Jain Dharm Prakash 1951 Pustak 067 Ank 01

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533797/1

Page #1

=
-
પા
-
-
-
मोक्षार्थिना प्रत्यहं ज्ञानवृद्धिः कार्या । .
-
-
-
--
" થી જૈનધર્મ પ્રકાશ
જોકે
છે.
હાથ ધરી
It નાનો ના નાના ના fiના નાના the tiા ના ઉનાના નાના નાના નાના
કે, બેકિંગ
( ૧૪
ની નવ
નારદક સT ..
Seગ દ છે
પુસ્તક ૬૭ મું]
[ અંક ૧ લે
૬
કાર્તિક -
ઈ. સ. ૧૯૫૦
૧૫ મી નવેમ્બર
વીર સં. ર૪૭૭
(
વિક્રમ સં. ૨૦૦૭ પ્રગટકર્તા– શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા
ભાવનગર

Page #2

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
બહારગામ માટે બાર અંક ને રિટેજ સાથે વાર્ષિક લવાજમ રૂા. ૩-૪-૦ પુસ્તક ૬૭ :
સં. ૨૪૭૭ કાર્તિક અંક ૧ લે
સ. ૨૦૦૯
अनुक्रमणिका ૧ શ્રી સંભવજિન સ્તવન. . (મુનિશ્રી વિજ0 ) ૧ ૨ આશીર્વાદાત્મક અભિનંદન . ..(શ્રી મગનલાલ મેતીચંદ શાહ ) ૨ કે અતીત વર્ષ નૂતન વર્ષ ... ; (શ્રી જીવરાજભાઈ ઓધવજી દોશી) ૩ ૪ જ્ઞાનપંચમીનું રહસ્ય અને જ્ઞાનનું માહાભ્ય
.. (મુનિશ્રી ન્યાવિજયજી ત્રિપુટી) ૯ ૫ આત્મવિકાસ ” ... (શ્રી બાલચદ હીરાચંદ “સાહિત્યચંદ્ર”) ૧૪ ૬ સાહિત્યવાડીનાં કુસુમ : માટીમાંથી માનવ (૩)
..(શ્રી મોહનલાલ દીપચંદ ચોકસી) ૧૭ ૭ કર્મમીમાંસાનું આયોજન... ( શ્રી હીરાલાલ રસિકલાલ કાપડિયા) ૨૨ ૮ વ્યવહાર કૌશલ્ય (૨૯૮) • • • (મૌક્તિક) ૨૬ ૯ શેઠશ્રી ભેગીલાલ મગનલાલ વાણિજ્યમંદિર(કોમર્સ હાઈસ્કૂલ)નું ખાતમુહૂર્ત . . .
• ૨૭
Started
સભાના સભાસદોને ખાસ લાભ
પચીસ લેખોનો થી તાવિક લેખસંગ્રહ કરી સહી
લેખકઃ આચાર્ય મહારાજશ્રી વિજ્યકસ્તૂરસૂરિજી મહારાજ આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયે તરસૂરિજી મહારાજની વૈરાગ્યવાહિની અને બોધદાયિની કલમથી આજે સમાજ માં કોણ અજાણ છે ? “ શ્રી જૈન િધર્મ પ્રકાશ' માસિકમાં કમે કમે પ્રગટ થયેલા બોધક અને સરલ જિ) પર લેખેને આ સંગ્રડ સા કેઈને પસંદ પડી ગયો છે. સભાસદ બંધુઓને ોિ
આ ગ્રંથ અડધી કિંમતે એટલે એક રૂપિયામાં આપવામાં આવશે. ક્રાઉન સેળ પેજી અહી સે પાના, પાકું બાઇડીંગ છતાં મૂલ્ય માત્ર બે રૂપિયા. પિરટેજ અલગ. તમારી નકલ માટે જલદી જણાવવા વિજ્ઞપ્તિ છે.
* લખો : શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા–ભાવનગર
at each tergom

