Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ / sattAIsavAM pravacana sAdhu kA sevana H Atmasevana For Private & P al Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ EPERIE - sUtra sammadaMsaNaNANaM, eso lahadi tti Navari vvdesN| savvaNayapakkharahido, bhaNido jo so smysaaro||66||. daMsaNANacarittANi, sevidavvANi sAhuNA nniccN|' tANi puNa jANa tiNNi vi, appANaM jANa nnicchydo||67 / / NicchayaNayeNa bhaNido, tihi tehiM samAhido hu jo appaa| Na kuNadi kiMci vi annaM, Na muyadi so mokkhamaggo tti||68|| appA appammi rao, sammAiTThI havei phuDu jiivo| jANai taM saNNANaM, caradiha cArittamaggu tti||69|| AyA hu mahaM nANe, AyA meM daMsaNe carite y| AyA paccakkhANe, AyA me saMjame joge||7|| HAR
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ - mAcchAdita gaurIzaMkara ke zikhara karIba Ane lge| ahaMkAra ko surakSita kara lete hai| isa taraha UMcAI pAsa AtI thI mahAvIra kramazaH UMcAiyoM aura UMcAiyoM para ur3a rahe | to hama usase dUra haTa jAte haiN| kyoMki UMcAI ke pAsa hameM apanI haiN| samajhanA kramazaH kaThina hotA jaayegaa| kyoMki | nIcAI mAlUma par3ane lagatI hai! jina UMcAiyoM kI hameM Adata nahIM hai, una UMcAiyoM ko samajhanA UMcAiyoM se dUra mata httnaa| unheM bulAnA! unakI khoja to dUra, una UMcAiyoM para zvAsa lenA bhI kaThina ho jAtA hai| aura | karanA! tumheM jitane bar3e zikhara mila jAyeM, utanA hI zubha hai| jina UMcAiyoM kA hameM koI anubhava nahIM, unake saMbaMdha meM zabda kyoMki jitane tumheM zikhara mileM, utane hI ahaMkAra ke visarjana bhalA hameM sunAyI par3a jAyeM, artha kA visphoTa nahIM hotA hai| kI saMbhAvanA bar3hegI, utanA hI tuma chor3a pAoge yaha 'maiM' kA gujara jAte haiM zabda hamAre pAsa se| agara bahuta bAra sune hue haiM to khyaal| isIlie to tIrthaMkaroM, prabuddha puruSoM ko hamane bahuta aisI bhrAMti bhI hotI hai ki samajha meM A gye| | svAgata se kabhI svIkAra nahIM kiyaa| unakI maujUdagI hameM hIna ise smaraNa rakhanA ki mahAvIra jo kaha rahe haiM, vaha agara samajha karatI mAlUma par3ane lgii| unake sAmane hama khar3e hue to choTe meM na Aye to svAbhAvika hai; samajha meM A jAye to saMdeha karanA, | mAlUma hone lge| unake pAsa hama Aye, to hama jaise jamIna para kyoMki vahI asvAbhAvika hai| | cIMTiyAM reMgatI hoM, aise reMgate hue mAlama hone lge| to do hI anubhava se hI samajha meM aayegaa| usake pahale jyAdA se jyAdA upAya the--yA to hama bhI unake sAtha ur3anA sIkheM aura yA hama itanA hI ho sakatA hai ki anubhava ke lie eka pyAsa prajvalita unheM inakAra hI kara deM ki yaha saba kalpanA-jAla hai ki ye dUra ho jAye, ki anubhava kI AkAMkSA paidA ho, ki kAza, aisI kI bAteM saba kAvya-zAstra haiM; ki ye bAteM kahIM haiM nahIM; ye saba UMcAiyoM para hama bhI ur3a sakate! jina dUra kI bAtoM ko mahAvIra | bAteM haiN| yA hama yaha kahakara haTa jAyeM ki ye bAteM hamArI samajha meM pAsa lA rahe haiM, kAza hamAre bhI jIvana kI saMpadA unhIM nahIM par3atIM, to jo samajha meM hI nahIM par3atI haiM una bAtoM ko svarNa-ratnoM se bana sakatI! mAnakara hama caleM kaise? vahAM bhI bhUla ho jaayegii| pyAsa uTha Aye, basa itanA kAphI hai|...to samajha meM na Aye, dhyAna rakhanAH jo tumhAre samajha meM nahIM par3atA vaha isalie to dhairya rkhnaa| ghabar3AnA mata! aura aisA mata soca lenA ki samajha meM nahIM par3atA ki usakA koI anubhava nahIM huA hai| hamArI samajha meM AegA hI nhiiN| aura aisA to bhUlakara bhI mata | anubhava ke binA samajha kaise hogI? anubhava ke binA koI soca lenA ki yaha bAta samajhane yogya hI nahIM hai| kyoMki hamArA | aMDarasTaiMDiMga, koI prajJA kA prAdurbhAva nahIM hotaa| to tuma yaha mata mana isa taraha ke bahuta upAya karatA hai| ahaMkArI mana ho to vaha kahanA ki jaba samajha meM hI nahIM AtA to hama caleM kaise? kaha detA hai, ina bAtoM meM kucha sAra nhiiN| isa taraha hama apane kyoMki caloge, to hI samajha meM aayegaa| yaha to tumane agara 579
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ HI LALIS GREH Crimalini aisA mAna liyA to apane jIvana meM eka aise patthara ko rakha liyA ke haTate hI sArI samajha haTa jaayegii| to samajha unakI zabdoM kA ki usako pAra karanA phira asaMbhava ho jaayegaa| hI jor3a hai| koI prema ko jAnatA nahIM; prema karatA hai taba jAnatA hai| aura na aura eka jJAnI kI samajha hai; tuma usase saba zabda chIna lo to hI koI paramAtmA ko jAnatA hai, jaba taka utaratA nahIM usa gaharAI bhI usakI samajha na chIna skoge| kyoMki usakI samajha anubhava meN| aura na hI koI AtmA ko jAnatA hai, jaba taka DUbatA nahIM kI hai, zabdoM kI nhiiN| agara zabdoM kA usane upayoga bhI kiyA apane AtyaMtika keMdra pr| hai to apanI samajha ko tuma taka pahuMcAne ke lie kiyA hai| zabdoM to samajha nahIM hai, isako patthara kI taraha upayoga mata kara ke upayoga se usane samajha ko pAyA nahIM hai| vaha bauddhika nahIM lenaa| samajha AyegI hI anubhava se| isalie samajha se bhI | hai-astitvagata hai, ekjIsaTeMziyala hai| usane jAnA hai. jIyA jyAdA jarUrI hai saahs| ise maiM phira se doharAUMH adhyAtma ke hai| to tuma usake sAre zabda chIna lo, taba bhI tuma usakI samajha mArga para samajha se bhI jyAdA jarUrI hai saahs| kyoMki sAhasa ho na chIna paaoge| usakI samajha zabdoM se bahuta gaharI hai| usane to AdamI anubhava meM utaratA hai; anubhava meM utare to samajha AtI mauna meM samajha pAyI hai| usane to khuda hI zabda chor3a diye the, taba hai| isalie jinako tuma samajhadAra kahate ho vaha vaMcita hI raha | samajha AyI hai| jAte haiN| kyoMki samajhadAra yaha kahegA, yaha apanI samajha meM nahIM to ise khayAla rkhnaa| aura eka khatarA hai ki kucha loga aise aatii| jo samajha meM nahIM AtI, calUM kaise? patA nahIM koI bhI haiM jo ina vacanoM ko samajha leMge, samajhate mAlUma par3eMge; bhaTakAva na ho jaaye| patA nahIM jo hAtha meM hai, kahIM vaha bhI na kho | kyoMki ye vacana koI bahuta durUha nahIM haiN| inakI durUhatA agara jAye! ye bar3I dUra kI bAteM, AkAza kI bAteM, kahIM merI pRthvI kahIM hai to anubhava meM hai, vacanoM meM nahIM hai| vacana to bar3e ko ujAr3a na deM! eka choTA ghara banAyA hai-vAsanA kA, tRSNA sIdhe-sApha haiN| mahAvIra ne eka bhI jaTila vicAra kA upayoga kA-eka choTA saMsAra racAyA hai| ye kahIM paramAtmA aura AtmA | nahIM kiyA-koI jJAnI puruSa kabhI nahIM kiyA hai| jaTila ke khayAla, yaha divya pyAsa, kahIM merI sArI ghara-gRhasthI ko vicAroM kA upayoga to ve loga karate haiM jinake pAsa kucha bhI nahIM DAMvADola na kara de| hai; aura kevala bar3e-bar3e zabdoM kI chAyA meM apane aMdhakAra ko to samajhadAra AdamI kahatA hai, jaba samajha meM AyegI taba chipA lenA cAhate haiN| kreNge| sAhasI kahatA hai, samajha meM nahIM AtI to kareMge aura dArzanika bar3e-bar3e zabdoM kA upayoga karate haiM; bar3e-bar3e laMbe dekheMge aura smjheNge| | vacanoM kA upayoga karate haiN| tuma unake vacanoM ke bIhar3a meM hI kho sAhasa! vastutaH dussAhasa cAhie! isalie to mahAvIra ko jaaoge| tumheM yaha pakkA ho hI na pAyegA ki ve kyA kahanA hamane mahAvIra nAma diyaa| unhoMne bar3A dussAhasa kiyaa| vaha cAhate the| unake pAsa kahane ko kucha thA bhI nhiiN| lekina jo samajha ke lie na ruke| vaha anubhava meM utara gye|...juaarii kI nahIM thA unake pAsa kahane ko, usako unhoMne isa DhaMga se phailAyA himmata! saba dAMva para lagA diyaa| phira samajha bhI aayii| ki zabda-jAla aisA bar3A ho gayA ki tuma samajha hI na paaye| na kyoMki samajha anubhava kI chAyA kI taraha AtI hai| samajhane ke kAraNa kaI bAra tumheM lagatA hai, bar3I gaharI bAta hai| to duniyA meM do taraha kI samajha hai| eka to samajhadAroM kI, mahAvIra jaise puruSa sulajhAne ko haiM, ulajhAne ko nhiiN| unake jinako tuma samajhadAra kahate ho-unakI samajha anubhava se nahIM vacana sIdhe-sApha haiM; do TUka haiM; gaNita kI taraha spaSTa haiN| do AtI; unakI samajha sirpha bauddhika hai, sirpha buddhi kI hai| vaha aura do cAra-basa aise hI unake vacana haiN| zabdoM ko samajha lete haiM; zabdoM kA saMyojana samajha lete haiM; zabdoM | to khatarA yaha bhI hai ki tumheM vacana sunakara aisA lage ki are, kA vyAkaraNa samajha lete haiM; zabdoM kA artha bhI biThA lete samajha gye| vahAM mata ruka jaanaa| vaha samajha kucha kAma na haiM lekina basa saba khela zabdoM kA hotA hai! aayegii| agara tuma mahAvIra ke vacanoM ko sunakara samajha gaye to zabdoM ko haTA lo to unake pIche koI samajha bacegI nahIM; zabda phira mahAvIra ne bAraha varSa mauna aura dhyAna sAdhA, to bahuta kama 15801 Jail Education International
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ buddhi ke AdamI rahe hoNge| tuma sunakara samajha gye| mahAvIra ko isalie maiM kisI mAnyatA ko kaise pakaDUM? maiM kaise kahUM ki kyA bAraha varSa lage, kaThora tapazcaryA ke, gahana saMgharSa ke, rattI-rattI ThIka hai? mujhe kucha bhI patA nahIM hai| apane ko chAMTA aura kATA aura jalAyA, nikhArA, jaba to aisA jo ajJAna meM khar3A ho jAtA hai zAMta citta se, jabardastI aMtarajyoti pUrI zuddha ho gayI taba unheM yaha samajha paidA huii| jJAna ko nahIM pakar3a letA, chipAtA nahIM jJAna ke AvaraNa meM apane tumhArA dhueM se bharA huA mana, IMdhana gIlA, lapaTa kahIM dikhAyI | ko, jJAna ke vastroM meM apane ko DhAMkatA nahIM, jo apane ajJAna nahIM par3atI, basa dhuAM hI dhuAM phailatA mAlUma hotA hai-isameM ye ko svIkAra kara letA hai-vahI vyakti jJAna kI tarapha pahalA zabda tumheM yAda ho sakate haiN| bahuta se paMDitoM ko yAda haiN| ina kadama uThAtA hai| yaha bar3A virodhAbhAsI lgegaa| jJAna kI tarapha zabdoM ko tuma tote kI taraha kaMThastha kara le sakate ho| usa pahalA kadama apane ajJAna ke sAtha ImAnadArI se khar3e ho jAnA yAdadAzta ko tuma prajJA mata samajha lenaa| hai| hama meM se bahuta kama loga hI ImAnadArI se khar3e hote haiM ajJAna to do bAteM smaraNa rakhanA : samajha meM na AyeM to inakAra mata ke saath| ajJAna ko svIkAra karane meM ahaMkAra ko coTa lagatI karanA; aura samajha meM A jAyeM to bhI vahIM mata ruka jaanaa| ina hai| ahaMkAra cAhatA hai dAvA karanA ki maiM jAnatA huuN| to hama donoM ke