Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
|| ૐ || શ્રીજૈસિદ્ધાન્તપ્રશિકા.
કાલ ક યુનિયન બાદ વારિધિ નિમિિ ૬૦ પડત ગોપાલદાસજ ખેંચ્યા.
૮. ૮ અથવા સા માયાથી રિલાલ ધ્વાભા કાપડિયા-પતરુ
ܐ ܝ
+ ૨૦૦
ઝવેરી નાનાલાલ કાલિદાસ. કાસ કિ
R. FL. neex
મુળ-નિન્ય સ્વાધ્યાય,
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધી અમૃત પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ સાનગઢ-કાર્ડિયાવાડ.
સુવર્ણ વચન.
संविशुद्धपरमात्मभावना सविशुद्धपदकारणं भवेत् । सेतरेतरकृते सुवर्णता लोहतश्च विकृती तदाश्रिते ||
અ
પ્રકારે સુવર્ણ થી સુવર્ણ પાત્રની ઉત્પત્તિ થાય છે અને લેખાંડથી લોખંડપાત્રની ઉત્પત્તિ થાય છે તેવી રીતે શુદ્ધ પરમાત્માની ભાવના કરવા શુદ્ધપદ-મેક્ષપદની પ્રાપ્તિ થાય છે તથા અશુદ્ધ ભાવ નાથી અશુદ્ધ પદ-વર્ગીનકાદિ પદની પ્રાપ્તિ થાય છે, પદ્મન્દિપસંગ તિકા-સધચંદ્રોદયાધિકાર
મુદ્રકઃ વેરા અમૃતલાલ દેવકરણ.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
બે શબ્દ. આ “શ્રી જેનસિદ્ધાન્તપ્રવેશિકા” પુસ્તિકા પ્રાવશિક પાઠય પુસ્તક છે. જે સજન આ પુસ્તકનો ધ્યાનપૂર્વક સ્વાધ્યાય કરે છે તેને જેન સિદ્ધાંત 2 ના વાધ્યાયમાં તે સહાયક થાય છે. આ પુસ્તક બહુ ઉપયોગી હોઈને જૈન દિગંબર પાઠશાળાઓમાં ભણાવવામાં આવે છે; અને પરીક્ષામાં પણ તેને સ્થાન આપેલ છે. સ્વ૮ વિષ્ઠિરમણિ શ્રીગોપાલદાસજીબરિયાએ આ ગ્રંથ મુળ હિન્દીમાં લખી જૈન સમાજ પર મહાન ઉપક્કર કર્યો છે. તેના અનુવાદ પણ ગુજરાતી, મરાઠી આદિ ભાષાઓમાં થઈ ગયા છે. અને તેની કેટલીય આત્તિઓ પણ નીકળી ચૂકી છે. એટલું જ નહિ પણ આ પુસ્તક દરેક સ્વાધ્યાય પ્રેમીને કેશ સમાન બહુ સહાય આપે છે.
આ ગ્રંથને ગુજરાતી અનુવાદ ડાં વર્ષ પહેલાં શ્રીયુત મૂળચંદભાઈ કીશનદાસ કાપડિયાદ્વારા પ્રગટ થયે હ. તે અનુવાદ અત્યારે મળતું નથી.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
તેથી શ્રીયુત મૂળચંદભાઈ પાસે આ ઉપયોગી પુસ્તકની ગુજરાતી દ્વિતીયાત્તિ કાઢવાની રજા માંગતાં તેમણે તે સહર્ષ આપી છે. તેથી તેમને આભાર માનું છું. તે પુસ્તકમાં જે ખલનાઓ લાગી તે યથાશક્તિ દૂર કરી છે. અને તેના માટે આ પુસ્તકના પૃષ્ઠ ૧૦૧ પર “શુદ્ધિ આપેલ છે તે પ્રમાણે આ પુસ્તક સુધારી લેવા વિનતિ છે. તેમ છતાં મતિષના કારણે કોઈ ભૂલે કરી હોય તો ક્ષમા માંગી તે દર્શાવવા પ્રાર્થના કરું છું. આ પુસ્તકની વિષયાનુક્રમણિકા પુસ્તકને અંતે આપેલ છે.
આ પુસ્તકમાં જે ધર્મનેહીઓ સમજણ આપી છે તેમને તથા આ પુસ્તકના પ્રકાશક ઉદારચિત દાતા શ્રીમાન નાનાલાલભાઈ કાલિદાસ ઝવેરીને પણ હૃદયપૂર્વક ઉપકાર માની વિરમું છું. ફાગુન )
સંતસેવક અષ્ટાનિકા. (ભાયાણી હરિલાલ જીવરાજભાઈ ૧૯૯૫ નગઢ
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ श्री परमात्मने नमः ।
શ્રી જૈન સિદ્ધાન્ત પ્રવેશિકા.
नत्वा जिनेन्द्रं गतसर्वदा सर्वक्षदेवं हितदर्शकं च । श्रीजैनसिद्धान्तप्रवेशिकेयं
विरच्यतेस्वल्पंचियां हिताय॥ અક–જેના સર્વ દે નાશ થયા છે, અને જેઓ હિતને માટે ઉપદેશ આપનાર છે, એવા સર્વદેવ શ્રીજિનેન્દ્ર ભગવાનને નમસ્કાર કરીને આ “શ્રી જૈનસિદ્ધાન્તપ્રવેશિકા” ગ્રંથ અ૫ બુદ્ધિવાળા હિતને માટે રચવામાં આવે છે.
પ્રથમધ્યાય: ૧ પ્ર. પદાર્થોને જાણવાના કેટલા ઉપાય છે?
ઉ. ચાર ઉપાય છે. ૧ લક્ષણ, ૨ પ્રમાણ, ૩ નય અને 8 નિક્ષેપ. ૨ પ્ર. લક્ષણ મને કહે છે?
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉં. ઘણાએક મળેલા પદાર્થોમાંથી કેઈ એક પદાર્થને જુદો કરનાર હેતુને લક્ષણ કહે છે. જેમકે – છવનું લક્ષણ ચેતના. ૩ પ્ર. લક્ષણના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. બે ભેદ છે-એક આત્મભુત બીજે અનાભભૂત. ૪ પ્ર. આત્મભૂતલક્ષણ કેને કહે છે?
ઉ. જે લક્ષણ વસ્તુના સ્વરૂપમાં મળેલું હોય. જેમકે અમિનું લક્ષણ ઉષ્ણપણું. ૫. પ્ર. અનાત્મભૂતલક્ષણ કેને કહે છે?
ઉ. જે લક્ષણ વસ્તુના સ્વરૂપમાં મળેલું ન હેય. જેમકે–દંડી પુરુષનું લક્ષણ દંડ. ૬ પ્ર. લક્ષણાભાસ કેને કહે છે?
ઉં. જે લક્ષણુ સદોષ હોય. ૭ પ્ર. લક્ષણના દાબ કેટલા છે?
. ત્રણ છે. અવ્યાપ્તિ, અતિવ્યાપ્તિ અને અસંભવ. ૮ પ્ર. લક્ષ્ય ને કહે છે?
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
_ઉ. જેનું લક્ષણ કરવામાં આવે તેને લક્ષ્ય ૮. અવ્યામિષ કેને કહે છે?
ઉ લક્ષ્યના એક દેશમાં (એક ભાગમાં) લક્ષણનું રહેવું તેને અવ્યામિ દેષ કહે છે; જેમકે પશુનું લક્ષણ શીંગડું. ૧૦ પ્ર. અતિવ્યાપ્તિષ કેને કહે છે
ઉ. લક્ષ્ય તેમજ અલક્ષ્યમાં લક્ષણનું રહેવું, તેને અતિવ્યાપ્તિ દોષ કહે છે. જેમકે ગાયનું લક્ષણ શીંગડાં. ૧૧ પ્ર. અલક્ષ્ય કેને કહે છે? - ઉ. લક્ષ્ય સિવાયના બીજા પદાર્થોને અલક્ષ્ય
૧૨ પ્ર. અસંભવદેષ કેને કહે છે?
ઉ. લક્ષ્યમાં લક્ષણુની અસંભવતાને અસંભવદેષ કહે છે. ૧૩ મ. પ્રમાણુ કેને કહે છે?
ઉ. સાચા જ્ઞાનને પ્રમાણુ કહે છે. ૧૪ પૂ. પ્રમાણના કેટલા લે છે?
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉ. બે ભેદ છે. એક પ્રત્યક્ષ અને બીજો પક્ષ. ૧૫ પ્ર. પ્રત્યક્ષ કેને કહે છે?
ઉ. જે પદાર્થને સ્પષ્ટ જાણે. ૧૬ પ્ર. પ્રત્યક્ષના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. બે ભેદ છે. એક સાંવ્યવહારિકપ્રત્યક્ષ, અને બીજે પારમાર્થિક પ્રત્યક્ષ ૧૭ પ્ર. સાંવ્યવહારિસ્પ્રત્યક્ષ કેને કહે છે?
ઉ. જે ઈન્દ્રિય અને મનની સહાયતાથી પદાર્થને એક દેશ [ભાગ] સ્પષ્ટ જાણે. ૧૮ પ્ર. પારમાર્થિક પ્રત્યક્ષ કેને કહે છે?
ઉ. જે કોઈની પણ સહાયતા વગર પદાર્થને સ્પષ્ટ જાણે. ૧૯ પ્ર. પારમાણિકપ્રત્યક્ષના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. બે ભેદ છે–વિકલપારમાર્થિક અને સકલપારમાર્થિક. ૨૦ પ્ર. વિકલપારમાર્થિક પ્રત્યક્ષ કેને કહે છે?
ઉ. જે રૂપી પદાર્થોને કોઈની સહાયતા વિના સ્પષ્ટ જાણે.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧ પ્ર. વિકલપારમાર્થિકપ્રત્યક્ષના કેટલા ભેદ છે. ?
ઉ. બે ભેદ છે –એક અવધિજ્ઞાન અને બીજું મન:પર્યયજ્ઞાન. ૨ર પ્ર. અવધિજ્ઞાન કેને કહે છે?
ઉ. દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ, ભાવની મર્યાદાથી જે રૂપી પદાર્થને સ્પષ્ટ જાણે. ૨૩ પ્ર. મન:પર્યજ્ઞાન કેને કહે છે?
ઉ. દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવની મર્યાદાથી જે બીજાના મનમાં રહેલા રૂપી પદાર્થને સ્પષ્ટ જાણે. ૨૪ પ્ર. સકલપારમાર્થિકપ્રત્યક્ષ કેને કહે છે ?
ઉ. કેવલજ્ઞાનને. ૨૫ પ્ર, કેવલજ્ઞાન કેને કહે છે ?
ઉ. જે ત્રિકાળવતી (ભૂત, ભવિષ્ય અને વર્તમાન કાળના) સમસ્ત પદાર્થોને યુગપત (એક સાથે) સ્પષ્ટ જાણે. ૨૬ પ્ર. પક્ષપ્રમાણ કેને કહે છે?
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
}
ઉ. જે ખીજાની (ઈંદ્રિય અને મનની ) સહાય
તાથી પદાર્થોને સ્પષ્ટ જાણે.
૨૦ પ્ર. પક્ષપ્રમાણના કેટલા ભેટ છે? ઉ પાંચ અેસ્મૃતિ, પ્રત્યભિજ્ઞાન, તર્ક, અનુમાન અને આગમ.
૨૮ પ્ર. સ્મૃતિ કોને કહે છે?
ઉં. પહેલાં અનુભવ કરેલ પદાર્થને યાદ કરવા તેને સ્મૃતિ કહે છે.
૨૯ પ્ર. પ્રત્યભિજ્ઞાન કાને કહે છે ?
ઉ. સ્મૃતિ અને પ્રત્યક્ષના વિષયભૂત પદાર્થોમાં જોડરૂપ જ્ઞાનને પ્રત્યભિજ્ઞાન કહે છે. જેમકે આ તે જ મનુષ્ય છે કે, જેને કાલે જોયા હતા. ૩૦ પ્ર. પ્રત્યભિજ્ઞાનના કેટલા ભેદ છે ? ઉ. એકત્વપ્રત્યભિજ્ઞાન, સાદશ્યપ્રત્યભિજ્ઞાન આદિ અનેક ભેદ છે.
૩૧ મ. એકત્વપ્રત્યભિજ્ઞાન ોને કહે છે ? ઉ. સ્મૃતિ અને પ્રત્યક્ષના વિષયભૂત પદાર્થમાં એકતા બતાવતા જોરૂપ જ્ઞાનને એકત્વપ્રત્યભિજ્ઞાન
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
કહે છે. જેમકે-આ તે જ મનુષ્ય છે કે જેને કાલે
૩૨ પ્ર. સાદગ્ધપ્રત્યવિજ્ઞાન કેને કહે છે?
ઉ. સ્મૃતિ અને પત્યક્ષના વિષયભૂત પદાયો માં સાદસ્ય [સમાન દેખાડતા જેડરૂપ જ્ઞાનને સાદસ્યપત્યભિજ્ઞાન કહે છે. જેમકે આ ગાય રેઝના જેવી છે. ૩૩ પ્ર. તર્ક દેને કહે છે ?
ઉ. વ્યાપ્તિના જ્ઞાનને તર્ક કહે છે. ૩૪ પ્ર. વ્યાપ્તિ કેને કહે છે?
ઉ. અવિનાભાવસંબંધને વ્યાપ્તિ કહે છે, ૩૫ પ્ર. અવિનાભાવસબ કેને કહે છે? ( ઉં. જ્યાં જ્યાં સાધન (હેતુ) હેય, ત્યાં ત્યાં સાયનું દેવું અને જ્યાં જ્યાં સાધ્ય ન હોય ત્યાં ત્યાં સાધનના પણ ન હોવાને અવિનાભાવસંબંધ કહે છે. જેમકે-જ્યાં જ્યાં પ્રમાડે છે, ત્યાં ત્યાં શનિ છે અને જ્યાં જ્યાં અગ્નિ નથી, ત્યાં ત્યાં ધુમાડે પણ નથી. ૩૬ પ્ર. સાધન કેને કહે છે ?
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
८
૯. જે સાધ્ય વિના ન હેાય. જેમ ચિના હેતુ ( સાધન ) ધૂમાડા.
૩૦ પ્ર. સાધ્ય કોને કહે છે?
ઉ. ઈષ્ટ અબાધિત અસિદ્ધને સાધ્ય કહે છે. ૩૮ પ્ર. ઇષ્ટ કોને કહે છે ?
ઉ. વાદી અને પ્રતિવાદી જેને સિદ્ધ કરવાને ચાહે, તેને ઇષ્ટ કહે છે. ૩૯ પ્ર. અય્યાધિત કાને કહે છે ?
ઉ. જે ખીજા પ્રમાણુથી બાધિત ન હાય. જેમકે-અગ્નિમાં ઠંડાપણું પ્રત્યક્ષપ્રમાણથી બાધિત છે, એ કારણથી આ ઠંડાપણું સાધ્ય ( સિદ્ધ ) થઈ શકતું નથી.
૪૦ ૫. અસિદ્ધ કાને કહે છે ?
ઉ. જે બીજા પ્રમાણથી સિદ્ધ ન થાય અથવા જેને નિશ્ચય ન હોય તેને અસિદ્ધ કહે છે. ૪૧ ૫. અનુમાન કાને કહે છે?
ઉ. સાધનથી સાષ્યના જ્ઞાનને અનુમાન કહે છે. ૪૨ પ્ર. હેત્વાભાસ(સાધનાભાસ) કાને કહે છે ?
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉ. સદેષ હેતુને અથવા દેશ સહિત હેતુને. ૪૩ પ્ર. હેવાભાસના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. ચાર :- અસિદ્ધ, વિરુદ્ધ, અનૈકાન્તિ (વ્યભિચારી) અને અકિંચિત્કર. ૪૪ પ્ર. અસિદ્ધહેવાભાસ કેને કહે છે ?
ઉ. જે હેતુના અભાવને (ગેરહાજરીનનિશ્ચય હેય અથવા તેના સદ્ભાવમાં (હાજરીમાં) સદેહ (શક હોય, તેને અસિદ્ધહેત્વાભાસ કહે છે. જેમકે-“શબ્દ નિત્ય છે કેમકે નેત્રને વિષય છે, પરંતુ શબ્દ કહ્યું (કાન) નો વિષય છે, નેતન થઈ શકતો નથી, તેથી “નેતને વિષય” એ હેતુ અસિદ્ધહેવાભાસ છે. ૪૫ પ્ર. વિરુદ્ધહેત્વાભાસ કેને કહે છે?
ઉ. સાધ્યથી વિરુદ્ધ પદાર્થની સાથે જેની વ્યાપ્તિ હોય, તેને વિરુદ્ધ હેત્વાભાસ કહે છે. જેમકે-“શબ્દ નિત્ય છે કેમકે પરિણમી છે.” આ અનુમાનમાં પરિ.
મીની વ્યાપ્તિ અનિત્યની સાથે છે, નિત્યની સાથે નથી, તે માટે નિયત્વને “પરિણામી હેતુ” વિરુદ્ધહેવાભાસ છે.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૬ પ્ર. અનેકનિક (વ્યભિચારી, હેવાભાસ કેને કહે છે. ?
ઉ. જે હેતુ પક્ષ, સપક્ષ, વિપક્ષ એ ત્રણેમાં વ્યાપે, તેને અર્નકાન્તિક (વ્યભિચારી) હેત્વાભાસ કહે છે. જેમકે “આ ઓરડામાં ધૂમાડો છે કેમકે તેમાં અગ્નિ છે.” અહીંયાં અમિ હેતુ પક્ષ, સપક્ષ, વિપક્ષ એ ત્રણેમાં વ્યાપક હેવાથી અનેકાન્તિકહેત્વાભાસ છે. ૪૭ પ્ર. પક્ષ કેને કહે છે?
ઉ. જ્યાં સાધ્યને રહેવાને શક હોય. જેમકે ઉપરના દષ્ટાન્તમાં ઓરડે. ૪૮ પ્ર. સપક્ષ કેને કહે છે?
ઉ. જ્યાં સાધના સદ્ભાવ (હાજરી)ને નિશ્ચય હોય. જેમકે-ધૂમાડાને સપક્ષ લીલા ઈધન (બળતણ) થી મળેલી અગ્નિવાળું રાઈવર છે. ૪૯ પ્ર. વિપક્ષ કેને કહે છે?
ઉ. જ્યાં સાધના અભાવ (ગેરમૌજૂદગી)ને નિશ્ચય હાય. જેમકે અનિથી તપલે લેઢાને ગેળો. ૫. પ્ર. અકિખ્યિકરહેવાભાસ કેને કહે છે ?
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉં. જે હેતુ કોઈપણ કાર્ય (સાધ્યની સિદ્ધિ) કરવામાં સમર્થ ન હોય. ૫૧ પ્ર. અકિખ્યિકરહેવાભાસના લાભેદ છે?
ઉ. બે છેડ-એકસિદ્ધસાધન, બીજે બાધિતવિષય. પર પ્ર. સિદ્ધસાધન કોને કહે છે?
ઉ. જે હેતુનું સાધ્ય સિધ્ધ હેય. જેમકે -અમિ ગરમ છે. કેમકે સ્પર્શ ઈન્દ્રિયથી એવું જ પ્રતીત થાય છે. ૫૩ પ્ર. બાધિત વિષયહેવાભાસ કેને કહે છે?
ઉ. જે હેતુના સાધ્યમાં બીજા પ્રમાણથી બાધા (હરત) આવે. ૫૪ પ્ર.બાધિતવિષયહેવાભાસના કેટલાદ છે?
ઉ. પ્રત્યક્ષબાધિત, અનુમાનબાધિત, આગામબાધિત, સ્વવચનબાધિત, આદિ અનેક ભેદ છે. ૫૫ પ્ર. પ્રત્યક્ષબાધિત કેને કહે છે ?
ઉ. જેના સાધ્યમાં પ્રત્યક્ષથી બાધા આવે. જેમકે અમિ ઠંડી છે, કેમકે એ દ્રવ્ય છે"; આ હેતુપ્રત્યક્ષબાધિત છે.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૬ પ્ર. અનુમાનબાધિત કેને કહે છે ?
ઉ. જેના સાધ્યમાં અનુમાનથી બાધા આવે. જેમકે “ઘાસ આદિ કર્તાનું બનાવેલું છે, કેમકે–એ કાર્ય છે, પરંતુ આમાં આ અનુમાનથી બાધા આવે છે કે ઘાસ આદિ કોઈનું બનાવેલું નથી, કેમકે તેને બનાવવાવાળે શરીરધારી નથી. જે જે શરીરધારીનું બનાવેલું નથી, તે તે વસ્તુઓ કર્તાની બનાવેલી નથી. જેમકે–આકાશ. પ૭ પ્ર. આગમબાધિત કેને કહે છે?
ઉ. શાસ્ત્રથી જેનું સાધ્ય બાધિત હોય તેને આગમબાધિત કહે છે. જેમકે-પાપ સુખને આપવાવાલું છે. કેમકે તે કર્મ છે. જે જે કામ હોય છે, તે તે સુખના આપવાવાલાં હોય છે, જેમકે–પુણ્યકર્મ. આમાં શાસ્ત્રથી બાધા આવે છે, કેમકે શાસ્ત્રમાં પાપને દુ:ખ દેવાવાળું લખ્યું છે. ૫૮ પ્ર. સ્વવચનબાધિત કેને કહે છે?
ઉ. જેના સાળમાં પોતાનાં વચનથી જ બાધા આવે. જેમકે-મારી માતા વધ્યા છે, કેમકે પુરુષને
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
સોગ થવા છતાં પણ તેને ગર્ભ રહેતું નથી.
૫૯ પ્ર. અનુમાનના કેટલા અંગ છે? - ઉ. પાંચ છે–પ્રતિજ્ઞા, હેતુ, ઉદાહરણ, ઉપનય અને નિગમન. ૬. પ્ર. પ્રતિજ્ઞા કેને કહે છે?
ઉ. પક્ષ અને સાધ્યના કહેવાને પ્રતિજ્ઞા કહે છે. જેમકે “આ પર્વતમાં અમિ છે.” ૬૧ પ્ર. હેતુ કોને કહે છે?
ઉ. સાધનના વચનને (કહેવાને) હેતુ કહે છે; જેમકે–“કેમકે આ ધૂમવાનું છે.” ૬૨ પ્ર. ઉદાહરણ કેને કહે છે?
ઉ. વ્યાપ્તિપૂર્વક દષ્ટાન્તને કહેવું તેને ઉદાહરણ કહે છે. જેમકે-“જ્યાં જ્યાં ધૂમાડે છે, ત્યાં ત્યાં અગ્નિ છે. જેમકે રસોડું. અને જ્યાં જ્યાં અમિ નથી, ત્યાં ત્યાં ધૂમાડો પણ નથી. જેમકે “તળાવ” ૬૩ પ્ર. દષ્ટાન્ત કેને કહે છે?
ઉ. જ્યાં સાધ્ય અને સાધનની મૌજૂદગી (હાજરી) અથવા ગેરમૌજૂદગી દેખાઈ જાય. જેમકે
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪ રસેઇનું ઘર અથવા તળાવ. ૬૪ પ્ર. દાનના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. બે. અન્વયદષ્ટાન્ત અને વ્યતિરેક દૃષ્ટાન્ત. ૬૫ અન્વયદષ્ટાન કેને કહે છે?
ઉ. જ્યાં સાધનની હૈયાતિમાં સાધ્યની હૈયાતિ બતાવાય તેને. જેમકે-રસોડામાં ધૂમાડાને ભાવ (હાજરી હેવાથી અગ્નિને સદ્ભાવ બતાવ્યો. ૬૬ પ્ર. વ્યતિરેકદાત્ત કેને કહે છે?
ઉ. જ્યાં સાધની ગેરહાજરીમાં સાધનની ગેરહાજરી દેખાડાય તેને. જેમકે–તળાવ. ૬૭ પ્ર. ઉપનય કેને કહે છે?
ઉ. પક્ષ અને સાધનામાં દૃષ્ટાન્તની સદશતા દેખાડવાને ઉપનય કહે છે. જેમકે-આ પર્વત પણ એવા જ ધૂમાડાવાળો છે. ૬૮ પ્ર. નિગમન કેને કહે છે?
ઉ. પરિણામ દેખાડીને પ્રતિજ્ઞાને સિધ્ધ કરવાને ફરીથી કહેવું તેને નિગમન કહે છે જેમકે- તેથી કરીને આ પર્વત પણ અગ્નિવાન છે.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫.
૬૯ પ્ર. હેતુના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. કણ ભેદ છે. કેરલાન્વયી, કેવલવ્યતિરેકી અને અન્વયવ્યતિરેકી. ૭૦ પ્ર. કેવલાવચી હેત કેને કહે છે?
ઉ. જે હેતુમાં માત્ર અન્વય દાત હેય. જેમકે–જીવ અનેકાન્તસ્વરૂ૫ છે કેમકે સસ્વરૂપ છે. જે જે સ્વરૂપ હોય છે, તે તે અનેકાન્તસ્વરૂપે હોય છે, જેમકે-પગલાદિક ૭૧ પ્ર. કેવલવ્યતિરેકી હેત કેને કહે છે?
ઉ. જેમાં માલ વ્યતિરેકી દષ્ટાન્ત હોય તેને. જેમકે-સજીવ શરીરમાં આત્મા છે; કેમકે તેમાં શ્વાસ રસ છે. જ્યાં જ્યાં આત્મા હેત નથી, ત્યાં ત્યાં શ્વાસ પણ હેતે નથી, જેમકે-મેજ વગેરે. છર પ્ર. અન્વયવ્યતિરેકી હેતુ કેને કહે છે?
ઉ. જેમાં અન્વયી દષ્ટાન્ત અને વ્યતિરેકી દષ્ટાન્ત બને હેય તેને. જેમકે-પર્વતમાં અગ્નિ છે; કેમકે તેમાં ધુમાડે છે. જ્યાં જ્યાં ધુમાડે છે, ત્યાં ત્યાં અગ્નિ હોય છે. જેમકે રસોડું, જ્યાં જ્યાં અગ્નિ નથી,
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
ત્યાં ત્યાં ધૂમાડે પણ નથી. જેમકે–તળાવ. ૭૩ પ્ર. આગમપ્રમાણ કેને કહે છે?
ઉ. આપના વચન આદિથી ઉત્પન્ન થયેલા પદાર્થના જ્ઞાનને. ૭૪ પ્ર. આપ્ત કેને કહે છે ?
ઉ. પરમ હિતોપદેશક સર્વપ્નદેવને આપ્ત કહે છે. ૭૫ પ્ર. પ્રમાણુને વિષય શું છે?
ઉ. સામાન્ય અથવા ધમી, તથા વિશેષ અથવા ધર્મ, એ બન્ને અંશેના સમૂહપ વસ્તુ તે પ્રમાણને વિષય છે. ૭૬ પ્ર. વિશેષ કેને કહે છે?
ઉ. વસ્તુના કોઈ ખાસ અંશ અથવા ભાગને વિશેષ કહે છે. ૭૭ પ્ર. વિશેષના કેટલા ભેદ છે
ઉ. બે છે–સહભાવી વિશેષ અને ક્રમભાવી વિશેષ. ૭૮ પ્ર. સહુભાવી વિશેષ કરીને કહે છે?
ઉ. વસ્તુના પૂરા ભાગમાં તથા તેની સર્વ અવ
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭
સ્થાઓમાં રહેવાવાળા વિશેષને સદ્દભાવી વિશેષ અથવા રાષ્ટ્ર કહે છે.
૭૯ ૫. ફ્રેમભાવી વિશેષ કાને કહે છે ? ઉ. ક્રમથી થનાર વસ્તુના વિશેષને ક્રમભાવી વિશેષ અથવા પર્યાય કહે છે.
૮૦ પ્ર. પ્રમાણાભાસ કાને કહે છે? ઉ. મિથ્યાજ્ઞાનને પ્રમાણાભાસ કહે છે. ૮૧ પ્ર. પ્રમાણાભાસ કેટલા છે?
ઉ. ત્રણ છે. સંશય, વિપય અને અનધ્યવસાય, ૮૨ પ્ર. સશય કોને કહે છે?
ઉ. વિરુદ્ધ અનેક કાટી સ્પ` કરવાવાલા જ્ઞાનને સંશય કહે છે; જેમકે સીપુ છે કે ચાંદી ? ૮૩ પ્ર. વિષય કાને કહ્યું છે?
૩. વિપરીત એક કાઠી (પ્રકાર)ના નિશ્ચય કરવાવાળા જ્ઞાનને વિપર્યય કહે છે; જેમકે સીપને ચાંદી જાણવી.
૮૪ પ્ર. અનધ્યવસાય કાને કહે છે ?
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
6. “આ શું છે” એવા પ્રતિભાસને અનયવસાય કહે છે. જેમકે રસ્તામાં ચાલતાં થકાં તૃણ વગેરેનું જ્ઞાન. ૮૫ પ્ર. નય કે કહે છે?
ઉ. વરતુના એક દેશ (ભાગ) ને જાણવાવાલા તાનને નય કહે છે. ૮૬ પ્ર. નયના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. બે છે. એક નિશ્ચયનય બીજે વ્યવહારનય અથવા ઉપનય. ૮૭ ક. નિશ્ચયનય કે કહે છે?
ઉ. વસ્તુના કેઈ અસલી (મૂળ) અંશને ગ્રહણ કરવાવાળા જ્ઞાનને નિશ્ચયનય કહે છે. જેમકે-માટીના ધાને માટીને ઘડે કહે, ૮૮ પ્ર. વ્યવહારનય કેને કહે છે?
ઉ. કેઈનિમિત્તના કારણથી એક પદાર્થને બીજા પર્થપે જાણવાવાળા જ્ઞાનને વ્યવહારનય કહે છે. જેમકે-માટીના ઘડાને ઘીના રહેવાના નિમિત્તથી ઘીને ઘડે કહેવો.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૯ પ્ર. નિશ્ચયનયના કેટલા લે છે?
ઉ. બે છે. વ્યાકિનવ અને પર્યાયાર્થિક નય. ૯૦ પ્ર. વ્યાકિનય કેને કહે છે?
ઉ. જે દ્રવ્ય અર્થાત્ સામાન્યને ગ્રહણ કરે. ૯૧ પ્ર. પર્યાયાકિનય કેને કહે છે? ( ઉં. જે વિશેષને (ગુણ અથવા પર્યાયને) વિષયકરે. ૯૨ મ. દ્રવ્યાકિનયના કેટલા ભેદ છે ?
ઉ. ત્રણ છે. નૈગમ, સંગ્રહ અને વ્યવહાર. ૯૩ પ્ર. નિગમન, કેને કહે છે?
ઉ. બે પદાર્થોમાંથી એકને ગૌણ અને બીજાને પ્રધાન કરી ભેદ અથવા અભેદને વિષય કરવાવાળું (જાણવાવાળું જ્ઞાન નૈગમનાય છે. તથા પદાર્થના સંક
લ્પને ગ્રહણ કરવાવાળું જ્ઞાન નૈગમનાય છે. જેમકે – કઈ પુરુષ રસાઈમાં ચેખા લઈને વીણતા હતા, તે વખતે કેઈએ તેને પૂછ્યું કે, તમે શું કરી રહ્યા છે ? ત્યારે તેણે કહ્યું કે હું ભાત બનાવી રહ્યો છું. અહીંયા
ખા અને ભાતમાં અમેદવિવેક્ષા છે; અથવા ચેખામાં ભાતને સંકલ્પ છે.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૪ ૫. સંગ્રહનય કેને કહે છે?
ઉં. પિતાની જાતિને વિરોધ નહિ કરીને અનેક વિષયને એકપણાથી જે ગ્રહણ કરે, તેને સંગ્રહાય કહે છે. જેમકે-છવ કહેવાથી ચારે ગતિના સર્વ જીવનું ગ્રહણ હેાય છે. ૯૫ ૫, વ્યવહારનય કેને કહે છે ?
ઉં. જે સંગ્રહનયથી ગ્રહણ કરેલા પદાર્થોને વિધિપૂર્વક ભેદ કર, તે વ્યવહારનય છે. જેમકે-જીવના ભેદ ત્રસ અને સ્થાવર વગેરે કરવા. ૯૬ પ્ર. પર્યાયાર્થિકનયના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. ચાર ભેદ છે. આજુસૂત્ર, શબ્દ, સમભક્ત અને એવભૂત. ૯૭ પ્ર. રહસૂત્રનય કાને કહે છે?
ઉ. ભૂત ભવિષ્યની અપેક્ષા ન કરીને વર્તમાનપર્યાય માત્રને જે ગ્રહણ કરે, તે જુસૂત્રનય છે. ૯૮ પ્ર. શબ્દનય કેને કહે છે?
ઉ. લિંગ, કારક, વચન, કાળ, ઉપસર્નાદિકના
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભેદથી જે પદાર્થને ભેદપ ગ્રહણ કરે, તે શબ્દનય છે. જેમકે-દાર, ભાર્યા, કલત્ર એ ત્રણે જુદા જુદા લિંગના શબ્દ એક જ સ્ત્રી પદાર્થને વાચક છે; તેથી
આ નય સ્ત્રી પદાર્થને ત્રણ ભેદરૂપે ગ્રહણ કરે છે. એવી રીતે કારકાદિનું પણું દૃષ્ટાન્ત જાણવું. ૯૯ પ્ર. સમાલિદ્ધનય કેને કહે છે?
ઉ. લિંગાદિકના ભેદ ન હોવા છતાં પણ પર્યાયશબ્દના ભેદથી જે પદાર્થને ભેદ ૫ ગ્રહણ કરે જેમકેશકે, પુરન્દર, ઈ, એ ત્રણે એક જ લિંગના પર્યાથશબ્દ દેવરાજના વાચક છે, તેથી આ નય દેવરાજને ત્રણ ભેદરૂપે ગ્રહણ કરે છે. ૧૦૦ પ્ર. એવભૂતનય કેને કહે છે?
ઉં. જે શબ્દને જે ક્રિયાક્ષ્મ અર્થ હોય, તે ક્રિયા૫ પરિણમેલ પદાર્થને જે ગ્રહણ કરે, તે એવિભૂત છે. જેમકે-પૂજારીને પૂજા કરતી વખતે જ પૂજારી કહે. ૧૦૧ પ્ર. વ્યવહારનય અથવા ઉપનયના -
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨ ઉ. ત્રણ છે. સદભૂત વ્યવહારનય, અસભૂતવ્યવહારનય, અને ઉપચરિત વ્યવહારનય અથવા ઉપચરિતાસભૂતવ્યવહાર. ૧૦૨ પ્ર, સદ્ભૂતવ્યવહારનય કેને કહે છે ?
ઉ. એક અખંડ દ્રવ્યને ભેદપવિષય કરવાવાળા જ્ઞાનને સભૂતવ્યવહારનય કહે છે. જેમકે જીવના કેવળજ્ઞાનાદિક વે મતિજ્ઞાનાદિક ગુણ છે. ૧૦૩ પ્ર. અસદુભૂતવ્યવહારનય કેમે કહે છે?
ઉ. જે મળેલા ભિન્ન પદાર્થોને અભેદપે ગ્રહણ કરે. જેમકે –આ શરીર મા છે અથવા માટીના ઘડાને વીને ઘડો કહે. ૧૦૪ પ્ર. ઉપચરિવ્યવહાર અથવા ઉપચરિત અસદુભૂતવ્યવહારનય કેને કહે છે?
ઉ. અત્યન્ત ભિન્ન પદાર્થોને જે અભેદરૂપે ગ્રહણ કરે. જેમકે હાથી, ઘેડા, મહેલ, મકાન મારાં છે ઇત્યાદિ. ૧૦૫ મ. નિક્ષેપ ને કહે છે?
ઉ. યુક્તિદ્વારા સુયુક્ત માર્ગ પ્રાપ્ત થતાં કાર્યના
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
વણથી નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય અને ભાવમાં પદાર્થના
સ્થાપનને નિક્ષેપ કહે છે. ૧૦૬ પ્ર. નિલેપના કેટલા ભેદ છે?
ઉં. ચાર છે—નામનિક્ષેપ, સ્થાપના નિક્ષેપ, વ્યનિક્ષેપ અને ભાવનિક્ષેપ. ૧૦૭ ૫. નામનિક્ષેપ કેને કહે છે?
ઉ. જે પદાર્થમાં જે ગુણ નથી, તેને તે નામથી કહેવું (અથવા ગુણ, જાતિ, કવ્ય, અને ક્રિયાની અપેક્ષા રહિત કેવળ લેક વ્યવહારને માટે નામ સ્થાપન કરવું, તેને નામનિક્ષેપ કહે છે, જેમકે કોઈએ પિતાના છેકરાનું નામ હાથીસિંહ રાખ્યું છે, પણ તેનામાં હાથી અને સિંહ બન્નેના ગુણ નથી. ૧૦૮ પ્ર. સ્થાપના નિક્ષે૫ કેને કહે છે?
ઉ. સાકાર અથવા નિરાકાર પદાર્થમાં તે આ છે, એવી રીતે અવધાન કરીને નિવેશ (સ્થાપન) કરવાને સ્થાપનાનિક્ષેપ કહે છે. જેમકે-પાર્શ્વનાથની પ્રતિમાને પાર્શ્વનાથ કહેવા અથવા સેતરંજની સેકટીને હાથી ઘોડા કહેવા.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪
૧૦૯ પ્ર. નામનિક્ષેપ અને સ્થાપનાનિક્ષેપમાં શા ભેદ છે ?