Page #3

પુસ્તક ૬૭ મું. તે
| વીર સં, ર૪૭૭ , , , : કાતિ કે : એક ૧.
1 વિ. સં. ૨૦૦૭ oooooooooooo o ooooooooooooooo – શ્રી સંભવજિન સ્તવન –
(સાહેબ બહુ જિસેસર વિનવું-એ દેશી). સાહેબ સંભવદેવ હું વિનવું, વિનવું બે કરોડ હે; સાહેબ તુમ સેવા હું કિમ કરું ?, વિદત કરે જ ખડ હો. | ૧ | સાહેબ મુજ સરિખા જે પ્રાણુઆ, કિમ લહેશે તુમ પ્રીતિ હે; સાહેબ મહેર કરો જગ જે ભલા, તો ક્ષણમાં સવિ સિદ્ધિ છે. ૫ ૨ | સાહેબ અમ પાસે પણ છે ઘણું, પણ એક આવરણ દુઃખ હે; સાહેબ દૂર કરો તે દુ:ખ ઘણું, તો અમ મન હેવે સુખ હો. | ૩ છે સાહેબ રાજા તે ચરચક્ષુ કદા, પણ ચર ત્રિવિધ હાય હે; સાહેબ ન્યાય-નીતિ જગ નિર્મળાં, તે વહતાં સુખ થાય છે. . ૪ સાહેબ થોડું ઊંધું ઘણું માનજો, દિલ ધરેજો સવિ વાત છે સાહેબ સચવિજયને આપજો, તુમ સમ દિલની ધાત છે. ૫
–મુનિરાજશ્રી સચકવિજયજી ~ ~ ~ ~ ~ ~
boobs WDOCCON@

Page #4

''
ΕΥΤΥ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ નૂતન વર્ષનું આશીર્વાદાત્મક અભિનંદન
( રાગ--ાટક છ ંદ).
બહુ જાતિતાં ફળ ફૂલ લઉં, શુભ શ્રીફળ ને ધૂમઝૂમ ભરું; રસયાળ ભરી ઉપહાર ધરુ, નવલે વરસે સુકૃતા થઉં. ૧
3
શુષુ ધમ હદે;
સહુને નવલુ,
ફળમાં શુભ સ્જિતને ગણુ, રસમાં સમતા રસ મેળવજો; શુચિ પ્રેમ સુવાસિત પુષ્પ હો, ધૂમકૂમતા ગુણુને ગણજો. મુજ ભેટ ખરી શુભ નેક ભરી, ગણજો ગુણવČનમાં સઘળી; ષડ્ દ્રવ્ય અને નય ન્યાય તણી, સપ્રમાણ થકી અતિ શુદ્ધ કરી. મુજ ગ્રાહક ને સહુ સભ્ય પદે, શુભ ચિંતક ને મમ તંત્રો અને પદ મંત્રી ગણુ, અભિનંદન હૈા ૬૪ દાન અને ગણુના કરતા, પદ પેટૂનની પદવી ધરતા; મુજ આત્મસખારૂપ એ બનતા, ઉપહાર ધરું પને મળતા. ૫ વહતા શિર ભાર ભરી નમતા, ગમતા જતમડળને રમતા; બહુમાન તણા( પ્રમુખ )પદને ધરતા, અભિનંદન ત્યાં મુજ અંતરના, મુજ સ્થાપક માપક પોષક જે, શુભ લેખક ને ગુરુશેાધક ; પીધર શ્રીચુત ભાગ્યભર્યાં, અભિનંદનમાં સહુ પુણ્ય વર્યાં. ७ મુજ પ્રેરક શાસક ચાલક જે, રસદાયક નાયક નાયક જે; સ્મરતાં મગરૂર થઉં નવલે, ઉપહાર ધરું અતિ દુષ' ભર્યું. મુનિવર્ય તણા ઉપકાર ભ્રૂણા, મુજ જીવન નૂરતણુાં ઝરણાં; રસસિંચન શાશ્વત તે કરતા, અભિનદન વંદન વંદન જ્યાં. ૯ બહુ લેખ મળે. કવિ કાવ્યતા, રસ રંગ વહે નહિ કાંઇ મણુા; મુજ આશિષમાં જુજ શબ્દ ભર્યા, મળજો પ્રભુતા જગ કીર્તિ વ. ૧૦ સમ મિત્ર ખરે ! ... મન મૂર્ત્તિવડે, કદી સુંદર ચિત્ર ધડે હૃદયે; મુજ ગૌરવમાં જુજવૃદ્ધિ કરે, શુભ આશિષમાં પશુ પૂર્ણિ કરે. ૧૧
બળ બુદ્ધિ અને ગુરિદ્ધિ હજો, જનમાં મણિ માનવતા ફળજો; સહુ સેવ સ્વધર્માંતણી કરો, નવક્ષા દિનમાં બહુએ મળો. ૧૨ વધશે. મમ જીવન આગળ જે, ઉપહાર નવા ધરવા મથશે; સહકાર સદા મળને અમને, અભિનદન આશિષ હૈ। તમને. ૧૩
77
શુભ આશિષ પત્ર “પ્રકાશ” તણો, વધજો સહુમાં સુખશાંતિ ઘણી; ધરતાં ઉપહાર સુઊર્મિ ભરી, જય હૈ। જય “જૈનજ ધમ'' તણી.
ΥΥΥΥ
નવયુવક બુદ્ધિ સત્તુંજ હજો, નુજ શક્તિ “પ્રકાશ” ભણી વળજો; ગુણવાન થઇ હિતને ધTM, નવલુ' અભિનંદન મેળવજો. ૧૪
'
૧૫
—શ્રી મગનલાલ મેાતીચ ંદ શાહુ >>(૨)SAU