bIca meM mArga hai| itanA samajha meM A jAye ki kucha pAne zAstra se, paraMparA se, anyoM se, zikSakoM se, guruoM se, kahIM na yogya hai| itanA jyAdA bhI samajha meM na A jAye ki pA liyaa| kahIM se ikaTThA kara lete haiM jnyaan|| itanA samajha meM A jAye ki kucha pAne yogya hai| pyAsa jaga jAye tumhArA jJAna sabhI kucha naya-pakSa hai| vaha tumane ikaTThA kiyA hai, aura yAtrA zurU ho jaaye| to kisI dina anubhava bhI ghttegaa| tuma jAnA nahIM hai| pakSapAta se bhare ho tum| hara cIja ke saMbaMdha meM bhI ur3oge una AkAza kI UMcAiyoM meN| tumheM bhI paMkha lageMge! tumane kucha taya kara liyA hai| tuma taya karake baiThe ho| tuma taya 'jo saba naya-pakSoM se rahita hai, vahI samayasAra hai| usI ko karake baiThe ho, isalie tumhArI AMkha khAlI nahIM hai: pakSa se samyaka darzana aura samyakajJAna kI saMjJA dI hai|' AMkha dabI hai| pakSa kI kaMkar3I tumhArI AMkha meM par3I hai| to sammadaMsaNaNANaM, aiso lahadi tti Navari vvdesN| kaMkar3I jaba AMkha meM par3I ho to phira kucha nahIM dikhAI pdd'taa| savvaNayapakkharahido, bhaNido jo so smysaaro|| mahAvIra kahate haiM, AMkha khAlI cAhie, nirmala cAhie! AMkha 'savvaNayapakkharahido'-jisakA mana sabhI pakSoM se rahita hai, aisI cAhie ki sirpha dekhatI ho aura AMkha meM kacha na par3A ho| jo saba naya-pakSoM se zUnya hai, vahI samayasAra hai| samayasAra kA kyoMki agara AMkha meM kucha bhI par3A ho to jo tuma dekhoge vaha artha hotA hai : vahI AtmA kI sAra sthiti hai| vahI astitva kA vikRta ho jaayegaa| nicor3a hai| vahIM tuma ho, vahIM tumhArI AtmA hai jahAM na koI soco...agara tama jaina ho, par3ho gItA-tamheM samajha meM A naya hai, na koI pakSa hai| ise smjheN| jaayegaa| tuma gItA par3ha hI na pAoge, tumheM rasa hI na aayegaa| sAdhAraNataH to hama naya-pakSoM se bhare haiN| koI hiMdU hai, koI ghar3I-ghar3I tumhArA jaina dharma bIca meM khar3A ho jaayegaa| tumheM aisA musalamAna hai, koI IsAI hai| jaba taka tuma hiMdU ho, jaina ho, lagegA, ye kRSNa to arjuna ko bhraSTa karane lge| aisA tuma kaho IsAI ho, taba taka tumheM samayasAra kA patA na clegaa| AtmA kA yA na kaho, tumhAre bhItara yaha pakSa khar3A rhegaa| Aja taka kisI rasa tumheM upalabdha na hogaa| kyoMki AtmA na hiMdU, na musalamAna, jaina ne gItA para koI vaktavya nahIM diyA, koI mahatvapUrNa bAta na jaina hai| | nahIM khii| gItA ko kinAre haTA diyA hai| jaba taka tuma kahate ho, 'merI aisI mAnyatA hai, taba taka tuma hiMdu se kaho ki mahAvIra ke vacana sune, par3he? par3ha bhI le to satya ko na jAna sakoge, kyoMki sabhI mAnyatAeM satya ko jAnane murdA bhAva se par3ha jaayegaa| kyoMki bhItara to vaha jAnatA hI hai ki meM bAdhA bana jAtI haiN| mAnyatA kA artha hai ki binA jAne tuma saba galata hai| hiMdU se kaho kurAna ko par3he, to bhItara to vaha jAnate ho| to jisane binA jAne jAna liyA hai, vaha jAna kaise mAnatA hI hai ki kyA rakhA hai! kahAM veda, kahAM upaniSada ! kyA sakegA phira? mAnyatA-zUnya hone kA artha hai : mujhe patA nahIM; rakhA hai kurAna meM? vahI kurAna ke mAnanevAle kI sthiti hai| vahI AMAVACAR
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAga 1 bAibila ko mAnanevAle kI sthiti hai| bAibila ko mAnanevAlA tuma cuna lete ho; jo vipakSa meM par3atA hai, vaha tuma chor3a dete ho|| jaba veda par3hatA hai to use lagatA hai, basa gAMva ke grAmINa gaDariyoM satya ko jAnane kA yaha DhaMga na huaa| yaha to asatya meM jIne ke gIta haiM, isase jyAdA nhiiN| jaba veda ko mAnanevAlA | kA DhaMga huaa| to mahAvIra kahate haiM: AryasamAjI paMDita bAibila ko par3hatA hai to usameM se kucha bhI sammadaMsaNaNANaM, eso lahadi tti Navari vavadesa! sAra nahIM pAtA; usameM se saba kacarA-kUr3A ikaTThA kara letA hai| / savvaNayapakkharahido, bhaNido jo so smysaaro|| agara tumheM isa dRSTi kI, pakSapAta se bharI dRSTi kI, jo saba naya-pakSoM se rahita hai; jisakI koI dhAraNA nahIM, ThIka-ThIka upamA cAhie ho to dayAnaMda kA graMtha 'satyArtha mAnyatA nahIM; jisakA koI vizvAsa-avizvAsa nahIM; jo nagna prakAza' par3hanA caahie| vaha pakSapAta se bharI AMkha kA, usase citta hai; jo digaMbara hai; jisake Upara koI AvaraNa nahIM; jvalaMta pramANa kahIM khojanA muzkila hai| to sabhI meM bhUleM AkAza hI jisakA AvaraNa hai; virATa hI jisakA AvaraNa hai; nikAla lI haiM unhoMne-aura behUdI bhUleM, jo ki nikAlanevAle isase kama ko jisane svIkAra nahIM kiyA hai-aisA nagna citta, ke mana meM chipI haiM, jo kahIM bhI nahIM haiN| lekina nikAlanevAlA zAMta mana, niSpakSa vyakti-vahI samayasAra hai| vaha jAna legA pahale se mAnakara baiThA hai| AtmA kA sArabhUta, AtmA kA satya, use astitva kI pahacAna jo tuma mAnakara baiTha jAte ho vaha tuma khoja bhI loge| agara milegii| vaha astitva ke maMdira meM praveza pA skegaa| pAtratA, tumhIM mAnakara baiThe ho to phira muzkila hai| tumane jAnane ke pahale pakSapAta rahita ho jAnA hai| agara dhAraNA taya kara rakhI hai, to tuma satya ko kabhI bhI na jAna | ___ mahAvIra ke pAsa loga Ate, prazna pUchate, to mahAvIra kahate, pAoge; tuma satya ko kabhI maukA na doge ki tumhAre sAmane pragaTa 'tuma kucha pahale se hI mAnate to nahIM ho? agara mAnate ho to ho jaaye| bAta vyartha, phira saMvAda na ho skegaa|' / mullA nasaruddIna ne apane eka mitra darjI se kapar3e bnvaaye| jaba koI mAnakara hI calatA hai to vivAda ho sakatA hai, saMvAda jaba vaha kapar3e pahanane gayA, uThAne gayA, darjI ne use pahanAkara nahIM ho sktaa| jaba kucha mAnakara koI bhI nahIM calatA; jaba btaayaa| use kapar3e jaMce nahIM; kucha behUde the; kucha aTapaTe the| koI taiyAra hai satya ke sAtha jahAM le jAye; jaba koI itanA kacha zarIra para baiThate bhI na the| lekina darjI prazaMsA mAre jA rahA himmatavara hai ki satya jo dikhAegA use svIkAra thaa| vaha gaNagAna kie jA rahA thaa| vaha kaha rahA thA, 'dekho to karUMgA tabhI, mahAvIra kahate haiM, saMvAda ho sakatA hai| taba jarA dAhine AIne meM! tumhAre mitra bhI tumheM pahacAna na paayeNge| mahAvIra kahate haiM, jyAdA kucha kahane ko bhI nahIM hai| kyoMki satya tumhArI patnI bhI zAyada hI tumako pahacAna paae| itane suMdara ko kahA to nahIM jA sktaa| maiM kucha izAre kara detA hUM, tuma mAlUma ho rahe ho...! jarA tuma bAhara to jAo, jarA sar3aka para inakA pAlana kara lo| ina izAroM ke pAlana karane se dhIre-dhIre cakkara lagAkara Ao!' tumheM bhI vahI anabhava hone lagegA jo majhe ho rahA hai| jisa dvAra mullA bAhara gayA-saMkoca se bharA huA; kyoMki bar3A se khar3e hokara maiM dekha rahA hUM jIvana ko, tuma bhI dekha sakoge mere aTapaTA-sA laga rahA thA use una kapar3oM meN| jaldI hI bhItara A karIba A jaao| lekina agara tuma mAnate ho ki tumheM dvAra mila gyaa| jaba vaha bhItara AyA to darjI, jo usakA purAnA mitra, | hI gayA hai, to phira tuma mere karIba na Aoge aura vyartha bolA, 'Aiye rAjakapUra sAhaba! bahuta dinoM bAda Aye!' khIMcA-tAnI hogii| aba darjI mAnakara hI baiThA hai ki gajaba ke kapar3e usane sI duniyA meM jahAM bhI jitanI bAtacIta ho rahI hai, tuma agara gaura diye! jo tuma mAnakara baiThe ho, tuma use siddha karane kI ceSTA meM karoge to bAtacIta to kahIM muzkila se hotI hai| saMvAda kahAM laga jAte ho, jaane-anjaane| tuma saba taraha se pramANa juTAte hai? vivAda hai| cAhe pragaTa ho, cAhe apragaTa ho| jaba bhI do ho| viparIta pramANoM ko tuma dekhate hI nhiiN| tumhArI AMkheM vyakti bAta karate haiM to khulate kahAM haiM? apanI-apanI ceSTA meM cunAva karane lagatI haiN| jo pakSa meM par3atA hai tumhAre pakSa ke, vaha rata rahate haiN| 582 Jal Education International
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA HTRA sAdhu kA sevana Atmasevana mahAvIra ne koI zAstrArtha nahIM kiyA; kisI se koI vivAda | ki mahAvIra jo kahate haiM, vaha sahI hI kahate haiM; isIlie mahAvIra nahIM kiyaa| mahAvIra zaMkarAcArya kI taraha mulka meM nahIM ghUme se dUra ho gayA hai| vivAda krte| mahAvIra kI pakar3a bar3I gaharI hai| mahAvIra kahate | mahAvIra ke sAtha to kevala vahI khar3A ho sakatA hai jo niSpakSa haiM, vivAda se kyA hogA? agara koI pahale se mAnakara baiThA hai hai-itanA niSpakSa ki yaha bhI nahIM kahatA ki mahAvIra ThIka haiN| to use manAyA nahIM jA sktaa| aura agara jabardastI use cupa itanA hI kahatA hai ki mujhe patA nahIM; maiM khojane ko taiyAra huuN| karA diyA jAye, tarka se ho sakatA hai, to bhI usakA hRdaya thor3e sUraja kI kahIM se bhI kiraNa Aye, maiM pIche jAne ko taiyAra huuN| maiM hI rAjI hotA hai| kabhI-kabhI aisA huA hai ki tarka meM tuma kisI anaMta kI yAtrA ke lie taiyAra huuN| se hAra gaye ho, to bhI dila meM to tuma ghAva lie rahe ho ho ki aura binA mAnyatA ke yAtrA para nikalanA bar3A dUbhara hai| ThIka hai, dekheMge; Aja jarA muzkila ho gayI, hama tarka ThIka na kyoMki tuma kahate ho ki jaba koI mAnyatA hI nahIM hai, to hama khoja pAye! cupa kara diye gaye ho tuma, lekina tumhArA hRdaya yAtrA para kaise nikaleM! vaijJAnika taka prayoga karane ke pahale rUpAMtarita to nahIM huaa| jabardastI tumhArI jabAna roka dI gayI hAIpothisisa nirmita karatA hai| hAIpothisisa kA matalaba hai, hai| yaha ho sakatA hai, koI tumase jyAdA kuzala ho tarka meN| pakSa taya karatA hai| taya karatA hai ki yaha ho sakatA hai kama se to tarka meM jo jIta jAtA hai, jarUrI nahIM ki usake pAsa satya km| phira yAtrA para nikalatA hai| ho| aura tarka meM jo hAra jAtA hai jarUrI nahIM ki usake pAsa satya mahAvIra kA vijJAna vaijJAnika ke vijJAna se bhI jyAdA gaharA hai| na ho| yaha bhI ho sakatA hai, jisake pAsa satya hai usake pAsa mahAvIra kahate haiM, utanA pakSapAta bhI khataranAka hai| kyoMki usI satya ko siddha karane kA tarka na ho| yaha bhI ho sakatA hai, pakSapAta ke kAraNa tuma vaha dekha loge jo nahIM thaa| aura yaha bAta jisake pAsa satya ko siddha karane ke tarka haiM usake pAsa koI aba vaijJAnikoM ko bhI samajha meM Ane lgii|| satya na ho| aura jo koI tarka ke dvArA tumheM parAjita kara detA hai| polyAnI ne eka bahuta adabhuta kitAba likhI haiH parsanala vaha kevala itanA hI siddha kara rahA hai ki vaha tumase jyAdA kuzala naalej| tIna sau