૭. નામનિક્ષેપમાં મૂળ પદા'ની માફક સત્કાર આદિકની પ્રવૃત્તિ હાતી નથી, પત્તુ સ્થાપનાનિક્ષેપમાં હાય છે. જેમકે--કાઇએ પેાતાના કરાનું નામ પા નાથ રાખ્યુ છે, તેા તે છે।કરાના સત્કાર પા નાચની માફક થતા નથી, પરન્તુ પાર્શ્વનાથની પ્રતિમાને સત્કાર થાય છે.
૧૧૦ × ફનિક્ષેપ કાને કહે છે ?
ઉ, જે પદાર્થો ભવિષ્યના પરિણામની યાગ્યતા રાખવાવાળા હોય તેને નિક્ષેપ કહે છે.--જેમકે રાજાના પુત્રને રાજા કહેવું.. ૧૧૧ પ્ર ભાવનિક્ષેપ કોને કહે છે ?
ઉ. વ માનપર્યાયસ યુક્ત વસ્તુને ભાવનિક્ષેપ કહે છે, જેમકે રાજ્ય કરતા પુરુષને રાજા કહેવે ઇતિ પ્રથમેઽધ્યાયઃ સમાપ્તઃ || ૧ ||
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫
દ્વિતીયધ્યાય: 1
૧૧૨ પ્ર. દ્રવ્ય કાને કહે છે? ઉ. ગુણાના સમૂહને દ્રવ્ય કહે છે. ૧૧૩ પ્ર. ગુણ અને કહે છે ?
ઉ. દ્રવ્યના પૂરા ભાગમાં અને તેની સર્વ હાલતામાં ( અવસ્થામાં ) જે રહે, તેને ગુણુ કહે છે. ૧૧૪ પ્ર. ગુણના કેટલા ભેદ છે ?
ઉ. એ છે. એક સામાન્ય, બીજો વિશેષ. ૧૧૫ પ્ર. સામાન્યગુણ કાને કહે છે ? ઉ, જે સ દ્રવ્યામાં વ્યાપે, તેને સામાન્યગુણુ કહે છે. ૧૧૬ પ્ર. વિશેષગુણ કોને કહે છે ?
ઉ. જે સર્વાં દ્રવ્યેામાં ન વ્યાપે, તેને વિશેષગુણુ
કહે છે.
૧૧૭ પ્ર. સામાન્યગુણ કેટલા છે ?
ઉ. અનેક છે, પણ તેમાં છ ગુણુ મુખ્ય છે. જેમકે:–અસ્તિત્વ, વસ્તુત્વ, દ્રશ્યત્વ, પ્રમેયત્વ, અગુરુલઘુત્વ અને પ્રદેશત્વ.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૮ પ્ર. અસ્તિત્વગુણ કેને કહે છે?
ઉ. જે શક્તિના નિમિત્તથી દ્રવ્યને કદી ના ન થાય, તેને અસ્તિત્વ ગુણ કહે છે. ૧૧૯ પ્ર. વસ્તુત્વગુણ કેને કહે છે?
ઉ. જે શક્તિના નિમિત્તથી દ્રવ્યમાં અર્થ ક્રિયા હોય, તેને વસ્તુત્વગુણ કહે છે. જેમકે-ઘડાની અર્થ ક્રિયા જલધારણ છે. ૧૨૦ પ્ર. દ્રવ્યત્વગુણ કેને કહે છે?
ઉ. જે શક્તિના નિમિત્તથી દ્રવ્ય સર્વદા એક સરખા ન રહે અને જેની પર્યાયો (હાલ) હમેશાં બદલતી રહે. ૧૨૧ પ્ર. પ્રમેયત્વગુણ કેને કહે છે?
ઉ. જે શક્તિના નિમિત્તથી દ્રવ્ય કોઈને કોઈ જ્ઞાનને વિષય હોય, તેને પ્રમેયત્વગુણ કહે છે. ૧૨૨ પ્ર. અગુલધુત્વગુણ કેને કહે છે?
ઉ. જે શક્તિના નિમિત્તથી દ્રવ્યની દ્રવ્યતા. કાયમ રહે, અથૉત્ એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યપ ન ૫
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
રિણમે અથવા એક ગુણ બીજા ગુણ૫ ન પરિણમે તથા એક દ્રવ્યના અનેક અથવા અનન્તગુણ વિખરાઈને જુદા જુદા ન થઈ જાય, તેને અગુરુલધુત્વગુણ કહે છે. ૧૨૩ પ્ર. પ્રદેશવગુણ કેને કહે છે ?
ઉ. જે શક્તિના નિમિત્તથી દ્રવ્યને કોઈપણ આકાર અવશ્ય હેય. ૧૨૪ પ્ર. દ્રવ્યના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. છ ભેદ છે –જીવ, પુલ, ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને કાળ. ૧૨૫ પ્ર. છવદ્રવ્ય કેને કહે છે?
ઉ. જેમાં ચેતના ગુણ પ્રાપ્ત હોય, તેને જીવદ્રવ્ય કહે છે. ૧૨૬ પ્ર. પુદ્ગલ દ્રવ્ય કેને કહે છે?
ઉ. જેમાં સ્પર્શ, રસ, ગબ્ધ, અને વર્ણ હોય. ૧૨૭ પ્ર. પુદગલ દ્રવ્યના કેટલા ભેદ છે?.
ઉ. બે ભેદ છે. એક પરમાણુ, બીજે સ્કન્ધ. ૧૨૮ પ્ર. પરમાણુ કેને કહે છે ?
ઉં. સર્વથી નાના પુદ્દગલને પરમાણુ કહે છે.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮
૧૨૯ પ્ર. સ્કન્ધ કેને કહે છે? * ઉ. અનેક પરમાણુઓનાં બન્ધને સ્કન્ધ કહે છે. ૧૩૦ પ્ર. બન્ધ કેને કહે છે?
ઉ. અનેક ચીજોમાં એકપણાનું જ્ઞાન કરાવવાવાળા સમ્બન્ધવિશેષને બંધ કહે છે. ૧૩૧ પ્ર. સ્કન્દના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. આહારવર્ગણું, તૈજસવર્ગણ, ભાષાવર્ગ, મને વર્ગણા, કામવર્ગણું વગેરે બાવીશ ભેદ છે. ૧૩૨ પ્ર. આહારવગણ કેને કહે છે ?
ઉ. ઔદારિક, વક્રિયિક અને આહારક, એ ત્રણ શરીરરૂપ જે પરિણમે તેને આહારવર્ગણ કહે છે. ૧૩૩ પ્ર. દારિક શરીર કેને કહે છે? ( ઉ. મનુષ્ય, તિર્યંચનાં સ્થૂલ શરીરને ઔદારિક શરીર કહે છે. ૧૩૪ મ. વિકિયિક શરીર ને કહે છે?
ઉ. જે નાના, મેટા, એક, અનેક વગેરે જુદા જુદા પ્રકારની ક્રિયાઓને કરે એવા દેવ અને નારકીઓના શરીરને ફિયિક શરીર કહે છે.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯
૧૩૫ ૫. આહારકુ શરીર કાને કહે છે ? ઉ. છઠ્ઠા ગુણુસ્થાનવત્તી મુનિને તવામાં ક્રાઈ શંકા ઉત્પન્ન થયેથી કેવળી અથવા શ્રુત દેવળીની સમીપ જવાને માટે મસ્તકમાંથી જે એક હાથનું પૂતળું નીકળે છે, તેને આહારક શરીર કહે છે. ૧૩૬ પ્ર. તેજસ વણા ફાને કહે છે ?
ઉ. ઔદારિક અને વૈક્રિયિક શરીરને કાન્તિ આપત્રાવાળુ તૈજસ શરીર જે વણાથી અને, તેને તૈજસ વણા કહે છે.
૧૩૭ પ્ર. ભાષા વણા કાને કહે છે? ઉ. જે શબ્દરૂપ પરિણમે, તેને ભાષા વા કહે છે.
૧૩૮ પ્ર. કાર્માણવણા કેાને કહે છે? ઉ. જે કાર્માણુ શરીરરૂપ પરિણમે, તેને કાર્માણવણા કહે છે.
૧૩૯ પ્ર. કાર્માણ શરીર કાને કહે છે? ઉ. જ્ઞાનાવરણુ આદિ આઠ કર્મોના સમૂહને કાર્માણ શરીર કહે છે.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૦ પ્ર તિજસ અને કાર્માણ શરીરને હોય છે?
ઉ. સર્વે સંસારી જીવોને તૈજસ અને કાર્માણ શરીર હોય છે. ૧૪૧ પ્ર. ધર્મ દ્રવ્ય કેને કહે છે?
ઉ. ગતિ૫ પરિણત જીવ અને પુદને જે ગમન કરવામાં સહાયકારી હોય, તેને ધર્મ દ્રવ્ય કહે છે. જેમકે-માછલીને માટે પાણી. ૧૪ર પ્ર. અધર્મ પ્રવ્ય કેને કહે છે?
ઉ. ગતિપૂર્વક સ્થિતિરૂપ પરિણામને પ્રાપ્ત થયેલા જીવ અને પુલને સ્થિતિમાં જે સહાયકારી હોય, તેને અધર્મદ્રવ્ય કહે છે. ૧૪૩ પ્ર. આકાશદ્રવ્ય કેને કહે છે?
ઉ. જે, જીવાદિક પાંચે દ્રવ્યને રહેવાને માટે જગ્યા આપે. ૧૪૪ પ્ર. કાળ દ્રવ્ય કેને કહે છે?
ઉ. જે. જીવાદિક દ્રવ્યને પરિણમનમાં સહકારી (સહાયક) હોય, તેને કાળદ્રવ્ય કહે છે. જેમકે-કું. ભારના ચાકને ફરવાને માટે લેટને ખીલે.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૧
૧૪૫ પ્ર. કાળદ્રવ્યના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. બે છે. એક નિશ્ચયકાળ, બીજો વ્યવહારમાળ. ૧૪૬ . નિશ્ચયકાળ કેને કહે છે ?
ઉ. કાળદ્રવ્યને નિશ્ચયકાલ કહે છે. ૧૪૭ પ્ર. વ્યવહારકાળ કેને કહે છે?
ઉ. કાળદ્રવ્યની ઘડી, દિવસ, માસ આદિ ૫ને વ્યવહારકાળ કહે છે. ૧૪૮ પ્ર. પર્યાય કેને કહે છે?
ઉ. ગુણના વિકારને પર્યાય કહે છે. ૧૪૯ પ્ર. પર્યાયના કેટલા ભેદ છે?.
ઉ. બે છે. વ્યંજનપર્યાય અને અર્થપર્યાય. ૧૫૦ પ્ર. વ્યંજનપર્યાય કોને કહે છે?
ઉ. પ્રદેશ7 ગુણના વિકારને વ્યંજનપર્યાય કહે છે. ૧૫૧ પ્ર. વ્યંજન પર્યાયના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. બે છે–સ્વભાવવ્યંજનપર્યાય અને વિભાવવ્યંજનપર્યાય. ૧૫ર પ્ર. સ્વભાવવ્યંજનપર્યાય કોને કહે છે?
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨
ઉ. બીજાના નિમિત્ત વિના જે વ્યંજનપર્યાય હોય જેમકે-જીવને સિદ્ધપર્યાય. ૧૫૩ પ્ર. વિભાવવ્યંજનપર્યાય ને કહે છે?
ઉ. બીજાના નિમિત્તથી જે વ્યંજનપર્યાય હોય. જેમકે-જીવના મનુષ્ય નારકાદિ પર્યાય. ૧૫૪ પ્ર. અપર્યાય કોને કહે છે?
ઉ. પ્રદેશવત્વ ગુણના સિવાય અન્ય સમસ્ત ગુણોના વિકારને અર્થપર્યાય કહે છે. ૧૫૫ મ. અર્થપર્યાયના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. બે છે. સ્વભાવઅર્થપર્યાય અને વિભાવઅપર્યાય. ૧૫૬ પ્ર. સ્વભાવઅધપય કેને કહે છે ?
ઉ. બીજાના નિમિત્ત વિના જે અર્થપર્યાય હાય, તેને સ્વભાવઅર્થપર્યાય કહે છે. જેમકે–જીવનું કેવળજ્ઞાન. ૧૫૭ પ્ર. વિભાવઅપર્યાય કોને કહે છે?
ઉ. બીજાના નિમિત્તથી જે અર્થપર્યાય હેય, તેને વિભાવઅર્થપર્યાય કહે છે. જેમકે- જીવના રાગ, ષ આદિ.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૮ ક. ઉત્પાદ કેને કહે છે?
ઉ. દ્રવ્યમાં નવીન પર્યાયની પ્રાપ્તિને ઉત્પાદ કહે છે. ૧૫૮ પ્ર. વ્યય કેને કહે છે?
ઉ. દ્રવ્યના પૂર્વ પર્યાયના ત્યાગને વ્યય કહે છે. ૧૬૦ પ્ર. ધ્રૌવ્ય કોને કહે છે?
ઉ. પ્રત્યભિજ્ઞાનના કારણભૂત દ્રવ્યની કોઈ પણ અવસ્થાની નિત્યતાને પૌવ્ય કહે છે. ૧૬૧ પ્ર. દ્રવ્યોમાં વિશેષ ગુણ ક્યા કયા છે?
હિ. જીવ દ્રવ્યમાં ચેતના, સમત્વ, ચારિત્ર ઈત્યાદિ. પુલતવ્યમાં સ્પર્શ, રસ, ગન્ધ, વર્ણ; ધર્મ વ્યમાં ગતિ હેતુત્વ વગેરે; અધર્મ દ્રવ્યમાં સ્થિતિ હેતુત્વ વગેરે; આકાશ દ્રવ્યમાં અવગાહન હેતુત્વ અને કાળ દ્રવ્યમાં પરિણમનહેતુત્વ વગેરે. ૧૬૨ મ. આકાશના કેટલા ભેદ છે! * ઉ. આકાશ એક જ અખંડ દ્રવ્ય છે. ૧૬૩ મ. આશ કયો છે?
8. આકાશ સર્વવ્યાપી છે.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪ ૧૬૪ પ્ર. લેકાકાશ કેને કહે છે?
ઉ. ત્યાં સુધી જીવ, પુલ, ધર્મ, અધર્મ, કાળએ પાંચ દ્રવ્ય છે, ત્યાં સુધીના આકાશને કાકાશ કહે છે. ૧૬૫ પ્ર. અલકાકારા કેને કહે છે?
ઉ. લેકના બહારના આકાશને અકાકાશ
૧૬૬ પ્ર. લેકની મેટાઈ, ઊંચાઈ અને પહેબાઈ કેટલી છે?
ઉ. લેકની મેટાઈ ઉત્તર અને દક્ષિણ દિશામાં સર્વ જગ્યાએ સાત રાજૂ છે. પહોળાઈ પૂર્વ અને પશ્ચિમ દિશામાં મૂળમાં (નીચે જમીનમાં) સાત રાજ છે. અને ઉપર અનુક્રમે ઘટીને સાત રાજૂની ઊંચાઈ ઉપર પહેળાઈ એક રાજૂ છે. પછી અનુક્રમે વધીને સાડા દશ રાજૂની ઊંચાઈ ઉપર પહોળાઈ પાંચ રાજૂ છે. પછી અનુક્રમે ઘટીને ચૌદ રાજૂની ઊંચાઈ ઉપર એક રાજૂ પહેલાઈ છે. અને ઊર્વ તથા અર્ધ દિશામાં ઊંચાઈ ચૌદ રાજૂની છે.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫
૧૬૭ પ્ર. ધમ તથા અધમ દ્રવ્ય ખડરૂપ છે કે અખડરૂપ છે ? અને તેની સ્થિતિ ક્યાં છે? ૬. ધમ અને અધમ બન્ને એક એક અખ દ્રવ્ય છે અને તે બન્નેય સમસ્ત લેકાકાશમાં વ્યાપ્ત છે. ૧૬૮ પ્ર. પ્રદેશ ફાને કહે છે?
૯. આકાશના જેટલા ભાગને એક પુલ ૫રમાણુ રાધે, તેટલા ભાગને પ્રદેશ કહે છે. ૧૬૯ ૫. કાળદ્રવ્ય કેટલા ભેદરૂપ છે અને તેની સ્થિતિ ક્યાં છે ?
ઉં. લાકાકાશના જેટલા પ્રદેશ છે, તેટલા જ કાળદ્રવ્ય છે. અને લાકાકાશના એક એક પ્રદેશપર એક એક કાળદ્રવ્ય ( કાલાજી ) સ્થિત (રહેલ) છે. ૧૭૦ પ્ર. પુગળદ્રવ્ય કેટલા અને તેની સ્થિતિ કર્યાં છે?
ઉ. પુદ્ગલદ્ર અનતાનંત છે અને તે સમસ્ત લાકાકાશમાં ભરેલા છે.
૧૭૧ પ્ર. જીવ દ્રવ્ય કેટલા અને ક્યાં છે?
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
* * ઉ. જીવદવ્ય અનંતાનંત છે અને તે સમસ્ત
કાકાશમાં ભરેલા છે. ૧૭૨ પ્ર, એક જીવ કેટલો મોટો છે ?
૭. એક જીવ પ્રદેશની અપેક્ષાએ કાકાશની બરાબર છે, પરંતુ સંકેચ વિસ્તારના કારણથી પિતાના શરીર પ્રમાણ છે. અને મુક્ત છવ અન્તના શરીરપ્રમાણ છે. ૧૭૩ પ્ર. લોકાકાશની બરાબર કયો જીવ છે?
ઉ. મેક્ષ જતાં પહેલાં સમુઘાત કરવાવાળો જીવ કાકાશની બરાબર થાય છે. ૧૭૪ છે. સમુદઘાત કેને કહે છે?
ઉ. મૂળ શરીર છોડયા વગર છવના પ્રદેશને બહાર નીકળવું તેને સમુદ્ધાત કહે છે. ૧૭૫ પ્ર. અસ્તિકાય કેને કહે છે?
ઉ. બહુ પ્રદેશ દ્રવ્યને અસ્તિકાય કહે છે. ૧૭૬ પ્ર. અસ્તિકાય કેટલા છે?
ઉ. પાંચ છે. છવ, પુકલ, ધર્મ, અધર્મ અને
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૭
આકાશ; એ પાઁચ દ્રવ્યાને પચાસ્તિકાય કહે છે. કાળદ્રવ્ય બહુપ્રદેશી નથી, તે કારણથી તે અસ્તિકાય પણ નથી. ૧૭૭ પ્ર. દે પુદ્ગલપરમાણુ એક પ્રદેશી છે, તે તે અસ્તિકાય કેવી રીતે છે ?
ઉ. પુદ્દલપરમાણ્યુ શક્તિની અપેક્ષાથી અસ્તિકાય છે અર્થાત્ સ્કંધ રૂપમાં થઈ (રૂપે પરિણી ) બહુપ્રદેશી થઈ જાય છે, તે માટે ઉપચારથી તે અસ્તિકાય છે.
૧૭૮ પ્ર. અનુજીવી ગુણ ને કહે છે ?
૯. ભાવસ્વરૂપ ગુણાને અનુથ્વી ગુણુ કહે છે. જેમકે:-સમ્યક્ત્વ, ચારિત્ર, સુખ, ચેતના, સ્પ, રસ, ગન્ધ, વર્ણાદિક.
૧૦૯ પ્ર. પ્રતિજીવી ગુણ અને કહે છે ? ઉ. વસ્તુના અભાવસ્વરૂપ ધર્મને પ્રતિવી ગુણુ કહે છે; જેમકે નાસ્તિત્વ, અમૂલ, અચેતનત્વ વગેરે.
૧૮૦ પ્ર. અભાવ અને કહે છે?
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩.
ઉ. એક પદાર્થનું ખીન્ન પદામાં નહિ હાવાપણાને અભાવ કહે છે.
૧૮૧ પ્ર. અભાવના કેટલા ભેદ છે ? ઉ. ચાર છે:-પ્રાગભાવ, પ્રસાભાવ, અન્યન્યાભાવ અને અત્યન્તાભાવ.
૧૮૨ પ્ર. પ્રાગભાવ કાને કહે છે ?
ઉ. વમાન પર્યાયને પૂર્વાં પર્યાયમાં જે અભાવ, તેને પ્રાગભાવ કહે છે.
૧૮૩ ૫. પ્રધ્વસાભાવ કોને કહે છે ?
ઉ. આગામી પર્યાયમાં વર્તમાન પર્યાયના અભાવને પ્રસાભાવ કહે છે.
૧૮૪ ૫. અન્યોન્યાભાવ કાને કહે છે ? ઉ. પુનલષ્યના એક વર્તમાન પર્યાયમાં બીજા પુદ્ગલના વર્તમાન પર્યાયના અભાવને અન્યાન્યાભાવ કહે છે.
૧૮૬ ૫. અત્યન્તાભાવ કોને કહે છે ? ઉ. એક દ્રવ્યમાં બીજા દ્રવ્યના અભાવને અત્યન્તાભાવ કહે છે,
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનુછવી ગુણ. ૧૮૬ ક. છવના અનુજીવી ગુણ કયા કયા છે?
ઉ. ચેતના, સમ્યકત્વ, ચારિત્ર, સુખ, વીયે, ભવ્યત્વ, અભવ્યત્વ, જીવત્વ, વૈભાવિક, કર્તવ, ભક્તત્વ, વગેરે અનન્તગુણ છે. ૧૮૭ પ્ર. છવના પ્રતિજીવી ગુણ કથા ક્યા છે?
ઉ. અવ્યાબાધ, અવગાહ, અગુરુલઘુ, સમત્વ, નાસ્તિત્વ ઈત્યાદિ. ૧૮૮ છે. ચેતના કેને કહે છે?
ઉ. જેમાં પદાર્થોને પ્રતિભાસ (જાણ) હેય, તેને ચેતના કહે છે. ૧૮૯ ક. ચેતનાના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. બે છે. દર્શનચેતના, અને જ્ઞાનચેતના. ૧૯. પ્ર. દનિચેતના ને કહે છે?
ઉ. જેમાં મહાસત્તા (સામાન્ય) પ્રતિભાસ ( નિરાકાર ઝલક) હેય, તેને દર્શનચેતના કહે છે.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦
૧૯૧ પ્ર. મહાસત્તા કોને કહે છે ?
૯. સમસ્ત પદાર્થોના અસ્તિત્વગુણુને ગ્રહણ કરવાવાળ સત્તાને મહાસત્તા કરે છે. ૧૯૨ ૫. જ્ઞાનચેતના કાને કહે છે ?
ઉ. અવાન્તરસત્તાવિશિષ્ટ વિશેષપદાર્થને વિષય કરવાવાળી ચેતનાને જ્ઞાનચેતના કહે છે. ૧૯૩ પૃ. અવાન્તરસત્તા ફીને કહે છે ? ઉ. કાઈપણ વિક્ષિત પદાની સત્તાને અવાતર સત્તા કહે છે.
૧૯૪ ૫. દનચેતનાના કેટલા ભેદ છે ? ઉ. ચાર છેઃ-ચક્ષુદન, અચક્ષુદાન, અવધિદર્શન અને કેવળદર્શન.
૧૯૫ ૫. જ્ઞાનચેતનાના કેટલા ભેદ છે ? ૯. પાંચ છેઃ-મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મન: યજ્ઞાન અને કેવળજ્ઞાન.
૧૯૬ મ. મતિજ્ઞાન ને કહે છે ?
ઉ. ઇન્દ્રિય અને મનની સહાયતાથી જે જ્ઞાન થાય, તેને મતિજ્ઞાન કહે છે.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૧ ૧૯૭ પ્ર. મતિજ્ઞાનના કેટલા ભેદ છે?.
6. બે છે. સાંવ્યવહારિક પ્રત્યક્ષ અને પરાક્ષ. ૧૯૮ પ્ર. પક્ષ મતિજ્ઞાનના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. ચાર છે. સ્મૃતિ, પ્રત્યભિજ્ઞાન, તર્ક અને અનુમાન. ૧૯૯ પ્ર. મતિજ્ઞાનના બીજી રીતે કેટલા ભેદ છે?
ઉ. ચાર છે–અવગ્રહ, ઈહા, અવાય અને ધારણા. ૨૦૦ છે. અવગ્રહ કેને કહે છે?
ઉ. ઇન્દ્રિય અને પદાર્થના યોગ્ય સ્થાનમાં (મૌજૂદ સ્થાનમાં) રહેવાથી સામાન્ય પ્રતિભાસ-૫ દર્શનની પછી અવાનરસત્તાસહિત વિશેષ વસ્તુના જ્ઞાનને અવગ્રહ કહે છે. જેમકે આ મનુષ્ય છે. ૨૦૧ ૫. ઈહાન મને કહે છે?
ઉ. અવગ્રહ શાનથી જાણેલા પદાર્થના વિશેષમાં ઉત્પન્ન થયેલા સંશયને દૂર કરતા એવા અને ભિલાષ સ્વરૂપ જ્ઞાનને ઈહા કહે છે. જેમકે-તે ઠાકુ
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
રદાસજી છે. આ જ્ઞાન એટલું કમજોર છે કે કેઈપણ પદાર્થની ઈહા થઈને છૂટી જાય, તે તેના વિષયમાં કાળાન્તરમાં સંશય અને વિસ્મરણ થઈ જાય છે. ૨૦૨ પ્ર. અવાય કેને કહે છે?
ઉ. ઈહાથી જાણેલા પદાર્થમાં આ તે જ છે, અન્ય નથી એવા મજબુત જ્ઞાનને અવાય કહે છે. જેમકે તે કાકેરદાસજી જ છે, બીજે કાઈ નથી. અવાયથી જાણેલા પદાર્થમાં સંશય તે થતો નથી, પરતુ વિસ્મરણ થઈ જાય છે. ૨૦૩ પ્ર. ધારણા કેને કહે છે?
ઉ. જે જ્ઞાનથી જાણેલા પદાર્થમાં કાળાન્તરમાં સંશય તથા વિસ્મરણ ન હોય તેને ધારણ કહે છે. ૨૦૪ પ્ર. મતિજ્ઞાનના વિષયભૂત પદાર્થોના કેટલા ભેદ છે?
ઉ બે છે. વ્યક્તિ અને અવ્યક્ત. ૨૫ . અવગ્રહાદિક જ્ઞાન મરિય પ્રકારના ૫
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૩ દાર્થોમાં થઈ શકે છે અથવા કેવી રીતે?
. વ્યક્ત (પ્રગટ૫) પદાર્થમાં અવગ્રહાદિક ચારે જ્ઞાન હોય છે. પરંતુ અવ્યકt (અપ્રગટ ૫) પદાર્થનું માત્ર અવગ્રહ જ્ઞાન જ હોય છે. ૨૦૬ પ્ર. અર્થાવગ્રહ કેને કહે છે?
ઉ. વ્યક્ત (પ્રગટ ) પદાર્થને અવગ્રહજ્ઞાનને અર્થાવગ્રહ કહે છે. ૨૦૭ પ્ર. વ્યંજનાવગ્રહ કેને કહે છે ?
ઉં. અવ્યક્ત (અપ્રગટ ૫) પદાર્થના અવગ્રહને વ્યંજનાવગ્રહ કહે છે. ૨૦૮ પ્ર. વ્યંજનાવગ્રહ અર્થાવગ્રહની માફક સર્વ ઇન્દ્રિયો અને મનદ્વારા થાય છે કે કેવી રીતે?
ઉ. વ્યંજનાવગ્રહ ચકું અને મનના સિવાય બાકીની સર્વે ઈન્દ્રિયોથી થાય છે. ૨૦૯ પ્ર. વ્યક્તિ અને અવ્યક્ત પદાર્થોના કેટલા ભેદ છે ?
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉ. દરેકના બાર બાર ભેદ છે. બહુ એક, બહુવિધ એકવિધક્ષિત, અક્ષિપ્રા નિક્ષત, અનિરુત, ઉક્ત, અનુત, યુવ, અgવ. ૨૧૦ 5. શ્રુતજ્ઞાન કેને કહે છે ?
ઉ. મતિજ્ઞાનથી જાણેલા પદાર્થથી સંબધને લઈને થયેલ કેઈ બીજા પદાર્થના જ્ઞાનને શ્રુતજ્ઞાન કહે છે. જેમકે–પડે’ શબ્દ સાંભળવા પછી ઉત્પન્ન થયેલા કંબુપ્રીવાદિર: ઘડાનું જ્ઞાન. ૨૧૧ પ્ર. દર્શન ક્યારે થાય છે?
ઉ. જ્ઞાનના પહેલાં દર્શન હોય છે. દર્શન વિના અલ્પજ્ઞ જનેને જ્ઞાન હેતું નથી, પરંતુ સર્વ દેવને જ્ઞાન અને દર્શન એક સાથે થાય છે. ૨૧૨ પ્ર. ચક્ષુદન કેને કહે છે?
ઉ. નેત્રજન્ય મતિજ્ઞાનના પહેલાં સામાન્ય પ્રતિભાસ અથવા અવલોકનને ચક્ષર્દર્શન કહે છે. ૨૧૩ પ્ર. અચક્ષુન કેને કહે છે?
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫
ઉ. ચક્ષુ (આંખ)ના સિવાય બાકીની ઇન્દ્રિયા અને મનસબન્ધી મતિજ્ઞાનના પહેલાં થવાવાળા સામાન્ય અવલેાકન (દર્શીન) તે અચક્ષુન કહે છે. ૨૧૪ પ્ર. અવધિદશન કોને કહે છે?
ઉ. અવધિજ્ઞાનની પહેલાં થનાર સામાન્ય અવલેનને અવધિદર્શન કહે છે.
૨૧૫ મ. કેવળદર્શન કાર્ય કહે છે?
ઉં. કેવળજ્ઞાનની સાથે થનાર સામાન્ય અ વલાકનને કૅવલન કહે છે. ૨૧૬ પ્ર. સમ્યક્ત્વગુણ કાને કહે છે ?
૯. જે ગુણના પ્રગટ થવાથી પેાતાના શુદ્ધ આત્માને પ્રતિભાસ થાય, તેને સમ્યક્ત્વગુણુ કહે છે. ૨૧૭ પ્ર. ચારિત્ર અને કહે છે ?
ઉ. બાહ્ય અને આભ્યન્તરક્રિયાના નિરાધ થી પ્રાદુર્ભૂત આત્માની શુદ્ધિવિરોષને ચારિત્ર કહે છે. ૨૧૮ પ્ર. માહાક્રિયા ક્રાને કહે છે?
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪
ઉ. હિંસા કરવી, જૂહું ખાલવુ, ચારી કરવી, મૈથુન સેવવું, પરિગ્રહસચય કર્યાં કરવેા. ૨૧૯ પ્ર. આભ્યન્તરક્રિયા કોને કહે છે ? ઉ. યેાગ અને કષાયને આભ્યન્તર ક્રિયા કહે છે. ૨૨૦ પ્ર. યાગ કાને કહે છે ?
ઉ. મન, વચન, કાયના નિમિત્તથી આત્માના પ્રદેશા ચંચળ થવાનણાને યાગ કહે છે. ૨૨૧ પ્ર. કષાય કાને કહે છે?
ઉ. ક્રોધ, માન, માયા, લાલરૂપ આત્માના વિભાવ પરિણામાને કષાય કહે છે. ૨૨૨ પ્ર. ચારિત્રના કેટલા ભેદ છે ?
ઉ. ચાર છે. સ્વ પાચરણુચારિત્ર, દેશચારિત્ર, સકલચારિત્ર, અને યચાખ્યાતચારિત્ર. ૨૨૩ પ્ર. સ્વરૂપાચરણચારિત્ર કાને કહે છે ? ઉ. શુદ્ધાત્માનુભવથી અવિનાભાવી ચારિત્રવિશેષને સ્વપાચરણચારિત્ર કહે છે. ૨૨૪ પ્ર. દેશચારિત્ર ને કહે છે ?
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
6. શ્રાવકના વતને દેશચારિત્ર કહે છે. ૨૨૫ પ્ર. સકલચારિત્ર કેને કહે છે? .
ઉ. મુનિના વ્રતને સકલચારિત્ર કહે છે. ૨૨૬ પ્ર. યથાખ્યાતચારિત્ર કેને કહે છે?
ઉ. કષાયાને સર્વથા અભાવથી પ્રાદુન્નત આ ત્માની શુદ્ધિવિશેષને યથાખ્યાતચારિત્ર કહે છે. ૨૨૭ છે. સુખ કેને કહે છે?
. આલાદસ્વરૂપ આત્માના પરિણામ વિશેષને સુખ કહે છે. ૨૨૮ પ્ર. વીય કેને કહે છે?
ઉ. આત્માની શક્તિને (બળને) વીર્ય કહે છે. ૨૨૯ પ્ર. ભવ્યત્વ ગુણ કેને કહે છે? ( ઉં. જે વ્યક્તિના નિમિત્તથી આત્મામાં સમદર્શન, સમજ્ઞાન, સમ્યકચારિત્ર પ્રગટ થવાની છેથતા હોય, તેને ભવ્યત્વ ગુણ કહે છે. ૨૩૦ પ્ર. અભવ્યતવ ગુણ મને કહે છે?
ઉ. જે શક્તિના નિમિત્તથી આત્મામાં સમ્ય
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગ્દર્શન, સમ્યજ્ઞાન, સમ્યક્ચારિત્ર પ્રગટ થયાની ચેાઞતા ન હોય તેને અભવ્યત્વ ગુણ કહે છે. ૨૩૧ ૫, જીવત્વ ગુણ કોને કહે છે ? ૭. જે શક્તિના નિમિત્તથી આત્મા પ્રાણ ધારણ કરે તેને વ્રૂત્વ ગુણુ કહે છે.
૨૩૨ પ્ર. પ્રાણ કોને કહે છે ?
ઉ. જેના સચૈાગથી આ જીવ, જીવન અવસ્થાને પ્રાપ્ત થાય અને વિયેાગથી મરણ અવસ્થાને પ્રાપ્ત થાય, તેને પ્રાણ કહે છે.
૨૩૩ પ્ર. પ્રાણના કેટલા ભેદ છે ?
ઉ. ખે છે. વ્યપ્રાણુ અને ભાવત્રાણુ. ૨૩૪ પ્ર. દ્રવ્યપ્રાણના કેટલા ભેદ છે ? ૯. દશ છે. મન, વચન, કાય, સ્પર્શનેન્દ્રિય, રસનેન્દ્રિય, ઋણેન્દ્રિય, ચક્ષુરિન્દ્રિય, શ્રોત્રેન્દ્રિય, શ્વાસોચ્છ્વાસ અને આયુ. ૨૩૫ પ્ર. ભાવપ્રાણ કોને કહે છે ! ઉ. આત્માની જે ક્તિના નિમિત્તથી ઇન્દ્રિ યાદિક પોતાના કાર્યમાં પ્રવર્તે તેને ભાવપ્રાણ કહે છે.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪
૨૩૬ પ્ર. કયા જીવને કેટલા પ્રાણ હોય છે ? ઉ. એકેન્દ્રિય જીવને ચાર પ્રાણુ હાય છે. સ્પર્શીનેન્દ્રિય, કાયખળ, શ્વાસેÖાસ અને આયુ. ફ્રીન્દ્રિય જીવને છ ત્રાણુ–પ નૈન્દ્રિય, કાયબળ, શ્વાસે - ટ્વાસ, આયુ, રસનેન્દ્રિય, અને વચન. ત્રોન્દ્રિય જીવને સાત પ્રાણ—સ્પર્શનેન્દ્રિય, કાયખળ, શ્વાસેાસ, આયુ, રસનેન્દ્રિય, વચન, ધ્રાણેન્દ્રિય. ચતુરિન્દ્રિય જીવેાને આઠે પ્રાણુ:-સ્પર્શે તેન્દ્રિય, કાયબળ, શ્વાસાÖાસ, સાસુ, રસનેન્દ્રિય, વચન, ધ્રાણેન્દ્રિય, ચક્ષુરિન્દ્રિય, પ ંચેન્દ્રિય અસની વાને નવ પ્રાણ:—સ્પર્શીનેન્દ્રિય, કાયબળ, શ્વાસે ટ્રાસ, આયુ, રસનેન્દ્રિય, વચન, ધ્રાણેન્દ્રિય, ચક્ષુરિન્દ્રિય, શ્રોત્રેન્દ્રિય, અને સૈની પ ંચેન્દ્રિય જીવાતે દશ પ્રાણઃ-સ્પર્શનેન્દ્રિય, કાયબલ, શ્વાસાફ્સ, આયુ, રસનેન્દ્રિય, વચન, ઘ્રાણેન્દ્રિય, ચક્ષુરિન્દ્રિય, શ્રોત્રેન્દ્રિય, અને મનબલ.
૨૩૭ (૩) પ્ર. ભાવપ્રાણના કેટલા ભેદ છે ? ઉ. એ છેઃભાવેન્દ્રિય અને બલપ્રાણુ. ૨૩૭ (ખ) મ. લાવેન્ડ્સિના કેટલા ભેદ છે ?
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૦
ઉ. પાંચ છે. સ્પર્શન (શરીર), રસના (જીભ), ઘાણ (નાક), ચક્ષુ (આંખ) અને શ્રોત્ર (કાન). ૨૩૮ પ્ર. મલખાણના કેટલા ભેદ છે ?
ઉ. ત્રણ છે. મનોબલ, વચનબલ, અને કાયબલ. ૨૩૯ પ્ર. વિભાવિક ગુણ કેને કહે છે?
ઉ. જે દક્તિના નિમિત્તથી બીજ દ્રવ્યનો સંબંધ થતાં આત્મામાં વિભાવ પરિણતિ થાય, તે શક્તિને વૈભાવિક ગુણ કહે છે.
પ્રતિજીવી ગુણ. ૨૪૦ પ્ર. અવ્યાબાધ પ્રતિજીવી ગુણ કોને કહે છે ?