Page #5

व्यतीत वष अने नूतन वष.
સ
શ્રી જીવરાજભાઈ ઓધવજી દેસી વિક્રમ સંવત ૨૦૦૭ ના મંગળમય પ્રભાતે “શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ” છાસઠ વર્ષની દીર્ઘ વય વ્યતીત કરી સડસઠમા વર્ષમાં પ્રવેશ કરે છે. માસિકના આવા દીર્ઘ-આયુષ્યનું માન સ્વર્ગસ્થ કુંવરજીભાઈને ઘટે છે. તેઓશ્રીને સ્થલદેહ વિલય થવા છતાં તેમને અમર આત્મા માસિકને તથા આ સમાને નિરંતર પ્રેરણા આપી રહ્યો છે.
વ્યતીત થતાં વર્ષ ઉપર દષ્ટિપાત કરતાં તેમાં અનેક રાજકીય, આર્થિક, સામાજિક અને ધાર્મિક પરિવર્તને થયેલાં જોવામાં આવે છે. જૈન જગતમાં અને આ સભાના કાર્યક્ષેત્રમાં પણ અનેકવિધ રંગો પૂરાયેલા જોવામાં આવે છે.
ગયા વર્ષમાં રાજકીય ક્ષેત્રમાં અનેક પ્રકારના ઉકાપાતે થયેલા છે, જેમાં કેરીયાનું યુદ્ધ મોખરે આવે છે. કેરીયાના બે ભાગો પોતપોતાના સ્વાર્થ ખાતર પશ્ચિમાત્ય દેશે અને રશિયા તથા અમેરિકાએ થોડા વર્ષ ઉપર જ છેલ્લી લડાઈના અંતવખતે ક્યાં હતા. ઉત્તર કેરીયાનું રાજતંત્ર રશિયા અને સામ્યવાદીને વર્ચસ્વ નીચે મૂકવામાં આવ્યું હતું, અને દક્ષિણ કોરીયાનું રાજ્યતંત્ર અમેરિકા અને પ્રજાતંત્રના વર્ચસ્વ નીચે રાખવામાં આવ્યું હતું. અને આખા રાજ્યતંત્ર ઉપર સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સંસ્થાની દેખરેખ હતી. ગમે તે કારણસર ઉત્તર કોરીયાના સામ્યવાદીઓએ દક્ષિણ કેરીયા ઉપર લશ્કરી આક્રમણ કર્યું, સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સંસ્થા સમક્ષ સવાલ ઉપસ્થિત કરવામાં આવ્યું, તે આક્રમણને લશ્કરી બળથી દાબવા સંસ્થાએ ઠરાવ રજૂ કર્યો, અને તે ઠરાવને અનુસારે પ્રથમ અમેરિકાએ પિતાનું લશ્કર અને લશ્કરી સરસામાન દક્ષિણ કેરીયાની મદદ મોકલ્યા. ભારતના મહાઅમાત્યે લશ્કરી બળને સ્થાને પ્રથમ વાટાઘાટથી ઉકેલ લાવવાનો પ્રશ્ન શરૂ કર્યો, પણ તે કબૂલ રાખવામાં આવ્યું નહિ. પ્રથમ તે ઉત્તર કેરીયને લડાઈ માટે તૈયાર હોવાથી થોડા વખત ફાવ્યા, પણ જેમ જેમ લશ્કરી મદદ દક્ષિણને મળવા માંડી, અમેરિકાના વિપુલ સાધનો અને નિષ્ણાત લશ્કર આવતું ગયું તેમ તેમ ઉત્તર કેરિયનને પાછા હઠાવવામાં આવ્યાં, અને અત્યારે તે ઉત્તરને પણ ઘણો ખરો ભાગ તાબે કરવામાં આવ્યું છે. ભારતના મહાઅમાત્ય પંડિત શ્રી નહેરૂએ આ લડાઈ તે જ ક્ષેત્રમાં રહે, અને આગળ પાછળ ન ફેલાય તે માટે કિંમતી સલાહ આપી હતી. બળનો પ્રતીકાર બળથી કરે અને એ પ્રતીકાર કર્યા વિના સામ્યવાદ જેવો સામે શત્રુ વશ ન થાય એ સિદ્ધાંત અમેરિકા અને તેને સમર્થન કરતા પશ્ચિમાત્ય દેશો ધરાવે છે. બળની સામે બળ વાપરવાના કેવા