varSa kI vaijJAnika khoja ke bAda vaijJAnikoM ko hai, tumase jyAdA anubhavI hai; itnaa| usase kucha siddha nahIM bhI yaha siddha ho gayA hai ki hamArA jo jJAna hai vaha imparsanala nahIM hotaa| aura yaha bhI ho sakatA hai ki vaha tumhAre pIche calane lage, hai, avaiyaktika nahIM hai; vaha bhI vaiyaktika hai| kyoMki jo hAra jAye to tumhAre pIche cale, tumheM mAna le| kala kucha aura vaijJAnika khoja karane jAtA hai, usakI dhAraNA vaha jo khoja karatA mAnatA thA, Aja tumheM mAna le-lekina mAnyatA to mAnyatA hai| hai usa para Aropita ho jAtI hai, usako raMga detI hai| isalie hama kala mAnatA thA, Izvara nahIM hai; Aja tumane tarka de-dekara siddha jo bhI jAnate haiM, vaha vastutaH aisA hai, kahanA muzkila hai| kara diyA aura usane mAna liyA ki Izvara hai| kala eka mAnyatA | khojanevAlA usa para hAvI ho jAtA hai| se bharA thA, Aja dUsarI mAnyatA se bhara gayA hai-viparIta to pahale to hama socate the...abhI eka bIsa varSa pahale taka mAnyatA se; lekina mAnyatA to donoM hI mAnyatAeM haiN| jJAna kA vaijJAnika yahI socate the ki vijJAna niSpakSa hai| agara koI janma na huaa| AdamI kisI strI ke saMbaMdha meM kahatA hai, bar3I suMdara aura tumheM mahAvIra kahate haiM, eka pakSa ko dasare meM nahIM badalanA hai-pakSa saMdara nahIM lagatI, to tuma kahate ho, pasaMda-pasaMda kI bAta hai| ko girA denA hai; tumheM niSpakSa honA hai| isalie jaina bhI mahAvIra isameM koI jhagar3A khar3A nahIM hotaa| ke anuyAyI nahIM haiN| kyoMki jaina hone meM hI kharAbI ho gyii| tuma kahate ho, 'cAhata kI bAta hai| apane rujhAna kI bAta hai| mahAvIra jaina na the| mahAvIra ke pAsa jaina hone kA upAya nahIM hai| tumheM suMdara mAlUma par3atI hai, mujhe suMdara nahIM mAlUma pdd'tii|' kyoMki mahAvIra kI maulika dRSTi yahI hai ki sabhI pakSa bhraSTa kara jhagar3A khar3A nahIM hotaa| kyoMki jo AdamI kahatA hai, yaha strI dete haiN| aba jaina to pahale se mAnakara baiTha gayA hai ki mahAvIra suMdara hai, vaha itanA hI kaha rahA hai ki mujhe suMdara mAlUma par3atI hai| ThIka haiN| isIlie vaMcita ho gayA hai| pahale se mAnakara baiTha gayA yaha parsanala, vaiyaktika bAta hai; isameM jhagar3A nahIM hai| eka 583
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdamI ko eka taraha kI sigareTa pasaMda par3atI hai, dUsare AdamI tumhArA mana sakriya rUpa se bhAga na le jJAna kI khoja meM, niSkriya ko dUsarI taraha kI par3atI hai| eka AdamI ko eka taraha kA rahe; ekTiva na ho, paisiva rhe| straiNa ho tumhArA citta! sirpha jo sAbuna pasaMda hai, dUsare ko dUsarI taraha kA pasaMda hai| eka AdamI | ho rahA hai usako svIkAra kare; lekina kaisA honA cAhie, kaisA ko eka taraha kA phUla lubhAtA hai, dUsare ko dUsarI taraha kA hotA, aisI koI dhAraNA prakSepaNa na kre| ise khayAla meM lenaa| lubhAtA hai| koI kahatA hai subaha bar3I suMdara hai, koI kahatA hai mujhe | jagata meM khoja ke do upAya haiM-eka niSkriya, eka skriy| jaMcatI nahIM to koI jhagar3A khar3A nahIM hotA; vivAda kA koI sakriya meM tuma ceSTA karate ho kucha khojane kI; niSkriya meM tuma kAraNa nahIM, yaha vyaktigata rujhAna hai| lekina agara koI AdamI kevala niSpakSa bhAva se khar3e hote ho| sakriya ceSTA vicAra bana kahe, yaha strI suMdara hai, yaha vaijJAnika satya hai, to phira jhagar3A jAtI hai; niSkriya ceSTA dhyAna bana jAtI hai| jaba tuma sakriya khar3A hogaa| vaijJAnika satya kahane kA artha yaha huA ki yaha hokara khoja meM laga jAte ho to tuma vicAroM se bhara jAte ho; sabhI ke lie suMdara hai| to phira ar3acana aayegii| kyoMki vicAra mana ke sakriya hone kA aMga haiN| mana jaba sakriya aba taka vaijJAnika mAnate the ki unakA satya vaijJAnika hai aura hotA hai to vicAra se bhara jAtA hai| mana jaba niSkriya hotA hai to bAkI jo vaktavya haiM ve kaviyoM ke haiN| lekina polyAnI kI korA raha jAtA hai| AkAza meM bAdala hoM to sakriya; AkAza meM kitAba ne aura polyAnI kI khojoM ne jIvanabhara yaha siddha karane | koI bAdala na ho to niSkriya, koI kriyA nahIM ho rhii| kI koziza kI ki vijJAna bhI vaiyaktika hai| AiMsTIna jo kaha mahAvIra kahate haiM, mana kI sArI kriyA zUnya ho jAye, rahA hai, vaha AiMsTIna kaha rahA hai| nyUnaTa jo kaha rahA hai, vaha | naya-pakSarahita ho jAye-savvaNayapakkharahido-to jo zeSa raha nyUTana kaha rahA hai| yadyapi AiMsTIna jo kaha rahA hai vaha itane | jAtA hai usa niSkriya citta kI dazA meM jisako lAotsa ne prabala tarka se kaha rahA hai ki abhI hama usakA virodha na kara vU-vei kahA hai-aisI niSkriyatA, darpaNa jaisI niSkriyatA; jaise pAyeMge jaba taka ki prabalatara AiMsTIna na A jaaye| aura yaha darpaNa 'jo hai' usako jhalakA detA hai| agara darpaNa kucha jor3atA tIna sau sAla meM niraMtara huaa| nyUTana ne jo kahA vaha AiMsTIna hai, ghaTAtA hai, to sakriya ho gayA; jaisA hai vaisA kA vaisA, taise ne galata kara diyaa| aisI-aisI cIjeM jinake bAbata hama socate the kA taisA jhalakA detA hai| usa sthiti ko mahAvIra kahate haiM, bilakula sahI haiM, vaha bhI sahI na rhiiN| jyAmati jaisA zAstra bhI upalabdha ho jAo to vahI samayasAra hai| vahI adhyAtma kA sahI na rhaa| ikaleTa ne jo siddha kiyA thA, vaha galata ho gyaa| nicor3a hai| vahIM se tumheM anubhava kA jagata zurU hogaa| usI ko dUsare logoM ne usase viparIta mAnyatAeM siddha kara diiN| gaNita samyaka darzana aura usI ko samyaka jJAna kI saMjJA dI hai| jaisA viSaya bhI aba vaijJAnika nahIM rhaa| kyoMki gaNita kI mahAvIra kahate haiM, aura saba to zabda haiM, magara asalI bAta vahI sAmAnya mAnyatAoM ke viparIta bhI mAnyatAeM logoM ne siddha kara hai| samyaka jJAna kaho, samyaka darzana kaho yA kucha aura kahanA dI aura naye gaNita vikasita ho gye| to aba to dikhAyI par3atA ho-dhyAna, samAdhi, nirvikalpa dazA jo bhI kahanA ho kho| hai ki sArA jJAna vyaktigata hai, rujhAna hai| vaha AdamI ke Upara lekina eka bAta taya hai ki vaha niSkriya dazA hai| jisameM tuma nirbhara hai| kucha bhI hissA nahIM baMTAte; tuma sirpha khar3e raha jAte ho| ise mahAvIra kahate haiM, jo parama satya ko mAnane calA hai, mAnyatA to thor3A abhyAsa karanA zurU kro| yaha mere kahane bhara se sApha na ho dUra, hAipothisisa, parikalpanA bhI ThIka nahIM, naya bhI ThIka jAyegA-isakA thor3A abhyAsa karanA zurU kro| kabhI isakI nhiiN| naya kA artha hotA hai : bar3I sUkSma-sI rekhA dRSTi kI; koI jhalaka milegii| nAca uThoge tuma, jaba isakI pahalI jhalaka dRSTikoNa; koI haaipothisis| vaha bhI ThIka nhiiN| use khAlI milego| tuma bharosA na kara pAoge ki are, maiM aba taka yaha jAnA caahie-koraa| tumhAre mana ke kAgaja para kucha bhI na kyA karatA rahA! tumhArA sArA jIvana taba eka nayI rUpa-rekhA se likhA ho, anyathA jo likhA hai usakA prakSepaNa ho jaayegaa| bhara jaayegaa| thor3A abhyAsa kro| tumhArA mana kA kAgaja bilakula korA ho| isakA artha huA, zAMta baiThakara vRkSa ko dekhate ho to dekhate hI rho| sakriya mata Wat ducation International
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ bno| itanA bhI mata kaho ki yaha pIpala kA vRkSa hai| yaha bhI mata na rhaa| tuma khayAla rakhanA, dUdha hI azuddha nahIM hotA, pAnI bhI kaho ki yaha gulAba kI jhAr3I hai| yaha bhI mata kaho ki gulAba azuddha ho gyaa| tuma dUdha ko kahate ho azuddha ho gayA, pAnI ko kitane suMdara haiN| yaha bhI mata kaho ki ahA, kitane pyAre phUla nahIM kahate; kyoMki pAnI to muphta milatA hai, isalie koI ciMtA khile haiM! aisA mana meM kucha bhI mata kho| kyoMki ye saba nahIM hai, koI Arthika savAla nahIM utthtaa| tuma kahate ho, dUdha naya-pakSa haiM; ye saba tumhArI mAnyatAeM haiN| azuddha ho gyaa| lekina dUsarI bAta bhI khayAla rakhanA, pAnI bhI gulAba kA phUla to basa gulAba kA phUla hai-na suMdara, na azuddha ho gayA hai| agara kisI kSaNa zuddha pAnI kI jarUrata ho, asuNdr| subaha to basa subaha hai| saba vaktavya tumhAre haiM; subaha / taba tuma samajhoge ki are, yaha to pAnI bhI azuddha ho gayA, dUdha to avaktavya hai| usake bAbata to koI vaktavya nahIM ho sktaa| milA diyA! milAvaTa azuddhi hai| anirvacanIya hai| saba vacana tumhAre haiN| tuma apane ko haTA lo| to jaba tuma astitva meM milAvaTa karate ho, jaba tuma kucha tuma kucha kaho hI mt| tuma sakriya bano hI mt| tuma sirpha subaha DAlate ho, uMDelate ho, jaba tuma dUdha meM pAnI DAla dete ho, taba ko dekhate raha jaao| UgatA hai sUraja, Ugane do| vRkSoM meM havA saba azuddha ho jAtA hai--tuma bhI, astitva bhii| jaba tuma khar3e sarasarAtI hai, sarasarAne do| tuma zabda na do| tuma zabda ko mata raha jAte ho-taTastha, sAkSI; yahAM astitva, yahAM tuma; do bnaao| tuma zabda se rikta aura zUnya dekhate raho, dekhate rho| darpaNa eka-dUsare ke sAmane, binA kucha DAle hue--taba do dhIre-dhIre, dhIre-dhIre-dhIre abhyAsa ghanA hogaa| kabhI aisA kSaNa zuddhiyoM kA sAkSAtkAra hotA hai| A jAyegA, eka kSaNa ko bhI, ki tuma sirpha dekhate rahe aura isa sAkSAtkAra kI avasthA ko mahAvIra kahate haiM smysaar| tumhAre bhItara DAlane ko kucha bhI na thaa| tumane kucha bhI na DAlA | aura jaba taka yaha na ho jAye taba taka tumhArI jiMdagI nAmamAtra ko astitva meM, tuma sirpha khar3e dekhate rahe, darzaka, draSTA-mAtra, jiMdagI hai, azuddha hai, kunakunI jiMdagI hai| isameM jvAlA na jisako mahAvIra kahate haiM jJAyaka-mAtra--sirpha dekhate rahe! usa hogii| isameM prakAza...yaha jyotirmaya na hogii| isameM AnaMda ke ghar3I meM eka jharokhA khulatA hai| pahalI daphA astitva tumhAre phUla na lageMge, na prasAda hogaa| sAmane apane rUpa ko pragaTa karatA hai| pahalI bAra tuma use dekhate jIsta hai kisI muphalisa kA cirAgakhAnA ho, jo hai| kyoMki pahalI bAra tuma kucha jor3ate nahIM, milAte usane sIkhA hI nahIM khulake phurojAM honaa| nahIM, tuma kucha DAlate nhiiN| tuma bhI zuddha hote ho usa ghar3I meM nahIM, jiMdagI to kisI garIba kA cirAga nahIM hai| lekina hama aura astitva bhI zuddha hotA hai| do zuddhiyAM eka-dUsare kA | sabane jiMdagI ko garIba kA cirAga banA diyA hai| yaha khilakara sAkSAtkAra karatI haiN| ise mahAvIra kahate haiM smysaar| | jala hI nahIM pAtA, yaha khula ke prajvalita nahIM ho paataa| yaha tumane kabhI khayAla kiyaa| dUdhavAlA dUdha meM pAnI milA lAtA | isakI jyoti jyoti hI nahIM bana pAtI-bujhI-bujhI, hai; tuma kahate ho azuddha kara diyaa| tumane isa para kabhI vicAra bujhI-bujhI, TimaTimAtI! kiyA ki usane zuddha pAnI milAyA ho to? azuddha kyoM kaha rahe | jIsta hai kisI muphalisa kA cirAgakhAnA ho? vaha kahegA ki hamane to doharA zuddha kara diyA-zuddha pAnI usane sIkhA hI nahIM khulake phurojAM honA zuddha dUdha, donoM ko milAyA; azuddhi to kucha milAyI nahIM hai| nahIM, jiMdagI to kisI garIba kA cirAga nahIM hai| lekina hama pAnI bhI zuddha thA, prAzuka thaa| dUdha bhI zuddha thaa| azuddhi kaise sabane jiMdagI ko garIba kA cirAga banA diyA hai| kyoMki hamane kaha rahe ho, kisa kAraNa kaha rahe ho? phira bhI tuma kahoge, dUdha jiMdagI ko maukA hI nahIM diyaa| hamane jiMdagI para itanI zarte lagA azuddha hai| dI haiN| hamane jiMdagI para itane avarodha khar3e kara diye haiM, hamane azuddhi kA kAraNa yaha nahIM ki tumane azuddhi milaayii| do | jiMdagI kI jyoti ke AsapAsa itane pakSa-vipakSa, dhAraNAeM, zuddhiyAM bhI milA do to azuddhi kA pariNAma AtA hai| azuddha | mAnyatAeM, vicAra, aisA gherA bAMdha diyA hai, kilA khar3A kara diyA kahane kA itanA hI artha hai ki dUdha aba dUdha na rahA aura pAnI pAnI hai, IMTa para IMTa rakha dI hai vicAroM aura pakSoM kI, ki jiMdagI kI MM 5851