ઉ. માતા અને અસાતારૂપ આકુળતાના અભાવને અવ્યાબાધ પ્રતિજવી ગુણ કહે છે. ૨૪૧ પ્ર. અવગાહ પ્રતિજીવી ગુણ કેને કહે છે ?
. પરતત્રતાના અભાવને અવગાહ પ્રતિછરીગુણ કહે છે. ૨૪. પ્ર. અગુસ્લધુત્વ પ્રતિજીવી ગુણ કોને કહે છે?
ઉં. ઉતા અને નીચતાના અભાવને અમુ
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૧
લત્વ પ્રતિષ્ત્રીગુણુ કહે છે.
૨૪૩ ૫. સમત્વ પ્રતિષ્ઠવીગુણ કોને કહે છે ? ૭. ઇન્દ્રિયેાના વિષયરૂપ સ્થૂલતાના અભાવને સમત્વ પ્રતિજીવીગુણુ કહે છે.
તિ દ્વિતીયાડધ્યાય: સમાસ: ।। ૨ ।।
તૃતીયાધ્યાય: ।
૨૪૪ ૨. જીવના કેટલા ભેદ છે ? ઉ. એ એ સસારી અને મુક્ત ૨૪૫ પ્ર. સંસારી જીવ કોને કહે છે ? ઉક સહિત જીવને સંસારી જીવ કહે છે. ૨૪૬ પ્ર. મુક્ત જીવ કાને કહે છે ?
ઉ, કર્રરહિત જીવતે મુક્ત જીવ કહે છે. ૨૪૭ પ્ર. ક ાને કહે છે ?
ઉ. જીવના રાગદ્વેષાદિક પરિણામેના નિમિત્તથી કામાંણુવ ણુારૂપ જે પુદ્ગલસ્ક ધ જીવની સાથે બંધને પ્રાપ્ત થાય છે, તેને કમ કહે છે.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર ૨૪૮ પ્ર. બંધના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. ચાર છે-પ્રકૃતિબંધ, પ્રદેશબંધ, સ્થિતિબંધ, અને અનુભાગબંધ. ૨૪૮ પ્ર. એ ચારે પ્રકારના બંધનું કારણ શું છે?
ઉ. પ્રકૃતિબંધ અને પ્રદેશબંધ વેગ (મન, વચન, કાય)થી થાય છેસ્થિતિબંધ અને અનુભાગબંધ કષાય (ક્રોધ, માન, માયા, લેભ)થી થાય છે. ૨૫૦ છે. પ્રકૃતિબંધ કેને કહે છે?
ઉ. મેહદિ જનક તથા જ્ઞાનાદિ ઘાતક તત્ તત્ સ્વભાવવાળા કામણ પુદ્ગલ સ્કંધને આત્મા સાથે સંબંધ થવે તેને પ્રતિબંધ કહે છે. ૨૫૧ ૫. પ્રકૃતિબંધના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. આઠ છે. જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ વદનીય, મેહનીય, આયુ, નામ, ગોત્ર અને અન્તરાય. ૨પર છે. જ્ઞાનાવરણ કેને કહે છે ?
ઉં. જે કર્મ આત્માના જ્ઞાનગુણને ઘાત (ઘાત કરે) તેને જ્ઞાનાવરણુકર્મ કહે છે. ર૫૩ છે. જ્ઞાનાવરણ કર્મના કેટલા ભેદ છે ?
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩
ઉં. પાંચ છે. મતિજ્ઞાનાવરણ, શ્રુતજ્ઞાનાવરણુ, અવધિજ્ઞાનાવરણ, મનઃપયજ્ઞાનાવરણુ, અને વલ નાનાવરણ.
૨૫૪ પ્ર. દનાવરણ કમ કોને કહે છે ? ઉ. જે આત્માના દર્શન ગુણુને ઘાત કરે તેને દનાવરણુ કર્મ કહે છે.
૨૫૫ પ્ર. દર્શનાવરણ કર્માંના કેટલા ભેદ છે ?
ઉ. નવ છે. ચક્ષુનાવરણ, અચક્ષુનાવર, અધિદર્શનાવરણ, કવલદનાવરણુ, નિદ્રા, નિદ્રાનિદ્રા, પ્રચલા, પ્રચલાપ્રચલા, અને ત્યાનગૃહિ. ૨૫૬ પ્ર. વેદનીય ક કાને કહે છે ?
ઉં. જે કર્માંના ફળથી જીવને આકુલતા થાય અર્થાત્ જે અવ્યાબાધ ગુણના બાત કરે તેને વેદનીય ક્ર કહે છે.
૨૫૭ પ્ર. વેદનીય કર્માંના કેટલા ભેદ છે ?
ઉ. એ છે: સાતાવેદનીય અને અસાતાવેદનીય. ૨૫૮ પ્ર. મેહનીય ક કાને કહે છે?
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર
૨૪૮ પ્ર. મધના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. ચાર છેઃ-પ્રકૃતિબંધ, પ્રદેશાધ, સ્થિતિબંધ, અને અનુભાગમધ.
૨૪૯ પ્ર. એ ચારે પ્રકારના બધાનુ કારણ શું છે ? ઉ. પ્રકૃતિબંધ અને પ્રદેશ ધ યેાગ ( મન, વચન, કાય )થી થાય છે; સ્થિતિબંધ અને અનુભાગબંધ કષાય ( ક્રોધ, માન, માયા, લાલ )થી થાય છે. ૨૫૦ પ્ર. પ્રકૃતિબંધ કોને કહે છે ?
ઉ. મેહાદિ જનક તથા જ્ઞાનાદિ ભ્રાતક તત્ તત્ સ્વભાવવાળા કાર્માણ પુદ્દગલ સ્કંધના આત્મા સાથે સબંધ થવા તેને પ્રકૃતિબધ કહે છે. ૨૫૧ પ્ર. પ્રકૃતિબંધના કેટલા ભેદ છે ?
ઉં. આડે છે. જ્ઞાનાવરણુ, દનાવરણ, વંદનીય, મેહનીય, આયુ, નામ, ગોત્ર અને અન્તરાય ૨૫ર ૫. જ્ઞાનવર્ણ કાને કહે છે?
ઉ. જે ક આત્માના જ્ઞાનગુણને ત્રાતે (ઘાત કરે) તેને જ્ઞાનાવરણુક કહે છે.
૨૫૩ ૫. જ્ઞાનાવરણ કર્માંના કેટલા ભેદ છે ?
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર ઉ. પાંચ છે. મતિજ્ઞાનાવરણ, મૃતતાનાવરણ, અવધિજ્ઞાનાવરણ, મન:પર્યયજ્ઞાનાવરણુ, અને કેવલડાનાવરણ. ૨૫૪ પ્ર. દરનાવરણ કર્મ કેને કહે છે?
ઉ. જે આત્માના દર્શન ગુણને ઘાત કરે તેને દર્શનાવરણું કર્મ કહે છે. ૨૫૫ પ્ર. દર્શનાવરણ કર્મના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. નવ છે. ચક્ષુદ્ર્શનાવરણુ, અચક્ષુદર્શનવરણ, અવધિદર્શનાવરણું, કેવલદર્શનાવરણ, નિદ્રા, નિદ્રાનિદ્રા, પ્રચલા, પ્રચલાપ્રચલા, અને ત્યાનમૃદ્ધિ. રપ૬ પ્ર. વેદનીય કમ કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મના ફળથી જીવને આકુલતા થાય અર્થાત્ જે અવ્યાબાધ ગુણને વાત કરે તેને વેદનીય
૨૫૭ પ્ર. વેદનીય કર્મના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. બે છેઃ-સાતવેદનીય અને અસતાવેદનીય. ૨૫૮ પ્ર. મેહનીય કમી કેને કહે છે?
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉ. જે આત્માના સમ્યકત્વ અને ચારિત્ર - ને વાત કરે તેને મેહનીય કર્મ કહે છે. ૨૫૯ ક. એહનીય કર્મના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. બે છે-દર્શનમેહનીય અને ચારિત્રમેહનીય. ૨૬૦ પ્ર. દર્શનમેહનીય કર્મ કેને કહે છે? * ઉ. આત્માના સમ્યકત્વ ગુણને જે ઘાત, તેને દર્શનમેહનીય કર્મ કહે છે. ૨૬૧ પ્ર. દરનમેહનીય કર્મના કેટલા ભેદ છે?
ઉ, ત્રણ છે-મિથ્યાત્વ, સમિથ્યાત્વ અને સમ્યકતિ. ૨કર . મિથ્યાત્વ કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી છવને અતત્વશ્રદ્ધાન થાય, તેને મિથ્યાત્વ કહે છે. ૨૬૩ પ્ર. સમ્યકમિશ્ચાવ કેને કહે છે ? • -
ઉં. જે કર્મના ઉદયથી એવા પરિણામ મળ્યા હોય કે જેને ન તે સમ્યકૃત્વરૂપ કહી શકાય અને ન તે મિયાત્વરૂપ, તેને સમમિત્ર કહે છે. ૨૬૪ પ્ર. સભ્યધ્યકતિ કેને કહે છે ?
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉં. જે કર્મના ઉદયથી સમ્યક્ત્વ ગુણના મૂળનો વાત તે ન થાય, પરતુ ચલ, મલાદિક દેષ ઉપજે, તેને સમપ્રકૃતિ કહે છે. ૨૬૫ ૨ ચારિત્રમેહનીય કોને કહે છે?
6. જે આત્માના ચારિત્રગુણને ઘાત કરે, તેને ચારિત્રમેહનીય કર્મ કહે છે. ' ૨૬૬ ૫. ચારિત્રમેહનીય કર્મના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. બે છે-કપાય અને નેકષાય (કિચિકષાય). ૨૬૭ પ્ર. કષાયના કેટલા ભેદ છે?
6. સોળ છે-અનસ્તાનુબંધી કેધ, અનન્તાનુબંધી માન, અનન્તાનુબંધી માયા, અનતાનુબંધી લેણ; અપ્રત્યાખ્યાનાવરણ ક્રોધ, અપ્રત્યાખ્યાનવરણ માન, અપ્રત્યાખ્યાનાવરણ માયા, અપ્રત્યાખ્યાનાવરણુ લેભ; પ્રત્યાખ્યાનાવરણ ક્રોધ, પ્રત્યાખ્યાનાવરણ માન; પ્રત્યાખ્યાનાવરણ માયા, પ્રત્યાખ્યાના રણ લેભ સંક્વલન ક્રોધ, સંજવલન માન, સંજવલન માયા, સંજવલને લાભ. ૨૬૮ ક. નોકવાયના કેટલા ભેદ છે?
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
. ઉ. નવ છે. હાસ્ય, રતિ, અતિ, શોક, ભય, જુગુપ્સા, વેદ, પુરુષવેદ અને નપુંસકવેદ. ર૬૮ પ્ર. અનંતાનુબંધી ક્રોધ, માન, માયા, લાભ કેને કહે છે ?
ઉ. જે આત્માના સ્વરૂપાચરણચારિત્રને ઘાત કરે, તેને અનન્તાનુબંધી ક્રોધ, માન, માયા, લેબ ૨૦૦ પ્ર. અપ્રત્યાખ્યાનાવરણ ક્રોધ, માન, માયા, લોભ કેને કહે છે ?
ઉ. જે આત્માના દેશચારિત્રને ઘાતે, તેને અપ્રત્યાખ્યાનાવરણ ક્રોધ, માન, માયા, લેભ કહે છે. ૨૭૧ પ્ર. પ્રત્યાખ્યાનાવરણ ક્રોધ, માન, માયા, ભિ કેને કહે છે?
ઉ. જે આત્માના સકલચારિત્રને ઘાતે, (દેશ ચારિત્ર તે થવા દે) તેને પ્રત્યાખ્યાનાવરણ ક્રોધ, માન, માયા, લેભ કહે છે. ર૭૨ . સંજ્વલન ફોધ, માન, માયા, લેભ અને નેકષાય ને કહે છે ?
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉ. જે આત્માના યથાખ્યાતચારિત્રને વાત કરે, તેને સંજવલન અને નેકષાય કહે છે. ર૭૩ પ્ર. આયુકમ કેને કહે છે ?
ઉ. જે કર્મ આત્માને નારક, તિર્યંચ, મનુષ્ય અને દેવના શરીરમાં રોકી રાખે તેને આયુકર્મ કહે છે. અર્થાત આયુકર્મ આત્માના અવગાહગુણને ઘાતે છે. ર૭૪ . આયુકર્મના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. ચાર ભેદ છે. નરકાયુ, તિર્યંચાયુ, મનુવાયુ અને દેવાયુ. ર૭૫ પ્ર. નામકર્મ કોને કહે છે?
ઉ. જે કર્મ જીવને ગતિ વગેરે જુદા જુદા પે પરિભાવે અથવા શરીરાદિક બનાવે; ભાવાર્થ-નામકર્મ આત્માના સૂક્ષ્મતત્વગુણને ઘાતે છે. ૨ પ્ર. નામકર્મના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. ગાણું(૩)-ચાગતિ (નરક, તિર્યંચ, મનુષ્ય અને દેવ), પાંચજાતિ-(કેન્દ્રિય, હીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય, પચેન્દ્રિય, પાંચ શરીર (દારિક, વૈશિયિક, આહારક તૈજસ અને કાર્માણ, ત્રણ આંગોપાંગ
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૮ (ઔદારિક, વૈિિયક, આહારક), એક નિર્માણ કર્મ, પાંચ બંધન કર્મ (ઔદારિક બંધન, વૈદિયિક બંધન, આહારબંધન તૈજસબંધન અને કાર્માણબંધન), પાંચ સંધાત (દારિક, વૈદિયિક, આહારક, તૈજસ કાર્માણ), છ સંસ્થાન (સમચતુરસ્ત સંસ્થાન, ચોધપરિમંડલ સંસ્થાન, સ્વાતિ સંસ્થાન, ગુજક સંસ્થાન, વામન સંસ્થાન, હુડક સંપન), છ સંહનન (વર્ષભનારાચ સંહનન, વજીનારાચ સંહનન, નારા સંહનન, અદ્ધનારા સંતનન, કીલક સંહનન અને અપ્રામાસૃપાટિકા સંહનન), પાંચ વણું કર્મ કાળો, લીલે, રાતે, પીળો, ધોળે, ત), બે ગંધ કર્મ (સુગન્ધ, દુગંધ), પાંચ રસ કર્મ (ખાદ, મીઠે, કડવો, તૂરે, તીખો), આઠ સ્પર્શ (કઠેર, કેમલ, હલકા, ભારે, ઠંડે, ગરમ, ચિકણે, લૂખ ) ચાર આનુપૂર્ચ-( નરક, તિર્યચ, મનુષ્ય દેવગત્યાનુપૂર્ભ) અગુરુલઘુત્વ કર્મ એક, ઉપધાત કમ એક, પરઘાત કર્મ એક, આતાપર્મ એક, ઉદ્યોતકર્મ એક, બે વિહાગતિ (એક મને ગતિ, બીજી અમનોગ્રગતિ), ઉચ્છવાસ
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
એક, ત્રસ એક, સ્થાવર એક, બાદર એક, સૂક્ષ્મ એક, પર્યાપ્ત એક, અપર્યાપ્ત એક, પ્રત્યેક નામ કર્મ એક, એક સાધારણ નામ કર્મ, સ્થિર નામ કર્મ એક, અસ્થિર નામ કર્મ એક, શુભ નામ કમ એક, અશુભ નામ કમ એક, સુભગ નામક એક, દૂર્લગ નામ કર્મ એક, સુસ્વર નામ કર્મ એક, દુરસ્વર નામ કર્મ એક, આદેય નામ કર્મ એક, અનાદેય નામ કમ એક, યશકિતિ નામ કર્મ એક, અયશઃ કિતિનામકર્મ એક, તીર્થકર નામ કર્મ એક. ર૭૭ પ્ર. ગતિ નામકર્મ કોને કહે છે?
ઉ. જે કર્મ જીવને આકાર નારકી, તિર્યંચ, મનુષ્ય અને દેવના સમાન બનાવે. ર૭૮ પ્ર. જાતિ કેને કહે છે?
ઉ. અવ્યભિચારી સદશાથી એકરૂપ કરવાવાળા વિશેષને જાતિ કહે છે. અર્થાત તે સદશધર્મવાળા પદાર્થોને જ ગ્રહણ કરે છે. ર૯ . જાતિ નામકર્મ કેને કહે છે ?
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬. જે કર્મના ઉદયથી શરીરના અંગ, ઉપાંગ કઈ ખાસ બેડોળ આકારના ન હેય. ૨૯૧ ૫. સંહના નામકર્મ કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી હાડના બંધનમાં વિશેષતા થાય, તેને સહનન નામ કર્મ કહે છે. ર૯૨ પ્ર. વર્ષભનારા સંહનન કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મ ઉદયથી વજુના હાડ, વજીના વિઝન અને વજીની જ ખીલીઓ હોય. ૨૯૩ પ્ર. વજીનારાયસંહનન કેને કહે છે?
૭. જે કર્મના ઉદયથી વજીના હાડ અને વજીની ખીલીઓ હોય, પરંતુ નારાજ (બેડન) વજનું ન હોય. ૨૯૪ પ્ર. નારાચ સંહનન કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી વેસ્ટન અને ખીલીઓ સહિત હાડ હોય. ર૯પ પ્ર. અધનાશચ સંહનન કેને કહે છે?
ઉજે કર્મને ઉદયથી હાડોની સંધિ અર્ધકીલિત હેય.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૬ . કીલક સંહનન કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી હાડની સંધિ પરસ્પર કલિત હેય. ૨૯૭ પ્ર. અસાપ્તાસૃપાટિક સિંહનન કેને
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી જુદા જુદા હાડ નથી બંધાયેલા હૈય, પણ પરસ્પર કીલિત ન હાય.. ર૯૮ પ્ર. વણ નામકર્મ કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી શરીરમાં રંગ હેય. ૨૯૯ ક. ગંધ નામકર્મ કેને કહે છે?
૯. જે કર્મના ઉદયથી શરીરમાં ગંધ હેય. ૩૦૦ પ્ર. રસ નામકર્મ કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી શરીરમાં રસ હેય. ૩૦૧ પ્ર. સ્પર્શનામકર્મ કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી શરીરમાં સ્પર્શ હાય. ૩૦૨ પ્ર. આનુપૂર્વનામકર્મ કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મને ઉદયથી આત્માના પ્રદેશ મર
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
ણના પછી અને જન્મની પહેલાં રસ્તામાં અર્થાત વિગ્રહગતિમાં મરણના પહેલાના શરીરના આકારે રહે. ૩૦૩ પ્ર. અગુરુલઘુ નામકર્મ કોને કહે છે ?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી શરીર, લેઢાના ગેળાની માફક ભારે અને આકડાના ફૂલની માફક હલકું ન હોય. ૩૦૪ પ્ર. ઉપવાટ નામકર્મ કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી પિતાને ઘાત જ કરનાર અંગ હોય. તેને ઉપદ્યાત નામ કર્મ કહે છે. ૩૦૫ મ. ૫રઘાત નામકર્મ કેને કહે છે ?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી બીજાને વાત કરવાવાળા અંગ ઉપાંગ હાય. જેમકે –તી શીંગડા વીગેરે ૩૦૬ પ્ર. આતાપ નામકર્મ કેને કહે છે ?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી આતાપરૂપ શરીર હોય. જેમકે સૂર્યનું પ્રતિબિમ્બ. ૩૦૭ પ્ર. ઉદ્યોત નામકર્મ મને કહે છે?
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી ઉદ્યોતરૂપ શરીર થાય. ૩૦૮ પ્ર. વિહાગતિ નામકમ કેને કહે છે ?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી આકાશમાં ગમન થાય; તેના શુભ અને અશુભ એમ બે ભેદ છે. ૩૦૯ પ્ર. ઉસ નામકર્મ કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી શ્વાસોશ્વાસ લેવાય. ૩૧૦ પ્ર. ત્રસ નામકર્મ કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી કીન્દ્રિયાદિ જેમાં જન્મ થાય, ૩૧૧ પ્ર. સ્થાવર નામકર્મ કોને કહે છે ?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી પૃથિવીકાય, અકાય, તેજસકાય, વાયુકાય અને વનસ્પતિકાયમાં જન્મ થાય. ૩૧૨ છે. પર્યામિક કેને કહે છે?
ઉં. જે કર્મના ઉદયથી પિત પિતાના યોગ્ય પર્યાપ્તિ પૂર્ણ થાય. ૩૧૩ પ્ર. પર્યાપ્તિ કેને કહે છે?
ઉ. આહારવણ, ભાષાવણ અને મને
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
વણાના પરમાણુગ્માને, શરીર ઇન્દ્રિયાપિ પરિણુમાવવાની શક્તિની પૂર્ણતાને પર્યાપ્તિ કહે છે. ૩૧૪ પ્ર. પર્યાસિના કેટલા ભેદ છે ?
ઉ. આહારપર્યાપ્તિ, શરીરપર્યાતિ, ઇન્દ્રિયપર્યાપ્તિ, શ્વાસોચ્છ્વાસપર્યાપ્તિ, ભાષાપર્યાપ્તિ અને મન:પર્યાપ્તિ.
આહારપર્યાપ્તિ-આહારવાના પરમાણુએને ખલ અને રસભાગરૂપ પરિણમાવવાના કારણભૂત જીવની શક્તિની પૂર્ણતાને આહારપર્યામિ કહે છે.
શરીરપર્યા સ–રે પરમાણુએને ખલ રૂપ પરિણમાવ્યા હતા, તેમના હાર્ડ વગેરે કિંન અવયવ રૂપ, અને જેતે રસ રૂપ પરિણુમાવ્યા હતા, તેમના રુધિરાદિક વરૂપ પરિણમાવવાના કારણભૂત જીવની શક્તિની પૂર્ણતાને શરીરપર્યાપ્તિ કહે છે. ઇન્દ્રિયપર્યાપ્ત–આહારવ^ણાના પરમાણુઓને ઇન્દ્રિયના આકાર પરિણુમાવવાને તથા ઇન્દ્રિય દ્વારા
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિષય ગ્રહણુ કરવાના કારણભૂત જીવની શક્તિની પૂર્ણતાને ઇન્દ્રિયપર્યાપ્તિ કહે છે. શ્વાસોચ્છ્વાસપર્યાપ્ત આહારવાના પરમાણુઓને શ્વાસે ાસરૂપ પરિણુમાવવાના કારણભૂત જીવની શક્તિની પૂર્ણતાને શ્વાસોચ્છ્વાસપર્યાપ્ત કહે છે. ભાષા સ–ભાષાવ ́ણાના પરમાણુઓને વચનરૂપ પરિમાવવાના કારણભૂત જીવની શકિતની પૂર્ણતાને ભાષા પર્યાસિ કહે છે. મન:પર્યાસિમને વ ણાના પરમાણુ એને હૃદય સ્થાનમાં આઠ પાંખડીના કમલાકાર મનરૂપ પરિણમા વાતે તથા તેમની દ્વારા યથાવત્ ( જોઇએ તેવી રીતે ) વિચાર કરવાના કારણભૂત જીવતી શક્તિની પૂર્ણતાને મન:પર્યાપ્ત કહે છે.
એન્દ્રિય જીવાતે ભાષાપર્યાપ્તિ અને મનઃપર્યાસિ સિવાય બાકીની ચાર પર્યાપ્ત હાય છે.
દ્વીન્દ્રિય, શ્રીન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય, અને અસૈની પંચેન્દ્રિય ટ્રેને મન:પર્યાપ્ત સિવાય બાકીની પાંચ પર્યાપ્ત હાય છે.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
tr
અને સૈની પંચેન્દ્રિય જીવાને એ પર્યાસિ હાય છે. એ સદ્ ર્યાપ્તિયે તે પૂણૅ થવાનેા કાળ અન્તર્મુદૂત્ત છે તથા એક એક પર્યાપ્તિના કાળ પણુ અન્તદૂ' છે અને સર્વાં પર્યાપ્તિનેા કાળ મળીને પણુ છે. અને પહેલીથી બીજી સુધીના તથા બીજીથી ત્રીજીસુધીને એવી રીતે છઠ્ઠી પર્યાપ્તિ સુધીને કાળ ક્રમથી મેાટા મોટા અન્ત
અન્ત
છે, પાતાતાને યાગ્ય પર્યાપ્તિયેાના પ્રારભ તા એકદમ થાય છે, પરન્તુ પૂર્ણતા ક્રમથી થાય છે. જ્યાં સુધી કાઈ પણ જીવની શરીરપર્યાપ્ત પૂર્ણતા ન હાય, પણુ નિયમથી પૂણ્ હાવાવાળી હોય, ત્યાં સુધી તે જીવને નિત્યપર્યાપ્તક કહે છે.
અને જેની શરીરપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થઈ ગઈ હાય તેને પર્યાપ્તક કહે છે. અને જેની એક પણ પર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન હોય તથા શ્વાસના અઢારમા ભાગમાં જ મરણ થવાવાળું હાય, તેને લન્ધ્યપર્યાપ્તક કહે છે. ૩૧૫ પ્ર. અપર્યાપ્ત નામક ને કહે છે?
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉં. જે કર્મના ઉદયથી લબ્ધ પર્યાપ્તક અને વસ્થા થાય, તેને અપર્યાપિત નામકર્મ કહે છે. ૩૧૬ ક. પ્રત્યેક નામકર્મ કોને કહે છે?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી એક શરીરના એક સ્વામી હોય, તેને પ્રત્યેક નામકર્મ કહે છે. ૩૧૭ પ્ર. સાધારણ નામકર્મ કેને કહે છે ?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી એક શરીરના અનેક જીવ માલિક (સ્વામી) હોય તેને સાધારણ નામ કર્મ કહે છે. ૩૧૮ પ્ર. સ્થિર નામકર્મ અને અસ્થિર નામકર્મ ને કહે છે?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી શરીરની ધાતુ અને ઉપધાતુ પોતપોતાને ઠેકાણે રહે, તેને સ્થિર નામકર્મ કહે છે. અને જે કર્મના ઉદયથી શરીરની ધાતુ અને ઉપધાતુ પોત પોતાને ઠેકાણે ન રહે, તેને અસ્થિર નામકર્મ કહે છે. ૩૧૯ પ્ર. શુભ નામકર્મ કોને કહે છે?
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૦
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી શરીરના અવયવ સુંદર થાય, તેને શુભ નામકર્મ કહે છે. ૩૨૦ પ્ર. અશુભ નામકર્મ કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી શરીરના અવયવ - દર ન થાય તેને અશુભ નામકર્મ કહે છે. ૩૨૧ પ્ર. સુભગ નામકર્મ કેને કહે છે ?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી બીજા છે પોતાના ઉપર પ્રીતિ કરે, તેને સુભગ નામકર્મ કહે છે. ૩૨૨ પ્ર. દુર્ભગ નામકર્મ કેને કહે છે? - ઉ. જે કર્મના ઉદયથી બીજા છેવો પિતાની સાથે દુશ્મનાઈ (વૈર) કરે, તેને દુર્લગ નામકર્મ કહે છે. ૩૨૩ પ્ર. સુસ્વર નામકર્મ કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી સુંદર મધુર સ્વર હોય તેને સુસ્વર નામકર્મ કહે છે. ૩૨૪ પ્ર. દુર નામકર્મ કોને કહે છે?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી મધુર સ્વર ન હોય તેને દુ:સ્વર નામ કર્મ કહે છે.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨૫ ૨. આદેથ નામકર્મ કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી સિહિત શરીર ઉપજે, તેને આદેય નામકર્મ કહે છે. ૩૨૬ પ્ર. અનાય નામકર્મને કહે છે?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી કાન્તિસહિત શરીરન હેય. કર૭ પ્ર. યશકીતિ નામકર્મ કેને કહે છે?
ઉ, જે કર્મના ઉદયથી સંસારમાં જીવની પ્રશંસા થાય તેને યશકીર્તિ નામકર્મ કહે છે. ૩૨૮ પ્ર. અયશ-કીતિ નામકર્મ કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી સંસારમાં જીવની પ્રશંસા ન થાય તેને અયશકીતિ નામકર્મ કહે છે. ૩૨૯ પ્ર. તીર્થકર નામકર્મ કોને કહે છે?
ઉ. અહંન્ત પદના કારણભૂત કર્મને તીર્થકર નામકર્મ કહે છે. ૩૩૦ પ્ર. ગોવકર્મ કોને કહે છે?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી સંતાનના ક્રમથી-પિતાની પેઢીના ઉત્તરોત્તર ક્રમથી–ચાલતા આવેલા જીવન
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
કર
આચરણપ ઉચ્ચ નીચ ગેત્રમાં જન્મ થાય, તેને ગોત્રકર્મ કહે છે. ૩૩૧ પ્ર. ગોત્ર કર્મના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. બે-ઉચ્ચગેત્ર અને નીચગોત્ર. ૩૩૨ પ્ર. ઉચ્ચ ગોત્રકમ કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મના ઉદયથી ઉચ્ચ કુળમાં જન્મ થાય, ૩૩૩ પ્ર. નીચ ગેત્ર કમ કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મનાં ઉદયથી નીચ કુળમાં જન્મ થાય. ૩૩૪ પ્ર. અન્તરાય કર્મ કોને કહે છે?
૯. જે કર્મ દાનાદિક કરવામાં વિધ નાંખે. ૩૩૫ પ્ર. અન્તરાય કર્મના કેટલા ભેદ છે?
6પાંચ. દાનાન્તરાય, લાભાારાય, ભેગાનરાય, ઉપભોગાન્તરાય અને વીર્યાન્તરાય; દરેકને અર્થ એ કે દરેકમાં વિન નાંખે. ૩૭૬ પ્ર. પુણ્ય કમ કેને કહે છે?
ઉ. જે જીવને ઈષ્ટ વસ્તુની પ્રાપ્તિ કરાવે. ૩૩૭ ક. પાપ કર્મ કેને કહે છે?
ઉ. જે જીવને અનિષ્ટ વસ્તુની પ્રાપિત કરાવે.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
093
૩૭૮ મ. ઘાતિયા કમ કોને કહે છે? ઉ. જે, જીવના નાનાદિક અનુજીવી ગુણાના બાત કરે, તેને ધાતિયા ક` કહે છે. ૩૭૯ પ્ર. અથાતિયા કર્મી કોને કહે છે? ઉ. જે, જીવના નાનાદિક અનુજીવી ગુણાનો ધાત ન કરે, તેને અધાતિયા કમ કહે છે. ૩૪૦ પ્ર. સ`ઘાતિ ક કાને કહે છે ?
ઉ. જે જીવના અનુજીવી ગુણાને સર્વ પ્રકાર બાત કરે, તેને સાતિ કમ કહે છે. ને કહે છે?
૩૪૧ પ્ર. દેરાવાતિક
. જે જીવના અનુજીવી ગુણાના એકદેશ ખાત કરે, તેને દેશાતિ ક કહે છે.
૩૪૨ પ્ર. વિપાકી કર્મી કોને કહે છે ? ઉ. જેનું ફૂલ જીવમાં હાય.
૩૪૩ પ્ર. પુદ્દગલવિપાકી કમ કોને કહે છે ? ઉં. જે ક'નુ' ફલ પુદ્દગલમાં (શરીરમાં) થાય. ૩૪૪ મ. ભવિષાકી ક કાને કહે છે?
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪ ઉ. જેના ફળથી જીવ સંસારમાં રોકાય. ૩૪૫ પ્ર. શેત્રવિપાકી કર્મ કેને કહે છે?
6. જે કર્મના ફલથી વિગ્રહ ગતિમાં જીવને આકાર પહેલાના જે બનેલ રહે. ૩૪૬ પ્ર. વિગ્રહ ગતિ કેને કહે છે?
ઉ. એક શરીરને છોડીને બીજું શરીર ગ્રહણ કરવાને માટે જીવનું જવું તેને વિગ્રહગતિ કહે છે. ૩૪૭ પ્ર. ઘાતિયા કમ કેટલા અને ક્યા ક્યા છે?
ઉ. સુડતાલીશ [૪૭] છે-નાનાવરણ ૫, દર્શન નાવરણ ૯, મેહનીય ૨૮, અને અન્તરાય ૫-એ પ્રમાણે ૪૭ છે. ૩૪૮ પ્ર. અદ્યાતિયા કમ કેટલા અને ક્યા ક્યા છે?
ઉ. એકસે એક [૧૦૧] છે–વેદનીય ૨, આયુ ક, નામકર્મ ૯૩ અને ગેત્ર ર–એ પ્રમાણે ૧૦૧ છે. ૩૪૯ પ્ર. વઘાતિયા પ્રકૃતિ કેટલી અને કઈ
ઉ. એકવીશ [૨૧] છે -જ્ઞાનાવરણની ૧ કિવ
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૫
લજ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણની ૬ કેિવલ દર્શનાવરણ ૧ અને નિદ્રા પ–નિદ્રાનિદ્રા, પ્રચલા, પ્રચલા પ્રચલા, અને
સ્યાનગૃદ્ધિ, મેહનીયની ૧૪ [અનંતાનુબંધી ૪, અપ્રત્યાખ્યાનાવરણ ૪, પ્રત્યાખ્યાનાવરણ ૪, મિથાવ ૧ અને સસ્પેશ્મિધ્યાત્વ ૧] એ પ્રમાણે ૧ પ્રકૃતિ છે. ૩૫૦ પ્રદેશવાતિ પ્રકૃતિ કેટલી અને કઈ કઈ છે?
ઉ. છવીશ [૨૬] છે--જ્ઞાનાવરણની ૪ મતિજ્ઞાનાવરણ, શ્રુતજ્ઞાનાવરણ, અવધિજ્ઞાનાવરણ અને મનસ્થય જ્ઞાનાવરણું, દર્શનાવરણની ૩, ચિકુઈનાવરણ, અચક્ષુદર્શનાવરણુ, અવધિદર્શનાવરણ,મેહનયની ૧૪ (સંજવલન ૪, નોકવાય ૯ અને સમ્યકત્વ ૧), અન્તરાયની ૫-એ પ્રમાણે બ્લીશ છે. ૩૫૧ . ક્ષેત્રવિપાકી પ્રકૃતિ કેટલી અને કઈ
ઉ. ચાર છે-નરકગત્યાનુપૂર્વી, તિર્યગત્યાનુપૂર્વી, મનુષ્યગત્યાનુપૂર્વી અને દેવ ત્યાગુ વી–એ ચાર છે.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
ve
૩૫૨ પ્ર. ભવિપાકી પ્રકૃતિ કેટલી અને કઈ
કંઈ છે ?
ઉ. ચાર છેઃ-નરકાયુ, તિર્યંચાયુ, મનુષ્યાયુ અને દેવાયુ. ૩૫૩ પ્ર. જીવિષાકી પ્રકૃતિ કેટલી અને કઈ કઈ છે?
ઉ. યોત્તર [૮] છેઃ–ધાતિયાની ૪૭, ગેાત્રની ૨, વેદનીયની ૨ અને નામકની ૨૭ [ તી કર પ્રકૃતિ, ઉચ્છવાસ, ભાદર, સૂક્ષ્મ, પર્યાપ્તિ, અપર્યાપ્તિ, સુસ્વર, દુઃસ્વર, આદેય, અનાદેય, યશઃકીતિ, અયશઃ પ્રીતિ, ત્રસ, સ્થાવર, પ્રશસ્તવિહાયેાગૃત, અપ્રશસ્તવિદ્યાયેાતિ, સુભગ, દુર્ભાગ, ગતિ ૪, જાતિ ૫] એ સ મળીને ૭૮ પ્રકૃતિ છે.
૩૫૪ પ્ર. પુદ્ગલવિપાકી પ્રકૃતિ કેટલી અને કંઈ કંઈ છે ?
ઉ. ખાસડે છેઃ-સ་પ્રકૃતિ ૧૪૮ માંથી ક્ષેત્રવિપાકી ૪, ભવિપાકી ૪, વિપાકી ૭૮ એવી રીતે
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
સર્વે મળીને ૮૬ પ્રકૃતિ બાદ કરવાથી બાકી રહી ૬૨ પ્રકૃતિ તે પુલ વિપાકી છે.] ૩૫૫ પ્ર. પાપપ્રકૃતિ અલી અને કઈ કઈ છે? - ઉ. છે [૧૦] છે-ઘાતિયા પ્રકૃતિ ૪૭, અસાતવેદનીય ૧, નીચગોત્ર ૧, નરકા ૧, અને નામકર્મની ૫૦ નિરકગતિ ૧, નરકગત્યાનુપૂવી ૧, તિર્યગતિ ૧, તિર્યઅત્યાનુપૂર્વી ૧, જાતિમાંથી આદિની ચાર, સંસ્થાનના અન્તની ૫, સહનન અન્તની ૫, સ્પર્શાદિક ૨૦, ઉપધાત ૧, અપ્રશસ્ત વિહાગતિ ૧, સ્થાવર ૧, સૂક્ષ્મ ૧, અપર્યાસિ ૧, અનાદેય ૧, અયશકીતિ ૧, અશુભ ૧, દુર્ભાગ ૧, દુ:સ્વર ૧, અસ્થિર ૧, સાધારણું –એ સર્વ મળીને ૧૦૦ પા૫ પ્રકૃતિ છે. ૩૫૬ પ્ર. પુણ્યપ્રકૃતિ કેટલી અને કઈ કઈ છે?
