-dveSa kiyA karatA hai / jaba yaha saMsArI prANI rAga-dveSa ko dUra karane kA prayatna nahIM karegA, taba taka usa kA saMsAra se uddhAra nahIM ho sakatA / rAga-dveSa ke utpAdaka kaSAya hai / kaSAya kI jAtiyAM cAra haiM-- anantAnubandhI, apratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa, aura saMjvalana krodha, mAna, mAyA aura lobha / inameM anantAnubandhI kaSAya samyaktva kI ghAtaka hai, apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya deza saMyama kI ghAtaka hai, pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya, sakala saMyama kI ghAtaka hai aura saMjvalana kaSAya yathAkhyAta saMyama kI ghAtaka hai / yataH anantAnubandhI kaSAya kA ghAtanA darzana moha ke abhAva kiye binA saMbhava nahIM hai, ataH sarva prathama jIva ko mithyAtvarUpa anAdikAlIna darzana moha ke abhAva ke lie prayatna karanA paDatA hai / yaha prayatna tabhI saMbhava hai, jaba ki kaSAyoM kA udaya manda ho; kyoM ki kaSAyoM ke tIvra udaya meM jIva kI manovRtti atyanta kSubdha rahatI hai / yahI kAraNa hai ki pradhAna rUpa se samyaktva kA ghAtaka darzana moha ke hone para bhI anantAnubandhI kaSAya ko bhI samyaktva kA ghAtaka kahA gayA hai| samyaktva ke tIna bheda haiM-- aupazamika samyaktva, kSAyopazamika samyaktva aura kSAyika samyaktva / prathama donoM samyaktva utpanna hokara chUTa jAte haiM, ataH samyaktva ke sthApitva ke lie usakI ghAtaka darzanamoha
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAsAyapAhuDasuta arthAt jayadhavalasiddhAnta 125 trika aura anantAnubandhI catuSka ina sAta prakRtiyoM kA ghAta karake kSAyika samyaktva kA pAnA Avazyaka hotA hai / ise pAlane ke bAda jIva adhika se adhika tIsare yA cauthe bhava meM avazya hI mukta ho jAtA hai| kSAyika samyagdRSTi manuSya hI cAritramoha kI kSapaNA kA adhikArI hai, ataH vaha sakala saMyama dhAraNa kara aura sAtizaya apramatta saMyata hokara kSapaka zreNIpara caDhate hue kramazaH antarmuhUrta meM hI apUrva karaNa guNasthAna meM prathama zukla dhyAna ke Azraya se prati samaya asaMkhyAta guNI karma nirjarA karatA huA anivRtti karaNa guNasthAna meM cAritramoha kI sUkSma lobha ke atirikta sarva prakRtiyoM kA kSaya kara dasaveM guNasthAna ke anta meM sUkSma lobha kA bhI kSaya kara kSINamohI bana jAtA hai aura eka hI antarmuhUrta meM zeSa aghAtitrika kA bhI kSaya kara vItarAga sarvajJa bana jAtA hai| punaH terahaveM guNasthAna ke anta meM kevali-samuddhAta kara sarva karmoM kI sthiti samAna kara ke yoga-nirodha kara ayogI bana kara aura sarva karmoM se vimukta hokara zuddha AtmasvarUpI bana nitya niraMjana siddha ho jAtA hai|