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH1 lapaTa uThe kaise, pragaTa kaise ho? eka mehamAna ke pIche dUsarA calA AtA hai| riztedAroM ke jise tuma abhI TimaTimAtA huA dIyA jAnate ho, vahI mahAvIra | riztedAra! meM prajvalita sUrya hokara jalA hai| vahI jIvana! vahI kabIra ne maiMne sunA hai, mullA nasaruddIna ke ghara eka daphA eka AdamI kahA hai ki eka sUraja, eka sUraja kahane se na ho sakegA; jisa AyA pAsa ke gAMva se aura eka batakha de gyaa| kahA ki gAMva ke dina maiM jAgA, hajAra-hajAra sUraja mere bhItara eka sAtha jala utthe| tumhAre mitra ne bhejI hai| mullA bar3A khuza huaa| usane usa prakAzamayI dazA ke lie koI upamA khojanA muzkila hai| batakha...usane kahA ki ruko, zorabA to pIte jaanaa| usane hajAra-hajAra sUraja bhI kama par3ate haiM, kyoMki sUraja to eka na eka zorabA banavAyA, mitra ko pilAyA aura kahA ki kabhI bhI Ao dina cuka jaaeNge| sabhI sUraja cuka jAte haiN| yaha hamArA sUraja to jarUra aanaa| koI do-tIna dina bAda eka dUsarA AdamI bhI, vaijJAnika kahate haiM, cAra hajAra sAloM meM ThaMDA ho jaayegaa| aayaa| mullA ne pUchA, Apa kauna ho? usane kahA, ki jo isakA IMdhana cukatA jA rahA hai| Akhira kaba taka jalatA batakha lAyA thA usakA maiM mitra huuN| koI bAta nahIM, mitra ke mitra rahegA? saba IMdhana kI sImA hai| kitanA hI bar3A ho, karor3oM ho to bhI mitra ho| usako bhI usane bhojana karavAyA, sAla jale to bhI eka sImA AtI hai aura cuka jaayegaa| sAMjha khilvaayaa-pilvaayaa| yaha to silasilA aMtahIna hone lgaa| dIyA jalAyA, subaha bujha jAyegA; phira rAta kitanI hI laMbI hoH phira do-tIna dina bAda eka AdamI A gyaa| usane kahA, mitra lekina bhItara kA dIyA kucha aisA hai ki vaha jyoti zAzvata hai| ke mitra kA mitr| aise yaha saMkhyA bar3hane lgii| to mullA bahuta hajAroM sUraja jalate haiM aura bujha jAte haiM aura usa bhItara kI ghabar3A gyaa| do-tIna mahIne meM to mullA bahuta ghabar3A gayA ki jyoti kA kabhI bujhanA nahIM hotaa| isalie hajAra sUraja kA yaha to eka batakha kyA bhejI, yaha to sArA gAMva Aye jA rahA hai! pratimAna bhI choTA hai| lekina chor3o sUraja kI to bAta dUra, hama to usane kahA, kucha karanA pdd'egaa| phira eka AdamI A gayA apane bhItara ke dIye ko TimaTimAtA dIyA bhI nahIM kaha skte| do-cAra dina baad| aba to bahuta saMkhyA Age ho gayI jyoti mAlUma hI nahIM pdd'tii| | thI-mitra ke mitra, mitra ke mitr| kAphI laMbI zRMkhalA ho gayI aneka loga sunakara sukarAta kI bAta, ki mahAvIra kI bAta, thii| usane kahA, aba kucha batAne kI jarUrata nahIM, ThIka hai| ki buddha kI, ki kRSNa kI bAta bhItara jAne kI ceSTA karate haiN| usane patnI se kahA, sirpha garma pAnI banA de, kucha aura banAnA kyoMki ye sabhI loga kahate haiM, jAno apane ko! AMkha baMda karake mt| garma pAnI lekara usako pIne ko diyaa| kahA, batakha kA bhItara jAne kI koziza karate haiM, jaldI se bAhara lauTa Ate haiM; zorabA hai| usane cakhA, usane kahA, yaha to sirpha garma pAnI kyoMki aMdherA hI aMdherA mAlUma par3atA hai| aura ye saba to kahate mAlUma hotA hai; isameM batakha to kahIM dikhAI nahIM pdd'tii| usane haiM, bar3A jyotirmaya loka hai! kahA ki khAka dikhAI par3egI, yaha zorabe ke zorabA kA zorabA nahIM, abhI tuma bhItara na jA skoge| abhI to tumane bAhara ko kA zorabA...sirpha pAnI bacA hai aba! bhI zuddha AMkha se nahIM dekhaa| abhI to tumane ka kha ga bhI nahIM vicAra se aura vicAra nikala Ate haiN| pahalA vicAra hI vyartha par3hA jIvana ke satya kaa| thA, dUsarA aura bhI vyartha hotA hai| tIsarA aura bhI vyartha hotA hai| isalie mahAvIra kA pahalA sUtra kahatA hai: jo saba naya-pakSoM | aMta meM tumhAre pAsa vicAroM kI bhIr3a laga jAtI hai, jinameM se rahita vahI samayasAra hai| aura agara aisA na kiyA to eka pakSa | sArthakatA kucha bhI nahIM hotii| meM se dUsarA pakSa nikalatA jAtA hai| jaise eka vRkSa meM aneka | milate gaye haiM mor3a nae hara mukAma para zAkhAeM nikalatI haiN| phira eka zAkhA meM aneka upazAkhAeM bar3hatI gaI hai dUrI-e-maMz2ila jgh-jgh| nikalatI haiM aisA tumane agara eka pakSa banAyA to jaldI hI tuma aura eka-eka mor3a nae mor3a le AtA hai aura tuma bar3hate jAte pAoge, tuma bahuta pakSoM se ghira gye| eka mehamAna ko ghara ho, aura maMjila dUra hotI jAtI hai| aura jitane tuma calate jAte lAoge, jaldI hI pAoge mehamAnoM kI bhIr3a laga gaI; kyoMki | ho vicAroM meM utane hI tuma apane se dUra hote jAte ho, kyoMki vahI 5861
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ NARENER sAdhakA savanaH Atmasa maMjila hai| nahIM abhii| yaha to vaha jo DAkTara ne kahA thA, bher3a gino...kahAM agara usa svayaM ko pAnA ho to lauTo ulaTe, calo gaMgotrI kI kA nAsamajha aadmii| bher3eM ginI, Una kATA, kapar3e banAye, tarapha! chor3o eka-eka vicAra ko| aura jaba tuma AkhirI bAjAra meM becane khar3e ho gaye...kharIdadAra nahIM hai| aura itanA vicAra para Aoge, taba tumheM patA calegA : yaha merA pakSapAta thA, saba banA liyA hai ki barabAda ho jaayeNge| jisase sArI yAtrA zurU huii| usa pakSapAta ko bhI girA do| vicAra eka ke bAda eka calate cale jAte haiM--yA to atIta ke tumhAre bhItara utthegaa| usa nirvicAra meM hI samayasAra hai| hote haiM yA bhaviSya ke hote haiN| to yA to smRti paidA karate haiM ve aura jaba taka vaisI zuddha darpaNa kI dazA na A jAye, taba taka aura smRti ke ghAvoM ko ughAr3ate haiM, yA phira kalpanA paidA karate haiM tuma jiMdagI ko to jAnoge hI nahIM, na apane ko jaanoge| kyoMki aura kalpanA se vAsanA ko ukasAte haiN| to yA to tuma apane tuma cUkate hI rhoge| jiMdagI hai pratipala abhI aura yahAM-aura ghAvoM ko kuredate rahate ho, jo ki bar3I vyartha prakriyA hai aura usase milane nahIM detA, kyoMki vicAra sadA kahIM khataranAka bhI; kyoMki unase ghAva hare bane rahate haiN| aura hai-yA to bhaviSya meM yA atIta meN| yA to atIta kI lauTa-lauTakara, kisI ne gAlI dI thI, tuma socane lagate ho; smRtiyoM se jur3A hai vicAra, jo kala ho cukA, parasoM bIta lauTa-lauTakara krodhita hone lagate ho| cukA-usakA saba sNgrh| usakI tuma udher3a-buna meM lage rahate kabhI tumane khayAla kiyA! agara tuma vicAra karane baiTha jAo ho| aura yA bhvissy...| aura ThIka se smRti ko jagAo to jaba tumheM kisI ne gAlI dI thI mullA nasaruddIna ko nIMda na AtI thii| eka DAkTara ne kahA ki aura apamAna kiyA thA, to usakI smRti hI na AegI; tuma tU aisA kara bher3eM gina; bher3eM ginane se bar3A lAbha hotA hai, acAnaka pAoge, phira tumhAre raga-reze meM krodha A gayA, tumhAre ginate-ginate nIMda A jAtI hai| ginate gae; eka, do, tIna, roeM-roeM meM phira krodha daur3a gayA! tuma phira kucha karane ko utArU hajAra, dasa hajAra, lAkha, jahAM taka...basa calate gae, calate ho gaye! phira ghAva harA ho gyaa| ge| eka aisI ghar3I AyegI ki thakakara tU nIMda meM gira jaaegaa| yA to tuma ghAva kuredate ho aura yA tuma bhaviSya meM kAmanA ko mullA ne kahA, tthiik| usane bher3eM ginanI zurU kii| vaha kaI | ukasAte ho| lAkha para pahuMca gyaa| usane kahA, aise to bar3hate gaye to ye to donoM khataranAka haiN| kyoMki sabhI kAmanAeM Aja nahIM kala karor3oM araboM ho jaayeNgii| phira kareMge kyA inakA? to usane viSAda meM rUpAMtarita ho jaaeNgii| sabhI kAmanAeM Aja nahIM kala socA, aba behatara hai ki aba inakA Una nikAlanA zurU kareM, ghAva bana jaayeNgii| jo abhI bhaviSya hai, kala atIta ho jaayegaa| bajAya isake ki ginate hI jAne se| usane Una nikAlanA zurU agara koI vicAra na ho citta meM to tuma yahAM hote ho-abhii| kiyaa| aba vaha lAkhoM bher3oM kA Una, gAMThoM para gAMTheM laga gyiiN| na koI atIta, na koI bhaviSya-ya usane socA, aise agara Una ikaTThA karate gae to kahAM, rakheMge samagratA se ghera letA hai| kahAM? godAma milate kahAM Ajakala? rakhane kI jagaha kahAM gae haiM hama bhI gulistAM meM bArahA lekina hai? varSA sira para A rahI hai| yaha to muzkila hai| isake kabhI bahAra se pahale, kabhI bahAra ke bAda koTa-kapar3e banavAnA zurU kara do| to kaMbala, koTa, -bagIce meM jAne se sAra kyA? kapar3e...lekina itanA Dhera ho gayA ki vaha ekadama ghabar3AyA ki gae haiM hama bhI gulistAM meM bArahA lekina, bAjAra kI hAlata to vaise hI kharAba hai, kharIdadAra to milatA nahIM, -bahuta bAra gae haiM, aneka bAra gae haiM! mAre gaye! to vaha AdhI rAta meM cillAyA : bacAo, bacAo! kabhI bahAra se pahale, kabhI bahAra ke bAda to usakI patnI ghabar3Akara utthii| usane kahA, huA kyA? usane -yA to vasaMta ke pahale jAte haiM yA vasaMta jaba bIta jAtA hai| kahA, huA kyA...mara gaye, luTa gaye! patnI ne kahA, kyA, huA taba jAte haiN| hara hAlata meM patajhar3a hAtha lagatA hai| kyA? koI sapanA dekhA, usane kahA, sapanA kyA, nIMda to AyI | to astitva kA jo bagIcA hai vaha to abhI aura yahAM hai| ..