ઉ. અડસઠ [૬૮] :-કર્મની સમસ્ત પ્રકૃતિ ૧૪૮ છે, જેમાંથી ૧૦૦ પાપ પ્રકૃતિ બાદ કરવાથી બાકી રહેલ ૪૮ પ્રકૃતિ અને નામકર્મની સ્પર્ધાદિ ૨૦ પ્રકૃતિ પુણ્ય અને પાપ એ બન્નેમાં ગણાય છે;
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
કેમકે તે વીશે [૨૦] પ્રકૃતિ સ્પર્શાદિ કાઈને ઇષ્ટ અને કોઈને અનિષ્ટ હોય છે, તે માટે ૪૮ માં સ્પર્શાદિ ૨૦ પ્રકૃતિ મેળવવાથી ૬૮ પુણ્ય પ્રકૃતિ થાય છે. ૩૫૭ પ્ર. સ્થિતિબંધ કોને કહે છે?
ઉ. કર્મોમાં આત્માની સાથે રહેવાની મર્યાદાનું પડવું તેને. ૩૫૮ ક. આઠે કર્મોની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ કેટલી કેટલી છે?
ઉ. જ્ઞાનાવરણુ, દર્શનાવરણ, વેદનીય, અત્તરાય એ ચારે કર્મોની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ ત્રીસ ત્રીસ કેડા કેડી સાગરની છે; મેહનીયકર્મની સિત્તેર કોડાકડી સાગરની છે. નામકર્મ અને ગેત્રિકર્મની વીશ વિશ [૨૦] કેડીકેડી સાગરની છે અને આવું કર્મની તેત્રીસ [૩૩] સાગરની છે. ૩૫૯ ક. આ કર્મોની જઘન્ય સ્થિતિ કેટલી કેટલી છે?
ઉ. વેદનીય કર્મની બાર [૧૨] મુદૂ, નામ
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
તથા ગોત્રમૈની આઠ આઠ [૮] મુની અને બાકીના સમસ્ત કર્મોની અન્તર્મુહૂર્તની જધન્ય સ્થિતિ છે. ૩૬૦ પ્ર. કડાડી કેને કહે છે?
ઉ. એક કોડને એક કરોડે ગુણવાથી જે સંખ્યા થાય તેને એક કેડીકેડી કહે છે. ૩૬૧ પ્ર. સાગર કેને કહે છે?
ઉ. દશ કાકડી અદાપને એક સાગર થાય છે. ૩૬૨ પ્ર. અઢાપલ્ય કેને કહે છે?
ઉ. બે હજાર કેશ ઊંડે અને બે હજાર કેશ પહોળો એવા ગોળ ખાડામાં, જેને કાતરથી બીજે ભાગ ન થઈ શકે એવા ઘેટાંના વાળને ભરવા. પછી જેટલા વાળ તેમાં સમાય, તેમાંથી એક એક વાળને સો, સે, વર્ષે બહાર કાઢવે; જેટલા વર્ષોમાં તે સર્વ વાળ નીકળી જાય, તેટલા વર્ષોના જેટલા સમય થાય, તેને વ્યવહાર પલ્ય કહે છે. વ્યવહાર પલ્યથી અસંખ્યાત ગુણે ઉદ્ધાર૫લ્ય થાય છે અને ઉદ્ધાર૫લ્યથી અસં. ખ્યાત ગુણે અદ્ધાપલ્ય થાય છે.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૩ પ્ર. મુહૂર્ત કોને કહે છે?
ઉ. અડતાલીસ [૪૮] મિનિટને એક મુહૂર્ત થાય છે. ૩૬૪ પ્ર. અન્તર્મુહૂર્ત કોને કહે છે?
ઉ. આવલીથી ઉપર અને મુહૂર્તથી નીચેના કાળને અન્તર્મુહૂર્ત કહે છે. ૩૬૫ મ. આવતી કેને કહે છે?
ઉ. એક શ્વાસમાં અસંખ્યાત આવલી થાય છે. અસંખ્યાત સમયની એક આવલી થાય છે. અને તેવી (૪૪૪) ચાર હજાર ચારસો સાડી છેતાલીશથી પણ વધારે આવલી થાય, ત્યારે એક શ્વાસોચ્છાસ થાય છે. ૩૬૬ પ્ર. શ્વાસ-કાળ કેને કહે છે?
ઉ. નીરોગી પુરુષની નાડીના એકવાર ચાલવાને ૧ બત્રીશ પાનને થેકડો મૂકેલ હોય તેમાં એક ઝીણી સેય જોરથી ઘાંચીએ તે તે એક પાન વીંધી બીજું પાન વીંધે તેટલામાં અસંખ્યાત સમય થઈ જાય છે.
-
-
-
-
-
-
-
-
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્વાસ કાળ કહે છે. . ૩ ૬૭ ક. એક મુહૂર્તમાં કેટલા શ્વાસ થાય છે ?
ઉ. એક મુદ્રમાં ત્રણ હજાર સાતસે તેતેર (૩૭૭૩) શ્વાસોચ્છાસ થાય છે. ૩૬૮ પ્ર. અનુભાગાબંધ કેને કહે છે ?
ઉ. ફલ દેવાની શક્તિની હીનાધિકતાને અનુભાગબંધ કહે છે ૩૬૯ પ્ર. પ્રદેશબંધ કોને કહે છે?
ઉ. બંધ થવાવાળાં કર્મોની સંખ્યાના નિર્ણયને પ્રદેશબંધ કહે છે. ૩૭૦ પ્ર. ઉદય કેને કહે છે?
ઉ, સ્થિતિને પૂરી કરીને કર્મોના ફલ આપ૧ એક કરોડ સડસઠ લાખ સીતેર હજાર બસે ને સોળ [૧૬૭૭૭ર૧૬] આવલી થાય ત્યારે એક મુહૂર્ત થાય છે અને તેવા ત્રીસ મુહૂર્ત થાય, ત્યારે એક રાત દિવસ થાય છે.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૨
વાને ઉદય કહે છે.
૩૭૧ પ્ર. ઉદીરા કાને કહે છે ?
ઉ. સ્થિતિ પૂરી કર્યો વિના જ કર્માંનાં ફલ - વવાને ઉદીરણા કહે છે.
૩૦૨ પ્ર. ઉપશમ કોને કહે છે?
ઉ. દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવના નિમિત્તથી કર્મીની શક્તિની અનુભૂતિને ઉપશમ કહે છે. ૩૭૩ પ્ર. ઉપશમના કેટલા ભેદ છે ? ઉ. ખે છે:--અન્તઃકરણરૂપ ઉપશમ અને સવસ્યારૂપ ઉપશમ,
૩૭૪ પ્ર. અન્ત:કરણરૂપ ઉપશમ કોને કહે છે? ઉ. આગામીકાળમાં ઉદય આવવા યેાગ્ય કર્મીના પરમાણુઓને આગળ પાછળ ઉદ્ય આવવા મેગ્ય કરવાં તેને અન્તઃકરણરૂપ ઉપશમ કહે છે. ૩૭૫ પ્ર. સદવસ્થા પ ઉપશમ કોને કહે છે. ઉ. વ માન સમયને છેડીને આગામી કાળમાં ઉદય આવવાવાલા કર્મોનું સત્તામાં રહેવું તેને સ. સ્થારૂપ ઉપશમ કહે છે,
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૩. ૩૭૬ પ્ર. ક્ષય કેને કહે છે?
ઉ. કર્મની આત્યંતિક નિવૃત્તિને ક્ષય કહે છે. ૩૭૭ ક. ક્ષપશમ કોને કહે છે?
ઉ. વર્તમાન નિષેકમાં સર્વધાતી સ્પહકને ઉદયાભાવી ક્ષય તથા દેશઘાતી સ્પર્ધા કેને ઉદય અને આગામીકાળમાં ઉદય આવવાવાળા નિષેકને સદવસ્થારૂ૫ ઉપશમ એવી કર્મની અવસ્થાને લાપશમ કહે છે. ૩૭૮ છે. નિષેક કેને કહે છે?
ઉ. એક સમયમાં કર્મનાં જેટલાં પરમાણુઓ ઉદયમાં આવે, તે સર્વના સમૂહને નિષેક કહે છે. ૩૭૯ પ્ર. સ્પદ્ધક કેને કહે છે?
ઉ. વર્ગણુઓના સમૂહને સ્પહક કહે છે. ૩૮૦ પ્ર. વગણ કેને કહે છે?
ઉ. વર્ગોના સમૂહને વર્ગણ કહે છે. ૩૮૧ પ્ર. વગ કેને કહે છે?
ઉ. સમાન અવિભાગપ્રતિદના ધારક પ્રત્યેક કર્મ પરમાણુને વર્ગ કહે છે.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮૨ પ્ર. અવિભાગપતિ છેદ કોને કહે છે ?
ઉ. શક્તિના અવિભાગી અંશને અવિભાગપ્રતિચછેદ કહે છે. અથવા જેને બીજો ભાગ થઈ શકે નહિ તેવા અંશને અવિભાગપ્રતિચડેદ કહે છે. ૩૮૩ . આ પ્રકરણમાં શક્તિ” શબદથી કઈ શક્તિ ઇષ્ટ છે?
ઉ. અહિંયા શાત શબ્દથી કર્મોની અનુભાગરૂપ અર્થાત ફલ આપવાની શક્તિ ઈષ્ટ છે. ૩૮૪ પ્ર. ઉદયાભાવી ક્ષય કેને કહે છે?
ઉ. ફલ આપ્યા વિના આત્માથી કર્મનાં સંબંધ છૂટવાને ઉદયાભાવી ય કહે છે. ૩૮૫ પ્ર. ઉત્કર્ષણ કેને કહે છે?
ઉ. કર્મોની સ્થિતિના વધી જવાને ઉકણ
૩૮૬ પ્ર. અપકર્ષણ કેને કહે છે ?
ઉ. કર્મોની સ્થિતિના ઘટી જવાને અપકર્ષણ
૩૮૭ પ્ર. સંક્રમણ કેને કહે છે?
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫
ઉ. કાઈ પણ કર્મીના સન્વતીય એક ભેદને ખીન્ન ભેરૂપ થઈ જવાને સક્રમણ કહે છે. ૩૮૮ પ્ર. સમયપ્રમદ્ધ કેને કહે છે ?
૯. એક સમયમાં જેટલાક પરમાણુ અને તાક પરમાણુ બંધાય, તે સને સમયપ્રબદ્ધ કહે છે. ૩૮૯ પ્ર. ગુણાનિ કાને કહે છે ?
ઉ. ગુણાકારરૂપ હીન હીન ( એવું એન્ડ્રુ ) દ્રવ્ય જેમાં જણાય, તેને ગુણાનિ કહે છે. જેમકેકાઈ જીવે એક સમયમાં ૬૩૦૦ પરમાણુઓના સમુહુરૂપ સમયપ્રબદ્દન બંધ કર્યો અને તેમાં ૪૮ સમયની સ્થિતિ પડી, તેમાં ગુણાનિયાના સમુહપ નાના ગુણાનિ ૬, તેમાંથી પ્રથમ ગુણહાનિના પરમાણુ ૩૨૦૦, બીજી ચુનિના પરમાણુ ૧૬૦૦, ત્રીજી ગુણુદ્ધાતિના પરમાણુ ૮૦૦, ચેાથી ગુણહાનિના પરમાણુ ૪૦૦, પાંચમી ગુણહાનિના પરમાણુ ૨૦૦, અને ઠ્ઠી ગુણાનિના પરમાણુ ૧૦૦ છે. અહિંયા ઉત્તરેત્તર ગુણહાનિયામાં ગુણાકારરૂપ હીન હીન પર
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
માણુ (દ્રવ્ય) પ્રાપ્ત થાય છે તેથી તેને ગુણહાનિ કહે છે. ૩૯૦ પ્ર. ગુણહાનિ આયામ કેને કહે છે?
ઉ. એક ગુણહાનિના સમયના સમૂહને ગુણહાનિ આયામ કહે છે. જેમકે-ઉપરના દષ્ટાન્તમાં ૪૮ સમયની સ્થિતિમાં ૬ ગુણહાનિ હતી, તે જ૮ ને એ ભાંગવાથી પ્રત્યેક ગુણહાનિનું પરિમાણ ૮ આવ્યું, તે જ ગુણહાનિ આયામ કહેવાય છે. ૩૯૧ . નાના ગુણહાનિ કેને કહે છે?
ઉ. ગુણહાનિયોના સમૂહને નાના ગુણહાનિ કહે છે. જેમકે-ઉપરના દૃષ્ટાન્તમાં આઠ આઠ સમયની છ ગુણહાનિ છે, તે જ છ સંખ્યા નાના ગુણહાનિનું પરિણામ જાણવું. ૩૯૨ પ્ર. અન્યાભ્યતરાશિ કેને કહે છે?
ઉ. નાના ગુણહાનિ પ્રમાણુ બમણું માંડીને પરસ્પર ગુણાકાર કરવાથી જે ગુણનફલ [ગુણાકાર થાય તેને અ ન્યાભ્યસ્તરાશિ કહે છે. જેમકે-ઉપરના દષ્ટાતમાં બે છ વાર માંડીને પરસ્પર ગુણવાથી ૬૪ થાય
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૭ છે. તે જ અન્યાભ્યસ્તરાશિનું પરિણામ જાણવું. ૩૯૩ પ્ર. અન્તિમ ગુણહાનિનું પરિમાણ કેવી રીત કાઢવું ?
ઉ. એક ઓછી અન્યાભસ્તરાશિને ભાગ સમયપ્રબદ્ધમાં મૂક્વાથી અંતિમ ગુણહાનિના દ્રવ્યનું પરિમાણ નીકળે છે, જેમકે–૬૩૦૦માં એક ઓછા ૬૪ નો ભાગ દેવાથી જે ૧૦૦ પ્રાપ્ત થયા, તે જ અતિમગુણહાનિનું દ્રવ્ય છે. ૩૯૪ પ્ર. અન્ય ગુણહાનિના દ્રવ્યનું પરિમાણુ કેવી રીતે કાઢવું જોઈએ ?
ઉ. અન્તિમ ગુણહાનિના વ્યને પ્રથમ ગુણહાનિ પર્યન્ત બમણું બમણા કરવાથી અન્યગુણહાનિયાના દ્રવ્યનું પરિમાણ નીકળે છે. જેમકે -૨૦૦-૪૦૦૮૦૦-૧૬૦૦-૩૨૦૦. ૩૯૫ પ્ર. પ્રત્યેક ગુણહાનિમાં પ્રથમાદિ સમમાં દ્રવ્યનું પરિમાણ કેવી રીતે હોય છે?
ઉ. નિષેકહારને ચયથી ગુણવાથી પ્રત્યેક ગુણ
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
८८
હાનિના પ્રથમ સમયના દ્રવ્ય નિકળે છે. અને પ્રથમ સમયના દ્રશ્યમાંથી એક એક ચય આદ કરવાથી ઉત્તરાત્તર સમયેાના દ્રશ્યેાનું પરિમાણ નીકળે છે; જેમકેનિષેકહાર ૧૬ ને ચય ૩૨ શ્રી ગુણવાથી પ્રથમ શુદ્ઘાનિના પ્રથમ સમયના દ્રવ્ય ૫૧૨ થાય છે અને ૫૧૨ માંથી એક એક ચય અથવા ખત્રીશ ખત્રીશ ખાદ્ય કરવાથી બીજા સમયના દ્રવ્યાનું પરિમાણ ૪૮૦, ત્રીજા સમયના દ્રવ્યાનું પરિમાણ ૪૪૮, ચેાથાસમયના બ્યાનું પરિમાણુ ૪૧૬, પાંચમા સમયના દ્રબ્યાનું પરિમાણ ૩૮૪, છઠ્ઠા સમયના દ્રવ્યાનું પરિ માણુ ૩પર, સાતમા સમયના દ્રવ્યાનું પરિમાણ ૩૨૦ અને આઠમા સમયના દ્રવ્યાનું પરિમાણુ ૨૮૮ નીકળે છે. એવી રીતે દ્વિતીયાદિક ગુણહાનિયેામાં પણ પ્રથાદિ સમયેના દ્રવ્યેાનું પરમાણુ કાઢી લેવું ૨૯૬ પ્ર. નિષેકહાર કોને કહે છે ?
૯. ગુદાનિઆયામથી બમણા પરિમાણુને નિષેકહાર કહે છે. જેમ¥:-હાનિ આયામ ૮ થી બમણા ૧૬ તે નિષેહાર કહે છે.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
પણ
૩૯૭ મ, ચય અને કહે છે ?
ઉ. શ્રેણીવ્યવહાર ગણિતમાં સમાન હાનિ અથવા સમાન વૃદ્ધિના પરિમાણને ચય કહે છે. ૧૯૮ પ્ર. આ પ્રકરણમાં ચયનું પરિમાણ કાઢ વાની કઈ રીત છે ?
ઉ. નિષેહારમાં એક અધિક ગુણહાનિ આયામનુ પ્રમાણુ જોડીને અર્ધા કરવાથી જે લબ્ધ આવે, તેને ગુણહાનિઆયામથી ગુણ્યા કરવી, એવી રીતે ગુણવાથી જે ગુણુનફલ (ગુણાકાર) થાય, તેને ભાગ વિવક્ષિત ગુણહાનિના દ્રવ્યમાં ઉમેરવાથી વિક્ષિત ગુણહાનિના ચયનું પરિમાણ નીકલે છે.
જેમકે-નિષેહાર ૧૬ માં એક અધિક ગુણુહાનિઆયામ ૯ ઉમેરવાથી ૨૫ થયા. પચીશના અર્ધા ૧૨ ને ગુણહાનિયામ ૮ થી ગુણુવાથી ૧૦૦ થાય છે. તે ૧૦૦ ના ભાગ વિક્ષિત પ્રથમ સુહાનિનાદ્રશ્ય ૩૨૦૦ માં ઉમેરવાથી પ્રથમ ગુણહાનિસબધી ચય ૩૨ આવ્યા. એવી રીતે દ્વિતીય ગુહાનિના
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચયનું પરિમાણ ૧૬, તૃતીયનું પરિમાણ ૮, ચતુર્થનું ૪, પંચમનું ૨ અને અન્તિમ ગુણહાનિના ચયનું પરિમાણ ૧ જાણવું. ૩૯૯ પ્ર. અનુભાગની રચનાનો કમ કર્યો છે?
ઉ. દ્રવ્યની અપેક્ષાથી જે રચના ઉપર બતાવી છે, તેમાં પ્રત્યેક ગુનહાનિના પ્રથમાદિ સમય સંબંધી દ્રવ્યને વર્ગણ કહે છે. અને તે વર્ગમાં જે પરમાણુ છે, તેને વર્ગ કહે છે. પ્રથમ ગુણહાનિની પ્રથમ વર્ગમાં જે ૫૧૨ વર્ગ છે, તેમાં અનુભાગશક્તિના અવિભાગપ્રતિષ્ઠદ સમાન છે. અને તે કિતીવાદિ વર્ગણુઓના વર્ગોના અવિભાગપ્રતિકેદોની અપેક્ષાએ સર્વથી જૂન અર્થાત જઘન્ય છે. દ્વિતીવાદિ વર્ગના વર્ગોમાં એક એક અવિભાગપતિછેદની અધિકતાના કમથી જે વર્ગણપર્યન્ત એક એક અવિભાગપ્રતિષ્ઠદ વધે ત્યાં સુધીની વર્ગણએના સમૂહનું નામ એક સ્પર્ધક છે અને જે વર્ગના વર્ગોમાં યુગપત ( એક સાથે અનેક અવિભાગ
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૧
પ્રતિચ્છેદાની વૃદ્ધિ થને પ્રથમ વણુાના વર્ગોના અવિભાગપ્રતિચ્છેદેશની સંખ્યાથી બમણી સંખ્યા થઈ જાય, ત્યાંથી બીજા સ્પર્ધા કના પ્રારંભ સમજવે. એવી જ રીતે જે જે વાએના વર્ગોમાં પ્રથમ વર્ષોંાના વર્ગોના અવિભાગપ્રતિચ્છેદેશની સંખ્યાથી ત્રગુણા ચારગુણા આદિ વિભાગપ્રતિચ્છેદ હાય, ત્યાંથી ત્રીજા, ચેાથા આદિ સ્પષ્હાને પ્રારભ સમજવા. એવી રીતે એક ગુહાનિમાં અનેક સ્પક થાય છે.
૪૦૦ પ્ર. આસ્રવ કાને કહે છે?
ઉ. બંધના કારણને આસ્રવ કહે છે. અથવા કર્મોનાં આવવાના દ્વારને આસ્રવ કહે છે. જેમકે તળાવમાં પાણી આવવાને દ્વાર મૂકેલુ હાય છે તે દ્વારા તળાવમાં પાણી આવે છે, તેવી રીતે આત્માના પ્રદેશમાં મનવચનકાયરૂપ દ્વારથી કર્મો આવે છે, તેને આમ્રવ કહે છે.
૪૬ ૫. આસવના કેટલા શેક છે?
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉ. ચાર ભેદ છે-કવ્યબંધનું નિમિત કારણ, દ્રવ્યબંધનું ઉપાદાન કારણ, ભાવબંધનું નિમિત્ત કારણ અને ભાવબંધનું ઉપાદાન કારણ ૪૦૨ મ. કારણ કેને કહે છે?
ઉ. કાર્યની ઉત્પાદક સામગ્રીને કારણ કહે છે. ૪૦૩ પ્ર. કારણના કેટલા ભેદ છે?
ઉં. બે ભેદ છે-એક સમર્થ કારણ અને બીજું અસમર્થ કારણ. ૪૦૪ પ્ર. સમર્થ કારણ કેને કહે છે?
ઉ. પ્રતિબંધને અભાવ થવાથી સહકારી સમહત સામગ્રીઓના સદ્દભાવને સમર્થ કારણ કહે છે. સમર્થ કારણને થવાથી અનંતર સમયમાં કાર્યની ઉત્પત્તિ નિયમથી થાય છે. ૪૫ પ્ર. અસમર્થ કારણ કેને કહે છે ?
ઉ. ભિન્ન ભિન્ન પ્રત્યેક સામગ્રીને અસમર્થ કારણું કહે છે અસમર્થ કારણ કાર્યને નિયામક નથી૪૦૬ પ્ર, સહકારી સાક્ષીના કેટલા ભેદ છે ?
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉ. બે ભેદ છે-એક નિમિત્ત કારણ, બીજું ઉપાદાન કારણ ૪૦૭ પ્ર. નિમિત્તકારણ કેને કહે છે ? '
ઉ. જે પદાર્થ સ્વયં કાર્યરૂપ ન પરિણમે, પરંતુ કાર્યની ઉત્પત્તિમાં સહાયક થાય, તેને નિમિત્ત કારણ કહે છે. જેમકે-ઘડાની ઉત્પત્તિમાં કુંભાર, દંડ, ચક્ર આદિ સહાયક છે. ૪૦૮ પ્ર. ઉપાદાન કારણ કેને કહે છે?
ઉ. જે પદાર્થ સ્વયં કાર્યરૂપ પરિણમે, તેને ઉપાદાનકારણ કહે છે. જેમકે-ઘડાની ઉત્પત્તિમાં માટીઅનાદિ કાલથી દ્રવ્યમાં જે પર્યાનો પ્રવાહ ચાલી રહ્યું છે, તેમાં અનન્તર પૂર્વ ક્ષણવત્તા ઉપાદાન કારણ છે. અને અનન્તર ઉત્તરાણવા પર્યાય કાર્ય છે. ૪૦૯ પ્ર. દ્રવ્યબંધ કેને કહે છે?
ઉ. કાર્માણકંધરૂપ પુલાવ્યમાં આત્માની સાથે સંબંધ થવાની શક્તિને દિવ્યાબંધ કહે છે.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૪
૪૧૦ પ્ર. ભાવબધ કોને કહે છે ?
ઉ. આત્માના ચેાગકષાયરૂપ ભાવેાને ભાવ ધ
કહે છે.
૪૧૧ પ્ર. દ્રવ્યનું નિમિત્તકારણ શું છે? ઉ. આત્માના ચેગકષાયરૂપ પરિણામ દ્રવ્યઅંધનું નિમિત્તકાણુ છે.
૪૧૨ પ્ર. દ્રવ્યમધનું ઉપાદાનકારણ શું છે? ઉ. બંધ થવાના પૂર્વ ક્ષણમાં બંધ થવાના સન્મુખ કાર્માણુ સ્કન્ધને દ્રવ્યબંધનુ ઉપાદાન કારણુ કહે છે.
૪૧૩ પ્ર. ભાવબંધનું નિમિત્તકારણ શું છે ? ઉ. ઉદય અને ઉદીરણા અવસ્થાને પ્રાપ્ત પૂર્યાં. બહુ ક ભાવબંધનું નિમિત્ત કારણ છે. ૪૧૪ પ્ર. ભાવભવનું ઉપાદાનકારણ શું છે ?
ઉ. ભાવબંધના વિવક્ષિત સમયથી અનંતર પૂર્વી ક્ષણવર્તી યાગ કષાયરૂપ આત્માના પર્યાય વિશેષને ભાવબંધનુ ઉપાદાન કારણ કહે છે.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૧૫ પ્ર. ભાવાવ કોને કહે છે?
ઉ. દ્રવ્યબંધના નિમિત્ત કારણ અથવા ભાવબંધના ઉપાદાન કારણને ભાવાસ્તવ કહે છે. ૪૧૬ પ્ર. વ્યાસવ કેને કહે છે ?
ઉ. દ્રવ્યબંધના ઉપાદાન કાર અથવા ભાવબંધના નિમિત્ત કારણને વ્યાસ કહે છે. ૪૧૭ પ્ર. પ્રતિબંધ અને અનુભાગબંધમાં છે
ઉ. પ્રત્યેક પ્રકૃતિને ભિન્ન ભિન્ન ઉપાદાન - તિયુક્ત અનેક ભેદરૂપ કામણ સ્કંધને આત્માથી સંબંધ થવાને પ્રતિબંધ કહે છે; અને તે જ સ્કધામાં ફલદાન શક્તિના તારતમ્યને ( ન્યૂનાવિક્તાને) અનુભાગબંધ કહે છે. ૪૧૮ પ્ર. સમસ્ત પ્રકૃતિના બંધનું કારણ સામાન્યતાથી વેગ છે અથવા તેમાં કોઈ વિશેપિતા છે?
ઉ. જેવી રીતે ભિન્ન ભિન્ન ઉપાદાન શકિતયુક્ત
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૬ નાના પ્રકારના ભેજનેને મનુષ્ય હસ્તકાશ અવિશેષપૂર્વક ગ્રહણ કરે છે અને વિશેષ ઈચ્છાને અભાવમાં ઉદર પૂર્ણ કરવાને માટે સામાન્ય ભોજનનું ગ્રહણ કરે છે, તેવી જ રીતે આ જીવ વિશેષ કષાયના અભાવમાં યોગ માતથી કેવળ સતાવેદનીય૫ કર્મને ગ્રહણ કરે છે, પરંતુ તે યોગ જે કઈ કષાય વિશેષથી અનુરંજિત હોય તો અન્યાન્ય પ્રકૃતિને પણ બંધ
૪૧૮ પ્ર. પ્રતિબંધના કારણત્વની અપેક્ષાથી આસવના કેટલા ભેદ છે ?
ઉ. પાંચ ભેદ છે-મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, પ્રમાદ, કષાય અને ગ. ૪૨૦ પ્ર. મિથ્યાત્વ કેને કહે છે?
ઉ. મિથાત્વ પ્રકૃતિના ઉદયથી અદેવમાં (કુદવમાં દેવબુદ્ધિ, અતત્ત્વમાં તત્ત્વબુદ્ધિ, અધર્મ (કુધર્મ) માં ધર્મબુદ્ધિ ઇત્યાદિ વિપરિતાભિનિવેશ૫ જીવના પરિણામને મિથ્યાત્વ કહે છે.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪ર૧ પ્ર. મિથ્યાત્વના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. પાંચ ભેદ છે–એકાતિક મિથ્યાત્વ વિપરીત મિથ્યાત્વ, સાંશયિક મિથાવ, આજ્ઞાનિક મિથ્યાત્વ અને વૈયિક મિથ્યાત્વ. ૪૨૨ પ્ર. એકતિક મિથ્યાત્વ કેને કહે છે?
ઉ. પદાર્થ વિષે અનેક ધર્મ છે તેમાં એવો અભિપ્રાય કરે કે વસ્તુ ધર્મ માત્ર છે અથવા ધર્મ માત્ર પણ છે. તથા કઈ એક ધર્મને ગ્રહણ કરી કહે કે આ એક ધર્મ માત્ર જ છે, અસ્તિત્વ જ છે; નાસ્તિત્વ જ છે, એક વસ્તુ માત્ર જ છે, એક પુરુષ માત્ર જ આ સર્વ રચના છે તથા અનેક પણ છે, નિત્ય પણ છે, અનિત્ય પણ છે. ધર્મ, ધમમાં એ એમ જ છે. અન્યથા નથી, ઇત્યાદિ અત્યંત અભિસન્નિવેશ (અભિપ્રાય)ને એકાતિક મિથ્યાત્વ કહે છે; જેમકે બૌદ્ધમતાવલંબી પદાર્થને સર્વથા ક્ષણિક માને છે. ૪૨૩ પ્ર. વિપરીત મિથ્યાત્વ કેને કહે છે?
6. આત્માનું સ્વરૂપ જે પ્રકારે છે તેથી ઊંધું
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર
માને તેને એટલે કે તેથી ઊંધી રુચિને વિપરીત મિથ્યાત્વ કહે છે; જેમકે શરીરને આત્મા માને, સમ્રંથને નિગ્રંથ માને, કેવળીના સ્વરૂપને વિપરીતપણે માને. ૪૨૪ પ્ર. સાંશયિક મિથ્યાત્વ કોને કહે છે ?
૯. ધર્મ અહિંસાલક્ષણ છે કે નહિ, સમ્યગ્દર્શોન-જ્ઞાન–ચારિત્ર એ મેાક્ષમાર્ગીના સાધનભૂત છે કે નહિ ઇત્યાદિ મતિદ્વૈવિધ્યને સાંશયિક મિથ્યાત્વ કહે છે. ૪૨૫ પ્ર. આજ્ઞાનિક મિથ્યાત્વ કાને કહે છે ?
ઉ. જ્યાં હિતાહિત વિવેકને કાંઇપણ સદ્દભાવ ન હાય, હિતાહિતના વિવેકની પરીક્ષા રહિત શ્રદાન કરવું તેને આજ્ઞાનિકથ્યિાત્વ કહે છે. જેમકે:-પશુવધને ધર્મ સમજવા.
૪૨૬ પ્ર. વૈનયિક મિથ્યાત્વ કાને કહે છે?
ઉ. સમસ્ત દેવ, અને સમસ્ત મતામાં સમદશી પણું માનવું તેને વૈયિક મિથ્યાત્વ કહે છે. ૪૨૭ પ્ર. અવિરત કાને કહે છે ?
ઉ. હિંસાદિક પાપેામાં તથા પાંચ ઇન્દ્રિય અને
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
મનના વિષયમાં પ્રવૃત્તિ થવાને અવિરતિ કહે છે. ૪૨૮ પ્ર. અવિરતિના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. ત્રણ ભેદ છેઃ–અનન્તાનુબંધિકષાયોદયજનિત, અપ્રત્યાખ્યાનાવરકુકષાયોદયજનિત અને પ્રત્યાખ્યાના વરણકવાદયજનિત. ૪૯ પ્ર. પ્રમાદ કેને કહે છે?
ઉ. સંજવલન અને નેકષાયના તીવ્ર ઉદયથી નિરતિચાર ચારિત્ર પાળવામાં અનુત્સાહને તથા સ્વ
પની અસાવધાનતાને પ્રમાદ કહે છે. ૪૩૦ પ્ર. પ્રમાદના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. પંદર ભેદ છે-વિકથા ૪ (સ્ત્રીકથા, રાષ્ટ્રકથા, ભજનકથા, રાજકથા), કષાય ૪ સિંજવલનના તીવ્ર ઉદયજનિત ક્રોધ, માન, માયા, લેભ, ઈન્દ્રિ
ના વિય ૫, નિદ્રા એક અને સ્નેહ એક-એમ પંદર પ્રમાદ છે. ૪૩૧ , કષાય કેને કહે છે?
ઉ. સંજવલન અને નેકષાયના મંદ ઉદયથી
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૦ પ્રાદુર્ભત આત્માના પરિણામવિશેષને કષાય કહે છે. ૨૩૪ પ્ર. વેગ કેને કહે છે?
ઉ. મને વર્ગણ અથવા કાયવર્ગણ (આહારવર્ગણ તથા કામણવર્ગ) અને વચનવર્ગણાના અવલંબનથી કર્મ, કર્મને ગ્રહણ કરવાની શક્તિવિશેષને યોગ કહે છે. ૪૩૩ પ્ર. ગિના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. પંદર ભેદ છે - મ ગ ૪ (સત્ય મનોગ, અસત્ય મનેગ, ઉભય મને અને
અનુજ્ય મનાયોગ), કાયયોગ ૭ (ઔદારિક, ઔદરિકમિશ્ર, વૈક્રિયક, વૈક્રિયકમિશ્ર, આહારક, આહારકમિશ્ર અને કાર્માણ), વચનગ ૪ (સત્યવચનગ, અસત્યવચનયોગ, ઉભયવચનગ, અનુભય વચનગ). ૪૩૪ પ્ર. મિથ્યાત્વની પ્રધાનતાથી કઈ કઈ પ્રકૃતિનો બંધ થાય છે?
ઉ. મિથ્યાત્વની પ્રધાનતાથી ૧૬ પ્રકૃતિને બંધ થાય છે-મિથ્યાત્વ, હુડકસંસ્થાન, નપુંસકવેદ,
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૧
નરકગતિ, નરકગત્યાનુપૂર્વી, નરકાયુ, અસ’પ્રાપ્તાસૃપાટિકાસ હનન, જાતિ ૪ ( એકેન્દ્રિય, દ્વીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય), સ્થાવર, આતાપ, સુક્ષ્મ, અપર્યાપ્ત અને સાધારણ,
૪૩૫ પ્ર. અન‘તાનુંત્રિકષાયે દયનિત અવિરતિથી કંઈ કંઈ પ્રકૃતિયાના અધ થાય છે ?
ઉ. અનંતાનુબંધિકષાયાયનિત અવિરતિથી ૨૫ પ્રકૃતિયેાના બંધ થાય છે: અનંતાનુબંધી ક્રોધ, માન, માયા, લાભ, સત્યાનગૃદ્ધિ, નિદ્રાનિદ્રા, પ્રચલાપ્રચલા, દુર્ભાગ, દુઃસ્વર, અનાદેય, અપ્રશસ્ત વિદ્યાયેગતિ, સ્ત્રીવેદ, નીચગાત્ર, તિય ગતિ, તિય ગત્યાનુપૂર્વી, તિ ગાયુ, ઉદ્યોત, સંસ્થાન ૪ ( ન્યગ્રોધ, સ્વાતિ, કુબ્જક, વામન), સહનન ૪ ( વનારાચ, નારાચ, અનારાચ, અને કીલિત). ૨૪૩૬ પ્ર. અપ્રત્યાખ્યાનાવરણકષાયાયનિત અવિરતિથી કઈ કઈ પ્રકૃતિયાના અત્ર થાય છે ?
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૨
૯. દશ પ્રકૃતિયાના બંધ થાય છે:-અપ્રત્યાખ્યાનાવરણ ક્રોધ, માન, માયા, લોભ, મનુષ્યતિ, મનુધ્યગત્યાનુપૂર્વી, મનુષ્યાયુ, ઔદાકિશરીર, ઔદારિકાંગેાપાંગ અને વઋષભનારાય સહનન. ૪૩૭ પ્ર. પ્રત્યાખ્યાનાવરણકષાયેાયનિત અવિતિથી કઈ કઈ પ્રકૃતિયાના અવ થાય છે? ઉ. ચાર પ્રકૃતિયાને-અર્થાત્-પ્રત્યાખ્યાનાવરણ ક્રોધ, માન, માયા અને લેભને. ૪૩૮ પ્ર. પ્રમાદથી કેટલી પ્રકૃતિયાના મધ થાય છે ?
ઉ. છ પ્રકૃતિયાના--અર્થાત્—અસ્થિર, અશુભ, અસાતાવેદનીય, અયશકીતિ, અતિ અને શેકને. ૪૩૯ પ્ર. ક્યાયના ઉદયથી કેટલી પ્રકૃતિયાના અવ થાય છે?
ઉ. અઠ્ઠાવન પ્રકૃતિયાને-અર્થાત્-દેવાયુ ૧, નિદ્રા ૧, પ્રચલા ૧, તીર્થંકર ૧, નિર્માણુ ૧, પ્રશસ્ત વિદ્યાયે ગતિ ૧, પંચેન્દ્રિયજાતિ ૧, તૈજસશરીર ૧, 1,
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૩
કાર્માણુશરીર ૧, આહારકશરીર ૧, મહારાંગોપાંગ ૧, સમચતુસ્ર સંસ્થાન ૧, વૈક્રિયકશરીર ૧, વૈયિકાંગ।પાંગ ૧, દેવગતિ ૧, દેવગત્યાનુપૂર્વી ૧, રૂપ ૧, રસ ૧, ગંધ ૧, સ્પર્શી ૧, અગુરુલઘુ ૧, ઉપઘાત ૧, પરથાત ૧, ઉછ્વાસ ૧, ત્રસ ૧, બાદર ૧, પર્યાપ્ત ૧, પ્રત્યેક ૧, સ્થિર ૧, શુભ ૧, સુભગ ૧, સુસ્વર ૧, આદેય ૧, હાસ્ય ૧, રતિ ૧, ગુપ્સા ૧, ભય ૧, પુરુષવેદ ૧, સજ્વલન ક્રોધ ૧માન ૧-માયા ૧-લાભ ૧, મતિજ્ઞાનાવરણ ૧, શ્રુતજ્ઞાનાવરણ ૧, અવધિજ્ઞાનાવરણ ૧, મન:પર્યાયજ્ઞાનાવરણ ૧, કેવલજ્ઞાનાવરણ ૧, ચક્ષુનાવરણ ૧, અચક્ષુઈશનાવરણુ ૧, અવધિદર્શનાવરણુ ૧, કેવલદર્શાનાવરણ ૧, દાનાન્તરાય ૧, ભાગાન્તરાય ૧, ઉપભાગાન્તરાય ૧, વીર્યાન્તરાય ૧, લાભાન્તરાય ૧, યશાતિ ૧, અને ઉચ્ચગાત્ર ૧—એ અઠ્ઠાવન પ્રકૃતિયેના અંધ થાય છે. ૪૪૦ પ્ર. મેગના નિમિત્તથી કઈ પ્રકૃતિયાના અધ થાય છે?