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ H jina sUtra bhAgaH1 Main vartamAna usakA DhaMga hai| tuma jAte ho-yA to jaba bIta cukI astitva kaa| bahAra yA abhI jaba AyI nahIM; yA to atIta ke DhaMga se yA sevana...'sevana' bar3A pyArA zabda hai! isakA bhoga karatA hai| bhaviSya ke DhaMga se| | jaina muni 'bhoga' zabda ko lAne meM ar3acana anubhava kie nirvicAra meM jo khar3A hai vaha vartamAna se jur3atA hai| usakA hoNge| 'sevana karatA hai' unako lagA hogA, ise 'karanA cAhie' sIdhA-sIdhA saMbaMdha ho jAtA hai| vaha Amane-sAmane khar3A hotA meM bdlo| hai| yaha pratIti, yaha sAkSAtkAra, mahAvIra kahate haiM, smysaar| yaha hamAre sAre zAstroM ke sAtha hotA hai| jahAM 'hai' kI sUcanA _ 'sAdhu ko nitya darzana, jJAna aura caritra kA pAlana karanA hai vahAM 'honA cAhie', hama anuvAda karate haiN| jahAM kevala 'hai' caahie| nizcaya-naya se ina tInoM ko AtmA hI samajhanA kI sUcanA hai--jaise ki Aga jalAtI hai, yaha to ThIka hai; caahie| ye tInoM AtmarUpa hI haiN| ataH nizcaya se AtmA kA lekina Aga ko jalAnA cAhie, taba ar3acana ho gyii| koI sevana hI ucita hai|' aisA anuvAda na karegA ki Aga ko jalAnA cAhie, kyoMki daMsaNANacarittANi, sevidavvANi sAhuNA nniccN| Aga isa taraha kI bakavAsa ko mAnatI hI nhiiN| vaha to jalAtI tANi puNa jANa tiNNi vi, appANaM jANa nnicchydo|| hai| 'cAhie'-vAsanA, kAmanA A gayI; bhaviSya A gyaa| isa vacana ke jo bhI anuvAda kie gae haiM, unameM thor3A-sA pharka 'cAhie' kA artha hI huA ki kala ho sakegA, Aja nahIM ho mAlUma hotA hai| aura pharka bahumUlya hai| jinhoMne anuvAda kiye sktaa| 'cAhie' kA matalaba hI yaha huA ki jo hai nahIM; haiM--jaina sAdhu, muni anuvAda karate haiN| anuvAda meM unakA koziza karake lAnA hogaa| to koziza meM to samaya lgegaa| vyaktigata pakSapAta utara jAtA hai| jaise dasaNANacarittANiH dina laga sakate haiM, varSa laga sakate haiM, janma laga sakate haiN| kauna darzana, jJAna aura caritra; sevidavvANi sAhuNA NicvaM : inakA | jAne kitanA samaya lagegA taba ho pAyegA! nitya sevana, yahI sAdhu kA lakSaNa hai| lekina anuvAda kyA lekina sAdhAraNataH dUsare sunanevAle bhI isa anuvAda se rAjI kiyA jAtA hai : sAdhu ko nitya darzana, jJAna aura caritra kA pAlana hote haiM, kyoMki unako bhI suvidhA mila jAtI hai| ve bhI kahate haiM, karanA caahie| cAhie kahIM mUla sUtra meM nahIM hai| mUla sUtra meM to 'cAhie' ThIka hai| kala para sthagita karane kA upAya hai| to sirpha vyAkhyA hai ki sAdhu kaun| sAdhu kA kartavya nahIM ginAyA kala kara leNge| sAdhutA kala, asAdhutA Aja! | hai, sAdhu kI paribhASA hai| sAdhu kauna? jo nitya darzana, jJAna tumane dekhA, agara dAna denA ho to tuma kahate ho deMge; krodha aura caritra kA sevana karatA hai-pAlana bhI nhiiN| mUla zabda hai : karanA ho to tuma nahIM kahate, kreNge| tuma kahate ho, karate haiM sevidavvANi-jo sevana karatA hai; pAlana nahIM; jo bhojana abhI! krodha hotA hai| aura karuNA? karanI cAhie! yaha bar3e karatA hai; jo upabhoga karatA hai; jo bhogatA hai| sAdhu hai vaha jo maje kI bAta hai| agara dAna denA hai, to tuma kahate ho, kareMge! darzana, jJAna aura caritra kA nitya bhoga karatA hai| __ eka mitra saMnyAsa lene Aye the, ve kahane lage, socatA hU~! aba bAta sApha ho sakatI hai| pahale to nitya, pratipala, bahuta dina se soca rahA huuN| abhI bhI vicAra kara rahA hUM, abhI bhI vartamAna meM na to bIte kala meM na AnevAle kala meM-abhI aura pakkA nahIM kara paataa| yahAM bhoga karatA hai| asAdhu yA to atIta meM bhogatA hai yA maiMne unase pUchA, krodha ke saMbaMdha meM socate ho ki binA hI soce bhaviSya meN| pakkA kara lete ho? ve kahane lage ki krodha ke saMbaMdha meM to gaye haiM hama bhI gulistAM meM bArahA lekina hAlata ulaTI hai : socate haiM ki na kareM aura hotA hai| aura saMnyAsa kabhI bahAra se pahale kabhI bahAra ke baad| ke saMbaMdha meM hAlata yaha hai ki socate haiM ki leM, aura nahIM hotaa| -vaha asaadhu| sAdhu vaha jo abhI aura yahIM ke dvAra se hamane zubha ko, zreSTha ko, satya ko, zivam ko TAlane ke upAya astitva meM praveza karatA hai; jo 'aba' ke dvAra se astitva meM | kie haiN| to isalie ina anuvAdoM para koI etarAja bhI nahIM praveza karatA hai; jo yahAM aura ThIka abhI sAkSAtkAra karatA hai krtaa| yaha sirpha sUcaka haiN| 5881
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ sivanaH Atmasevana mahAvIra kaha rahe haiM: nhiiN| bhejane kI koI jarUrata nhiiN| bhejeMge sAta dina baad| sAta dasaNANacarittANi, sevidavvANi sAhuNA nniccN| dina bAda tU AnA, phira isako par3ha lenaa| agara tU sAta dina bAda vahI hai sAdhu, vahI hai sAhu, jo nitya sevana kara rahA hai darzana, kahe ki bhejanA hai to bheja deNge| usa AdamI ne kahA, ThIka hai| jJAna, caritra kaa| jo kala para nahIM chor3a rahA hai; jo abhI aura koI harjA nhiiN| vaha sAta dina bAda AyA, usane patra dekhaa| use yahIM jI rahA hai; jisane bhaviSya ke sAtha nAte tor3a lie| bhaviSya bharosA hI na AyA ki maiM aura aisA patra likha sakatA huuN| ke sAtha jisakA nAtA hai, vahI gRhsth| kyoMki gRhastha kA artha sAta dina meM Aga saba ThaMDI ho gayI, aMgAre bujha gye| dI gayI hai: vAsanA, kAmanA; kala bhogeNge| aura gRhastha kI bhUla yahI hai | gAliyAM utanI mahatvapUrNa na mAlUma pdd'iiN| uttara vyartha mAlUma ki kala AegI mauta, tuma bhoga na paaoge| tuma kala para TAlate pdd'e| vaha AdamI to pAgala mAlUma hI pdd'aa| apanA patra dekhA to jAoge, eka dina mauta A jaayegii| tumhArA saba TAlA huA, usane kahA, yaha merA bhI dimAga kharAba hai| isako javAba nahIM TAlA huA raha jaayegaa| denA, mere dimAga ke lie kucha upAya batAo, isa taraha kI bAteM mahAvIra itanA hI kaha rahe haiM ki zubha ko TAlanA mata, sthagita mere mana meM uThatI haiN| acchA hI huA, usa AdamI ne kahA ki mata karanA; jaba zubha kA bhAva uThe, tatkSaNa bhoga lenaa| usane yaha patra likhaa| usake patra ke bahAne mujhe merI AtmA ke azubha ko TAlanA; kyoMki Tala jAye to acchaa| azubha ko darzana to ho gaye thor3e ki yaha saba mere bhItara bharA par3A hai| kala para chor3anA! | maiM tumase kahatA hUM agara krodha ko tuma kala para TAla do to usI mere dekhe aisA hai ki agara tuma azubha ko kala para chor3o to taraha Tala jAyegA, jaise karuNA abhI taka TalatI AyI hai|| usI taraha azubha na ho pAyegA jaise abhI zubha nahIM ho pA rahA hai| azubha ko agara tuma kaho, kareMge bhaviSya meM, to azubha bhI kala para chor3A, hotA hI nhiiN| tuma jarA karake dekho! koI tumheM | usI taraha vidA ho jAyegA tumhAre jIvana se jaise zubha vidA ho gAlI de, tuma kaho ki caubIsa ghaMTe bAda krodha kreNge| agara tuma | gayA hai| kara lo caubIsa ghaMTe bAda krodha to camatkAra hai| ho nahIM sktaa| mahAvIra kahate haiM, sAdhu vaha hai jo darzana, jJAna aura caritra kA caubIsa ghaMTe! caubIsa kSaNa to ruko, krodha asaMbhava ho jaayegaa| / abhI pAlana kara rahA hai, abhI sevana kara rahA hai| aura 'pAlana' abrAhama liMkana ke jIvana meM ullekha hai, eka AdamI, mitra se 'sevana' zabda jyAdA behatara hai, kyoMki pAlana meM aisA lagatA unakA, bar3A krodhita aayaa| kisI ne usako patra likhA thA aura hai ki kucha ceSTA karake Ayojana karake apane ko bAMdha rahA hai; bar3I UlajalUla bAteM likhI thiiN| liMkana ne kahA, 'baiTho isI koI anushaasn| 'sevana' meM aisA lagatA hai: kucha anubhava meM vakta javAba do| aura dila kholakara javAba do! Darane kI A rahA hai, usako bhojana banA rahA hai; usako apane rakta, jarUrata nahIM hai| maiM tumhArA mitra bhI hUM, tumhArA vakIla bhI huuN| mAMsa-majjA meM milA rahA hai| yaha hadda ho gayI! likho dila kholakara! jo bhI gAliyAM tumheM / 'nizcaya-naya se ina tInoM ko AtmA hI samajhanA caahie| ye likhanI haiM, likha DAlo puuraa|' vaha AdamI bhI thor3A cauMkA! tInoM AtmarUpa hI haiN|' aisA usane socA hI na thA ki liMkana yaha kheNge| para vaha baiTha ye alaga-alaga nahIM haiN| yaha jainoM kI triveNI hai yA trimuurti| gayA likhne| dila to bharA thaa| dila kholakara usane gAliyAM kyoMki Izvara kA to koI bhAva jainoM ke pAsa nahIM hai| samyaka diiN| liMkana use ukasAtA thA, ukasAvA dete rahe ki tU Dara mata, jJAna, samyaka darzana, samyaka cAritrya-ye unake ziva, brahmA, likha, saba likha DAla! saba mavAda nikAla de! kAgaja para viSNu haiN| yaha unakI trimUrti hai| yaha unakI TriniTI hai| aura ye kAgaja, usane gAliyAM aura UlajalUla bAtoM ke saba uttara de| tInoM AtmA ke hI tIna rUpa haiN| ye tumhAre hone kI zuddhatA meM ddaale| aura jaba vaha pUrA likhakara usane halakI sAMsa lI, pragaTa hote haiN| ye AtmA hI haiN| liMkana ne kahA, lA aba yaha patra mujhe de de| usane kahA, patA to ___ 'ataH nizcaya se AtmA kA sevana hI ucita hai|' likha dene do| to usane kahA, patA likhane kI koI jarUrata | yaha bar3A adabhuta vacana hai| apanA hI bhojana ucita hai| apanA
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina satra bhAga: 1 RERE A hI bhoga ucita hai| apane ko hI pIyo, apane ko hI bhogo| kaI bAra isakA dAmana bhara diyA husne-do-Alama se hama sAdhAraNataH jIvana meM dUsare ko bhogane kA Ayojana karate / magara dila hai ki isakI khAnA-vIrAnI nahIM jaatii| haiN| 'para' kA hama sevana karanA cAhate haiN| lekina dila hai ki vaha garIba kA garIba, dIna kA dIna, bhikhArI mahAvIra kahate haiM, 'para' kA sevana karate-karate to tuma saMsAra kA bhikhArI, khaMDahara kA khaMDahara, vahAM kabhI mahala bana nahIM meM bhaTaka gaye ho| aba tuma apanA hI sevana kro| tuma akele pAtA-banegA bhI nhiiN| kyoMki bAhara kI tuma sArI duniyAeM apane ekAMta ko hI bhogo| tuma apane svabhAva meM dduubo| tumhAre | lUTakara le Ao, to bhI kucha na hogA, jaba taka ki bhItara kI bhItara jo chipA hai, isake sAtha nAco, isI ko saMgI-sAthI duniyA na luutto| aura bhItara kI duniyA kucha aisI hai-aisI banAo! bhItara hone do rAsa! anaMta ki bhogo aura bhoga ke naye dvAra khulate cale jAte haiM; rasa tumane apane sAtha saMbaMdha hI nahIM jodd'e| tuma apane se kabhI lo, aura naI rasadhAra bahatI hai| rasadhAra bar3I hotI jAtI hai, bar3I AliMgana nahIM kie| tumane apane ko kabhI cUmA nahIM, apanA | hotI jAtI hai| aura katarA eka dina dariyA bana jAtA hai| bUMda kabhI bhojana nahIM kiyaa| apanA sevana kro| eka dina sAgara ho jAtI hai| sIne kA dAga hai vaha nAlA ki laba taka na gayA tuma jaba taka pragaTa na ho jAoge apanI paripUrNa mahimA meM, taba khAka kA rijka hai vaha katarA ki dariyA na huaa| | taka dukhI rahoge, ghAva rhegaa| gIta gAnA hI pdd'egaa| vaha hamArI aura jaba taka bUMda sAgara na ho jAye, taba taka miTTI hai| aura | niyati hai| abhivyaMjita honA hI hogA, gUMjanA hI hogA-eka jaba taka hRdaya meM chipA huA gIta pragaTa na ho jAye, taba taka vaha parama saMgIta se! eka divya vibhA se maMDita honA hI hogA! hRdaya kA ghAva hai| apanI mahimA ko chipAo mata, bhogo! sIne kA dAga hai vaha nAlA ki laba taka na gayA hiMdU zAstroM meM bar3e prasiddha vacana haiM : khAka kA rijka hai vaha katarA ki dariyA na huaa| AhAra zuddhau satva shuddhiH| hamAre jIvana meM jo itanI pIr3A hai, yaha pIr3A sirpha isIlie hai satva zuddhau dhruvA smRti| ki hamAre bhItara jo par3A hai, chipA hai, vaha pragaTa nahIM ho paayaa| jo smRtilAbhe sarvagraMthInAM viprmokssH| gIta dabA par3A hai hamAre prANoM meM, vaha gAyA nahIM gyaa| jo nAca AhAra zuddhi se satva zuddhi; satva zuddhi se smRti kA lAbha; hama chipAye cala rahe haiM, vaha nAcA nahIM gyaa| jo bhoga hamArA | aura smRti-lAbha se graMthiyoM kA khulanA; aura samasta ulajhanoM svabhAva hai, vaha bhogA nahIM gyaa| hamane apane ko abhivyaMjanA kA aMta, samApti, viprmokss|| nahIM dI hai| hamArA sitAra aisA hI par3A hai, usa para hamane sAdhAraNataH loga yahI artha karate haiM, AhAra zuddhi se satva aMguliyAM nahIM ncaayiiN| vaha sitAra aise hI dhUla jamA par3A hai| shuddhi| yahI artha karate haiM : zuddha aahaar| brAhmaNa ke hAtha kA usase virATa saMgIta paidA ho sakatA thA, usa tarapha hamane koI | banAyA huA aahaar| isakA gaharA artha khayAla meM nahIM AtA : dhyAna hI na diyaa| hamArI najareM dUsare ko talAzatI rhiiN| hama | zuddha kA AhAra! parama zuddha kA AhAra! satva kA AhAra! vaha dUsare ke saMgIta meM DUbane ko Atura rahe-aura apanA ghara bhUla jo tumhAre bhItara chipA hai, usakA AhAra! gaye, apanA saMgIta bhUla gye| hamane aura saba bhogA aura hAtha | mahAvIra varSoM taka upavAsa kie, mahInoM upavAsa kie, dinoM sadA khAlI pAe, aura hamane use na bhogA jo hamArA thA aura jise upavAsa kie! lekina unhoMne apane isa upavAsa ko upavAsa bhogane se jIvana bhara jaataa| kahA, nirAhAra na kahA; anazana na kahA, upavAsa khaa| kaI bAra isakA dAmana bhara diyA husne-do-Alama se upavAsa kA artha hai: apane pAsa hote jAnA; apane nikaTa hote magara dila hai ki isakI khAnA-vIrAnI nahIM jaatii| jaanaa| jo upaniSada kA artha hai, vahI upavAsa kA artha hai| apane kitanI bAra nahIM tumane donoM duniyAoM ko lUTakara apane hRdaya / pAsa, apane pAsa, aura pAsa hote cale jAnA! nirAhAra na kahA ko bhara dene kI ceSTA kI hai! apane upavAsa ko, kyoMki vaha galata jora hotaa| bhojana nahIM 5901
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Site sAdhu kA sevana: Atmasevana / kiyA, yaha to gauNa bAta hai| apanA bhojana kiyA, yaha mahatvapUrNa mujhe huaa| Apa bhI jaba mere ghara meM Ate ho to maiM bhojana nahIM kara bAta hai| Atma-AhAra kiyaa| aura Atma-AhAra se aise bhara paatii| maiM itanI prasanna ho jAtI hUM ki varSa meM Apa do dina ke lie gaye ki bhojana ki jarUrata na rhii| vaha gauNa bAta hai| Ate ho, ki do dina maiM bhojana nahIM kara pAtI; basa aise hI cAya tumane kabhI khayAla kiyA! prema ke bahuta gahare kSaNoM meM bhUkha ityAdi se kAma cala jAtA hai| bhUkha hI nahIM lagatI, aisA kucha nahIM lgegii| kabhI-kabhI tuma cakita hooge...eka mahilA ne bharApana mAlUma hotA hai|' mujhe kahA...maiM yaha bAta kara rahA thaa| usane sunI, vaha mujhase | jaba bhI tuma AnaMdita hooge, tuma hairAna ho jAoge ki peTa milane aayii| usane kahA ki eka bAta Apase kahanI hai, mere | bharA hai! tuma itane bhare ho, itane bhItara bhare ho ki peTa kA jIvana meM aTakI rahI hai sadA se| usakI sAsa kI mRtyu huI sAMjha khAlIpana patA na clegaa| prema ke bahuta gahare kSaNoM meM bhUkha na ke vkt| jainoM kI 'aMthaU' kA smy| sUraja Dhala gayA, phira lgegii| dukha ke kSaNoM meM bhUkha lgegii| dukha meM tuma ekadama bhojana to ho nahIM sktaa| sAsa mara gaI bevkt| sAsoM ke khAlI ho jaaoge| dukha meM na kevala peTa khAlI ho jAyegA, DhaMga...! aba vaha koI DhaMga kA vakta bhI cuna sakatI thii| | AtmA bhI khAlI ho jaayegii| dopahara meM maratI, rAta maratI ThIka; aMthaU ke vakta mara gaI! to isalie akasara jisane tumhAre jIvana ko bahuta gaharAI se bharA bhojana to ho nahIM sakA; par3A raha gyaa| aura aisA bhI nahIM ki thA, agara vaha mara jAyegA to tumheM tatkSaNa bhUkha lgegii| becainI isa bahU kA apanI sAsa se kucha virodha rahA ho-bar3A lagAva hogI tumheM yaha socakara ki yaha koI vakta hai bhUkha lagane kaa| thaa| to usa samaya to kucha khayAla nahIM AyA, lekina jaise rAta kyoMki bhojana ko to hama utsava mAnate haiN| dukha meM to koI bar3hane lagI, usakI bhUkha bar3hane lgii| idhara ro bhI rhii| sAsa ne bhojana karatA nhiiN| pAsa-par3osa ke logoM ko bhojana banAkara use apanI beTI kI taraha rakhA thA, bahuta gaurava se rakhA thaa| vaha | lAnA par3atA hai khilAne agara koI mara jAye kisI ke ghara meM; mara gayI to dukha svAbhAvika thaa| ro rahI hai, dukhI ho rahI hai| kyoMki vaha apanA cUlhA jalAye to vaha bhI to azubha mAlUma lekina peTa meM bhUkha laga rahI hai! aura AdhI rAta bhUkha itanI par3atA hai| yaha koI vakta hai! kisI kA pati jala gayA ho aura jyAdA bar3ha gayI ki vaha mahilA cakita huii| bhUkha itanI bar3ha gayI vaha cUlhA jalAkara bhojana banA rahI! cUlhA nahIM jalatA dinoM ki use jAkara corI se apane cauke meM kucha bhojana karanA pdd'aa| tk| lekina jaba koI nikaTatama tumhArA mara jAyegA, to na usakI glAni usake mana meM raha gyii| kevala tumhArA zarIra khAlI ho gayA, usane tumhArI AtmA ke bhI aura yaha jo mahilA, jisane mujhe yaha kahA, vaha ATha-ATha eka hisse ko gherA thA, vaha bhI khAlI ho gyaa| aura khAlIpana dasa-dasa dina ke upavAsa kara letI hai; isalie use bhI bar3A aisA mAlUma hogA ki lagegA kucha bhojana kara lo| cakkara mAlUma huA ki 'yaha huA kyA! maiM ATha-ATha kala hI eka saMnyAsI ne mujhe kahA, ki vipassanA kA dasa dina dasa-dasa dina upavAsa kara letI hUM aura kabhI bhUkha ne mujhe aisA prayoga karane ke bAda, dasaveM dina, AkhirI dina, use aisA lagA nahIM satAyA ki upavAsa tor3anA par3A ho! aura yaha sAsa kA ki zarIra se AtmA alaga ho gayI hai| koI AdhI rAta ke vakta, maranA aura itanA merA lagAva! to eka aparAdha-bhAva usake mana | vaha ghabar3A gayA! yaha anubhava itanA pragAr3ha thA aura itanA sApha meM aTakA raha gyaa| kisI ko bhI usane kahA nahIM-apane pati thA ki maiM AtmA se alaga hUM, ki use lagA ki aba mauta hone ke ko bhI nahIM kahA, kyoMki vaha bhI dukhI hoMge yaha bAta socakara ki karIba hai| aura jo pahalI bAta use yAda AyI vaha yaha ki kucha merI mAM mara gayI aura tUne rAta corI se bhojana kiyaa| usane mujhe khAo, jaldI kucha khaao| jo kucha bhI use mila sakA AdhI kahA aura kahA ki Apa kisI ko kahanA mata! mujhe yaha ulajhana | rAta...hoTala meM rahatA hai...AdhI rAta jo kucha bhI mila sakatA raha gayI hai| hai jagAkara, kucha bhI, usane jaldI apanA peTa bhara liyaa| usane maiMne usase kahA ki isase viparIta bhI tujhe kabhI haA? kabhI | kala mujhe kahA ki yaha maiMne kucha galata to nahIM kiyA hai? kyoMki AnaMda ke kSaNa meM, bhUkha na lagI ho? usane kahA, 'hAM, yaha bhI karane ke bAda mujhe aisA lagA ki kucha bhUla ho gyii| kyoMki vaha
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ POSE - S S Hoyi jina sUtra bhAga : 1 PRENE anubhava tatkSaNa kho gyaa| lekina usa kSaNa meM mujhe itane jora kI -aura AtmA ke zuddha AhAra se jaba bhItara kA satva zuddha bhUkha lagI, jaisI mujhe kabhI lagI na thii| hotA hai to smRti dhruva ho jAtI hai| zarIra AtmA se alaga hotA huA mAlamU par3e, eka khAlIpana | smRtilAbhe sarvagraMthInAM viprmokssH| mAlUma hogaa| aura bharane kA hama eka hI upAya jAnate haiM-peTa -aura smRti se, smRti ke lAbha se sArI graMthiyAM khala jAtI ko bhara lo; aura hameM koI upAya nahIM maaluum| agara isa kSaNa meM haiM--jisako mahAvIra kahate haiM nigraMtha dazA-saba gAMTheM khula yaha yuvaka apane ko prema se bhara letA yA AnaMda se bhara letA to jAtI haiN| aura jo zeSa raha jAtA hai-vahI mokSa, vahI samAdhAna, yaha anubhava aura UMce zikhara para pahuMca jaataa| isane zarIra se samAdhi, vipramokSa ! phira kucha aura karane ko zeSa nahIM raha jaataa| bhara liyaa| isane isa kSaNa meM zarIra kA sevana kara liyaa| bhojana 'jo AtmA ina tInoM se samAhita ho jAtA hai aura anya kucha matalaba shriir| bhojana-jo zarIra bana jAyegA; abhI bhojana nahIM karatA hai, aura na kucha chor3atA hai usI ko nizcaya-naya se hai, kala zarIra bana jaayegaa| bhojana yAnI bIja rUpa se shriir| mokSa-mArga kahA hai|' isane zarIra se bhara liyaa| yaha kSaNa thA jaba ise AtmA se bharanA NicchayaNayeNa bhaNido, tihi tehiM samAhido ha jo appaa| thaa| nAca uThatA! gIta gAtA! AMdolita ho uThatA AnaMda se! Na kuNadi kiMci vi annaM, Na muyadi so mokkhamaggo ti|| prema ko jagAtA ! AtmA se bharatA! AtmA kA sevana karatA! to bar3I adabhuta bAta mahAvIra kaha rahe haiM! jo AtmA ina tInoM se yaha ghar3I bar3I gaharI ho jaatii| yaha anubhava cirasthAyI ho samAhita ho jAtA hai--samyaka jJAna, darzana, cAritrya se jaataa| cUka ho gyii| samAhita! samAhita kA artha hai, jisake lie ye Upara se thope mahAvIra kahate haiM, 'AtmA se hI AtmA kA sevana ucita hai|' gaye niyama nahIM.-jo inheM pacA gayA; jo isako isa bhAMti pI AtmA se AtmA kA bhojana, AtmA se AtmA kA bhoga hI gayA, isa bhAMti ki mAMsa-majjA bana gayI, samAhita ho gayA! ucita hai| aba aisA nahIM ki vaha ceSTA karatA hai cAritrya kI, ki maiM ThIka AhAra zuddhau satva shuddhiH| karUM aura gaira-ThIka na kruuN| aisA bhI nahIM ki vaha ceSTA karatA -AhAra ke zuddha hone se satva zuddha ho jAtA hai| hai jJAna ko pakar3ane kI, darzana ko pakar3ane kii| nahIM, ye saba yaha AhAra kI zuddhi ko tuma brAhmaNa ke dvArA banAyA gayA samAhita ho ge| AhAra mata smjhnaa| ise to tuma samajhanA brahma ke dvArA banAyA tumane bhojana kiyA...to bhojana kI do ghaTanAeM ghaTa sakatI haiN| gayA AhAra--vaha jo tumhAre bhItara kI aMtatmiA hai, jisa para tumane bhojana kiyA-yA to bhojana samAhita ho jAyegA aura yA brahma ke hastAkSara haiN| apaca ho jaayegii| apaca hogI to bhojana binA pacA zarIra ke satva zuddhau dhruvA smRtiH| bAhara pheMka denA hogaa| vamana se nikale, mala-mUtra se -aura jisane usa AtmA kA AhAra kara liyA usakI smRti nikale lekina agara apaca huA to use zarIra se bAhara pheMka dhruva ho jAtI hai| usakA bodha thira ho jAtA hai| yahI to maiMne usa denA hogA vaisA kA vaisaa| usameM jo chipA huA satva hai, tumhArA saMnyAsI ko kahA ki usa kSaNa meM AtmA kA AhAra kara liyA hissA na bana paaegaa| samAhita kA artha hai : paca jaaye| to jo hotA, to smRti dhruva ho jaatii| kUr3A-kacarA hai vaha bAhara nikala jAyegA; jo sAra-sAra hai vaha smRti kA artha yahAM yAdadAzta nahIM hai| yahAM smRti kA artha hai tumhAre khUna meM, lahU meM bahane lgegaa| vaha tumhAre hRdaya meM paramAtmA kA smaraNa, yA AtmA kA smrnn| dhar3akegA, tumhArI AMkhoM se dekhegA, tumhAre mastiSka se socegaa| jisako mahAvIra samyaka darzana kaha rahe haiM; vaha thira ho jAtA vaha tumhAre bhItara kA hissA ho jaayegaa| hai, usakI lakIra khiMca jAtI amitt| phira bhUle na bhuultii| phira | eka bAra jo anna paca gayA, phira tumheM usakI ciMtA nahIM karanI miTAye na mitttii| hotI ki aba vaha kyA kara rahA hai; khUna ThIka cala rahA hai ki satva zuddhau dhruvA smRtiH| nahIM; mastiSka soca rahA hai yA nahIM; haDDI, mAMsa-majjA bana rahI