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૪
ઉ એક સાતા વેદનીયન ધ થાય છે. ૪૪૧ પ્ર. કર્મ પ્રકૃતિ સર્વે ૧૪૮ છે અને કારણ માત્ર ૧૨૦ નાં લખ્યાં, તો પછી ર૮ પ્રકૃતિયાનુ યુ થયું?
ઉ. સ્પર્શ ૨૦ ની જગ્યાએ ૪ તું ગ્રહણ કરેલુ છે, એ કારણથી ૧૬ તે એ ઘટી. અને પાંચે શરીરના પાંચે બંધ: તથા પાંચે સધાતનું મહેણુ કરેલું નથી, તે કારણથી તે દશ ધટી અને સભ્યમિથ્યાત્વ તથા સભ્યપ્રકૃતિમિથ્યાત્વ એ એ પ્રકૃતિયાનેા બધ થતા નથી; કેમકે સમ્યગ્દષ્ટિ જીવ પૂર્વબદ્ધ મિથ્યાત્વ પ્રકૃતિના ત્રણ ખંડ કરે છે, ત્યારે આ ખે પ્રકૃતિયાના પ્રાદુર્ભાવ થાય છે. એ કારણથી એ એ પ્રકૃતિએ ઘટી ગઈ. ૪૪ર પ્ર. વ્યાસના કેટલા ભેદ છે ?
ઉ. એ છે એક સામ્પાયિક અને ખીજે કોપથ.
૪૪૩ પ્ર, સામ્પરાયિક આસવ કાને કહે છે ? ઉ. જે ક પરમાણુ જીવના કષાયભાવેાના
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૫ નિમિત્તથી આત્મામાં કંઇક વખત માટે સ્થિતિને પ્રાપ્ત થાય, તેને આસવને સાપરામિક આસ્રવ કહે છે. ૪૪૪ મ. ઈપથઆસવ કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મ પરમાણુઓને બંધ, ઉદય અને નિર્જરા એક જ સમયમાં થાય, તેના આસવને ઇપથઆસ્રવ કહે છે, ૪૪પ પ્ર. એ બન્ને પ્રકારના આસના સ્વામી કેણ કે છે?
ઉ. સામ્પરાચિકઆસવને સ્વામી કવાયસહિત અને ઈપીઆસવને સ્વામી કષાયરહિત આત્મા થાય છે. ૪૪૬ પ્ર. પુણ્યાસ અને પાપાસવનું કારણ
ઉ. શુભ વેગથી પુણ્યાસવ અને અશુભ - ગથી પાપાસ્ત્રવ થાય છે. ૪૪૭ પ્ર. શુભ અને અશુભયોગ કેને
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૬
ઉ. શુભ પરિણામથી ઉત્પન્ન થયેલ યેાગને શુભ્રયેાગ કહે છે અને અશુભ પરિણામથી ઉત્પન્ન થયેલ યેાગને અશુભયાગ કહે છે.
૪૪૮ પ્ર. જે વખતે જીવને શુભયાગ થાય છે, તે વખતે પાપપ્રકૃતિયાના આસ્રવ થાય છે કે નહિ ?
ઉ. થાય છે.
૪૪૯ પ્ર. જો જીવને પાપપ્રકૃતિયાના આસવ થાય છે. તે શુભયોગ પાપાસવનું પણ કારણ ?
ઉ. શુભયેગ પાપાસવનું કારણ કરતું નથી; કારણકે જે વખતે જીવમાં શુભ યાગ થાય છે તે વખતે પુણ્યપ્રકૃતિયામાં સ્થિતિ અનુભાગ અધિક પડે છે, અને પાપ પ્રકૃતિયામાં એછા પડે છે. તેવી જ રીતે જ્યારે અશુભયે ગ થાય છે ત્યારે પાપપ્રકૃતિચેામાં સ્થિતિ અનુભાગ અધિક પડે છે અને પુણ્ય પ્રકૃતિચેમાં એછા. દશા યાય તત્ત્વાર્યસૂત્રના છઠ્ઠા અધ્યાયમાં
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૭ જ્ઞાનાવરણદિ પ્રકૃતિના આસવના કારણ જે ત~દેશનિહાદિક કહેલાં છે, તેને અભિપ્રાય એ છે કે તે તે ભાવથી તે તે પ્રકૃતિમાં સ્થિતિ, અનુભાગ અધિક અધિક પડે છે. બીજું જે જ્ઞાનાવરણાદિક પાપપ્રકૃતિના આસવ દશમા ગુણસ્થાન સુધી સિદ્વાન્તશાસ્ત્રમાં કહ્યા છે તેમાં વિરોધ આવશે અથવા ત્યાં શુભાગના અભાવને પ્રસંગ આવશે; કારણકે શુભગ દશમા ગુણસ્થાનથી પહેલાં પહેલાં જ થાય છે.
* * ઈતિ તૃતીsધ્યાયઃ સમાપ્ત
અથ ચતુર્થોડધ્યાય: ૪૫૦ પ્ર. જીવના અસાધારણ ભાવ કેટલા છે?
ઉ. પાંચ છે ઔપશમિક, ક્ષાયિક, ક્ષાપશમિક, ઔદયિક અને પરિણામિક ૪૫૧ પ્ર. ઓપશમિકભાવ કેને કહે છે?
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૮ ઉ. કોઈ પણ કમેના ઉપશમથી થાય તેને ઔ પથમિકભાવ કહે છે. ઉપર પ્ર. ક્ષાવિકભાવ કોને કહે છે?
ઉ. કર્મોને સર્વથા નાશ થવાથી આત્માને અત્યન્ત શુહભાવ થઈ જાય છે તેને ક્ષાયિકભાવ કહે છે. ૪૫૩ શ્રાપથમિકભાવ કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મોના પશમથી થાય તેને ક્ષાપથમિક ભાવ કહે છે. સર્વઘાતી કર્મોને ઉદયભાવી ક્ષય અથવા ઉપશમ થવાને તથા દેશઘાતી કર્મોને ઉદય થવાથી આત્માને જે ભાવ થાય છે, તેને ક્ષાયોપશમિક અથવા મિશ્રભાવ કહે છે. ૪૫૪ છે. ઔદાયિકભાવ કેને કહે છે?
ઉ. કર્મોનો ઉદય આવવાથી અર્થાત દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાલ, ભાવરૂપ નિમિત્તથી કર્મ ત્યારે પોતાનું ફળ આપે છે તેને ઉદય કહે છે. કર્મોના ઉદયથી જે આત્માનો ભાવ થાય છે તેને ઔદયિકભાવે કહે છે.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯ ૪૫૫ પ્ર. પારિવામિકભાવ કેને કહે છે?
ઉ. જે કર્મોના ઉપપ, ક્ષય, પશમ, અથવા ઉદયની અપેક્ષા રાખ્યા વિના જીવન સ્વભાવ માત્ર હોય તેને પરિણામિકભાવ કહે છે. ૪પ૬ પ્ર. ઔપશમિકભાવના કેટલા ભેદ છે ?
ઉ. બે ભેદ છે. સમ્યક્ત્વભાવ અને ચારિત્રભાવ. ૪૫૭ પ્ર. શાયિક ભાવના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. નવ ભેદ છે. ક્ષાવિક સમ્યકત્વ ક્ષાયિક ચારિત્ર, ક્ષાયિકદર્શન, ક્ષાયિકજ્ઞાન, વિકદાન, વિલાભ, સાયિકભોગ, વિકઉપભેગ અને ક્ષાયિકવીર્ય. ૪૫૮ પ્ર. લાપશમિકભાવના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. ૧૮ છે–સમ્યકત્વ, ચારિત્ર, ચક્ષુર્દર્શન, અચક્ષુદર્શન, અવધિદર્શન, દેશસંયમ, મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યયજ્ઞાન, કુમતિજ્ઞાન, કુશ્રુતજ્ઞાન, કુઅવધિજ્ઞાન, દાન, લાભ, ભેગ, ઉપભેગ અને વીર્ય. ૪પ૯ પ્રઓયિકભાવ કેટલા છે?
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૦
૯. ૨૧ છે.--ગતિ ૪, કષાય ૪, લિંગ ૩, મિથ્યાદર્શીન ૧, અજ્ઞાન ૧, અસંયમ ૧, અસિદ્ધત્વ ૧, લેશ્વા ૬ (પીત, પદ્મ, શુકલ, કૃષ્ણ, નીલ, કાપાત). ૪૬૦ પ્ર. પારિણામિકભાવ કેટલા છે ?
ઉ. ત્રણ છે:-તત્વ, ભવ્યત્વ, અભવ્યત્વ. ૪૬૧ પ્ર. લેશ્યા તે કહે છે?
ઉં. કષાયના ઉદયથી અનુરજિત યાગાની પ્રવૃ ત્તિને ભાવલેશ્યા કહે છે અને શરીરના પીત, વર્ણાને દ્રવ્યલેફ્સા કહે છે,
પદ્માદિ
૪૬૨ પ્ર. ઉપયાગ કાને કહે છે ?
૯. શ્ર્વના લક્ષણરૂપ ચૈતન્યાનુવિધાયી પરિણામને ઉપયાગ કહે છે.
૪૬૩ પ્ર. ઉપયાગના કેટલા ભેદ છે ?
ઉ. બે ભેદ છે:-દર્શાનાપયેાગ અને જ્ઞાનાપયેાગ. ૪૬૪ પ્ર. દનાયાગના કેટલા ભેદ છે ? ઉ. ચાર છે:--ચક્ષુશન, અચક્ષુશન, અધિ દર્શન અને કેવળદર્શીન.
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૧
૪૬૫ પ્ર, જ્ઞાનાપયેાગના કેટલા ભેદ છે ? ઉ. આઠે છેઃ-મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મનઃપયજ્ઞાન,કેવળજ્ઞાન, કુમતિજ્ઞાન, ક્રુશ્રુતજ્ઞાન, અને અવધિજ્ઞાન.
૪૬૬ પ્ર. સજ્ઞા કાને કહે છે ?
ઉ. અભિલાષાને (વાંચ્છાને) સત્તા કહે છે. ૪૬૭ પ્ર. સંજ્ઞાના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. ચાર છેઃ આહાર, ભય, મૈથુન અને પરિગ્રહ. ૪૬૮ પ્ર. માગણા કાને કહે છે?
ઉં. જે જે ધર્માવશેષોથી જીવાનું અન્વેષણ (રોલ) કરાય, તે તે ધર્મવિશેષાને માણા કહે છે. ૪૬૯ ૫. મા ણાના કેટલા ભેદ છે ? ઉ. ૧૪ છેઃ-ગતિ, ઇન્દ્રિય, કાય, ચેગ, વેદ, કાય, જ્ઞાન, સંયમ, દર્શન, લેસ્યા, ભવ્યત્વ, સમ્યક્ત્વ, સસ્તિત્વ, આહાર
૪૭૦ પ્ર. ગતિ કોને કહે છે ?
ઉ. ગતિનામા નામકર્માંના ઉદયથી જીવના ૫ર્યાયવિશેષને ગતિ કહે છે,
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૨
૪૦૧ મ. ગતિના કેટલા ભેદ છે ?
ઉ. ચાર છે:–નરકગતિ, તિર્યંચગતિ, મનુષ્યગતિ,
દેવગતિ.
૪૨ પ્ર. ઇન્દ્રિય કોને કહે છે?
ઉ. આત્માના લિને (ચિહ્નને) ન્દ્રિય કહે છે, ૪૭૩ મ. ઇન્દ્રિયના કેટલા ભેદ છે ?
ઉ. બે ભેદ છે:દ્રવ્યેન્દ્રિય અને ભાવેન્દ્રિય ૪૭૪ પ્ર. દ્રવ્યેન્દ્રિય કોને કહે છે ?
ઉ. નિવૃત્તિ અને ઉપકરણને દ્રવ્યેન્દ્રિય કહે છે. ૪૭૫ પ્ર. નિવૃત્તિ કેાને કહે છે ?
ઉ. પ્રદેશની રચનાવિશેષને નિવૃત્તિ કહે છે. ૪૧૬ પ્ર. નિવૃત્તિના કેટલા ભેદ છે ?
ઉ. ખે છેઃ-બનિવૃત્તિ અને આભ્યન્તરનિવૃત્તિ.
૪૭૭ પ્ર. ખાદ્યનિવૃત્તિ કાને કહે છે ? ઉ. ન્દ્રિયાના આકારરૂપ પુદ્ગલની રચનાવિશેને ખાનિવૃત્તિ કહે છે.
૪૭૮ પ્ર. આભ્યન્તર નિવૃત્તિ કાને કહે છે ?
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૩
ઉ. આત્માના વિશુદ્ધ પ્રદેશના ઈન્દ્રિયાકાર રચનાવિશેષને આભ્યન્તર નિવૃત્તિ કહે છે. ૭૯ પ્ર ઉપકરણ બેને કહે છે?
ઉ. જે નિવૃત્તિને ઉપકાર (રક્ષા) કરે, તેને ઉપકરણ કહે છે. ૪૮. પ્ર. ઉપકરણના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. બે છે–આભ્યન્તર અને બાહ્ય. ૪૮૧ પ્ર. આભ્યન્તર ઉપકરણ કોને કહે છે?
ઉ. નેત્ર-ઈન્દ્રિયમાં કૃષ્ણ, શુલ મંડલની માફક સર્વે ઇન્દ્રિયામાં જે નિતિને ઉપકાર કરે, તેને આભ્યન્તર ઉપકરણું કહે છે. ૪૮૨ પ્ર. બાહ્ય ઉપકરણ કોને કહે છે?
ઉ. નેત્ર-ઇન્દ્રિયમાં પલક વગેરેની માફક જે નિતિનો ઉપકાર કરે, તેને બાહ્યોપકરણ કહે છે. ૪૮૩ પ્ર. ભાવેન્દ્રિય કેને કહે છે?
ઉ. લબ્ધિ અને ઉપયોગને ભાવેન્દ્રિય કહે છે. ૪૮૪ ૫, લધિ કોને કહે છે?
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૪ ઉ, જ્ઞાનાવરણ કર્મના ક્ષપશમને લબ્ધિ કહે છે. ૪૮૫ પ્ર. ઉપગ કેને કહે છે?
ઉ. પશમ હતુવાળા ચેતનાના પરિણામવિશેષને ઉપયોગ કહે છે. ૪૮૬ પ્ર. દ્રવ્યેન્દ્રિયના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. પાંચ છે -સ્પર્શન, રસના, પ્રાણુ, ચક્ષુ અને શ્રોત્ર. ૪૮૭ પ્ર. સ્પર્શન ઇન્દ્રિય કેને કહે છે?
ઉ. જે દ્વારા આઠ પ્રકારના સ્પર્શી (શીત, ઉષ્ણ, રુક્ષ, ચિક્કણ, કઠોર, કેમલ, હલકા, ભારે) નું જ્ઞાન થાય તેને સ્પર્શનેન્દ્રિય કહે છે ૪૮૮ . રસના ઈન્દ્રિય કેને કહે છે?
ઉ. જે દ્વારા પાંચ પ્રકારના–(તી, કડવો, કષાયેલ, ખાટે, અને મીઠે રસેના સ્વાદનું જ્ઞાન થાય તેને રસનેન્દ્રિય કહે છે. ૪૮૯ પ્ર. ધ્રાણેન્દ્રિય કેને કહે છે?
છે. જે દ્વારા બે પ્રકારની ગંધ (સુગન્ધ અને
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૫ દુર્ગધ) નું જ્ઞાન થાય તેને પ્રાણેન્દ્રિય કહે છે. ' ૪૯૦ પ્ર. ચક્ષુરિન્દ્રિય કેને કહે છે?
ઉ. જે દ્વારા પાંચ પ્રકારના વર્ણનું (પેળે પીળો, લીલે, લાલ અને કાળા રંગનું) જ્ઞાન થાય, તેને ચક્ષુરિન્દ્રિય કહે છે. ૪૯૧ પ્ર. શ્રોત્ર ઈન્દ્રિય કેને કહે છે?
ઉ. જે દ્વારા સાત પ્રકારના સ્વરનું જ્ઞાન થાય તેને શ્રોવેન્દ્રિય કહે છે. ૪૯ર પ્ર. ક્યા કયા ને કઈ કઈ ઇન્દ્રિ હોય છે?
ઉ. પૃથ્વી, અપ, તેજ, વાયુ અને વનસ્પતિ એ જીવને એક સ્પર્શ ઈદ્રિય જ હોય છે. કરમીઆ વગેરે જેને સ્પર્શન અને રસને એ બે ઇન્દ્રિ હોય છે. કીડી વગેરે જીવેને સ્પર્શન, રસના અને ઘાણ (નાક) એ ત્રણ ઈન્દ્ર હોય છે. માખી, ભમરા વગેરે જેને સ્પર્શન, રસના, નાક અને આંખે એ ચાર ઈ િહે છે. ઘેડા, આદિ ચાર
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧}
પગા જનાવર-પશુ, મનુષ્ય, દેવ, અને નારકી છવાને સ્પન, જીભ, નાક, આંખા અને કાન એ પાંચે ઇન્દ્રિયા હાય છે.
૪૯૩ પ્ર. કાય કોને કહે છે ?
ઉં. ત્રસ, સ્થાવર નામકર્મીના ઉદયથી આત્માના પ્રદેશ પ્રચય ( સમૂહ ) તે કાય કહે છે. ૪૪ પ્ર. ત્રસ કા' કહે છે ?
ઉ. ત્રસનામા નામકર્મના ઉદયથી દીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય અને પંચેન્દ્રિયામાં જન્મ લેવાવાળા જીવાને ત્રસ કહે છે.
૪૯૫ પ્ર. સ્થાવર મને કહે છે ?
-
ઉં. સ્થાવરનામાં નામકર્મના ઉદયથી પૃથિવી, અપ, તેજ, વાયુ અને વનસ્પતિમાં જન્મ લેવાવાળા વેને સ્થાવર કહે છે.
૪૯૬ પ્ર. ભાદર કોને કહે છે ?
ઉ. પૃથિવી આદિથી જે રાકાઈ જાય અથવા ખીજાને રાકે તેને બાદર કહે છે.
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૭ ૪૯૭ પ્ર, સૂક્ષ્મ કેને કહે છે ?
ઉ. જે પોતે પૃથિવી આદિથી રોકાય નહિ અને બીજા પદાર્થોને રેકે નહિ તેને સૂક્ષ્મ કહે છે. ૪૯૮ પ્ર. વનસ્પતિના કેટલા ભેદ છે?.
ઉ. બે છે–પ્રત્યેક અને સાધારણ ૪૯૯ પ્ર. પ્રત્યેક વનસ્પતિ કેને કહે છે?
ઉ. એક શરીરને જે એક જ સ્વામી હેય તેને પ્રત્યેક વનસ્પતિ કહે છે. ૫૦૦ પ્ર. સાધારણ વનસ્પતિ કેને કહે છે?
ઉ. જે જીવેના આહાર, શ્વાસોશ્વાસ, આયુ અને કાય એ સાધારણ (સમાન અથવા એક) હેય તેને સાધારણ વનસ્પતિ કહે છે. જેમકે -કંદમૂલાદિક. ૫૦૧ પ્ર. પ્રત્યેક વનસ્પતિના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. બે છે–સપ્રતિષ્ઠિત પ્રત્યેક અને અપ્રતિષ્ઠિત પ્રત્યેક પર પ્ર. સપ્રતિષ્ઠિત પ્રત્યેક કેને કહે છે?
ઉ. જે પ્રત્યેક વનસ્પતિના આશ્રય અનેક
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૮ સાધારણવનસ્પતિ શરીર હોય તેને સપ્રતિષ્ઠિતપ્રત્યેક વનસ્પતિ કહે છે. ૫૦૩ પ્ર. અપ્રતિષ્ઠિત પ્રત્યેક કેને કહે છે?
ઉ. જે પ્રત્યેક વનસ્પતિને આશ્રય કોઈપણ સાધારણવનસ્પતિ ન હોય તેને અપ્રતિષ્ઠિત પ્રત્યેક કહે છે. ૫૮૪ પ્ર. સાધારણ વનસ્પતિ પ્રતિષ્ઠિત પ્રત્યેક વનસ્પતિમાં જ હોય છે કે કઈ બીજીમાં
હ. પૃથિવી, અપ, તેજ, વાયુ, કેવળી ભગવાન, આહારક શરીર, દેવ, નારકી એ આઠે સિવાય સર્વ સંસારી જીવોને શરીર સાધારણ અર્થાત નિગોદને આશ્રય છે. ૫૫ પ્ર. સાધારણ વનસ્પતિના (નિગોદના) કેટલા ભેદ છે?
ઉ. બે ભેદ છે-નિત્યનિગોદ અને ઇતરનિગે. ૫૦૬ પ્ર. નિત્યનિગોદ કેને કહે છે?
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૯
ઉ. જેણે કઈ વખત પણ નિગદ સિવાય બીજો પર્યાય પ્રાપ્ત કર્યો નથી અને કદી નિગોદ સિવાય બીજે પર્યાય પ્રાપ્ત કરશે પણ નહિ તેને નિત્યનિગોદ કહે છે. ૫૦૭ ક. ઇતરનિગોદ કેને કહે છે?
ઉ. જે નિગોદથી નીકળીને બીજા પર્યાય પ્રાપ્ત કરી ફરીને નિગોદમાં ઉત્પન્ન થાય તેને તરનિગોદ કહે છે. ૫૦૮ પ્ર. બાદર અને સૂક્ષ્મ ક્યા ક્યા જીવ છે ?
ઉ. પૃથિવી, અપ, તેજ, વાયુ, નિત્યનિગોદ, ઇતરનિગદ-એ છ બાદર અને સૂક્ષ્મ બન્ને પ્રકારના હોય છે. બાકીના સર્વે જીવ બાદર જ હોય છે, સૂકમ હોતા નથી. પ૦૯ , એગ કેને કહે છે?
ઉ. પુલવિપાકી શરીર અને અંગોપાંગનામા નામકર્મના ઉદયથી મનેવગણ, તથા વચનવર્ગણ તથા કાયવર્ગણાના અવલંબનથી, કર્મ કર્મને ગ્રહણ કરવાની છવની શક્તિવિશેષને ભાવગ કહે છે. તે જ
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૦
ભાવયેાગના નિમિત્તથી આત્મપ્રદેશના પરિસ્પ દનને (ચ'ચલ હાવાને) દ્રવ્યયેાગ કહે છે.
૫૧૦ પ્ર. ચાગના કેટલા ભેદ છે ?
૭. પંદર છેઃ–મનેાયેગ ૪, વચનયેાગ ૪ અને કાયયેાગ છ.
૫૧૧ પ્ર. વેઃ કોઇ કહે છે ?
ઉ. નાકષાયના ઉદયથી ઉત્પન્ન થયેલ વતે મૈથુન કરવાની અભિલાષાને ભાવવેદ કહે છે; અને નામ કર્મીના ઉદયથી આવિર્ભૂત જીવના ચિહ્નવિશેષને વેદ કહે છે,
૫૧૨ પ્ર. વેદના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. ત્રણ છે:-વેદ, પુરુષવેદ, નપુ'સકવેદ.
૫૧૩ પ્ર. કષાય કોને કહે છે?
ઉ. જે આત્માના સમ્યક્ત્વ, દેશારિત્ર, સકલચારિત્ર અને યથાખ્યાતચારિત્રરૂપ પરિણામેાને ધાને તેને કષાય કહે છે.
૫૧૪ પ્ર. કાયના કેટલા ભેદ છે ?
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૧ ઉ. સેળ ભેદ છે અનન્તાનુબંધી ૪ અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય ૪, પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય ૪ અને સંજવલન ૪. પ૧૫ , જ્ઞાનમાર્ગણાના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. મતિ, શ્રત, અવધિ, મન:પર્યય, કેવલ, તથા કુમતિ, કુશ્રુત અને કુઅવધિ. ૫૧૬ પ્ર. સંયમ કેને કહે છે?
ઉ. અહિંસાદિક પાંચ વ્રત ધારણ કરવાને, ઈપથ આદિ પાંચ સમિતિના પાળવાને, ધાદિ કળાને નિગ્રહ કરવાને, મને ગાદિક ત્રણે ગેને રેવાને તથા સ્પર્શન આદિ પાંચે ઈન્દ્રિયોના વિષપ્રેમ વિજય કરવાને સંયમ કહે છે. ૫૧૭ પ્ર. સયમ માણાના કેટલા લે છે?
ઉ. સાત ભેદ છે-સામાયિક, છેદપસ્થાપના, પરિહાર વિશુદ્ધિ, સૂક્ષ્મ સમ્પરાય, યથાખ્યા, સંયસાસંયમ અને અસંયમ. પ૧૮ પ્ર. દામાણાના કેટલા ભેદ છે.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૨ ઉ. ચાર ભેદ છે-ચક્ષુર્દશન, અચસુન્દર્શન, અવધિદર્શન, અને કેવળદર્શન. ૫૧૯ પ્ર. લેગ્યામાગણાના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. છ ભેદ છે-કૃષ્ણ, નીલ, કાપિત, પીત, પત્ર અને શુકલ પર પ્ર. ભવ્યમાગણાના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. બે ભેદ-ભવ્ય અને અભિવ્ય. પર૧ પ્ર. સમ્યકત્વ કોને કહે છે?
ઉ. તત્ત્વાર્થ શ્રદ્ધાનને સમ્યત્વ કહે છે. પર પ્ર. સખ્યત્વમાગણના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. છ ભેદ છે-ઉપશમ સમ્યકત્વ ક્ષયે પથમ સમ્યકત્વ, ક્ષાયિક સમ્યકત્વ, સમ્યુમિથ્યાત્વ, સાસ્વાદન, અને મિથ્યાત્વ. પર૩ પ્ર. સંસી કેને કહે છે?
ઉ. જેમાં સંશા હેય તેને શી કહે છે. ૫૨૪ ૫. સંજ્ઞા મને કહે છે?
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૩ ઉ. દ્રવ્યમાન દ્વારા શિક્ષાદિ ગ્રહણ કરવાને સંશા કહે છે. પ૨૫ પ્ર. સંસીમાગણના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. બે ભેદ છેઃ–એક સંસી અને બીજો અસંતી. પર પ્ર. આહાર કેને કહે છે?
ઉ. દારિક આદિ શરીર અને પર્યાણિગ્ય પુકલેને ગ્રહણ કરવાને આહાર કહે છે. પર૭ . આહારમાગાના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. બે ભેદ છે –આહારક અને અનાહારક. પર૮ પ્ર. અનાહારક જીવ કઈ કઈ અવસ્થામાં થાય છે ?
ઉ. વિગ્રહ ગતિ, અને કઈ કઈ સમુદઘાતમાં અને અયોગકેવળી અવસ્થામાં જીવ અનાહારક થાય છે. પર . વિગ્રહ ગતિ કેને કહે છે?
ઉ. એક શરીરને છેડી બીજા શરીરમતિ ગમન કરવાને વિગ્રહ ગતિ કહે છે. ૫૩૦ છે. વિગ્રહ ગતિમાં કયે પાગ હોય છે?
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૪
ઉં. કાર્માણુયાગ હાય છે.
૫૩૧ પ્ર. વિહુગતિના કેટલા ભદ છે ? ઉ. ચાર છેઃ—ઋજુર્ગાત, પાણિમુક્તાગતિ, લાંગલિકાગતિ અને ગેામૂત્રિકા ગતિ.
૫૩૨ ૫. એ વિષહ ગતિયામાં કેટલા કેટલા કાળ લાગે છે?
ઉ.
ગતિમાં એક સમય, પાણીમુક્તા અર્થાત્ એક વાંક વાળી ગતિમાં એ સમય, લાંગલીયા ગતિમાં ત્રણ સમય, અને ગામૂત્રિકા ગતિમાં ચાર સમય લાગે છે. ૫૩૩ પ્ર. એ ગતિયામાં અનાહારક અવસ્થા કેટલા સમય સુધી રહે છે ?
ઉં. ઋત્તુતિવાળા છત્ર અનાહારક હાતો નથી. પાણિમુકતાતિમાં એક સમય, લાંગલિકામાં છે સમય અને ગેામૂત્રિકામાં ત્રણ. સમય જીવ અનાહારક રહે છે. ૫૩૪ પ્ર. મેાક્ષ જવાવાળા જીવને કઈ ગતિ થાય છે?
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૫ ઉ. ગાજુગતિ થાય છે અને તે જીવ અનાહારક જ થાય છે. ૫૩૫ પ્ર. જન્મ કેટલા પ્રકારના હોય છે?
ઉ. ત્રણ પ્રકારના ઉપપાદજન્મ, ગર્લ જન્મ અને સમૂરનજન્મ. પ૩૬ ૪. ઉપપાદજન્મ કેને કહે છે?
ઉં. જે જીવ દેવોની ઉપપાદ શમ્યા તથા નારકિયેના પેનિસ્થાનમાં પહેચતાં જ અંતમુહૂર્તમાં યુવાવસ્થાને પ્રાપ્ત થઈ જાય, તે જન્મને ઉપપાદજન્મ લે છે. પર્વ છે. ભોજન કેન કહે છે?
૩. માતા પિતાના વીર્યથી જેનું શરીર બને, તે જન્મને ગર્ભ જન્મ કહે છે. ૫૩૮ મ. સમુચનજન્મ કેને કહે છે?
ઉ. માતાપિતાની અપેક્ષા વિના અહિં તહિના પરમાણુઓને જ શરીર૫ પરિણમાવે, તેના જન્મને ખૂબજન્મ કહે છે.
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૬ ૫૩૯ પ્ર. કયા કયા જીવને કર્યો કો જન્મ થાય છે ?
6. દેવ, નારકી જીવાને ઉપપદ જન્મ જ થાય છે. જરાયુજ, અંડજ, અને પિત (જે યોનિમાંથી નીકળતાંની સાથે જ ભાગવા દેવા લાગી જાય છે અને જેના ઉપર એર વગેરેની કોથળી હતી નથી તે) જીવોને ગર્ભજન્મ જ થાય છે. અને બાકીના છોને સમૂછને જન્મ જ થાય છે. ૫૪૦ પ્ર. કયા કયા ને કયા ક્યા લિંગ હોય છે ?
ઉ. નારકીછો અને સન્મ ઈન છને નપુંસક લિંગ હોય છે અને દેવને પુલિંગ અને સ્ત્રીલિંગ હોય છે અને બાકીના જીવોને ત્રણ લિંગ હોય છે. પ૪૧ પ્ર. જીવસમાસ કેને કહે છે?
ઉ. છેવને રહેવાના ઠેકાણને જીવસમાસ કહે છે. પર પ્ર. જીવસમાસના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. ૯૮ છે તિર્યચના ૮૫, મનુષ્યને ,
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૦
નારકીઓના એ અને દેવાના છે.
૫૪૩ પ્ર. તિય ચના ૮૫ ભેદ ક્યા ક્યા છે ?
૭. સમૂનના ૩૯ અને ગજના ૧૬. ૫૪૪ ૫. સમૂનના ૬૯ ભેદ કયા કયા છે ? ઉ. એકેન્દ્રિયના ૪૨, વિકલત્રયના અને પંચેન્દ્રિયના ૧૮.
૫૪૫ ૫. એકેન્દ્રિયના ૪૨ ભેદ કયા કયા છે ? ઉ. પૃથિવી, અપ, તેજ, વાયુ, નિત્યનિગા, તરનિગેાદ, એ છના બાદર અને સૂક્ષ્મની અપેક્ષાથી ૧૨ તથા સપ્રતિષ્ઠિતપ્રત્યેક અને અપ્રતિષ્ઠિતપ્રત્યેકને ઉમેરવાથી ૧૪ થાય છે. તે ચૌદના પ્રર્યાપ્તક, નિર્દેત્યપર્યાપ્તક અને લબ્ધપર્યાપ્તક એ ત્રણેની અપેક્ષાએ ૪૨ જીવસમાસ થાય છે.
૫૪૬ પ્ર. વિલયના ૮૯ ભેદ ક્યા કયા છે? e ઉ. ીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિયના પર્યાસક, નિત્યપર્યાપ્તક અને લબ્ધપર્યાસકની અપેક્ષાએ નવ ભેદ થયા.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૮ ૫૪૭ ૫ સમૂચ્છ પોજિયના ૧૮ સે કયા કયા છે?
ઉ. જલચર, સ્થલચર, નભચર, એ ત્રણેના સેની અસૈનીની અપેક્ષાએ ૬ ભેદ થયા અને તે છના પર્યાપક, નિત્યપર્યાપ્તક, લધ્યપર્યાપ્તકની અપેક્ષાએ ૧૮ જીવસમાસ થાય છે. ૫૪૮ પ્ર. ગજ પચેન્દ્રિયના ૧૬ ભેદ કયા કયા છે?
ઉ. કર્મભૂમિના ૧ર અને ભેગભૂમિના ૪. ૪૫૯ પ્ર. કર્મભૂમિના બાર ભેદ કયા કયા છે?
ઉ. જલચર, સ્થલચર, નભચર એ ત્રણેના સની, અસૈનીના ભેદથી છ ભેદ થયા. અને તેના પર્યાપ્ત નિત્યપર્યાસકની અપેક્ષાએ બાર ભેદ થયા. ' પપ-પ્ર. ભગભામિના ચાર ભેદ ક્યા કયા છે?
સ્થલચર, અને નભચર એના પર્યાપક અને નિત્યપર્યાપ્તકની અપેક્ષાએ ચાર ભેદ થયા. લગભમિમાં અનીતિર્યંચ થતા નથી.
'
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૯
૫૫૧ પ્ર. મનુષ્યેાના નવ ભેદું ક્યા ક્યા છે ? ઉ. આયખડ, મ્લેચ્છખડ, ભાગભૂમિ અને ભાગભૂમિ એ ચારે ગર્ભના પર્યાપ્તક, નિત્યપર્યાપ્તકની અપેક્ષાએ આડ થયા. તેમાં સમ્મૂર્ચ્છન મનુવ્યના લબ્ધપર્યાપ્તક ભેદ ઉમેરવાથી નવ ભેદ થાય છે. પપર પ્ર. નારીઓના બે ભેદ કયા કયા છે? ઉ. પર્યાપ્તક, અને નિવૃત્ત્વપર્યાસક
૫૫૩ પ્ર. દેવાના એ ભેદ ક્યા ક્યા છે ? ઉ. પર્યાપ્તક અને નિત્યપર્યાપ્તક.
૫૫૪ પ્ર. દેવાને વિશેષ ભેદ યા યા છે? ઉ. ચાર છે:–ભવનવાસી, વ્યન્તર, જ્યુતિષ્ઠ અને વૈમાનિક.
૫૫૫ પ્ર. ભવનવાસી દેવના કેટલા ભેદ છે? ઉ. દશ છે.--અસુરકુમાર, નાગકુમાર, વિદ્યુકુમાર, સુવર્ણ કુમાર, અગ્નિકુમાર, વાતકુમાર, સ્તનિતકુમાર, ઉદધિકુમાર, દીપકુમાર, અને દિકુમાર. ૫૫૬ પ્ર. વ્યન્તર દેવાના કેટલા ભેદ છે ?
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૦
ઉ. આડે ભેદ છે:-કિન્નર, કિંપુરુષ, મહેારગ, ગ ંધ, યક્ષ, રાક્ષસ, ભૂત અને પિશાચ. ૫૫૭ પ્ર. જ્યાતિષ્ક દેવેશના કેટલા ભેદ છે ? ૭. પાંચ ભેદ છે:-સૂર્ય, ચન્દ્રમા, ગ્રહ, નક્ષત્ર અને તારા.
૫૫૮ પ્ર. વૈમાનિક વેશના કેટલા ભેદ છે ? ઉ. એ છેઃ-કલ્પાપપન્ન અને કપાતીત.
૫૫૯ પ્ર, કાપન્ન કોને કહે છે?
ઉ. જેમાં ઇન્દ્રાદિકાની કલ્પના હોય તેને પેાપપન્ન કહે છે.
૫૬૦ પ્ર. પાતીત કાને કહે છે ?
ઉ. જેમાં ઇન્દ્રાદિકાની કલ્પના ન હોય તેને કપાતીત કહે છે.
૫૬૧ પ્ર. કાયપન્ન દેવાના કેટલા ભેદ છે ?
ઉ. સેાળ-૧ સૌધર્મ, ૨ ઐશાન, ૩ સાતકુમાર, ૪ માહેન્દ્ર, ૫ બ્રહ્મ, હું બ્રહ્મોત્તર, છ લાંતવ, ૮ કાષ્ટિ, ૯ શુક્ર, ૧૦ મહાશુક્ર, ૧૧ સતાર, ૧૨ સહ
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૧
સાર, ૧૩ આનત, ૧૪ પ્રાણત, ૧૫ આરણ, અને ૧૬ અચુત. ૫૬૨ પ્ર. કલ્પાતીત દેવોના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. ૨૩ છે-નવ સૈવેયક, નવ અનુદિશ, પાંચ પત્તર (વિજય, વૈજયન્ત, જયન્ત, અપરાજિત અને સર્વાર્થસિદ્ધિ). ૫૬પ્ર. નારકીઓના વિશેષ ભેદ કેટલા છે?
ઉ. પૃથિવિયેની અપેક્ષાએ સાત ભેદ છે. ૫૬૪ . સાત પૃથિવિશેનાં નામ ક્યા ક્યા છે?
ઉ. રત્નપ્રભા (ધર્મા), શર્કરા પ્રભા (વા), વાલુપ્રભા [ મેઘા ], પંકપ્રભા, (અંજના), ધૂમપ્રભા [અરિષ્ટા], તમ પ્રભા [મઘવી), મહાતમપ્રભા માઘવી). પ૬૫ મ. સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિય જીને રહેવાનું સ્થાન કયાં છે?
ઉ. સર્વલેક. ૫૬૬ પ્ર. બાદર એકેન્દ્રિય જ કયાં રહે છે?
ઉ. બાદર કેન્દ્રિય જીવ કેઈપણ આધારનું
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૨
નિમિત્ત પ્રાપ્ત કરીને નિવાસ કરે છે. ૫૬૭ પ્ર. સ વ કયાં રહે છે ?
ઉ. ત્રસ જીવ ત્રસનાલીમાં જ રહે છે. ૫૬૮ પ્ર. વિકલત્રય જીવ કયાં રહે છે ?
ઉ. વિકલત્રય જીવ કર્મભૂમિ અને અન્તના અ દ્વીપ તથા અંતના સ્વયંભૂમણું સમુદ્રમાં જ રહે છે. ૫૬૯ પ્ર. પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ કયાં કયાં રહે છે ?
૯. તિક્ લાકમાં રહે છે, પરન્તુ જલચર તિચ લવણુ સમુદ્ર, કાલોદધિ સમુદ્ર અને સ્વયંભૂરમણ સમુદ્રના સિવાય અન્ય સમુદ્રોમાં નથી. ૭૦ પ્ર. નારકી જવા કયાં રહે છે ? ઉ. નારકી જવા અધલાકની સાત પૃથિવ યામાં [ નરકામાં ] ૨૩ છે
૫૬ પ્ર. ભવનવાસી અને બાર દેવા ક્યાં રહે છે ?
ઉ. પડેલી પૃથિવીના ખરભાગ અને પકભા
૧. પહેલી રત્નપ્રભા પૃષિત્રીના ત્રણ ભાગ છે. તેમાંથી ઉપરના ખરભાગમાં ચિત્રા, લજ્જા વૈર્યાદિ
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૩
ગમાંર તથા તિ ક્લાકમાં રહે છે.
પર પ્ર. જ્યાતિષ્ઠ દેવ કર્યાં રહે છે ?
ઉ. પૃથિવીથી સાતસે નેવુ યેાજનની ઊં’ચાઈથી નવસે। યેાજનની ઊંચાઇસુધી એટલે એકસોદશ યેાજન આકાશમાં એક રામાત્ર તિક્ લોકમાં વ્યેતિષ્ણુ દેવ નિવાસ કરે છે.
૫૭૩ પ્ર. વૈમાનિક દેવ કયાં રહે છે ?
એક એક હમ્બર ચેાજનની ૧૬ પૃથિવીએ છે, તેમાંથી ઉપરની એક અને નીચેની એક એમ એ પૃથિવીએ છેડીને વચલી ૧૪ પૃથિવીમાં કિન્નર, કિંપુષ, મહાગ, ગધ યક્ષ, ભૂત અને પિશાચ એ સન પ્રકારના વ્યન્તા તથા નાગકુમાર, વિદ્યુત્સુમાર, સુવર્ણ કુમાર, અગ્નિકુમાર, સ્તનિતકુમાર, ઉદધિકુમાર, દીપકુમાર અને દિકુમાર એ નવ પ્રકારના ભવનવાસી દેવેને નિવાસ છે, અને પરભાગની નીચેઃ
(૨) ૮૪૦૦૦ મેટા પકભાગ છે, તેમાં અસુરકુમાર અને રાક્ષસ દેવાને નિવાસ છે.
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૪ ઉ. ઊર્વલોકમાં. ૫૭૪ પ્ર. મનુષ્ય ક્યાં રહે છે ?
ઉ. નરકમાં. પ૭૫ પ્ર. લોકના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. ત્રણ છે –ઉર્વલેક, મલિક અને અલેક. ૫૭૬ પ્ર. અધેલો કેને કહે છે?
ઉ. મેરુપર્વતની નીચે સાત રજુ અધોલેક છે. પછ૭ પ્ર. ઊર્થક કોને કહે છે?
ઉ. મેગ્ના ઉપર લેક્ના અંતપર્યન્ત ઊર્ધ્વલેક છે. ૫૭૮ પ્ર. મધ્યલોક કેને કહે છે ?
ઉ. એક લાખ ચાલીશ જન મેરની ઊંચાઈની બરાબર મધ્ય લેક છે. પષ્ટ પ્ર. મલિકનું વિશેષ સ્વરૂપ શું છે?
ઉ. મલેકના અત્યન્ત મધ્યમાં એક લાખ જન લાંબે પહોળ ગોળ (થાળીની માફક) ૧. અહિં એક જન બે હજાર કાશનો જાણે.
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૫ જમ્બુદ્વીપ છે. જમ્બુદ્વીપના વધ્યમાં એક લાખ જન ઊંચે સુમેરુ પર્વત છે, જેનું એક હજાર યોજન જમીનની અંદર મૂળ છે. ૯૯ હજાર યોજન પૃથિવીને ઊપર છે અને ચાલીશ જનની ઊંચી ચૂલિકા (ટી) છે. જમ્બુદ્વીપના મધ્યમાં પૂર્વ પશ્ચિમ તરફ લાંબા છ કુલાચલ પર્વત પડેલા છે, જેનાથી જબ્બીપના સાત ખંડ થઈ ગયા છે. તે સાતે ખાનાં નામ આવી રીતે છે-ભરત, હૈમવત, હરિવઈ, વિદેહ, રમક, હૈરમ્યવત અને રાવત. વિદેહક્ષેત્રમાં મેથી ઉત્તર દિશામાં ઉત્તરકુર અને દક્ષિણ દિશામાં દેવકુ છે. જબૂદીપની ચારે બાજુએ ખાઈની માફક લપેટાયેલો બે લાખ એજનને પહેળે લવણ સમુદ્ર છે. લવણ સમુદ્રને ચારે તરફથી લપેટાયેલો ચાર લાખ યોન પહેળે ધાતકીખંડ દ્વીપ છે.
આ ધાતકીખંડ દ્વીપમાં બે મેરુ પર્વત છે. અને (૨) હિમવાન, માહિમવાનનિષધ, નીલ, કમી, અને શીખવીએ છ કુલાચલ છે.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૬ ક્ષેત્ર, કુલાચલાદિની સંપૂર્ણ રચના જમૂઠીયથી બમણી છે. ધાતકીખંડને ચારે તરફ લપેટાયેલ આઠ લાખ
જનનો પહોળો કાલેદધિ સમુદ્ર છે. અને કાલે દધિ સમુદ્રને લપેટાયેલ સોળ લાખોજન પહોળો પુષ્કરદ્વીપ છે. પુષ્કરદ્વીપની મધ્યમાં કંકણના આકારે ગેળ અને પૃથિવીપર વિસ્તાર એક હજાર બાવીસ એજન, મમાં સાનસે તેવીસ એજન, ઉપર ચાર ચોવીસ યોજન અને ઊંચા સત્તર વીશ યોજન અને જમીનની અંદર ચાર ત્રિીશજનને એક કાશ જેની જડ છે (મૂળ છે) એ માનુત્તર નામને પર્વત પડેલો છે, જેનાથી પુષ્કરદ્વીપના બે ખંડ થઈ ગયા છે. પુષ્કરદ્વીપના પહેલા અર્ધા ભાગમાં જબુકીપથી બમણી બમણી અર્થાત્ ઘાતકીખંડપની બરાબર બધી રચના છે. જંજૂદીપ, ધાતકીખંડીપ અને પુષ્કરાઈ દ્વીપ તથા લવણસમુદ્ર અને કાળોદધિ સમુદ્ર એટલા ક્ષેત્રને નરક કહે છે. પુષ્કરદ્વીપથી આગળ પરસ્પર એક બીજાને લપેટાયેલા બમણુંબમણું વિસ્તારવાળા મધ્ય લેકના અન્ત સુધી દ્વીપ અને સમુદ્ર છે.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૭ પાંચ મેસ સંબંધી પાંચ ભરતક્ષેત્ર, પાંચ ઐરાવતક્ષેત્ર, દેવાસ અને ઉત્તરકસને છોડીને પાંચ વિદેહક્ષેત્ર એવી રીતે સર્વે મળીને ૧૧ કર્મભૂમિ છે. પાંચ હૈમવત અને પાંચ હેરવત એ દશ ક્ષેત્રોમાં જઘન્ય ભોગભૂમિ છે. પાંચ હરિ અને પાંચ રમક એ દશ ક્ષેત્રોમાં મધ્યમ ભોભૂમિ છે. અને પાંચ દેવ તથા પાંચ ઉત્તરકુરુ એ દશ ક્ષેત્રોમાં ઉત્તમ ભોગભૂમિ છે. જ્યાં અસિ, મસિ, કૃષિ, સેવા, શિલ્પ અને વાણિજ્ય એ છે કર્મોની પ્રવૃત્તિ છે, તેને કર્મભૂમિ કહે છે.
જ્યાં એ છ કર્મોની પ્રકૃતિ હોતી નથી, તેને ભાગભૂમિ કહે છે. મનુષ્યક્ષેત્રથી બહારના સમસ્ત દ્વીપમાં જઘન્ય ગભૂમિ જેવી રચના છે, પરંતુ અનિતમ સ્વયંભૂરમણ દ્વીપના ઉત્તરાર્ધમાં તથા સમસ્ત સ્વયંભૂરમણ સમુદ્રમાં અને ચારે ખૂણાની પૃથિવીઓમાં કર્મભૂમિ જેવી રચના છે. લવણું સમુદ્ર અને કાલેદધિ સમુદ્રમાં ૯૬ અન્તદ્વીપ છે, જેમાં બોગભૂમિની રચના છે. ત્યાં મનુષ્ય જ રહે છે, તેમાં
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૮ મનુષ્યની આકૃતિ નાના પ્રકારની કુત્સિત છે.
ઈતિ ચતુર્થોધ્યાયઃ સમાપ્ત:
અથ પંચાધ્યાય: પ્રારભ્યને ૫૮૦ પ્ર. સંસારમાં સમસ્ત પ્રાણી મુખને ચાહે છે અને સુખને જ ઉપાય કરે છે, પરન્તુ સુખને પ્રાપ્ત કેમ થતા નથી?
ઉ. સંસારી જીવ (ખ) અસલી સુખનું સ્વરૂપ અને તેને ઉપાય જાણતા નથી અને તેનું સાધન પણ કરતા નથી, તેથી ખરા સુખને પ્રાપ્ત થતા નથી. પ૮૧ પ્ર. અસલી સુખનું સ્વરૂપ શું છે?
ઉ. આલ્હાદસ્વરૂપ જીવના અનુછવી ગુણને અસલી સુખ કહે છે. એ જ જીવને ખાસ સ્વભાવ છે, પરતુ સંસારી જીવોએ ભ્રમવશ સાતાદનીય કર્મના ઉદયનિત તે ખરા સુખના વૈભાવિક પરિશ્રુતિરૂપ સાતા પરિણામને જ સુખ માની રાખ્યું છે.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૯
૫૮૨ પ્ર. સસારી જીવને અસલી સુખ કેમ મળતું નથી ?
૯. કર્મોએ તે સુખને દાખી રાખ્યુ છે, એ કારણથી અસલી સુખ સંસારી જીવને મળતુ નથી. ૫૮૩ પ્ર. સ’સારી જીવને અસલી સુખ કયારે મળે છે?
૯. સસારી જીવને ખરું સુખ મેક્ષ થવાથી
મળે છે.
૫૮૪ પ્ર. મોક્ષનું સ્વરૂપ શું છે ?
ઉ. આત્માથી સમસ્ત કર્મોના વિપ્રમેક્ષને ( અત્યન્ત વિયેાગને ) મેક્ષ કહે છે. ૫૮૫ પ્ર. તે મેાક્ષની પ્રાપ્તિના ઉપાય કયા છે ? ઉ. મેાક્ષની પ્રાપ્તિના ઉપાય સુવર્ અને નિર્જરા છે.
૫૮૬ પ્ર. સંવર કાને કહે છે?
ઉ. આસ્રવના નિરાધને સંવર કહે છે અર્થાત્ અનાગત ( નવીન ) કર્મીને આત્માની સાથે સંબધ
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૦ ન થવાને સંવર કહે છે. ૫૮૭ પ્ર. નિજ કેને કહે છે ?
ઉ. આત્માને પૂર્વથી બાંધેલા કર્મોથી સંબંધ છૂટવાને નિર્જરા કહે છે. ૫૮૮ પ્ર. સંવર અને નિર્જરા થવાના ઉપાય શું છે ?
ઉ. સમ્યગદર્શન, સમ્યજ્ઞાન અને સમ્યક્યારિત્ર એ ત્રણે પૂર્ણ ગુણોની ઐક્યતા જ સંવર અને નિર્જરા થવાને ઉપાય છે. પ૮૯ પ્ર. એ ત્રણે પૂણ ગુણેની એક્યતા એક સાથે થાય છે કે અનુકમથી થાય છે ?
ઉ. અનુક્રમથી થાય છે. પ૯૦ પ્ર. એ ત્રણે પૂર્ણ ગુણેની ઐકયતા થવાને કમ કેવી રીતે છે?
ઉ. જેમ જેમ ગુણસ્થાન વધે છે, તેમ જ એ ગુણે પણ વધતા વધતા અંતમાં પૂર્ણ થાય છે. ૫૯૧ પ્ર. ગુણસ્થાન કેને કહે છે?
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૧
ઉ. મે અને યાગના નિમિત્તથી સમ્યગ્દર્શન. સમ્યગ્નાન, અને સમ્યકચારિત્રરૂપ આત્માના ગુણે!ની તારતમ્યરૂપ અવસ્થાવિશેષને ગુણસ્થાન કહે છે. પર પ્ર. ગુણસ્થાનના કેટલા ભેદ છે ?
ઉ. ચૌદ ભેદ છે:-૧ મિથ્યાત્વ, ૨ સાસાદન, ૩ મિશ્ર, ૪ અવિરતસમ્યદિષ્ટ, ૫ દેશિવરત, ૬ પ્રમત્તવિરત, છ અપ્રમત્તવિરત, ૮ અપૂર્વકરણ, ૯ અનિવૃત્તિકરણ, ૧૦ સુક્ષ્મસાપરાય, ૧૧ ઉપશાન્તમેહ, ૧૨ ક્ષીણમેાહ, ૧૩ સયેગકૈવલી, ૧૪ મેગકેવલી એ ચૌદ ગુણસ્થાન છે.
૫૯૩ પ્ર. ગુણસ્થાનેાનાં આ નામ પડવાનુ કારણ શું છે?
૯. ગુણસ્થાનાનાં આ નામ પડવાનું કારણ મેાહનીયકમ અને યાગ છે. ૫૯૪ પ્ર. કયા કયા ગુણસ્થાનનું કયુ નિમિત્ત છે ?
ઉ. આદિના ચાર ગુણસ્થાન તે દર્શનમેહનીય કર્માંના નિમિત્તથી છે. પાંચમા ગુણસ્થાનથી માંડીને
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૨ બારમા ગુણસ્થાન પર્યત આઠ ગુણસ્થાન ચારિત્રમેહનીયકર્મના નિમિત્તથી છે. અને તેરમું અને ચૌદમું ગુણસ્થાન રોગોના નિમિત્તથી છે. ભાવાર્થ પહેલું મિથ્યાત્વગુણસ્થાન દર્શનમેહનીયકર્મના ઉદયથી થાય છે તેમાં આત્માના પરિણામમિથ્યાત્વરૂપ થાય છે.
ચોથું ગુણસ્થાન દર્શનમેહનીયકર્મના ઉપશમ, ક્ષય અથવા ક્ષપશમના નિમિત્તથી થાય છે. આ ગુણસ્થાનમાં આત્માના સમ્યગ્દર્શન ગુણને પ્રાદુર્ભાવ થઈ જાય છે. - ત્રીજું સમ્યમિથ્યાત્વ (મિશ્ર) ગુણસ્થાન દર્શનમોહનીયકર્મને ઉદયથી સમ્યગ્સથવારૂપ થાય છે. આ ગુણસ્થાનમાં આત્માના પરિણામ સભ્યમિથ્યાત્વ અથવા ઉભયરૂપ થાય છે.
પહેલા ગુણસ્થાનમાં ઔદયિકભાવ, ચોથા ગુણસ્થાનમાં પથમિક, ક્ષાયિક અથવા ક્ષાપથમિકભાવ અને ત્રીજા ગુણસ્થાનમાં ઔદાયિકભાવ થાય છે. પર બીજું ગુણસ્થાન દર્શનમેહનીય કર્મની ઉદય,
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૩ ઉપશમ, ક્ષય અને ક્ષયોપશમ એ ચાર અવસ્થાઓમાંથી કોઈ પણ અવસ્થાની અપેક્ષા રાખતું નથી, તેથી અહિયાં દર્શનમેહનીયકર્મની અપેક્ષાથી પારિહાર્મિક ભાવ છે, કિન્તુ અનન્તાનુબંધીરૂ૫ ચારિત્રમેહનીયકમને ઉદય હોવાથી આ ગુણસ્થાનમાં ચારિત્રમેહનીયકર્મની અપેક્ષાથી દાયિકભાવ પણ કહી શકાય છે. આ ગુણસ્થાનમાં અનન્તાનુબંધીના ' ઉદયથી સમ્યકત્વને ઘાત થઈ ગયો છે, તેથી અહિયાં સમ્યક્ત્વ નથી અને મિથ્યાત્વને પણ ઉદય આવ્યો નથી. તેથી મિથ્યાત્વ અને સમ્યક્ત્વની અપેક્ષાથી અનુદયરૂપ છે.
પાંચમા ગુણસ્થાનથી દશમાં ગુણસ્થાન સુધી (દેશવિરત, પ્રમતવિરત, અપ્રમત્તવિરત, અપૂર્વકરણ, અનિવૃત્તિકરણ, સૂક્ષ્મસાપરાય એ ) છ ગુણસ્થાન ચારિત્રમેહનીય કર્મના ક્ષયપશાથી થાય છે. તેથી આ ગુણસ્થાનેમાં ક્ષાપશમિક ભાવ થાય છે. આ ગુણસ્થાનમાં સમ્મારિત્ર ગુણની અનુક્રમે વૃદ્ધિ થતી જાય છે.
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪ અગિયારમું ઉપશાંતમૂહ ગુણરથાન ચારિત્રમોહનીય કર્મને ઉપશમથી થાય છે, તેથી અગિયારમા ગુણસ્થાનમાં પથમિક ભાવ થાય છે. જો કે અહિયાં ચારિત્રમોહનીય કમને પૂર્ણતયા ઉપશમ થઈ ગ છે, તે પણ એમને સદ્દભાવ હોવાથી પૂર્ણ ચારિત્ર નથી. કેમકે સમ્મચારિત્રના લક્ષણમાં વેગ અને કવાયના અભાવથી સમશ્યારિત્ર થાય છે, એવું લખ્યું છે.
બારમું ક્ષીણમોહ ગુણસ્થાન ચારિત્ર મેહનીય કર્મના થી થાય છે તેથી અહિયાં ક્ષાયિક ભાવ થાય છે. આ ગુણસ્થાનમાં પણ અગિયારમા ગુણરથાનની માફક સમક્યારિત્રની પૂર્ણતા નથી. સમ્યજ્ઞાન ગુણ જો કે ચોથા ગુણસ્થાનમાં જ પ્રગટ થઈ ચુક હતા. ભાવાર્થ-જે કે આ માને જ્ઞાનગુણ અનાદિકાળથી પ્રવાહ ચાલી આવી રહ્યો છે, તો પણ દર્શન મેહનીય કર્મને ઉદય થવાથી તે જ્ઞાન મિથ્થારૂપ હતું. પરન્તુ ચોથા ગુણસ્થાનમાં જ્યારે દર્શનમેહનીયકર્મન
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૫ ઉદને અભાવ થઈ ગયો, ત્યારે તેજ આત્માને જ્ઞાનગુણુ સમ્યજ્ઞાન કહેવાવા લાગે અને પંચમાદિ ગુણસ્થાનોમાં તપશ્ચરણાદિના નિમિત્તથી અવધિ, મન:પર્યાય જ્ઞાન પણ કઈ કઈ જીવને પગટ થઈ જાય છે પિ કેવલજ્ઞાનના થયા વિના સમ્યજ્ઞાનની પૂર્ણતા થઈ શક્તી નથી. તેથી આ બારમા ગુણસ્થાનસુધી જે કે સમ્યગ્દર્શનની પૂર્ણતા થઈ ગઈ છે (કેમકે થિક સભ્યત્વના વગર ક્ષપકશ્રેણી ચઢાતી નથી અને ક્ષપકશ્રેણને વગર બારમા ગુણસ્થાને જાય નહિ.) તોપણ સમજ્ઞાન અને સમ્યદ્યારિત્ર ગુણ અત્યાર સુધી અપૂર્ણ છે, તેથી અત્યારસુધી મેક્ષ થતો નથી.
તેરમું સોગ કેવલી ગુણસ્થાન યોગેના સફભાવની અપેક્ષાથી થાય છે, તેથી તેનું નામ સાગ અને કેવળજ્ઞાનના નિમિત્તથી યોગ કેવળી છે. આ ગુણસ્થાનમાં સમજ્ઞાનની પૂર્ણતા થઈ જાય છે, પરંતુ ચારિત્ર ગુણની પૂર્ણતા ન હોવાથી, મેક્ષ થતું નથી
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૬ ચૌદમું અાગકેવળી ગુણસ્થાન યોગના અભાવની અપેક્ષાએ છે તેથી તેનું નામ અગકેવળી છે. આ ગુણસ્થાનમાં સમ્યગ્દર્શન, સમ્યજ્ઞાન અને સમસ્યારિત્ર એ ત્રણે ગુણેની પૂર્ણતા થઈ જાય છે, તેથી મેક્ષ પણ હવે દૂર રહ્યો નથી. અર્થાત અ, ઇ, ઉ,
, લ એ પાંચ તસ્વ સ્વરેને ઉચ્ચાર કરવામાં જેટલો વખત લાગે છે તેટલા જ વખતમાં મેક્ષ થઈ જાય છે. ૫૯૫ મ.મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનનું સ્વરૂપ શું છે ?
મિથ્યાત્વ પ્રકૃતિના ઉદયથી અતસ્વાર્થભ્રદારૂપ આત્માના પરિણામ વિશેષને મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાન કહે છે. આ મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનમાં રહેવાવાળો જીવ વિપરીત પ્રદાન કરે છે અને સાચા ધર્મ તરફ તેની ચિ (પ્રીતિ ) હેતી નથી. જેમકે પિત્તજવરવાળા રોગીને દૂધ વગેરે રસ કડવા લાગે છે, તેવી જ રીતે, તેને પણ સત્ય ધર્મ સારો લાગતું નથી. ૫૯૬ પ્ર. મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનમાં કઈ કઈ પ્રકૃતિને બંધ થાય છે ?
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૭, ઉ. કર્મની ૧૪૮ પ્રકૃતિમાંથી સ્પર્શાદિ ૨૦ પ્રકૃતિને અભેદ વિવક્ષાથી સ્પર્શાદિક ચારમાં અને બંધન છે, અને સંઘાત ની અભેદ વિવક્ષાથી પાંચે શરીરમાં અન્તર્ભાવ થાય છેતેથી ભેદ વિવાથી સર્વ ૧૪૮ અને અભેદ વિવાથી ૧૨૨ પ્રકૃતિ છે. સમ્મશ્મિધ્યાત્વ અને સમ્યક્ઝકૃતિ એ બે પ્રકૃતિને બંધ થતું નથી કેમકે એ બન્ને પ્રકૃતિની સત્તા સભ્યત્વે પરિણામેથી મિથ્યાત્વ પ્રકૃતિને ત્રણ ખંડ કરવાથી થાય છે, તેથી અનાદિ મિથ્યાદષ્ટિ જીવની બન્ધગ પ્રકૃતિ ૧૨૦ અને સર્વયોગપ્રકૃતિ ૧૪૬ છે, મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનમાં તીર્થકરપ્રકૃતિ, આહારક શરીર અને આહારક આગે પાંગ એ ત્રણ પ્રકૃતિને બંધ થતો નથી; કેમકે એ ત્રણ પ્રકૃતિનો બંધ સમ્યગ્દષ્ટિોને જ થાય છે, તેથી આ ગુણસ્થાનમાં ૧૨૦ માંથી ત્રણ ઘટાડવાથી ૧૧૭ પ્રકૃતિને બંધ થાય છે. ૫૯૭ પ્ર. મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિ
નો ઉદય થાય છે?
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૮ * ઉ. મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનમાં, સમ્યકૃતિ, સમ્યમિથ્યાત્વ પ્રકૃતિ, આહારક શરીર, આહારક અપાંગ અને તીર્થકર પ્રકૃતિ એ પાંચ પ્રકૃતિને આ ગુણસ્થાનમાં ઉદય થ નથી, તેથી ૧૨૨ પ્રતિમાંથી પાંચ ઘટાડવાથી ૧૧૭ પ્રકૃતિને ઉદય પહેલા મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનમાં થાય છે. પ૯૮ પ્ર. મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનમાં સત્તા (સર્વ) કેટલી પ્રકૃતિની રહે છે?
ઉ. મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનમાં ૧૪૮ પ્રકૃતિની સત્તા રહે છે. ૫૯ પ્ર. સાસાદનગુણસ્થાન કોને કહે છે ?
ઉ. પ્રથમોપશમ સમ્યત્વના કાળમાં જ્યારે વધારેમાં વધારે ૬ આવલી અને ઓછામાં ઓછો ૧ સમય બાકી રહે, તે સમયમાં કોઈ એક અન્તાનુબંધી કષાયના ઉદયથી જેનું સંખ્યત્વ નાશ થઈ ગયું છે, એ જીવ સાસાદનગુણાનવાળે થાય છે. ૬૦૦ પ્ર. પ્રથમેપરમ સમ્યકત્વ કેને કહે છે ?
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૯
ઉ. સમ્યક્ત્વના ત્રણ ભેદ છે–દર્શનમાડતીયની ત્રણ પ્રકૃતિ અને અનન્તાનુધીની ૪ પ્રકૃતિ એવી રીતે સાત પ્રકૃતિયેાને ઉપરામ થવાથી જે ઉત્પન્ન થાય, તેને ઉપશમ સમ્યક્ત્વ કહે છે, અને એ સાતે પ્રકૃતિચેના ક્ષય થવાથી જે ઉત્પન્ન થાય, તેને ક્ષાયિકસમ્યક્ત્વ કહે છે. અને છપ્રકૃતિયેના અનુદય અને સમ્યકૃતિ નામના મિથ્યાત્વના ઉદ્દયથી જે ઉત્પન્ન થાય, તેને ક્ષાયેાપમિક સમ્યક્ત્વ કહે છે.
ઉપશમ સમ્યક્ત્વના બે ભેદ છે. પ્રમાપશમસમ્યક્ત્વ, અને દ્વીતિયાપશમસમ્યક્ત્વ. અનાદિ મિથ્યાદૃષ્ટિની પાંચ અને સાદિ મિથ્યાષ્ટિની સાત પ્રકૃતિમેાના ઉપશમથી ઉત્પન્ન થાય, તેને પ્રથમે પશમ સમ્યક્ત્વ કહે છે.
૬૦૧ પ્ર. દ્વીતીયોપશમ સમ્યક્ત્વ કોને કહે છે ?
ઉ. સાતમા ગુણસ્થાનમાં ક્ષાયે પામિક સભ્યદૃષ્ટિ જીવ શ્રેણી ચઢવાની સન્મુખ અવસ્થામાં અનન્તાનુબંધી ચતુષ્યનું વિસચેંજન ( અપ્રત્યાખ્યાના
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૦ દિરૂપ) કરીને દર્શન મેહનીયની ત્રણ પ્રકૃતિને ઉપશમ કરીને સમ્યકત્વ પ્રાપ્ત કરે છે, તેને ઠીતીપશમ સમ્યકત્વ કહે છે. ૬૨ પ્ર. આવલી કેને કહે છે?
ઉ. અસંખ્યાત સમયની એક આવલી થાય છે. ૬૦૩ પ્ર. સાસાદનગુણસ્થાનમાં કેટલું
ઉ. પહેલા ગુણસ્થાનમાં જે ૧૧૭ પ્રકૃતિને બંધ થાય છે તેમાંથી મિયાત્વગુણસ્થાનમાં જેની વ્યછિતિ છે, એવી સેળ પ્રકૃતિએ ઘટાડવાથી ૧૦૧ પ્રકૃતિને બંધ સાસાદનગુણસ્થાનમાં થાય છે. તે સેળ પ્રકૃતિનાં નામ-મિથ્યાત્વ, હુડકસંસ્થાન, નપુંસકવેદ, નરકગતિ, નરકગત્યાનુપૂર્વી, નરકાયુ, અસંકામા
પાટિકાનન, એકેન્દ્રિયજતિ, વિકલલય જાનિ ત્રણ, સ્થાવર, આતાપ, સૂક્ષ્મ, અપર્યાપ્ત અને સાધારણ એ સેળ છે. ૬૦૪ પ્ર. વ્યછિત્તિ કેને કહે છે?
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૧ ઉં. જે ગુણસ્થાનમાં કર્મપ્રતિયાનો બંધ, ઉદય અથવા સત્ત્વ (સત્તા) ની બુચ્છિતિ કહી હાય, તે ગુણસ્થાન સુધી જ તે પ્રકૃતિને બંધ, ઉદય અથવા સત્તા પ્રાપ્ત થાય છે. આગળના કોઈ પણ ગુણસ્થાનમાં તે પ્રકૃતિને બંધ ઉદય અથવા સત્વ હોતા નથી. તેને વ્યછિતિ કહે છે. ૬૦૫ મ. સાસાદનગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિતિયાને ઉદય થાય છે?
ઉ. પહેલા ગુણસ્થાનમાં જે ૧૧૭ પ્રકૃતિને ઉદય થાય છે, તેમાંથી મિયાત્વ, આતાપ, સૂક્ષ્મ, અપર્યાપ્ત અને સાધારણુએ પાંચ મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનની બુછિન્ન પ્રકૃતિ બાદ કરવાથી ૧૧૨ રહી, પરતુ નરકગત્યાનુપૂર્વીને આ ગુણસ્થાનમાં ઉદય થતો નથી, તેથી આ ગુણસ્થાનમાં ૧૧૧ પ્રકૃતિને ઉદય થાય છે. ૬૬ ક. સાસા નગુણસ્થાનમાં સત્વ (સત્તા) કેટલી પ્રકૃતિની રહે છે?
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૨
ઉ. સાસાદનગુણુસ્થાનમાં ૧૪૫ - પ્રકૃતિયેની સત્તા રહે છે. અહિંયા તીર્થંકર પ્રકૃતિ, આહારક શરીર, અને આહારક અંગોપાંગ એ ત્રણ પ્રકૃતિયાની સત્તા રહેતી નથી.
૬૦૭ પ્ર. ત્રીજું મિશ્રગુણસ્થાન કોને કહે છે ?
ઉ. સમિથ્યાત્વપ્રકૃતિના ઉદયથી જીવને કેવળ સમ્યક્ત્વ પરિણામ પ્રાપ્ત થતું નથી અથવા કેવળ મિથ્યાત્વરૂપ પરિણામ પણ પ્રાપ્ત થતું નથી, પરન્તુ મળેલા દીંગેાળના સ્વાદની માફક એક ભિન્ન નતિનું મિશ્ર પરિણામ થાય છે, તેને મિત્રગુણચાન કહે છે.
૬૮ પ્ર. મિશ્ર ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિયાના અત્ર થાય છે?
ઉ. બીજા ગુણસ્થાનમાં બંધ પ્રકૃતિ ૧૦૧ હતી, તેમાંથી ન્યુચ્છિન્નપ્રકૃતિ પચ્ચીસને ( અનન્તાતુબધી ક્રોધ, માન, માયા, લેભ, ત્યાનગૃહિ, નિદ્રાનિદ્રા, પ્રચલાપ્રચલા, દુર્ભાગ, દુઃશ્ર્વર, અનાદેય,
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૩ ન્યગ્રોધ સંસ્થાન, સ્વાતિસંસ્થાન, ગુજક સંસ્થાન, વામન સંસ્થાન, વજનારાસંહનન, નારાચસંહનન, અહમારાચ સંહનનકીલિત સંહનન, અપ્રશસ્તવિલાયોગતિ, સ્ત્રીવેદ, નીચગોત્ર, તિતિ , તિર્યઅત્યાનુપૂર્વ, તિર્યગાયુ અને ઉદ્યોત )ને બાદ કરવાથી બાકી રહી ૭૬; પરંતુ આ સુણસ્થાનમાં કઈ પણ આયુકમને બંધ થતું નથી, તેથી ૬ માંથી મનુષ્યાયું અને દેવાયું એ બન્નેને બાદ કરવાથી જ પ્રકૃતિનો બંધ થાય છે. નરકાયુની તે પહેલા ગુણ સ્થાનમાં અને તિર્યગાયુની બીજા ગુણસ્થાનમાં જ વ્યસ્થિતિ થઈ ચૂકી છે. ૬૯ મ. મિશગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિનો ઉદય થાય છે?
ઉ. બીજ ગુણસ્થાનમાં ૧૧૧ એકસો અગીઆર પ્રકૃતિને ઉદય થાય છે, તેમાંથી વ્યછિન્ન પ્રકૃતિ નવ (અનન્તાનુબધી દોધ, માન, માયા, લેજ, એયિાદિક ૪ અને સ્થાવર ૧ ) ને બાદ
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૪
કરવાથી બાકી રહેલી ૧૦૨ માંથી નરકગત્યાનુપૂર્વીવગર (કેમકે તે બીજા ગુણસ્થાનમાં બાદ કરેલી છે) બાકીની ત્રણ અનુપૂર્વી ઘટાડવાથી ( કે ત્રીજા ગુણસ્થાનમાં મરણુ નહિ હાવાથી કાઈપણ અનુપૂર્વીના ઉદય નથી. ) બાકી રહેલી ૯૯ પ્રકૃતિ અને એક સભ્યમિથ્યાત્વ 'કૃતિના ઉદ્દય અહીંયાં આવી મળ્યે, તે કારણથી આ ગુરુસ્થાનમાં ૧૦૦ પ્રકૃતિાના ઉદય થાય છે.
૬૧૦ પ્ર. મિશ્રરુસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિયાની રસન્ન રહે છે?
ઉ. ત્રીજા મિશ્ર ગુણુસ્થાનમાં તીર્થંકર પ્રકૃતિને છેડીને ૧૪૭ પ્રકૃતિયાની સત્તા રહે છે. ૧૧ ૫. ચાથા અવિરતસમ્યગ્દષ્ટિ ગુણસ્થાનનું સ્વરૂપ શુ છે ?
૯. દર્શનમેદનીયની ત્રણ અને અનન્તાનુભ’ધની ચાર પ્રકૃતિ એ સાત પ્રકૃતિયેાના ઉપશમ, થવા ક્ષય અથવા ક્ષયે પશમથી અને અપ્રત્યાખ્યા
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૫
નાવરણ ક્રોધ, માન, માયા, લોભના ઉદયથી ત રહિત સમ્યક્ત્વધારી ચાથા ગુણુસ્થાનવર્તી થાય છે. ૬૧૨ પ્ર. આ ચેાથા ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિયાના મધ થાય છે?
૯. ત્રીજા ગુરુસ્થાનમાં ૭૪ પ્રકૃતિયાને બધ થાય છે, જેમાં મનુષ્યાયુ, દેવાયુ અને તીથ કર પ્રકૃતિ એ ત્રણ સહિત છછ પ્રકૃતિયે નેા બંધ આ ચેાથામાં થાય છે. ૬૧૩ પ્ર. ચાચા ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિચૈાના ઉદય થાય છે?
ઉ. ત્રીન ગુણુસ્થાનમાં ૧૦૦ પ્રકૃતિયાને ઉદ્ય થાય છે, તેમાંથી બુાિ પ્રકૃતિ સમ્મગ્નિત્વ બાદ કરવાથી ૯૯ રહી, તેમાં ચાર અનુપૂર્વી અને એક સભ્ય પ્રતિમિથ્યાત્વ એ પાંચ પ્રકૃતિષે ઉમેરવાથી ૧૦૪ પ્રકૃતિયેાના ઉદય થાય છે. ૬૧૪ પ્ર. ચાથા ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિચેાની સત્તા રહે છે !
ઉ. સુની; અર્થાત્ ૧૪૮ પ્રકૃતિયાની; પરન્તુ
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૬
સાયિક સમ્યગ્દષ્ટિને ૧૪૧ પ્રકૃતિની જ સત્તા છે. ૬૧૫ ક. પાંચમા દેશવિરત ગુણસ્થાનનું સ્વ૫ શું છે?