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhu kA sevana : Atmasevana hai yA nhiiN| tuma to gale ke nIce utAra lete ho bhojana ko, phira agara bejAra ho apanI kiraNa se? bAta khatama ho gyii| agara na pace to ar3acana hotI hai| aura ye apanI hI kiraNeM haiN| agara inase hama bejAra ho gaye, paMDita hai aisA vyakti jisakA jJAna samAhita nahIM huaa| jJAnI aura inakI niMdA karane lage aura chor3ane ke cakkara meM par3e gaye, to hai aisA vyakti jisakA jJAna samAhita ho gyaa| hama tor3ate jAyeMge apane ko| lekina jIvana kA ahobhAgya isa paMDita hai aisA vyakti jisako apaca ho jAtA hai| bhara letA hai dizA se nahIM aataa| jIvana kA ahobhAgya to taba AtA hai jaba jJAna ko, lekina vaha jJAna kahIM usake jIvana kI dhArA kA aMga jo bhI hameM milA hai use hama rUpAMtarita karane meM kuzala ho jAyeM, nahIM hotA; vaha dhArA meM kaMkar3a-patthara kI taraha par3A rahatA hai, samAhita karane meM kuzala ho jaayeN| dhArA ke sAtha bahatA nhiiN| kAmavAsanA samAhita hokara brahmacarya bana jAtI hai| krodha samAhita kA artha hai jise tuma bhUla jAo, phira bhI tumhAre | samAhita hokara karuNA bana jAtA hai| rAga samAhita hokara prema sAtha ho; jisakI tumheM ceSTA na karanI par3e, sahaja tumhAre sAtha | bana jAtA hai| hiMsA samAhita hokara ahiMsA bana jAtI hai| pacA ho| sahaja-sphUrta yAnI smaahit| lo| bejAra mata ho jAnA! chor3ane ke upadrava meM mata par3a jAnA! ___ 'jo AtmA ina tInoM se samAhita ho jAtA hai aura anya kucha kyoMki jo-jo tuma chor3a doge, usa usakA rUpAMtaraNa asaMbhava ho bhI nahIM karatA...' jaayegaa| agara krodha chor3a diyA to yaha to ho sakatA hai tuma anya kucha kI koI jarUrata nahIM, ye tIna kAphI haiN| ina tIna meM akrodhI ho jAo, lekina karuNAvAna na ho skoge| agara saba ho jAtA hai| aura na kucha chor3atA hai| yaha jaina muniyoM ko kAmavAsanA chor3a dI, to yaha to ho sakatA hai ki tuma kAma-rahita bar3I takalIpha hogI socakara : na kucha karatA na kucha chor3atA; ho jAo, lekina brahmacarya upalabdha na ho skegaa| yaha kyoMki chor3anA bhI kRtya hai| chor3ane meM bhI kartA A jAtA hai aura kAma-rahitatA vaise hI hogI jaise hama sAMDa ko baila banA dete haiM, ahaMkAra A jAtA hai| na to pakar3atA aura na chor3atA, cupacApa graMthi kATa dete haiM, yaMtra ko naSTa kara dete haiN| sAkSI-bhAva se jItA hai| aura tuma aisA mata socanA ki yaha jo maiM dRSTAMta de rahA hUM, bar3e 'usI ko nizcaya-naya se mokSa-mArga kahA hai|' dUra kA hai| yaha dUra kA nahIM hai| sAdhuoM ne yaha saba kiyA hai| vahI hai mukti kA maarg| rUsa meM sAdhuoM kI eka jamAta thI jo jananeMdriya kATa letI thii| jo chor3ane-pakar3ane meM par3A vaha ar3acana meM pdd'egaa| vaha yahAM se kATa dene se, eka artha meM to hala ho jAtA thaa| jaba jananeMdriya hI vahAM ddolegaa| na rahI to koI upAya na rhaa| lekina brahmacarya isa taraha upalabdha kabhaM to daira meM hUM, kabhaM hUM kAbe meM nahIM hotaa| brahmacarya upalabdha to taba hotA hai jaba yaha jIvaMta kahAM-kahAM lie phiratA hai zauka usa dara kaa| UrjA kAma kI samAhita hotI hai; jaba tuma ise bAhara nahIM pheMkate, vaha usake daravAje ko kabhI maMdira meM khojegA, kabhI masjida meM bhItara pacA jAte ho; jaba tuma ise uchAlate nahIM phirate; jaba yaha khojegA, kabhI yahAM kabhI vahAM; aura eka daravAjA jahAM ki vaha UrjA tumhAre bhItara Urdhvagamana bana jAtI hai| chipA hai-svayaM kA-anakhalA raha jaayegaa| __ krodha ko kATa dene se, kasama khA lene se ki krodha na karUMgA, camaka sUraja meM kyA rahegI yaha ho sakatA hai tuma dabA lo, dabAte jAo, aisI ghar3I A jAye agara bejAra ho apanI kiraNa se? ki kisI ko bhI patA na cale ki tumameM krodha hai; lekina tumheM to aura jo vyakti chor3ane-pakar3ane meM laga jAyegA, vaha bejAra ho calatA hI rahegA patA! tuma to usI ke Upara baiThe ho| tuma to jaayegaa| chor3ane kA matalaba hai niMdA karanI hogI apane kucha aMgoM | jvAlAmukhI para baiThe ho jo kabhI bhI phUTa sakatA hai|| kI; zarIra kI niMdA karanI hogI; dhana kI niMdA karanI hogI; nahIM, karuNA paidA na ho paayegii| kyoMki karuNA to usI UrjA kAmavAsanA kI niMdA karanI hogI, sabakI niMdA karanI hogii| se nirmita hotI hai jisase krodha nirmita hotA hai| UrjA kA damana camaka sUraja meM kyA rahegI nahIM-UrjA kA rUpAMtaraNa! 593
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ indi jina sUtra bhAgaH1 AMROHIBIRM 'isa dRSTi se AtmA meM lIna AtmA hI samyaka dRSTi hotA | ho| sira meM darda hai to cetanA sira ke kAraNa DAMvADola ho jAtI hai| paira meM kAMTA lagA hai to kAMTe ke kAraNa cetanA DAMvADola ho to mahAvIra kaha rahe haiM. phira vyAkhyA kyA hogI samyaka daSTi jAtI hai| jaba tama bilakala DAMvADola nahIM hote na sira kI? jisako gItA meM sthitiprajJa kahate haiM, usI ko mahAvIra bulAtA, na paira bulAtA, na peTa bulAtA-jaba zarIra ko tuma samyaka dRSTi kahate haiN| sthitiprajJa-jisakI prajJA sthira ho bilakula bhUle rahate ho, aisA jaisA videha, hai hI nahIM-taba tuma gayI; samyaka dRSTi-jisakA darzana sthira ho gayA hai| eka hI 'svsth|' yahI to Atma-sthiti kI dazA hai; jaba tuma itane | apane meM lIna ho ki koI gAlI de to tuma bAhara nahIM aate| tuma 'AtmA meM lIna AtmA hI samyaka dRSTi hai| jo AtmA ko vahIM apane bhItara se suna lete ho, koI pariNAma nahIM hotaa| yathArtha rUpa se jAnatA hai vahI samyaka jJAna hai aura usameM sthira tumhArI dazA meM koI bheda nahIM pdd'taa| tuma vahI rahate ho jaisA rahanA hI samyaka cAritrya hai|' gAlI dene ke pahale the; vaise hI gAlI dene ke bAda rahate ho| gAlI bar3I adabhuta bAta....! mahAvIra caritra yaha nahIM kaha rahe haiM jo dI yA na dI, braabr| tuma para koI rekhA nahIM khiMcatI, koI tuma karate ho-usameM caritra nahIM hai| tuma jo ho...! sAdhAraNataH kharoMca nahIM lgtii| kisI ne sammAna kiyA, tuma phUla nahIM hama socate haiM caritra kA artha hai, jo hama karate haiN| agara hamane jaate| tumhAre ahaMkAra kA gubbArA bar3A nahIM hone lgtaa| tuma krodha nahIM kiyA to hama caritravAna haiN| agara krodha kiyA to hama vaise hI rahate ho jaise the, koI aMtara nahIM pdd'taa| caritrahIna haiN| agara hamane kAmavAsanA kA saMbaMdha banAyA to hama ravIMdranAtha ko jaba nobala prAija milI aura ve vApisa kalakattA caritrahIna haiN| agara koI kAmavAsanA kA saMbaMdha na banAyA to hama lauTe, to kalakatte meM bar3A saMkaTa thaa| aneka logoM ko bar3I coTa caritravAna haiN| lagI thI ki ravIMdranAtha ko nobala prAija mila gyii| to baMgAlI mahAvIra rAjI na hoNge| mahAvIra kaheMge, krodha kiyA yA nahIM, bar3e nArAja bhI the| eka saMpAdaka akhabAra kA jUtoM kI mAlA yaha savAla nahIM-krodha hai yA nahIM? yaha ho sakatA hai krodha lekara pahuMca gayA svAgata karane ke lie| to socA thA usane ki kisI se bhI na kiyA ho aura krodha bhItara ho| to bhI vaha kahate ravIMdranAtha khinna hoMge, nArAja hoMge, lekina ravIMdranAtha ke 'kavi' haiM, tuma samyaka cAritrya ko upalabdha na hue| | meM kucha 'RSi' kA aMga thaa| isalie unakI gItAjaMli meM 'usameM sthita rahanA hI samyaka cAritrya hai|' AtmA meM sthita upaniSadoM kI jhalaka hai| kucha ur3AneM unhoMne usa AkAza meM bhI rahanA hI...! apane meM aise khar3e ho jAnA ki vahAM se DAMvADola bharI thIM jahAM RSi hI praveza karate haiN| ve sirpha sAmAnya kavi nahIM na kie jA sko| vahAM se tumheM koI bAhara na le jA sake-krodha the| usa AdamI ko jUtoM kI mAlA lie dekhakara ve usake pAsa yA kAma, koI bhI sthiti 'appo appammi rao'-apane meM hI gaye, kyoMki vaha bhIr3a meM pIche khar3A thaa| thor3A saMkoca bhI laga ramo! apane meM hI rama jaao| appA appammi ro| ramo apane rahA thaa| dUsare phUlamAlA lAe the, vaha jUtoM kI mAlA lAyA thaa| meM! Ape meM! kahIM aura na jAo! kahIM aura na bhaTako! usako saMkoca meM dekhakara unako thor3A acchA bhI na lgaa| ve sammAiTThI havei phuDu jiivo| phaloM kI mAlA chor3akara usake pAsa gaye, aura kahA ki aba le -aura yahI hai samyaka dRSTi ho jAne kA mArga! hI Aye ho to pahanA do| vaha AdamI aura lajjA se bhara gyaa| jANai taM saNNANaM, caradiha cArittamaggu tti| vaha jUte kI mAlA paTakakara bhAga khar3A huaa| to ravIMdranAtha ne yahI hai jAnanA, yahI hai dekhanA, yahI hai darzana, yahI hai cAritrya! | usameM se eka jor3I cuna lI apane pahanane ke lAyaka, paira ke appA appammi rao! apane meM rama jaao|' lAyaka jo jor3I thI vaha pahana lI aura ve cala par3e ghara kI trph| hamAre pAsa jo zabda hai 'svAsthya', vaha yahI artha rakhatA hai| unhoMne kahA ki ThIka kiyA, mere jUte rAste meM kho bhI gae the| yaha appA appammi rao! svAsthya kA artha hai: svayaM meM sthita ho AdamI bhI vakta para le AyA! aura jUte kI dukAna para jAne kI jaanaa| jaba tuma bImAra hote ho to tuma svayaM meM DAMvADola ho jAte jhaMjhaTa se bacA diyA! aura mAlA lAyA to kAphI jUte lAyA thA, 594 '