ઉ. પ્રત્યાખ્યાનાવરણ ધ, માન, માયા લાભના ઉદયથી જે કે સંયમભાવ થતું નથી, તે પણ અપ્રત્યાખ્યાનાવરણ ક્રોધ, માન, માયા, લોભના ઉપશમથી શ્રાવકવતપ દેશચાનિ થાય છે, તેને જ દેશવિરત નામે પાંચમું ગુણસ્થાન કહે છે. પાંચમું આદિ ઉપરના સર્વ ગુણસ્થાનમાં સમદર્શન અને સમ્યગ્દર્શન નનું અવિનાભાવી સમઝાન અવશ્ય થાય છે, એના વિના પાંચમા છઠ્ઠા વગેરે ગુણસ્થાને થતાં નથી. ૬૧૬ પ્ર. પાંચમા ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિનો બંધ થાય છે?
ઉ. ચોથા ગુણસ્થાનમાં જે ૭૭ પ્રકૃતિને બંધ કહ્યો છે, તેમાંથી વ્યક્તિ ૧૦ (અપ્રત્યાખ્યાનાવરણ ક્રોધ, માન, માયા, લેભ, મનુષ્યગતિ, મનુષગત્યાનુપૂર્વી, મનુષાયુ,દારિક શરીર,
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૭ દારિક અપાંગ, વજષભનારા સહનન)ને બાદ કરવાથી બાકી રહેલી ૬૭ પ્રકૃતિને બંધ થાય છે. ૬૧૭ પ્ર. પાંચમા ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિ
ઉદય થાય છે?
ઉ. ચેથા ગુણસ્થાનમાં જે ૧૦૪ પ્રકૃતિને ઉદય કહ્યો છે, તેમાંથી વ્યક્તિ પ્રકૃતિ ૧૭ [ અપ્રત્યાખ્યાનાવરણ ક્રોધ, માન, માયા, લેજ, દેવગતિ, દેવગત્યાનુપૂલ, દેવાયુ, નરકગતિ, નરકગત્યાનુપૂર્વી, નરકાયુ, કિકિશરીર, વૈદિપિકઅંગોપાંગ, મનુષ્યરત્યાનુપૂર્વી, તિર્યગ્રત્યાનુપૂર્વી, દુર્બળ, અનાદેય, અપયશસ્કીતિ ને બાદ કરવાથી બાકી રહેલી ૮૭ પ્રકૃતિને ઉદય છે. ૬૧૮ ક. પાંચમા ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિયાની સત્તા રહે છે?
ઉ. ચેથા ગુણસ્થાનમાં જે ૧૪૮ ની સતા રહેવાનું કહ્યું છે, તેમાંથી બુચ્છિન્ન પ્રકૃતિ એક નરકાયુ વગર ૧૪૭ પ્રકૃતિની સતા રહે છે, પરંતુ
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૮ ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિની અપેક્ષાએ ૧૪૦ પ્રકૃતિની જ સત્તા રહે છે. ૬૧૯ પ્ર. છઠ્ઠા પ્રમતવિરત નામના ગુણસ્થાનનું સ્વરૂપ શું છે?
ઉ. સંજવલન અને કવાયના તીવ્ર ઉદયથી સંયમભાવ તથા મલજનક પ્રમાદ એ બે ય એક સાથે થાય છે. જો કે સંજવલન અને નકશાયને ઉદય ચારિત્ર ગુણને વિરોધી છે, તથાપિ પ્રત્યાખ્યાનાવરણ કપાયને ઉપશમ થવાથી પ્રાદુભૂત સકલ સંયમને ઘાતવામાં સમર્થ નથી, તેથી ઉપચારથી સંયમને ઉત્પાદક કહ્યો છે.] તેથી આ ગુણસ્થાનવ મુનિને પ્રમવિરત અયોત ચિત્રલાચરણી કહે છે. ૬૨૦ પ્ર. છ ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિને બંધ થાય છે.
ઉ. પાંચમા ગુણસ્થાનમાં જે ૬૭ પ્રકૃતિનો બંધ થાય છે, તેમાંથી પ્રત્યાખ્યાનાવરણ ધ, માન, માયા, લેભ એ ચાર વ્યક્તિ પ્રકૃતિ બાદ કર
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૯
વાથી બાકી રહેલી ૬૩ પ્રકૃતિયેાના બંધ થાય છે. ૨૧ ૫, છઠ્ઠા ગુણસ્થા૰માં કેટલી પ્રકૃતિયાના
ઉ. પાંચમા ગુણુસ્થાનમાં ૮૭ પ્રકૃતિયાને ઉય કહ્યો છે, તેમાંથી યુક્ત્તિ પ્રકૃતિ આઠે ( પ્રત્યાખ્યાનાવરણ ક્રોધ, માન, માયા, લાલ, તિય ગતિ, તિ ગાયું, ઉદ્યોત, અને નીચગેાત્ર )ને ઘટાડવાથી બાકી રહેલી ૭૯ પ્રકૃતિયામાં આહારક શરીર, અને આધારક ગેાપાંગ એ બે પ્રકૃતિ ઉમેરવાથી ૮૧ પ્રકૃતિયેયને ઉદય થાય છે. ૬૨૨ . છઠ્ઠા ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિયાની
સત્તા છે?
ઉ. પાંચમા ગુરુસ્થાનમાં ૧૪૭ પ્રકૃતિયાની સત્તા કહી છે, તેમાંથી ન્યુચ્છિન્ન પ્રકૃત્તિ એક તિગાયુને ઘટાડવાથી ૧૪૬ પ્રકૃતિષેાની સત્તા રહે છે, પરન્તુ ક્ષાયિકસમ્યગ્દષ્ટિને ૧૩૯ની જ સત્તા છે. ૨૩ પ્ર. સાતમા અપ્રમત્તવિત નામના ગુણસ્થાનનું સ્વરૂપ શું છે?
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
હિ. સંવલન અને નકાયને મંદ ઉદય થવાથી પ્રમાદરહિત સંયમભાવ થાય છે, તે કારણથી આ ગુણસ્થાવત મુનિને અપ્રમતવિરત કહે છે. ૬૨૪ ૫. અપ્રમતવિરતગુણસ્થાનના કેટલા ભેદ છે?
ઉ. બે ભેદ છે-સ્વસ્થાન અપ્રમતવિરત, અને સાતિશય અપ્રમતવિરત. ૬૨૫ મ. સ્વાસ્થાનઅપ્રમતવિરત કેને કહે છે?
ઉ. જે હજાર વખત છઠ્ઠાથી સાતમામાં અને સાતમામાંથી છઠ્ઠા ગુણરથાનમાં આવે જાય, તેને સ્વસ્થાનઅપ્રમત્ત કહે છે.
૨૬ . સાતિશય અપ્રમતવિસ્તકેને કહે છે? ( ઉં. જે શ્રેણી ચઢવાની સન્મુખ હેય તેને સાતિશય અપ્રમતવિરત કહે છે. ૬૨ પ્ર. શ્રેણી હવાને પાત્ર ફેણ છે?
ઉ. ક્ષાધિકસમદ્રષ્ટિ અને દ્વતીપસમસમ્યગ્દષ્ટિ જ શ્રેણી ચડે છેપ્રથમ પરમ
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧
સમ્યક્ત્વવાળા તથા ક્ષાયે પામિક સમ્યક્ત્વવાળા શ્રેણી
ચી શકતા નથી.
પ્રથમ પશમસમ્યક્ત્વવાળા જીવ પ્રથમે પશમસમ્યક્ત્વને છેડીને ક્ષાયે પામિક સભ્યષ્ટિ થઇને પ્રથમ જ અનન્તાનુબધી ક્રોધ, માન, માયા અને લેભનુ વિસયેાજન કરીને દર્શનમેહનીયની ત્રણ પ્રતિયેાના ઉપશમ કરીને યા તે દ્વીતીયે પશમસમ્યગ્દષ્ટિ થઇ જાય અથવા ત્રણે પ્રકૃતિયેને ક્ષય કરી ક્ષાયિકસમ્યગ્દષ્ટિ થઈ જાય, ત્યારે શ્રેણી ચઢવાને પાત્ર થાય છે.
૬૨૮ પ્ર. શ્રેણી ને કહે છે ?
ઉ. જ્યાં ચારિત્રમેહનીયક'ની બાકી રહેલી ૨૧ પ્રકૃતિયેાના ક્રમથી ઉપભ્રમ તથા ક્ષય કરાય, તેને શ્રેણી કહે છે.
૬૨૯ મ. શ્રેણીના કેટલ: ભેદ છે ?
. બે ભેદ છે. ઉપશમશ્રેણી અને ક્ષપકશ્રેણી ૬૩૦ ૪. ઉપરામશ્રેણી કોને કહે છે ?
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૨ ઉ. જેમાં ચારિત્રમોહનીય કર્મની ૨૧ પ્રકૃતિને ઉપશમ કરાય, તેને ઉપશમણી કહે છે. ૬૩૧ પ. ક્ષપકશ્રેણી કેને કહે છે?
ઉ. જેમાં ઉપરની ૨૧ પ્રકૃતિને ક્ષય કરાય. ૬૩૨ પ્ર. એ બન્ને શ્રેણિઓમાં ક્યા કયા જીવ
ચઢે છે?
ઉ. ક્ષાવિકસમ્યગ્દષ્ટિ તો બન્નેય શ્રેણીએ ચડે છે. અને દ્વિતીયોપશમસમ્યગ્દષ્ટિ ઉપશમણીએ જ ચઢે છે, ક્ષપકણી ચઢતે નથી. ૬૩૩ પ્ર. ઉપરામ એણીને ક્યા કયા ગુણસ્થાન છે?
ઉ. ઉપશમ શ્રેણીને ચાર ગુણસ્થાન છે. આ દમું અપૂર્વકરણું, નવમું અનિવૃત્તિકરણ, દશમું સૂમસામ્પરાય અને અગીયારમું ઉપશાન્ત મેલ છે. ૬૩૪ પ્ર. શપક શ્રેણીને કયા ક્યા ગુણસ્થાન છે?
ઉ. આઠમું અપૂર્વકરણ, નવમું અનિવૃત્તિકરણ, દશમું સુક્ષ્મસાંપરા, બારમું શીણમોલ એ
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૩ ચાર ગુણસ્થાન છે. ૬૩૫ . ચારિત્ર મેહનીયની ૨ પ્રકૃતિના ઉપમભાવને તથા ક્ષય કરવાને માટે આત્માના કયા પરિણામ નિમિત્ત કારણ છે?
ઉ. અધઃ કરણ, અપૂર્વકરણ, અને અનિવૃત્તિકરણ એ ત્રણ નિમિત્ત કારણ છે. ૬૩૬ પ્ર. અધકરણ કેને કહે છે?
ઉ. જે કરણમાં (પરિણામ સમૂહમાં) ઉપતિનસમવવની તથા અધસ્તનસમવત જીવોના પરિણામ સદશ તથા વિસરસ હોય તેને અધઃકરણ કહે છે. તે અધકરણ સાનમાં ગુણસ્થાનમાં થાય છે. ૩૭ પ્ર. અપૂર્વકરણ કેને કહે છે?
ઉ. જે કરણમાં ઉત્તરોત્તર અપૂર્વને અપૂર્વ પરિણામ થતાં જાય અર્થાત ભિન્નસમયવતી ના પરિણામ સદા વિસદશ જ છે અને એક સમયવતી જેના પરિણામ સદશ પણ હોય અને વિદેશ પણ હોય તેને અપૂર્વકરણ કહે છે. અને એ જ આપ્યું ગુણસ્થાન છે.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૪
૬૩૮ પ્ર. અનિવૃત્તિકરણ કાને કહે છે ? ઉં. જે કરણમાં ભિન્નસમયવર્તી જીવાના રિણામ વિસદશ જ હાય અને એક સમયવતી જીવાના પરિણામ સદશ જ દાય, તેને અનિવૃત્તિકરણ કહે છે. એજ નવમું ગુણુસ્થાન છે. એ ત્રણે ય કરણાનાં પરિણામ પ્રતિસમય અનન્તગુણી વિશુદ્ધતા માટે થાય છે. ૬૩૯ પ્ર. અધ:કર્ણન દૃષ્ટાન્ત શું છે?
૯. એક દેવદત્ત નામના રાજાને ૩૦૭ર મનુષ્ય (જે ૧૬ કચેરીએમાં બેઠેલા) સેવક છે, પડેલી કચેરીમાં ૧૬૨ મનુષ્ય છે. બીજીમાં ૧૬૬, ત્રીજીમાં ૧૭૦, ચેાથીમાં ૧૭૪, પાંચમીમાં ૧૭૮, છઠ્ઠીમાં ૧૮૨, સાતમીમાં ૧૮૬, આડમીમાં ૧૯૦, નવમીમાં ૧૯૪, દશમીમાં ૧૯૮, અગીયારમીમાં ૨૦૨, બારમીમાં ૨૦૬, તેરમીમાં ૨૧૦, ચૌદમીમાં ૨૧૪, ૫૬રમીમાં ૨૧૮, અને સોળમીમાં ૨૨૨ મનુષ્ય કામ કરેછે.
પહેલી કચેરીમાં ૧૬૨ મનુષ્યમાંથી પહેલા મનુષ્યના પગાર રુ. ૧), ખીન્નને રુ. ૨), ત્રીજાને
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૫ . ), એવી રીતે એક એક વધતા ૧૬૨ મા મનુ બને પગાર ૧ર) છે.
બીજી કચેરીમાં ૧૬૬ મનુ કામ કરે છે, તેમાંથી પહેલા મનુષ્યનો પગાર રૂ. ૪૦) છે. અને બીજા, ત્રીજા વગેરેના પગારમાં એક એક પીઓ ક્રમથી વધારતાં ૧૬૬ માં મનુષ્યને પગાર રૂ. ર૦૫) છે.
ત્રીજી કચેરીમાં ૧૭૦ મનુ કામ કરે છે, તેમાંથી પહેલા મનુષ્યને પગાર રૂ. ૮૦) છે અને બીજી એ ત્રીજ આદિ મનુને એક એક રૂપીઓ પગારમાં વધારતાં વધારતાં ૧૭૦માં મનુષ્યને પગાર રૂ ૨૪૯) છે.
ચોથી કચેરીમાં ૧૭૪ મનુ કામ કરે છે. તેમાંથી પહેલા મનુOોને પગાર રૂ. ૧૨૧) છે. અને બીજ, ત્રીજ આદિ મનુને એક એક રૂપીઓ વધતાં ૧૭૪ મા મનુષ્યને પગાર ૨૯૪ રૂપીઆ થાય છે; એવી રીતે ક્રમથી ૧૬મી કચેરીમાં જે ૨૨૨ મનુષ્ય નકર છે, તેમાંથી પહેલાને પગાર રૂ. ૬૯૧) અને ૨૨૨માં મનુષ્યને પગાર ૯૧૨) છે. આ દૃષ્ટાન્તમાં
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
પહેલી કચેરીમાં ૩૯ મનુષ્યોને પગાર, ઉપરની કચેરીઓના કેઈ પણ મનુષ્યના પગાર સાથે મળતા નથી. તથા છેલ્લા ૫૭ મનુષ્યોને પગાર નીચેની કચેરીઓના કોઈપણ મનુષ્યના પગાર સાથે મળતા નથી. બાકીના પગાર ઉપર નીચેની કચેરીઓના પગારોની સાથે યથાસંભવ સદશ પણ છે. એવી રીતે યથાર્થમાં પણ ઉપરના સમય સંબંધી પરિણામે અને નીચેના સમય સંબંધી પરિણામોમાં સદશના યથાસંભવ જાણવી. તેનું વિશેષ સ્વરૂપ ગોમદસારછના ગુણસ્થાનાધિકારમાં તથા છાપેલા સુશીલા ઉપન્યાસના ૨૪૭ મા પાનાથી ૨ ૬૩ મા પાનાં સુધીમાં જેવું. ૬૪. પ્ર. સાતમા ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિને બંધ થાય છે ?
ઉ. છઠ્ઠા ગુણસ્થાનમાં જે ૬૩ પ્રકૃતિને બંધ કહ્યો છે, તેમાંથી વ્યછિત્તિ પ્રકૃતિ ના (અસ્થિર, અશુભ, અસાતા, અયશકીર્તિ, અરતિ અને શેક)ના ઘટવાથી બાકી રહેલી ૫૭ પ્રકૃતિમાં આહારશરીર
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૭
અને આહારક અંગોપાંગ એ એ પ્રકૃતિયાને ભેળવાચી પણ પ્રકૃતિયાને બંધ થાય છે.
૬૪૧ પ્ર. સાતમા ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિચૈાના ઉદય થાય છે?
ઉ. છઠ્ઠા ગુરુસ્થાનમાં જે ૮૧ પ્રકૃતિયાને ઉદય ક્યો છે, તેમાંથી યુત્તિ પ્રકૃતિ પાંચ ( આલારક શરીર, આદારક અંગાપાંગ, નિદ્રાનિદ્રા, પ્રચલાપ્રચલા અને ત્યાનગૃદ્ધિ )ના લટવાથી બાકી રહેલી ૭૬ પ્રકૃતિયાનો ઉદય થાય છે. ૬૪૨ મ. સાતમા ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિચૈાની સત્તા રહે છે ?
ઉ. છઠ્ઠા ગુણુસ્થાનની માફક આ ગુણસ્થાનમાં પણ ૧૪૬ પ્રકૃતિમાની સત્તા રહે છે, કિન્તુ ક્ષાયિકસમ્યગ્દર્શિત ૧૩૯ પ્રકૃતિની જ સત્તા રહે છે. ૬૪૩ પ્ર. આઠમા અપૂર્વકરણ ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિયાના ખૂ થાય છે?
ઉ. સાતમા મુત્યુસ્થાનમાં જે ૫૯ પ્રકૃતિયાને
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૮ બંધ કરે છે, તેમાંથી વ્યછિત્તિ પ્રકૃતિ એક દેવયુના ઘટાડવાથી ૫૮ પ્રકૃતિને બંધ થાય છે. ૬૪જ પ્ર આઠમા ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિયોને ઉદય થાય છે?
ઉ. સાતમા ગુણસ્થાનમાં જે ૭૬ પ્રતિયોનો ઉદય કહ્યો છે, તેમાંથી ભુતિ પ્રકૃતિ ચાર (સ
પ્રકૃતિ, અનારા, કીલક, અસંપ્રાપ્તાસૃપાટિકા સંહનન )ના ઘટાડવાથી બાકી રહેલી ૭૨ પ્રકૃતિને ઉદય થાય છે. ૬૪પ પ્ર આઠમા અપૂર્વકરણ ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિયોની સત્તા રહે છે?
ઉ. સાતમા ગુણસ્થાનમાં જે ૧૪૬ પ્રકૃતિની સત્તા કહી છે, તેમાંથી વ્યછિત્તિપ્રકૃતિ અનન્તાનબંધી, ધ, માન, માયા, લેભ એ ચારને ઘટાડવાથી દ્વિતીયોપશમ સમદષ્ટિ ઉપશમ શ્રેણીવાળાને તે ૧૪ર પ્રકૃતિની સત્તા છે, પરંતુ ક્ષાવિકસમ્યગ્દષ્ટિ ઉપશમશ્રેણીવાળાને દર્શન મેહનીયની ત્રણ પ્રકૃતિ
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૯
રહિત ૧૩૯ ની સત્તા રહે છે. અને ક્ષપકશ્રેણીવાળાને સાતમા ગુણસ્થાનની ભુચ્છત્તિપ્રકૃતિ આઠ ( અનતાનુબંધી ક્રોધ, માન, માયા, લેભ તથા દર્શનમેહનીયની ત્રણ અને એક દેવાયુ) ને ઘટાડવાથી બાકી રહેલી ૧૩૮ પ્રકૃતિની સતા રહે છે. ૬૪૬ પ્ર. નવમા અનિવૃત્તિકરણ ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિએને બંધ થાય છે?
ઉ. આઠમા ગુણસ્થાનમાં જે ૫૮ પ્રકૃતિને બંધ કહ્યો છે, તેમાંથી વ્યછિત્તિપ્રકૃતિ છત્રીશ ( નિદ્રા, પ્રચલા, તીર્થકર, નિમણું, પ્રશસ્ત વિહા
ગતિ, પંચેન્દ્રિયજાતિ, તેજસ શરીર, કામણ શરીર, આહારક શરીર, આહારક અંગે પાંગ, સમચતુરસ્ત્ર સંસ્થાન, વૈકિર્ષિકશરીર, દિયિક અંગોપાંગ, દેવગતિ, દેવગત્યાનુપૂર્વી, પ, રસ, ગંધ, સ્પર્શ, અગુરુલઘુત્વ, ઉપઘાત, પરઘાત, ઉવાસ, ત્રાસ, બાદર, પર્યાપ્ત, પ્રત્યેક, સ્થિર, શુભ,સુભગ, સુવર, આય, હાસ્ય, રતિ, જુગુપ્સા, ભય) ને ઘટાડવાથી બાકી રહેલી ર૨
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૦
પ્રકૃતિએને બંધ થાય છે. ૬૪૭ ૫. નવમા ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિ
આના ઉદય થાય છે ?
ઉં. આમા ગુરુસ્થાનમાં જે છરી પ્રકૃતિએને ઉદય થાય છૅ, તેમાંથી યુøિત્તિપ્રકૃતિ છ (હાસ્ય, રિત, અતિ, શાક, ભય, ગુપ્સા ) ને ઘટાડવાથી બકી રહેલી ૬૬ પ્રકૃતિનો ઉદય થાય છે. ૬૪૮ પ્ર. નવમા ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિએની સત્તા રહે છે ?
ઉં. આઠમા ગુણસ્થાનની માફક આ ગુણુગ્ધાનમાં પણ ઉપશમશ્રેણીવાળા દ્વિતીયાપશમસભ્યષ્ટિને ૧૪૨, ક્ષાયિક સભ્યષ્ટિને ૧૦૯ પ્રકૃતિનં અને ક્ષકશ્રેણીવાલાને ૧૩૮ પ્રકૃતિએની સત્તા રહે છે. ૬૪૯ પ્ર. દશમા ગુણસ્થાન સુક્ષ્મસાપરાયનું સ્વપ શું છે ?
ઉ. અત્યન્ત સુક્ષ્મ અવસ્થાને પ્રાપ્ત લાભ કક્ષાચના ઉદ્યને અનુભવ કરતા જીવને સુક્ષ્મસાપરાય
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૧
નામનું દશમું ગુણસ્થાન પ્રાપ્ત થાય છે. ૬૫૦ પ્ર. દશમા ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિ
આના અધ થાય છે ?
. નવમા ગુણુસ્થાનમાં જે ૨૨ પ્રકૃતિને બંધ થાય છે, તેમાંથી યુિિત્તપ્રકૃતિ પાંચ ( પુરુષવદ, સંજવલન ક્રોધ, માન, માયા, લાલ) તે ઘટાડવાથી બાકી રહેલી ૧૭ પ્રકૃતિએકતા બંધ થાય છે. ૫૧ પ્ર. દરામાં ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિઆના ઉદય થાય છે?
ઉ. નવમા ગુણુસ્થાનમાં જે ૬૬ પ્રકૃતિને ઉદય થાય છે, તેમાંથી યુઘ્ધિત્તિપ્રકૃતિ છ ( સ્ત્રીવદ, પુરુષવંદ, નપુસકવંદ, સજ્વલન ક્રોધ, માન, માયા ) ને ઘટાડવાથી બાકી રહેલી ૬૦ પ્રકૃતિને
ઉદય થાય છે.
૬પર પ્ર. દરામાં ગુરુસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિઆની સત્તા રહે છે ?
ઉ. ઉપશમશ્રેણીમાં તે નવમા ગુણસ્થાનની મા
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૨ ફક દિતી પશમસમ્યગ્દષ્ટિને ૧૪૨ પ્રકૃતિ અને ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિને ૧૩૮ પ્રકૃતિ અને ક્ષપકશ્રેણીવાલાને નવમા ગુણસ્થાનમાં જે ૧૩૮ પ્રકૃતિઓની સત્તા રહે છે, તેમાંથી વ્યછિત્તિપ્રકૃતિ ૩૬ (તિર્યગ્રતિ ૧, તિર્યગત્યાનપૂવ ૧, વિકલત્રયની ૩, નિદ્રાનિદ્રા ૧, પ્રચલા પ્રચલા ૧, મ્યાનમૃદ્ધિ ૧, ઉદ્યોત ૧, આત૫ ૧, એકેન્દ્રિય ૧, સવારણ ૧, સૂક્ષ્મ ૧, સ્થાવર ૧. અપ્રત્યાખ્યાનાવરણની ૪, પ્રત્યાખ્યાનાવરણની ૪, નેકષાયની ૯, સંજવલન ક્રોધ ૧. માન ૧, માયા ૧. નરકગતિ ૧, નરકગત્યાનુપૂર્વી ૧ ) ને ઘટાડવાથી બાકી રહેલી ૧૦ર પ્રવૃતિઓની સત્તા છે. ૬૫૩ પ્ર. અગીઆરમા ઉપશાન્તાહ ગુણસ્થાનનું સ્વ૫ શું છે?
ઉ ચારિત્રમોહનીયની ૨૧ પ્રકૃતિને ઉપશમ થવાથી થયાખ્યાતચારિત્રને ધારણ કરવાવાળા મુનિને અવારમાં ઉપશાતલ નામનું ગુણસ્થાન થાય છે. આ ગુણસ્થાનને કાળ સમાપ્ત થતાં મેહનીયન ઉ.
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૩
દયથી જીવ નીચલા ગુણસ્થાનોમાં આવી જાય છે. ૬૫૪ પ્ર. ૧૧મા ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિઆને બંધ થાય છે?
ઉ. દશમા ગુસ્થાનમાં જે ૧૭ પ્રવૃતિઓને બંધ થતું હતું, તેમાંથી વ્યછિત્તિપ્રકૃતિ ૧૬ એટલે જ્ઞાનાવરણની ૫. દશનાવરણની ૪, અનરાયની ૫, યશકીનિ ૧, ઉચ્ચગેત્ર ૧, એ સર્વને ઘટાડવાથી બાકી રહેલી એક માત્ર સાતાવરની પ્રકૃતિને બંધ થાય છે. પપ પ્ર. અગીઆરમાં ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકતિઓને ઉદય થાય છે ?
ઉ. દશમ ગુણસ્થાનમાં છે ૬૦ પ્રકૃતિને ઉદય થાય છે, તેમાંથી વ્યછિત્તિપ્રકૃતિ એક સં. જવલન લેબને ઘટાડવાથી બાછી રહેલી પ૯ પ્રકૃતિઓને ઉદય થાય છે. ૬પ૬ પ્ર. અગીઆરમાં ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિઓની સત્તા રહે છે?
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૪
ઉ. નવમા ગુણસ્થાન અને દશમા ગુણુસ્થાનની માફક દ્વિતીયે।પરામસમ્યગ્દષ્ટિને ૧૪૨ પ્રકૃતિ અને ક્ષાયિકામ્યગ્દષ્ટિને ૧૦૯ પ્રકૃતિએની સત્તા રહે છે. ૬પ૭ પ્ર. ખબારમાં ક્ષીણમેાહ ગુણસ્થાનનું સ્વસ્ય શું છે? અને તે કેને પ્રાપ્ત થાય છે ?
ઉ. મેહનીય કર્મા અત્યન્ત ક્ષય થવાથી સ્ફટિક ભાજનગત જળની માફક અત્યન્ત નિર્માલ અવિનાશી યથાખ્યાત ચારિત્રના વાક મુનિને કા મેાદ નામનુ બારમું ગુણરસ્થાન થાય છે. ૬૫૮ પ્ર. ભાાં ગુણસ્થાનમાં બંધ કેટલી પ્રકૃતિના થાય છે ?
ઉં. એક સાતાવેદનીય માત્રને મધ થાય છે. ૬પ પ્ર. બારમાં ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિઆતા ઉદય થાય છે ?
ઉ. અગ્યારમા ગુરુસ્થાનમાં જે ૧૯ પ્રકૃતિએના ઉદય થાય છે, તેમાંથી વન્દ્રનારાય અને નારાચ
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૫ એ બે બુચ્છિનિમતિઓને ઘટાડવાથી પ૭ પ્રકૃતિઆને ઉદય થાય છે. ૬૦ પ્ર. બારમા ગુસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિઓની સત્તા રહે છે?
ઉ. દશમા ગુરધાનમાં સપક શ્રેણીવાળાની અપેક્ષાએ ૧૦૨ પ્રકૃતિઓની સત્તા છે, તેમાંથી બુછિત્તિપ્રકૃતિ સંતન લાભના ઘટાડવાથી બાકીની રહેલ ૧૦૧ પ્રકૃતિઓની સત્તા રહે છે. ૬૬૧ પ્ર. તેરમા સાગવી નામના ગુણસ્થાનનું સ્વરૂપ શું છે ? અને તે તેને પ્રાપ્ત થાય છે?
6 ઘાતીઆ કોની છે (જુએ પ્રશ્ન 39) અને અધાતીઆ કોની ૧૬ (નરકત, નિયતિ, નરકગયાનુ વી. નિયંત્યાનુવ, વિકલમ ૩. આયુઝિક છે, ઉોન, આપ, એન્દ્રિય, સાધારણ. અલ્મ અને સ્થાવર) મળીને ૬૩ પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થવાથી લોકપ્રકાશક કેવળજ્ઞાન તથા મને ગ.
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૬ વચનગ અને કાયયોગના ધારક અરહંત ભટ્ટારકને સગવળી નામે તેરમું ગુણસ્થાન પ્રાપ્ત થાય છે, તજ કેવળી ભગવાન પિતાની દિવ્યવનિથી ભવ્ય જેને મોક્ષમાર્ગને ઉપદેશ આપીને સંસારમાં મોક્ષમાર્ગને પ્રકાશ કરે છે. ૬ર પ્ર. તેરમા ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિએને ઉદય થાય છે ?
ઉ. એક માત્ર સાતવેદનીને બંધ થાય છે. ૧૩ પ્ર. તેરમા ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિએને ઉદય થાય છે?
ઉં. બારમા ગુણસ્થાનમાં જે સતાવન પ્રકૃતિએને ઉદય થાય છે, તેમાંથી વ્યછિત્તિપ્રકૃતિ સેળ (જ્ઞાનાવરણની ૫, અન્તરાયની ૫, દર્શના વરણની ૪, નિદ્રા અને પ્રચલા)ને ઘટાડવાથી બાકી રહેલી ૪૧ પ્રકૃતિઓમાં તીર્થકરની અપેક્ષાથી એક તીર્થંકર પ્રકૃતિ ગણવાથી ૪૨ પ્રકૃતિઓનો ઉદય થાય છે.
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૭ ૧૪ પ્ર. તેરમા ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિઆની સત્તા રહે છે?
ઉ. બારમા ગુણસ્થાનમાં જે ૧૦૧ પ્રકૃતિઓની સત્તા છે તેમાંથી બુછિત્તિપ્રકૃતિ સેળ ( જ્ઞાનાવરણની ૫, અનરાયની ૫દર્શનાવરણની , નિદ્રા ૧, પ્રચલા ૧) ને ઘટાડવાથી બાકી રહેલી ૮૫ પ્રકૃનિઓની સત્તા રહે છે. ૬૫ પ્ર. ચૌદમા અાગી કેવળી નામના ગુ
સ્થાનનું સ્વરૂપ શું છે? અને તે કેને પ્રાપ્ત થાય છે?
ઉ. મન, વચન, કાયના ગોથીરહિત કેવળજ્ઞાન સહિત અરહંત ભકારક ભગવાન છે ને ચૌદમું ગુણસ્થાન પ્રાપ્ત થાય છે. આ ગુણસ્થાનને કાળ આ ઈ ઊ ઋ છે એ પાંચ હસ્વ સ્વરોને ઉચ્ચાર કરવાની બરાબર છે. પિતાના ગુણસ્થાનના કાળના કિચરમ સમયમાં સત્તાની ૮૫ પ્રકૃતિઓમાંથી ૭૨ પ્રકૃતિએનો અને ચરમ સમયમાં ૧૩ પ્રકૃતિઓને
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૮
નાશ કરીને, અરહંત ભગવાન માક્ષધામે [ સિદ્ધશિલાએ ] પધારે છે.
૬૬૬ પ્ર. ચૌદમા ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિઆને અધ થાય છે?
૯. તેરમા ગુસ્થાનમાં જે એક સાતાવેદનીયને બંધ થતા હતા, તેની આ ગુણસ્થાનમાં યુિિત્ત થવાથી કાઈપણ પ્રકૃતિને બંધ થતેા નથી. ૬૬૭ પ્ર. ચૌદમા ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિ
આના ઉદય થાય છે?
ઉ. તેમા ગુણસ્થાનમાં જે ૪૨ પ્રકૃતિએને ઉદય થાય છે, તેમાંથી બુઘ્ધિત્તિપ્રકૃતિ ત્રીશ [ વેદનીય ૧, વઋષભનારાચ સહનન ૧, નિર્માણ ૧, સ્થિર ૧, અસ્થિર ૧, શુભ ૧, અશુભ ૧, સુસ્વર ૧, દુઃસ્વર ૧, પ્રશસ્ત વિદ્વાયેાતિ ૧, અ પ્રશસ્ત વિદ્યાયેાતિ ૧, ઔદારિક શરીર ૧, ઔદારિક અંગેાપાંગ ૧, તેજસ શરીર ૧, કાર્માણ શરી
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૯ ૧, સમચતુરઅસંસ્થાન ૧, ન્યગ્રોધ ૧, સ્વાતિ ૧, કુબજક ૧, વામન ૧, હુડક , સ્પર્શ ૧, રસ ૧, ગંધ ૧, વણે ૧, અગુરુલધુત્વ ૧, ઉપદ્યાત ૧, પઘાત ૧, ઉચ્છવાસ ૧, અને પ્રત્યેક ]ને ઘટાડવાથી બાકી રહેલી ૧૨ પ્રકૃતિઓ [ વેદનીય ૧, મને નગતિ ૧, મનુષાયુ ૧, પંચેન્દ્રિયજતિ ૧, સુભગ ૧, ત્રસ ૧, ભાદર ૧, પર્યાપ્ત ૧, આદેય ૧, યશકીર્તિ ૧, તીર્થકર પ્રકૃતિ ૧ અને ઉચ્ચત્ર ૧ ના ઉદય થાય છે. ૬૧ ૮ પ્ર. ચૌદમા ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિએની સત્તા રહે છે ?
ઉ. તેમાં ગુણસ્થાનની માફક આ ગુણસ્થાનમાં પણ ૪૫ પ્રકૃતિઓની સત્તા છે, પરંતુ દિચરમ સમયમાં ઉર અને અન્તિમ સમયમાં ૧૩ પ્રકતિઓની સતાને નાશ કરીને, અરહંત ભગવાન મા પધારે છે.
દતિ પsધ્યાયઃ સમાપ્ત .
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૦ ગ્રન્થકર્તાનું અન્તિમ વક્તવ્ય.
દેહ. વંદ શ્રી મહાવીરજિન, વહેમાન ગુણખાન; ભયસર જસમૂહરવિ, કરન સકલ કલ્યાન. ૧. પ્રાંત ગ્વાલિયરમેં બસે, ભિંડ નગર શુભ સ્થાન; શ્રીયુત માધવસિંહ નૃપ, ન્યાય નીતિ ગુણખાન. ૨. અર્ગલપુરવાસી બણિક, જાતિ બયા જાન; લછમન સુત ગોપાળ તë, કીની આય દુકાન. ૩. ઇન્દ્રપ્રસ્થવાસી સુજન, મેનીલાલ સુજાન; ઉદાસીન સંસારસ, ખાજત નિજ કલ્યાન. આ યા પુર ભિંડમું, હૃહત તત્ત્વજ્ઞાન; તિન નિમિત્ત લધુ ઝન્ય વહ, રૌ સ્વપરહિત જાન. પ. શ્રીયુત પન્નાલાલજી, અતિ સજ્જન ગુણવાન; તિન નિજ કાજ વિદાય સબ, કરી સહાય સુજન. ૬. અલ્પબુદ્ધિ મમ વિષય યહ, જિનસિદ્ધાન્ત મહાન; ભૂલ દેખિક શધિ, કરિયે ક્ષમા સુજાન. ૭.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૧
જે સજન ઇસ ગ્રન્થકે, પટે નિત્ય ધરિ ધ્યાન; તે શ્રી જિનસિદ્ધાન્તમેં, કરે પ્રવેશ સુજન, ૮. વિક્રમ સંવત સાહસ ઈક, નૌસે થાસઠિ જાન; કૃષ્ણપક્ષ શ્રાવણું પ્રથમ, તિથિ નવમી દિન ભાન, ૯, જિનસિદ્ધાન્તપ્રશિકા, યા દિન પૂરન જાન; પઢહ પઢાવહુ ચિર વુિં , યાવચ્ચન્દ્રસુભાન. ૧૦.
ઇતિ શ્રી જૈન સિદ્ધાન્ત પ્રશિક સમામા.
--
શુદ્ધિ
પ્રનિ. * અશુદ્ધ. શુદ્ધ ૩૬૫–ઉત્તર અસંખ્યાત આવલી સંખ્યાત આવેલી પદ-ઉત્તર ૧૦ અને સત્વ- ૧૧ અને સવ
છે. પ્રકૃતિ ૧૪૬ યોગ પ્રતિ ૧૪૩ પર-ઉત્તર ક્ષયિક સદૃષ્ટિ. ક્ષણિક સમ્યગ્દષ્ટિ
ને ૧૩૮ ને ૧૩૯
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૨
વિષયાનુક્રમણિકા.
प्रश्न
ક ૦૩
મ विषय અકિચિકર હેત્વાભાસ... અકિંચિકર હેત્વાભાસના ભેદ અગુરુલઘુત્વ ગુણ . અગુરુલઘુત્વ પ્રતિજવીગુણ... અગુરુલઘુ નામકર્મ અદ્યાતિયા કર્મ... અઘાતિયા કર્મ કેટલા અને ક્યા ક્યા? અચક્ષુદર્શન... અતિવ્યામિ દે... અત્યન્તાભાવ.. અધર્મદ્રવ્ય ... અહાપલ્ય ... અધઃકરણ ... અધઃકરણનું દષ્ટાન્ત
૨૪૮
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૩ અલક ... ... ... ... પ૭૬ અધ્યવસાય. .. ... ... ૮૪ અનંતાનુબંધી કષાયજનિત અવિરતિથી કઈ કઈ પ્રકૃતિએને બંધ થાય છે ? અનન્તાનુબંધી કષાય . . . ૨૬૯ અનાદેય નામકર્મ ... ... ... ૩૨૬ અનાત્મભૂતલક્ષણ .. અનાહારક જવ કઈ કઈ અવસ્થામાં થાય છે... પ૨૮ અનિવૃત્તિકરણ.
• ૬૩૮ અનુભાગબંધ. .. અનુભાગરચનાને કમ ... અનુમાન ... અનુમાનનાં અંગ અનુમાનબાધિત અનુછવી ગુણ અસંકાંતિક હેત્વાભાસ .. અન્તઃકરણરૂપ ઉપશમ...
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
...
અન્ત અન્તરાય ક અન્તરાય ક્રર્મના ભેદ અન્તિમ ગુણ્ડાનિ અન્ય ગુહાનિએના દ્રવ્યના પરિણામ અન્યેાન્યાભ્યસ્ત રાશિ અન્યાભાવ...
અન્વય દૃષ્ટાન્ત
અન્વયવ્યતિરેકી હેતુ અપક`ણુ અપર્યાપ્તિ નામ ક અપૃ કરણ અપ્રતિષ્ઠિત પ્રત્યેક અપ્રત્યાખ્યાનાવરણું અપ્રત્યાખ્યાનાવરણુ કષાયેયજનિત અવિરતથી કઈ કઈ પ્રકૃતિના બંધ થાય છે? અપ્રમત્તવિતગુણુસ્થાન...
...
૧૮૪
4.0
...
...
...
:
..
100
***
...
...
609
...
:
...
...
:
...
:
...
:
990
...
:
:
...
***
...
:
...
:
...
...
...
:
...
...
***
:
...
...
:
...
...
...
...
...
...
...
...
૩૬૪
૩૨૪
૩૩૫
૩૯૩
૩૯૪
૩૯૨
૧૮૪
પ
L
૩૫૬
૩૧૫
૬૩૦
૧૩
૨૦૦
૪૬
૬૨૭
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૫
અપ્રમત્તવિરતગુણસ્થાનના ભેદ અપ્રમત્ત ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિએના બંધ થાય છે ? ... ૬૪૦ ઉય થાય છે ? ...૬૪૧
પ્રકૃતિએની સત્તા હાય છે? ૬૪૨
૩૯
$"
>>
">
""
અબાધિત
અભવ્યત્વગુણુ
***
>>
""
,,
',
97
અ પોય... અ પર્યાયના ભેદ અર્થાવગ્રહ...
***
અભાવ અભાવના ભેદ યશ:કતિ નામકર્મ અયેગકેવલીનામક ચૌદમું ગુણસ્થાન યેગકવલી ગુણુસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિને
અધ થાય છે....
ઉદય
...
***
""
સત્તા હાય છેઃ
...
"..
...
...
:
...
..
***
...
...
...
...
...
...
૬૨૪
૨૩૦
૧૮૦
૧૮૧
૩૨૮
૬૫
}}}
}}છ
}}¢
૧૫૪
૧૫૫
૨૦૬
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
અદ્નારાચસ દુનન અવિભાગ પ્રતિચ્છેદ
...
""
...
""
...
અલક્ષ્ય... અલેાકાકાશ અવધિદર્શન
અવધજ્ઞાન... અવગાહપ્રતિ વીગુણ
અવગ્રહ..
અવગ્રહાગ્નિ જ્ઞાન બન્નેય પ્રકારના પદાર્થાંમાં થાય
છે અથવા કેવી રીતે ?...
...
...
...
...
૧૮૬
...
...
::.
...
"7
...
...
...
અવાય...
વાન્તર સત્તા અવિનાભાવ સંબંધ ... અવિરત સભ્યદ્રષ્ટિ ગુણસ્થાન અવિરતસમ્યગ્દષ્ટિ ગુણુસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિના
બંધ થાય છે ..
ઉદય
...
...
...
...
...
૨૯૫
૩૮૨
૧૧
૧૬૫
૨૧૪
૨૨
૨૪૧
૨૦૦
...
...
૨૦૫
૨૦૨
૧૯૩
૩૫
૬૧૧
૧૨
૬૧૩
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૨૮
૧૮૭ અવિરતસમ્યગ્દષ્ટિ ગુણસ્થાનમાં કેટલી
,, પ્રકૃતિએની સત્તા રહે છે? ૬૧૪ અવિરતિ...
૪ર૭ અવિરતિના ભેદ ... અવ્યામિ દેવ અવ્યાબાધપ્રતિકવીગુણ
૨૪૦ અશુભ નામકર્મ... અપ્રાણાસુપાટિકસંહનન
૨૯૭ અસંભવ છેષ .. અસલી સુખનું સ્વરૂપ..
૫૮૧ અસલી સુખ સંસારીને કેમ હેતું નથી ? ૫૮૨ અસલી સુખ કયારે મળે છે ? ... અસમર્થ કારણ કે અસદ્દભૂત વ્યવહારનય ... અસિહ .. અસિહહત્વાભાસ અસ્તિકાય...
૧૭૫ અસ્તિકાયના ભેદ .. ... ૧૭૬-૧૭
૧૨
૫૮૩
૪૦૫
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
અસ્તિત્વગુણ
આકાશ આકાશના ભેદ આકાશનું સ્થાન
આગમપ્રમાણ આગમબાધિત
""
23
4.
...
4.
આત્મભૂત લક્ષણ આય નામક
આનુપૂર્વી નામક
...
***
',
,,
આર્ડ કર્મોની સ્થિતિ... આતાપ નામકમ
ઉદ્ય
?
33
સત્તા હાય છે ?
...
૧૮૮
આર્ડમાં ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિએને
બંધ થાય છે?
...
:
...
આ
...
:
...
...
...
930
...
...
103
104
...
:
...
...
:
૧૮
૧૪૩
૧૬૨
૧૬૩
૦૩
૧૭
૪૩
૪૪
૬૪૫
૩૫૮-૩૫૯
૩૦૬
૩૨૫
૩૦૨
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૯
૭૪
૨૧૯ ૪૮૧ ૪૭૮
૨૭૩
૨૭૪ ૩૬૫-૬૦૨
આપ્ત ... . આભ્યન્તર ક્રિયા ... આભ્યન્તર ઉપકરણ .. આવ્યન્તર નિવૃત્તિ આયુકર્મ... આયુકર્મના ભેદ . આવલી ... આસવ . આસ્સવના ભેદ આના સ્વામી કોણ કોણ છે?... આહાર • • આહારક શરીર ... આહારમાર્ગણના ભેદ આહાર વર્ગણ .... આજ્ઞાનિક મિયાત ....
૪૦૦
૪૦૧ ૪૪૫
૫૨૬
: : : : :
૧૩૫ પર૭.
૧૩ર
૪૨૫
ઇતર નિગેદ
૫૦૭
:
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૦
ઇન્દ્રિય ... ઇન્દ્રિયના ભેદ ઈષ્ટ ...
૪૨ ૪૭૩
૨૦૧
ઈહિાજ્ઞાન... ઈપથ આસ્રવ
૪૪૪
૨૨
૩ ૦૯ ૩૮૫
૧૫૮
૩૭૦
ઉચ્ચ નેત્રકમ ઉસ નામકર્મ ઉત્કર્ષણ... ઉત્પાદ... ઉદય , ઉદયાભાવી ક્ષય ઉદાહરણ ઉદીરણા... ઉaોત નામકર્મ ઉપકરણ.....
૩૮૪
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉપકરણના ભેદ ઉપદ્માત નામમ ઉપરિત વ્યવહારનય અથવા ઉપચરિત
...
અસદ્ભુત વ્યવારનય
ઉપનય
ઉપષાદ જન્મ ઉપયાગ...
ઉપયાગના બેક
...
૧૯૧
""
24.
$9
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
ઉપશમ...
ઉપશ્ચમના ભેદ
ઉપશમ શ્રેણી
ઉપશમ શ્રેણીના ક્યા ક્યા ગુરુસ્થાન છે ?
>>
...
...
...
...
940
ઉપશાન્તમે ગુણુસ્યાન ઉપશાન્તમેદ ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિના બંધ થાય છે.
ઉદય
...
...
૧૦૪
}પ
૧૩૬
૪૬૨૪૨૫
૪૬૩
૩૦૨
૩૦૩
૬૩૦
૬૩૩
૧૩
...
૪૮૦
૩૦૪
૬૫૪
૫૫
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૨ ઉપશાન્તમ ગુણસ્થાનમાં કેટલી
. પ્રવૃતિઓની સત્તા રહે છે? ઉપાદાને કારણે
૬૫૬ ૪૦૮
ઉર્થક
ઋજુસત્રની
એ એકત્વ પ્રત્યભિજ્ઞાન • એક મુદતના શ્વાસોશ્વાસ એકેન્દ્રિયના દર બેદ...
૫૪૫
એવંભૂત નય
૧૦૦
"
એકાંતિક મિથ્યાત્વ ..
૪૩
ઔદયિક ભાવ . ઔદયિક ભાવના ભેદ ઔદારિક શરીર ...
૪૫૪ ૪૫૯ ૧૦૩
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઔપશ્ચિમક ભાવ ઔમિક ભાવના ભેદ
D
કાનીત દેવ
કલ્પાતીત દેવાના ભેદ કલ્પાપપન્ન... કલ્પપપન્ન દવાના બ...
..
ક
કપ્રકૃતિ ૧૪૮ ના બંધને હિસાબ કર્મ ભૂમિના જીવના ૧૨ બેદ
109
ક
...
..
:::
...
04.
...
AF
૨૧-૪૩૧-૫૧૩
...
કાય કાયના ભેદ
...૬૦-૫૧૪
કષાયના ઉદયથી કેટલી પ્રકૃતિના બંધ થાયઍ????
ફાય
કારણ કારણના ભેદ કાર્માણ શરીર
...
:::
૪૫૧
rut
....
૨૪૭
૪૪૧
૧૪૯
૫૨૦
૫૬૨
૧૫૯
૫૧
૪૯૩
¥ર્
૧૦૩
૧૩
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાર્માણવા
૧૩૮
૧૪૪
કાલ વ્ય કાલદ્રવ્યના ભેદ કાદ્રષ્યના ભેદ અને સ્થિતિ
૧૪૫
૧૬૯
ક્યા ક્યા વાને કયા કયા જન્મ થાય છે ! ૧૩૯
૫૪૮
ક્યા ક્યા લિંગ હૅાય છે ? કઈ કઈ ક્રિયા હાય ! ૪૯૨ છે
૨૯૬
L
૧૫
t
કુલ જ્ઞાન ..
૨૫
ga
ધ્રુવલાન્વયી હેતુ કાડાકાડી...
૩૬ ૦
ક્યા ક્યા ગુણસ્થાનનું કયું કયુ નિમિત્ત છે ! ૫૯૪
ક્રમભાવી વિશેષ
Ge
19
""
કીલક સંવનન બ્જક સંસ્થાન
કૈવલ દસન
કેવલ વ્યતિરેકી દ્વૈતુ
404
૧૯૪
...
...
4.6
04
***
...
...
...
...
મ
...
...
...
:
...
...
...
...
...
940
...
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
તિ
...
ગતિના ભેદ
:
...
ગુણ ગુણના ભેદ
:
434
ગતિ નામકમ
ગર્લ જન્મ
ગજ પંચેન્દ્રિયના ૧૬ ભેદ.
ગંધ નામમ
:
...
...
...
૫
...
ગુદાનિ ગુતિ આયામ ગાત્ર અને ગાત્રના ભેદ
...
...
...
:
...
ગુણસ્થાન
ગુણસ્થાનાના ૧૪ નામ ગુણસ્થાનાના એ નામ ડાવાનું કારણ
:
::
...
...
"..
:
...
84.
...
પ્રાતિયા ક તિથા કમ કત્લા અને ક્યા ક્યા છે !
YO
૪૦
૨૦૦
૧૩૦
૫૪૮
૨૯
૧૧૩
૧૧૪
૧૯૧
૫૨
૧૩
રૂટ
૩૯૦
૨૦ ૩૨૧
St
૨૭
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રાણેન્દ્રિય
...
થય
...
ચયનું પરિમાણ કાઢવાની રીત ચક્ષુ ન... ચક્ષુરિન્દ્રિય... ચારિત્ર... ચારિત્રના ભેદ
ચેતના ચેતનાના ભેદ
ne
...
...
જન્મના ભેદ
...
...
406
...
...
100
...
ચ
...
ચારિત્રમાહનીય ચારિત્રમેહનીયના બદ ચારિત્રમેહનીયની ૨૧ પ્રકૃતિએના ઉપશ્ચમ તથા ક્ષય કરવા માટે આત્માના કયા પરિણામ
નિમિત્ત--કારણ છે ? ..
:
:
::
AD
...
:
:
14
***
...
...
૪૮૯
૩૭
૩૯૮
૧૨
૪૦
૧)
૨૬૫
૨૬
૬૩૫
૧૮૮
૧૯
૫૩૫
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭.
૨૩૧
૧૭. જાતિ ...
ર૭૮ જતિ નામકર્મ
ર૭૯ છવદવ્ય..
૧૫ છવદ્રવ્ય કેટલા અને કયાં છે?
૧૭૧ જીવન આકાર જીવના ભેદ..
૨૪૪ છવ ગુણ જીવના અનુવી ગુણ
૧૮૬ જીવના અસાધારણ ભાવ
૪૫૦ જવવિપાકી કર્મ ...
૩૪ર જીવવિપાકી પ્રતિ કેટલી અને કઈ કઈ છે ? ૩૫૩ અવસમાસ... ... છવ સમાસના ભેદ ... ઇવાના પ્રાણીની સંખ્યા
તિષ્ક દેવાના સ્થાન... તિક દેવના ભેદ...
પપ૭
.
<
s
પ૭૨
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
...
ત
તિય ચના ૮૫ ભેદ
તીકર નામકમ તેજસ, કાર્માણ શરીરાના સ્વામી
તેજસ વણા
મ
...
ત્રસ જીવ ક્યાં રહે છે?
ત્રસ નામ
...
...
6.0
...
દુગ નામક દર્શન ક્યારે થાય છે ? દર્શનચેતના દર્શનચેતનાના ભેદ દર્શનમા ણાના બેક દનમેાહનીય દનમાનીયના ભેદ...
...
...
4.6
૧૯૮
...
ܘ
...
...
***
:
...
130
:
...
...
:
...
:
...
૩૩
૫૪૩
૩૨
૪૦
૧૩
૪૪
પૂછ
૩૧૦
૩૨૨
૨૧૧
૧૯
૧૨૪
૫૧૮
૨૬૦
૧
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૯ દર્શનાવરણ... ..
૨૫૪ દર્શનાવરણના ભેદ .
૨૫૫ દર્શને પગના ભેદ
૪૬૪ કુવર નામકર્મ
૩૨૪ દષ્ટાંત .. દબ્રાન્તના ભેદ દેના બે ભેદ ...
૫૫૩ દેવાના વિશેષ ભેદ
૫૫૪ દેશવાતિ કર્મ ...
૩૪૧ દેશવાતિ પ્રકૃતિ કેટલી અને કઈ કઈ છે? ૩૫૦ દેશચારિત્ર
૨૨૪ દેશવિરત નામક પાંચમું ગુણસ્થાન , ૬૧૫ દેશવિરત ગુણસ્થાનમાં કેટલી
, પ્રકૃત્તિએને બંધ થાય છે.... ૬૧૬ " , , ઉદય , ૬૧૭
, , સર હાથ છે?... ૬૧૮ દ્રિવ્ય •• .. ... ૧૧૨
: : : : : : : :
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
નારિકએના બે ભેદ ... નારકિાના વિશેષ ભેદ નારિક જીવનાં સ્થાન નારાય સહનન તિગમન... નિત્ય નિગેાદ
નિમિત્ત કારણ નિર્જરા...
નિર્માણ નામકમ નિવૃત્તિ નિવૃત્તિના ભેદ નિશ્ચયનય
નિય કાળ નિશ્ચય નયના ભેદ
નિષેક
...
નિષેકવાર નિક્ષેપ
...
...
...
...
...
...
...
:
...
...
...
...
...
૨૦૨
...
...
:
:
...
...
:
...
...
...
...
...
...
:
...
:
140
...
:
...
140
480
પર
૫૬૩
૫૦૦
૨૯૪
૬×
૫૬
૪૦૩
૫
૨૮૧
૪૦૫
૪૭૬
ro
૧૪૬
re
૩૦
se
૧૫
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૩
૧૦૬
નિક્ષેપના ભેદ નીચ ગોત્રકમ નૈગમ નય ને કષાયના ભેદ ન્યાધિપરિમંડલ
૩૩૩
२६८
૨૮૬
૨ ૦પ
પદાર્થોને જાણવાને ઉપાય પરવાત નામકર્મ પરમાણુ.. પરોક્ષ પ્રમાણ પક્ષ પ્રમાણના ભેદ... પક્ષ મનિસ્તાનના ભેદ... પર્યાપ્તિકર્મ પર્યાપ્તિ પર્યાતિના ભેદ
૧૯૮
૩૧૨ ૩૧૩ ૩૧૪
પર્યાય ..
૧૪૮
પર્યાયના ભેદ
૧૪૯
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૪ પર્યાયાર્થિક નય ... પર્યાયાર્થિક નયના ભેદ...
.
૩૩૭ ૩૫૫ ૪૫૫ ૪૬૦
૧૯
પચેન્દ્રિય તિર્યચ કયાં કયાં રહે છે? ... પાપ કર્મ પાપ પ્રકૃતિ કેટલી અને કઈ કઈ છે? પરિણામિક ભાવ ..... પરિણામિક ભાવને ભેદ પારમાર્થિક પ્રત્યય ... પારમાર્થિક પ્રત્યક્ષના ભેદ. પુણ્ય કર્મ .. પુણ્ય પ્રકૃતિ કેટલી અને કઈ કઈ છે?... ,, પ્રકૃતિબંધના કારણત્વની અપેક્ષાએ
આસવના કેટલા ભેદ છે?... પુણ્યાત્રવ-પાપાસવનાં કારણ ... પુદ્ગલ દ્રવ્ય પુલ દિવ્યના ભેદ ..
૩૩૬ ૩૫૬
૪૧૮ ४४६ ૧૨૬ ૧૨૭
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૫
પુદ્દગલ દ્રવ્યની સંખ્યા અને સ્થિતિ ...
૧૦૦
પુદ્ગલવપાક ક...
૩૪૩
પુદ્દગલવિપાકી પ્રકૃતિ કેટલી અને કર્મ કઈ છે ? ૩૫૪
૨૫૦
પ્રકૃતિબંધ પ્રકૃતિબંધના બંદ
૨૫૧
પ્રકૃતિબંધ અને અનુભાગ બધમાં કયા ભેદ છે! ૪૧૭ પ્રકૃતિબધમાં વિશેષતા પ્રકૃતિબંધના કારણ ત્વની અપેક્ષાએ આસ્રવન બેદ ૪૧૯
૪૧૮
પ્રતિજ્ઞા...
પ્રતિવી ગુણ પ્રતિવી ગુણુના ભેદ... પ્રત્યભિજ્ઞાન પ્રત્યભિજ્ઞાનના ભેદ
પ્રત્યક્ષ પ્રત્યક્ષના ભેદ પ્રત્યક્ષબાધિત
930
...
...
***
...
:
:
..
...
...
:
...
...
...
...
...
...
...
:
...
...
:
...
{
૧૦
૧૮૦
૨૯
ૐ.
૧૫
k
૫૧
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૬
પ્રત્યાખ્યાનાવરણ ક`... પ્રત્યાખ્યાનાવરણુ કષાયેાદયજનિત અવિરતિથી કઈ કઈ પ્રકૃતિના બંધ થાય છે?
પ્રત્યેક નામક
પ્રદેશ
પ્રદેશવત્વગુણ પ્રદેશબંધ
પ્રત્યેક વનસ્પતિ પ્રત્યેક વનસ્પતિના ભેદ પ્રત્યેક ગુણલાનિના દ્રવ્યોનું પરિમાણુ... પ્રથમાપશમસમ્યક્ત્વ ...
""
...
""
...
35
>>
...
પ્રધ્વસાભાવ
પ્રમત્તવિરત નામનું છું ગુણસ્થાન પ્રમત્તવિરત ગુણસ્થાનમાં કેટલી
...
...
...
...
""
...
""
4
Fo
...
...
...
Fa
...
:
...
...
પ્રકૃતિએને બંધ થાય છે? ૬૨૦
ઉદય
૬૨૧
32
સત્તા હાય છે? દરર
૨૦૧
૪૩૦
૩૧૬
૪૯
૫૦૧
૩૯૫
} ૦ ૦
૧૬૮
૧૨૩
૩૬૯
૧૮૩
૬૧૯
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રમાણ પ્રમાણના ભેદ પ્રમાણના વિષય
પ્રમાણાભાસ પ્રમાણાભાસના ભેદ
૨૦૭
...
ey'th... ધના ભેદ
બંધના કારણે ધન નામક ખલ પ્રાણના ભેદ
...
...
..
...
પ્રાગભાવ
પ્રાણ તથા પ્રાણના ભેદ
...
...
..
પ્રમાદ પ્રમાદના ભેદ
...
પ્રમાથી કેટલી પ્રકૃતિના બંધ થાય છે ?
પ્રમેયત્વ ગુણ
મ
...
:
...
...
:
***
...
...
...
...
...
...
:
...
159
...
:
...
૧૩
૧૪
પ
Ló
૮૧
૪૨૯
૪૩૦
૪૩૮
૧૨૧
૧૫૨
૨૩૨-૨૩૩
૧૩૦
૨૪૮
૨૪૯
૨૮૨
૨૩૮
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૮
બાર
બાદર એકન્દ્રિય જીવ કયાં રહે ? બાદર અને સૂક્ષ્મ જીવ કયા છે? બાધિતવિષય હેત્વાભાસ બાધિતવિષય હેત્વાભાસના ભેદ
ખાદ્યયિા
ખાદ્યનિતિ બાહ્યોપકરણ
ભાવપ્રાણ ભાવમાણના ભેદ
...
"
...
...
: :
...
ભવનવાસી દેવાના ભેદ...
અવનવાસી તથા વ્યંતરેશનાં સ્થાન ...
ભવિપાકી કમ ભવવિપાકી પ્રકૃતિ ભવ્યત્વ ગુણ ભવ્યમાગણુાના બેદ ભાવનિક્ષેપ
:
ભ
...
...
...
6.8
:
::
...
:::
...
..
...
...
જ ૫૬
૫૨
૫૩
૫૪
૨૧૮
૪૭૭
૪૨
૧૫
૧૧
૩૪
૩૫૨
૨૨૯
પરવ
૧૧
૧૩૫
૨૩(ક)
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૧૦
૪૧૩
४१४
૪૧૫
ભાવબંધ ભાવબંધના નિમિત્ત કારણ ભાવબંધના ઉપાદાને કારણું ભાવાવ ભાવેન્દ્રિય ભાવેન્દ્રિયના ભેદ . ભાષા વર્ગ ગભૂમિના છના બેટ
૪૮૩
૨૩૭ (ખ)
૧૩૭ ૫૫૦
૧૯૬ ૧૯૭ ૧૯૯
અતિજ્ઞાન... મતિવાનના ભેદ ... મનિસાનના બીજા બેદ. મતિજ્ઞાનના વિષયભૂત પદાર્થોના ભેદ... મધ્યક... મધ્યલકનું વિશેષ સ્વરૂપ મન:પર્યથ જ્ઞાન ... મનુષ્યનો નિવાસ...
૫૭૮ ૫૦
પહ૪
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૦
૫૫૧
મનુના ૯ ભેદ મહાસત્તા ...
૧૯૧ માર્ગણ ..
૪૬૮ માર્ગણાના ભેદ મિથા..
૨૬ર ૪૨૦ મિથ્યાત્વના ભેદ મિથ્યાત્વની પ્રધાનતાથી પ્રકૃતિઓને બંધ ભેદ ૪૩૪ મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનનું સ્વરૂપ ... ૫૮૫ મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનમાં કઈ કઈ
પ્રકૃતિનો બંધ થાય છે? ૫૯૬ છે કે , ઉદય , ૫૯૭
, , સતા હોય છે? ૫૯૮ મિત્ર ગુણસ્થાન...
૬ ૭ મિશ્ર ગુણસ્થાનમાં કેટલી પ્રકૃતિએને બંધ થાય છે? ૬૦૦
ઉદય , ૬૦૯
સતા હોય છે? ૬૧૦ મુ છવ... ••• •
૨૪૬
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
મુહૂર્ત .. મેહનીયકર્મ મેહનીયકર્મના ભેદ મેક્ષનું સ્વરૂપ . મેક્ષિપ્રાપ્તિને ઉપાય ... મેક્ષ જનારની ગતિ ...
૨૫૮ ૨૫૯ ૫૮૪ ૫૮૫ ૫૩૪
યથાખ્યાત ચારિત્ર ...
૨૨૬ યશનિ નામકર્મ
૩૨૭
૨૨૦-૩૨-૫૦૦ ચાગના ભેદ
૪૩૩-૫૧૦ યોગના નિમિત્તે કઈ પ્રકૃતિને બંધ થાય છે?
૪૪૦
રત્નત્રયની એકતા યુગપત થાય છે ત્યાં કમથી ? ૫૮૯ રત્નત્રયના પૂર્ણ ગુણોની એકતા થવાને કમ કથા પ્રકરે છે ? રસ નામકર્મ
૩૦૦
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
રસનેન્દ્રિય
૪૮૮
લબ્ધિ ... લક્ષણ ... લક્ષણના ભેદ લસણભાસ લક્ષણના દેવ લક્ષ્ય લેસ્યા . લેક્ષમાર્ગણાને બે ... લેની મેટાઈ વગેરે લેકના ભેદ લાકાશ લેશકાશ બરાબર જવ
૫૧૮
૧૬૬
પ૭૫
૧૬૪
૧૭૩
વજનારા સંતની . વજલિનારાચ સંદનન
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૬૮
૩૮૧
૩૮૦
૨૯૮ ૧૧૯
૧૫૦
૨૧૩ વનસ્પતિના ભેદ... વર્ગ ... વર્ગણ .. વર્ણ નામર્મ વસ્તુત્વ ગુણ વ્યતિરેક દછાત વ્યતા વ્યકત પદાર્થોના હોદ વ્યય .. વ્યવહારકાલ વ્યવહારનય (વ્યધિક નયના ભેદ) .. વ્યવહારનાથ (ઉપનય) ... વ્યવહારનયના ભેદ ... વ્યંજનપથી .. વ્યંજનયન ભેદ .... ભજનાવગ્રહ અને તેના વિશે અંતરોને ભેદ વામન સંસ્થાન
૧૪૭
૮૮ ૧૦૧ ૧૫૦ ૧૫૧ ૭-૨૦૦૮
પપ૬
૨૮૯
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
...
વ્યાપ્તિ વિકલત્રયના ૯ ભેદ વિકલય ક્યાં રહે છે ? વિકલપારમાર્થિ ક પ્રત્યક્ષ વિકલપારમાર્થિક પ્ર ગક્ષના ભેદ
...
...
***
વિપક્ષ વિપરીત મિથ્યાત્વ વિપય વિભાવ અથ પર્યાય
વિભાવ વ્યંજનપર્યાય...
વિરુધ્ધ હેત્વાભાસ
વિશેષ
...
...
૨૧૪
...
વિગ્રહતિ
વિગ્રહગતિમાં કર્યો। યેાગ હાય છે? ...
...
વિસ્રગતિના ભેદ વિપ્રદ્યુતિમાં અનાહારક અવસ્થાને સમય વિહગતિએાના કાળ...
.
100
:
***
904
...
...
...
...
...
:
...
...
...
...
...
...
...
૩૪
૧૪૬
૫૬૨
૨૦
૨૧
૩૪૬-૫૯
૫૨૦
૫૧
૫૩૩
૫૩૨
ve
૪૨૩
૮૩
૧૫૭
૧૫૩
૪૫
st
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
કઇ
૧૧૬ ૩૦૮ ૨૨૮
૬૦૪
૨૧૫ વિશેષના ભેદ વિશેષ ગુણ વિહાગતિ નામકર્મ વીય .. વ્યછિત્તિ વેદ અને વેદના ભેદ ... વેદનીય કર્મ અને તેના ભેદ.. વેદિપિક શરીર . વનયિક મિથ્યાત્વ ... વિભાવિક ગુણ .. વૈમાનિક દેવના ભેદ ,.. વિમાનિક દેવાના રથાન...
૫૧૧–૫૧૨. ૨૫૬-૨૫
૧૩૪
૪૨૬
૨૩૯ પપ૮
૫૭૩
શબ્દ નય શરીર નામ કર્મ .. શક્તિ શબ્દની તા. શ્વાસ
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૬
શુભ નામ કર્મ ...
૩૧૯ શુભ યોગ અને અશુભ યોગ ... ૪૭ શુભગ પાપાસવનું પણ કારણ કર્યું શુભાગમાં પાપપ્રકૃતિઓને આસ્ત્રવ થાય કે નહિ? ૪૪૮ શ્રુતજ્ઞાન.. શ્રેણી કોને કહે છે ...
૬૨૮ શ્રેણીના ભેદ ... શ્રેણી ચઢવાને પાત્ર કોણ છે? બોન્દ્રિય
૪૯૧
૨૧૦
૨૫
સકલ ચારિત્ર ... સકલ પારમાર્થિક પ્રત્યક્ષ સદવસ્થારૂપ ઉપશમ .... સદભૂત વ્યવહારનય .
૩૫
સપક્ષ..
સપ્રતિષ્ઠિત પ્રત્યેક સમય પ્રબદ્ધ
૮. ૫૨ ૩૮૮
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમયતરસસસ્થાન સમભિત નય
સમય' કારણ
...
સમુબાત સમ્પૂન જન્મ સમૂનના ૬૯ ભેદ... સમ્પૂન પંચેન્દ્રિયના ૧૮ ભેદ
"
૨૧૭
...
19
::
...
સમ્યક્ત્ત્વ... સમ્યક્ત્વ માણાના ભેદ સભ્ય પ્રકૃતિ સભ્ય મિથ્યાત્વ
""
...
સમ્યક્ત્વ ગુણ સંચાગ વળી ગુણુસ્થાન... સયેાગ વલી ગુણુસ્થાનમાં કેટલી
140
444
...
:
27 99
29
...
::
...
...
...
::
..
...
...
...
:
:
.4.
***
...
૧૮૫
*
XX
૩૮
૫૪
પાવ
પર૧
પરર
૨૬૪
૨૬૩
૨૧
પ્રકૃતિઓને! બધ થાય છે ?...૬૬૨ ઉલ્ય
}}
77
સત્તા હાલ છે? ૬૬૪
૧
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪
***
***
સાર્ધત ક સર્વાંધાતિય પ્રકૃતિ કેટલી અને કઈ કઈ છે? ૩૪૯
સહકારી સામગ્રીના ભેદ
૪૦૬
સહભાવી વિશેષ
સક્રમ! ... સંગ્રહનય સધાત નામામાં
સુજ્વલન કાય
સચમ
...
**
સંયમ મા ધ્યાના ભેદ...
સંતા
200
***
***
...
444
...
સત્તાના ભેદ
સી
***
સંગી માણાના ભેદ...
સુવર્
સવર, નિર્જરા થવાના ઉપાય
સાય
...
***
...
...
***
...
404
***
:
...
**4
:
***
***
:
***
".
...
: :
...
ve
૩૮૭
૯૪
૨૮૩
ર
૫૧
૫૧૭
૪૬-૫૨૪
YU
૧૨૩
પરપ
૫૮
Ket
(૨
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૯
સસારમાં સુખ કેમ નથી?
સંસારી જીવ સસ્થાન નામક સહનન નામક
સાધન
સાધ્ય
..
...
સાગર
...
સાત પૃવિએના નામ સાતિશય અપ્રમત્તવિરત સાદશ્યપ્રત્યભિજ્ઞાન
...
...
...
...
...
...
...
સાધારણ નામક્રમ સાધારણ વનસ્પતિ સાધારણ વનસ્પતિ ક્યાં હૈ? સાધારણુ વનસ્પતિના ભેદ
...
સામાન્ય ગુરુ સામાન્ય ગુણુના ભેદ... સામ્પરાયિક આસવ ...
:
...
...
:
...
...
...
:
...
...
;
...
***
...
...
:
404
...
...
...
૫૮૦
૨૪૫
૨૫૪
૨૯૧
૩૬૧
૫૪
૬૨૬
૩૨
319
૩૧૦
૫૦૦
૧૦૪
૫૫
૧૧૫
૧૧૭
૪૩
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાંશભિક મિથ્યાત્વ ... સાસાદન ગુણસ્થાન . . ૫૯૯ સાસાદન ગુણસ્થાનમાં કેટલી
પ્રકૃતિઓને બંધ થાય છે? ૬૦૩ છે , ઉદય , ૬૦૫
સત્તા હેય છે? ૬૦૬ સાંવ્યાવહારિક પ્રત્યક્ષ
૧૭ સિહ સાધન સુખ ... .. સુભગ નામકર્મ
૩૨૧ સુસ્વર નામકર્મ
૩૨૩ સહમ
૪૯૭ સૂમ એકેન્દ્રિય જીવોનું સ્થાન કયાં છે ? ૫૬૫ સમત્વ પ્રતિજીવી ગુણ....
૨૪૩ સમ સાંપરાય ગુણસ્થાન
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૧
સલમ સામ્પરાય ગુણસ્થાનમાં કેટલી
પ્રકૃતિઓને બંધ થાય છે? ૬૫૦
ઉદય - ૬૫૧ સત્તા હેય છે? ૫૨
૧૨૯ કંપના ભેદ .. •••
૧૩૧ સ્થાપના નિક્ષેપ
૧૦૮ સ્થાવર...
૪૮૫ સ્થાવર નામકર્મ ..
૩૧૧ સ્થિતિબંધ
૩૫૭ સ્થિર અને અસ્થિર નામકર્મ
૩૧૮ સ્પર્ધક.
૩૭૯ સ્પર્શનામકર્મ
૩૦૧ સ્પર્શનેન્દ્રિય
૪૮૭ સ્મૃતિ
૨૮ સ્વભાવઅર્થ થાય .. સ્વભાવબંનપર્યાય ..
૧૫૬
ઉપર
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
...
સ્વવચન ભાષિત સ્વરૂપાચરણુચારિત્ર સ્વસ્થાન અપ્રમત્ત વિરત સ્વાતિ સંસ્થાન
કુંડક સસ્થાન
હેતુ હેતુના ભેદ હેત્વાભાસ
હેત્વાભાસના ભેદ
ક્ષય
ક્ષયે પશમ સાયિક ભાવ ક્ષાયિક ભાવના ભેદ
488
..
...
200
...
696
:
:
***
500
4.
***
સ
:
ઃ
::
...
ક્ષપકશ્રેણી
ક્ષપશ્રેણીના કયા કયા ગુરુસ્થાન છે?
⠀⠀⠀
***
...
...
:
...
444
: ::
૧૮
૨૨૩
સ
U
૨૦૦
'
*
સર
૪૩
૩૧
૩૪
૩૫
૩)
પર
૪૫૭
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨ ભાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ કઈ શ્રેણી ચઢે છે? ૬૩૨ ક્ષાપક્ષમકભાવ ...
૫૩ સાપથમિક ભાવના ભેદ ... ૪૫૮ ક્ષીણમેહ ગુણસ્થાન .. .. ક્ષીણમેહગુણસ્થાનમાં કેટલી
પ્રવૃતિઓને બંધ થાય છે? ૬૫૮ » , , ઉદય , ૬પ૦
, , સતા હોય છે? ૬૬૦ ક્ષેત્રવિપાકી કર્મ કોને કહે છે? ... |૩૪૫ ક્ષેત્રવિપાકી પ્રકૃતિ કેટલી અને કઈ કઈ છે? ૩૫૧
છે
બચતના
.
૧૯૨
૧૯૫
જ્ઞાનચેતના ... જ્ઞાનચેતનાના ભેદ કાનમાર્ગણના ભેદ શાને પગના ભેદ જ્ઞાનાવરણ જ્ઞાનાવરણના ભેદ .
૫૧૫
૨પર
૨૫૩
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨૪
સમ્માનના વિષય દ્રવ્યાનુયોગનું સ્વરૂપ:
जीवाजीवसुतस्थे, पुण्यापुण्ये च बन्धमोक्षौ च । द्रव्यानुयोगदीप, श्रुतविद्या लोकमातनुते ॥
અન્વયા : દ્રવ્યાનુમેગરૂપી દીપક જીવ અને અવ તત્ત્વને, પુણ્ય અને પાપને તથા બંધ અને મેક્ષને ભાવ શ્રુતજ્ઞાનને અનુકૂળ નિરૂપણુ કરે છે
ભાવાથ : જે ગામ, જીવ, અષ્ટવ, પુણ્ય, પાપ, ભલ અને મેાક્ષને ભાવશ્રુતજ્ઞાન અનુસાર જાણે છે તેને દ્રવ્યાનુયાગ કહે છે; એ પણ સમ્યાનના અવયવ છે. Mi
रत्नकर
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
_