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdha kA sevanaH Atmasevana to do unake nApa ke mila bhI gye| 'AtmA hI merA jJAna hai| AtmA hI darzana hai| AtmA hI jaba tumheM bAhara kA sammAna aura asammAna kucha aMtara na lAtA cAritrya hai| AtmA hI pratyAkhyAna hai aura AtmA hI saMyama aura ho, tumhArI muskurAhaTa na to jarA phIkI par3atI ho, na jarA gaharI yoga hai| arthAta ye saba AtmarUpa hI hai|' hotI ho, tuma vaise hI raha jAte ho jaise tuma ho-svabhAva meM | AyA hu mahaM nANe sthira! appA appammi rao! to tuma svastha! to tuma AtmajJAna | 'jJAna, AtmA hI merA jJAna hai|' ko upalabdha! to yahI hai samyaka dRSTi ho jaanaa| aura yahI AyA hu mahaM nANe, AyA meM daMsaNe caritte y| samyaka cAritrya hai-isameM sthira honA hI! 'aura darzana aura caritra bhI merI aatmaa...|' to cAritrya kA artha dUsare se saMbaMdha nahIM hai| agara cAritrya kA | AyA paccakkhANe, AyA meM saMjame joge| artha dUsare se hI saMbaMdha hai to himAlaya kI kisI ekAMta guphA meM aura AtmA hI prtyaakhyaan| aura AtmA hI vrata-niyama, baiThe hue tuma cAritryavAna na ho skoge| AtmA hI saMyama aura yoga arthAta ye saba AtmarUpa hI haiN|' isalie ye do zabda eka jaise haiM-caritra aura caaritry| inakA mahAvIra ke lie AtmA zabda parama hai| aura jisane usameM pharka samajha lenaa| caritra kA artha hai : jisakA saMbaMdha dUsare se thiratA pAlI, saba pA liyaa| hai| aura cAritrya kA artha hai : svayaM meM sthit| tumane gAlI dI to agara tumane tyAga kiyA dUsaroM ko dikhAne ke lie to vaha maiMne krodha kiyA--yaha critr| tumane prazaMsA kI to maiMne dhanyavAda caritra ho gayA, cAritrya nhiiN| agara tumane tyAga kiyA bhItara ke diyA-yaha critr| tumane gAlI dI ki prazaMsA kI, maiMne kucha bhI parama AnaMda se, to caaritry| agara tumhArA jJAna dUsaroM se AyA na kiyA, maiM vaisA hI rahA jaisA thA--yaha caaritry| hai to vaha jJAna nhiiN| agara tumhArA jJAna bhItara se AvirbhUta huA to agara tuma himAlaya kI guphA meM baiTha jAo to caritra to hai to jnyaan| jo gIta tumane dUsaroM kI nakala para gunagunAyA hai, vaha samApta ho jAyegA, kyoMki caritra to dUsare ke binA ho hI nahIM | gIta nhiiN| jo gIta sadyaHsnAta, abhI tAjA nahAyA huA tumhArI sakatA; lekina cAritrya...cAritrya pragaTa hogaa| ekAMta meM bhI | aMtarAtmA se uThA hai, alaukika, advitIya, nitanatana, yadyapi pragaTa hogA, jaisA ekAMta meM phUla khilatA hai! koI nahIM nikalatA sanAtana-vahI gIta! vahI gIta veda bana jAtA hai| vahI gIta pAsa se to bhI usakI gaMdha havAoM meM phailatI hai| rAta saba so gaye RcaaeN| vahI gIta upaniSada bana jAte haiN| hote haiM, taba bhI tArA AkAza meM camakatA rahatA hai| vaha cAritrya mahAvIra kA sArA jora eka bAta para hai ki tuma kisI taraha hai| usakA dUsare se kucha lenA-denA nhiiN| apane ghara lauTa aao| Ape meM A jAo! apane meM A jAo! dUsare meM bahuta bhaTaka lie-dUsare meM honA hI saMsAra hai| para dastaka dI-tuma tatkSaNa badala jAte ho, koTa-TAI ThIka to jo tumane dUsare ke lie kiyA, dUsare ko socakara kiyA, dUsare karake baiTha jAte ho| yaha caritra! | kI AzA-apekSA meM kiyA--vaha saba saMsAra hai| dUsare se gRha meM snAna kara rahe ho| AIne ke sAmane muMha bhI | AzA-apekSA chodd'o| dUsare se dRSTi httaao| tuma vahIM lIna ho banA-bicakA rahe ho| tatkSaNa tumheM khayAla hotA hai ki baccA jAo jo tuma ho| yahI saMyama, yahI yoga! | tumhArA tAlI ke cheda meM se dekha rahA hai| tuma samajha jAte ho ki izka bhI ho hijAba meM husna bhI ho hijAba meM yaha bApa ke lie yogya nahIM ki muMha bicakAe, banAe, ki yA to khuda AzakAra ho, yA mujhe AzakAra kr| nAce-kUde, snAnAgRha meN| yaha caritra! yaha dUsare ke dekhate hI do hI upAya haiN| yA to hama paramAtmA se kaheM yA to khada badala jAtA hai| AzakAra ho-yA to khuda ko pragaTa kara; yA mujhe AzakAra jisakA dUsare se koI saMbaMdha nahIM, jisakA tumase hI basa saMbaMdha / kara-yA mujhe pragaTa kr| hai-vaha hai caaritry| mahAvIra ne dUsarA hI rAstA cunA hai| ve kahate haiM. apane ko hI appA appammi ro| pragaTa karanA hai| prArthanA kI unhoMne guMjAiza nahIM chodd'ii| unhoMne 595
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH1 itanA bhI dUsare para bharosA nahIM rakhA hai| paramAtmA bhI dasarA ho jarUrata nhiiN| donoM ke bIca meM hai sthitiH bhUlI-bhUlI sI yAda jAyegA, 'para' ho jaayegaa| to paramAtmA bhI saMsAra hI ho / hai| bhalI-bhalI sI yAda, dhaMdhalI-dhaMdhalI sI yAda! sara jaayegaa| utanA bhI dUsare para nirbhara nahIM rakhanA hai| kyoMki dUsare nikalA hai. bhara-dapaharI nahIM hai, aMdherI rAta bhI nahIM hai-subaha para nirbharatA tamheM kabhI bhI mokSa, kabhI bhI parama svataMtratA meM na le kA halakA-halakA sA Aloka! sUraja Ugane-ugane ko hai| jA skegii| kahAsA chAyA hai| hAtha ko hAtha nahIM sUjhatA, phira bhI sUjha terI duA se kajA to badala nahIM sakatI bilakula nahIM kho gayI hai| vaha jo thor3I-sI sUjha bacI hai, jo magara hai isameM ye mumakina ki tU badala jaaye| thor3I-sI yAda bacI hai, usI ko hI nikhAro, pragAr3ha kro| usI yaha bAta bar3I ThIka hai| jaba tuma prArthanA karate ho to prArthanA se ke sahAre bhItara kI yAtrA hogii| usI ko nikhArane aura pragAr3hane koI tumhArI mauta nahIM ruka jAyegI, na prArthanA se kucha aura kA nAma dhyAna hai, viveka hai| bdlegaa| lekina yahI hotA hai ki prArthanA karane meM tuma badala thor3A jAgate calo! jo thor3A-sA AsarA dikhAyI par3a rahA hai, jAte ho| jaba tuma prArthanA karate ho to tumhArI prArthanA se aura usako pakar3o, aura usa dizA meM thor3e bar3hate clo| thor3A sAhasa kucha bhI nahIM badalatA, lekina prArthanA karanevAlA badala jAtA hai| kro| vaha bhUlI-bhUlI sI yAda gahana hone lgegii| bhUla chaMTatI to mahAvIra ne isa sAra ko bahuta gaharAI se pkdd'aa| unhoMne | jAyegI, yAda saghana hone lgegii| kahA ki, to phira prArthanA kI jarUrata kyA? jaba badalanA hI aura jisa dina bhI koI apane ghara lauTa A svayaM ko hai, to phira parokSa kyoM? phira pratyakSa kyoM nahIM? jaba ghaTanA ghaTatI hai| itane dukha, itanI pIr3AeM, itanI zikAyata, itane asalI savAla mere bhItara hI ghaTanA hai, jaba asalI meM bhagavAna zikave, saba samApta ho jAte haiN| itanI mAMgeM, itanI vAMchanAeM, bhakta ke bhItara hI pragaTa honA hai, to phira bAhara kI talAza bNd| itanI AkAMkSAeM, itanI taSNAeM, saba acAnaka pUrI ho jAtI haiN| phira bAhara kyoM TaTolaM kisI pairoM ko? phira apane ghara lauTa saba na milane kI bAteM thIM jaba Akara mila gae aauuN| phira apane meM hI lIna ho jaauuN| sAre zikave miTa gae, sArA gilA jAtA rhaa| appA appammi rao! taba patA calatA hai ki vaha saba jo mAMgeM thIM, anaMta-anaMta, vaha aura yaha jo tumhAre bhItara kI AtmA kI bAta mahAvIra kara rahe | eka hI mAMga ke khaMDa thiiN| apane se milane kI asalI mAMga thii| haiM, yaha tuma bhUla bhalA gae ho, lekina bilakula bhUla bhI nahIM gae usako nahIM pahacAna pA rahe the, to vahI mAMga anaMta khaMDoM meM baMTa ho| thor3I parte jama gaI haiM dhUla kI, lekina parta ke nIce tumhAre gaI thii| vaha jo pada ko cAhA thA, vaha apane hI bhItara Atmapada prANa abhI bhI jIvaMta haiN| jaladhAra abhI bhI tAjI hai| ko cAhA thaa| vaha jo dhana ko cAhA thA, vaha apane hI bhItara usa Upara-Upara kAI chA gaI hai| tuma ise bhUla bhI nahIM gae ho, zAzvata dhana ko cAhA thA, jo merA svabhAva hai| vaha jo yaza aura kyoMki koI kaise apane ko bhUla jA sakatA hai? bhUlane jaisI pratiSThA cAhI thI, usa yaza aura pratiSThA meM apanI hI mahimA kI hAlata hai, lekina bilakula nahIM bhUla gaye ho| usI meM saMbhAvanA talAza thI-galata rAste para galata dizA meN| hai| usI meM kiraNa hai saMbhAvanA kii| jarA-sA sahArA pakar3a lo mahAvIra kA sArA yoga Atma-sthiti hai| kRSNa ne kahA hai gItA to tuma apane ko yAda kara paaoge| meM samatvaM yoga uccate! eka muddata se terI yAda bhI AyIna hameM samatva ko upalabdha ho jAnA yoga hai| mahAvIra bhI kahate haiM, aura hama bhUla gaye hoM tujhe aisA bhI nhiiN| samyaka dRSTi, smtv| samyakatva-samatA ko upalabdha ho sadiyAM bIta gayI hoM, muddata bIta gayI hai aura tumane apanI yAda | jAnA! DAMvADola na rahe citta, sama ho jaaye| yahAM-vahAM na jAye, bhI na kI ho! lekina bhUla gaye ho, aisA bhI nahIM hai| isa bAta ko thira ho jaaye| thiratA sadhe! jyoti aisI ho jAye jaise kisI ghara ThIka se smjhnaa| agara bilakula bhUla gaye ho, taba to yAda kA meM havA ke jhoMke na Ate hoM, aura jyoti akaMpa jalatI ho, kaMpatI koI upAya nhiiN| aura agara bilakula yAda hai to yAda kI koI | na ho| samatvaM yoga uccte| yahI dazA yoga kI dazA hai| aura pata! 596/
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ S sAdhakA sevanaH Atmasevana mahAvIra kahate haiM, yahI dazA-AyA hu mahaM nANe-yahI dazA isase jo kama para rAjI huA vaha nAsamajha hai| tuma kaMkar3a-pattharoM jnyaan| AyA meM daMsaNe carite y| aura yahI darzana aura yahI se rAjI mata ho jaanaa| hIroM kI anaMta rAziyAM tumhArI pratIkSA kara caritra! rahI haiN| AyA paccakkhANe, AyA meM saMjame joge| 'aura yahI pratyAkhyAna, vrata, niyama, anushaasn| aura yahI Aja itanA hii| saMyama aura yoga!' mahAvIra ne jaisI mahimA kA guNagAna AtmA kA kiyA hai, kisI ne bhI nahIM kiyaa| mahAvIra ne sAre paramAtmA ko AtmA meM uMDela | diyA hai| mahAvIra ne manuSya ko jaisI mahimA dI hai aura kisI ne bhI nahIM dii| mahAvIra ne manuSya ko sarvottama, sabase Upara rakhA hai| aura yaha jo durlabha kSaNa tumheM milA hai manuSya hone kA, ise aise hI mata gaMvA denaa| ise aise bhUle-bhUle hI mata gaMvA denaa| ise dUsaroM ke dvAra khaTakhaTAte-khaTakhaTAte hI mata gaMvA denaa| bahuta muzkila se milatA hai yaha kSaNa aura bahuta jaldI kho jAtA hai| bar3A durlabha hai yaha phUla; subaha khilatA hai, sAMjha mujha jAtA hai| phira ho sakatA hai sadiyoM-sadiyoM taka pratIkSA karanI pdd'e| isalie manuSya honA mahimA hI nahIM hai, bar3A uttaradAyitva hai| astitva ne tumhAre bhItara se koI bahuta bar3A kRtya pUrA karanA cAhA hai| sAtha do! sahayoga do! astitva ne tumhAre bhItara se koI bahuta bar3I ghaTanA ko ghaTAne kA Ayojana kiyA hai| sAtha do! sahayoga do! aura jaba taka tuma khila na pAoge, niyati tumhArI pUrI na hogii| to samasta jJAnI puruSa kahate haiM tuma vApisa bheja diye jaaoge| yaha jIvana aura maraNa kA cakra calatA rhegaa| isase kevala ve hI bAhara nikala pAte haiM jo isa jIvana aura maraNa ke cakra meM calate hue bhI apane bhItara ke sAre vicAroM ke cakra ko roka dete haiM; jo isa jIvana-maraNa ke cakra meM rahate hue bhI, sAkSI ho jAte haiM aura eka gahana artha meM bAhara ho jAte haiN| sAkSI hokara jo bAhara ho gayA saMsAra ke, usako phira dubArA lauTane kI koI jarUrata na rhegii| aura jo dubArA nahIM lauTatA, usane hI apanI niyati ko pUrA kiyaa| usake bhItara hI bIja phUla ko upalabdha hue| isa avasthA ko mahAvIra kahate haiM : prmaatm-avsthaa| tuma paramAtmA hone ko ho| isase kama para rAjI mata honaa| 597 www.jainelibrary org