Page #6

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાસ.
[ કાર્તિક પરિણામ આવે છે તે જગતે બે મોટી લડાઈઓને પરિણામે જોયાં છતાં, હજુ માનવીઓને સાન આવી નથી. અને આથી વિશેષ કાર્યકર સ્થિતિ-સમસ્ત સંસ્કૃતિ અને માનવીઓને સંહાર થવાનો ભય દુરકત હોવા છતાં, સ્વાથી દેશને સુબુદ્ધિ આવતી નથી તે ઘણું દુઃખદાયક છે. શ્રી મહાવીર જેવા મહાપુરુષોએ જે માગ બતાવ્યા છે, હિંસક વૃત્તિને વશ કરી અહિંસાને કેળવી, આખા જગતના પ્રાણીઓ તરફ વિશ્વબંધુત્વની ભાવના હદયમાં સ્થાપવાની જે ઉદ્દઘોષણા કરી છે, તે ઉપદેશને માનવીઓ ઝીલશે નહિ, તે પ્રમાણે જીવન ઘડશે નહિ ત્યાં સુધી જગતમાં શાંતિ સ્થપાવાને એ સંભવ છે. નૂતન વર્ષમાં આવી વિશ્વબંધુત્વ ભાવના માનવીઓના હૃદયમાં પ્રવેશે એવી આપણી પરમાત્મા પ્રત્યે પ્રાર્થના છે.
અત્યારે તો આખું રાજકીય વાતાવરણ ક્ષુબ્ધ બનેલ છે. ઇંડે-ચાઈના, મલાયા વિગેરે દેશોમાં લડાઈઓ ચાલે છે. ટીબેટ જેવા ધર્મપરાયણ અને શાંતિ ચાહનાર દેશ ઉપર પણ લાલ ચીને તાજેતરમાં જ આક્રમણ કરેલ છે. આમ અને ભારત જેવા શાંતિપ્રિય દેશોમાં પણ વાતાવરણ શાંત નથી. સામ્યવાદ જ્યાં ત્યાં માથું ઊંચું કરતા જાય છે અને હાલની તંગ આર્થિક સ્થિતિ સામ્યવાદને પોષે છે. ભારતમાં હજુ જૂની સંસ્કૃતિ અને ધર્મના સંસ્કારે છેવધતે અંશે રહ્યા છે, એટલે દેશને એકાંત વિનાશને પંથે જાતાં રોકે છે. અહિંસા, સત્ય, બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહને જે ઉપદેશ ભગવાને આપણને આપેલ છે, તે ઉપદેશને દેશકાળને અનુસરીને આપણે જે જગત પાસે નહિ મૂકીએ, આપણું જીવનમાં પણ નહિ ઉતારીએ, જીવનમાં ઉતાર્યા વિના ફક્ત ધર્મ ધર્મની વાતો કરશું તો એવો ધર્મ પણ આપણને કયાં સુધી બચાવશે ? ભારતના જૂદા જૂદા ધર્મોએ પણ પિતાનું કર્તવ્ય સમજી લેવાને આ કટોકટીને સમય છે. ભારતમાં જૂદા જૂદા કાળમાં ધર્મનો ઉદ્ધાર કરનાર યુગપુરુષો જમ્યા છે, ધર્મમાં દેશકાળને લીધે દાખલ થયેલ વિકૃતિનું સંશોધન કરી ધર્મને તેના શુદ્ધ સનાતન સ્વરૂપમાં મૂકેલ છે. હાલમાં પણ એવા આધ્યાત્મિક અંતર્ગત પ્રવાહ ચાલી રહ્યા છે, એટલે અમને શ્રદ્ધા છે કે ભારત દેશને અસ્પૃદય થશે જ થશે.
રાજકીય સ્થિતિ કરતાં પણ આપણી આર્થિક સ્થિતિ વધારે વિષમ છે. માણને પૂરું ખાવાનું મળતું નથી. પહેરવાના વસ્ત્રો મળતાં નથી. રહેવાની જગ્યાઓ મળતી નથી. તેમાં પણ આપણે મધ્યમ વર્ગની સ્થિતિ ઘણી શોચનીય છે. જૈન સમાજને મોટે ભાગે મધ્યમ અને ગરીબ વર્ગને છે. સંખ્યાના પ્રમ
માં શ્રીમંત જૈનો ઓછા છે, ભાગ્યે જ પાંચ દશ ટકા હશે. ઘણા માણસને પિતાની આબરુ સાચવવા ખોટો દેખાવ કરવો પડે છે. જેમાં શ્રમજીવી કારીગર કે મજૂર વર્ગ નથી. મોટે ભાગ પરચુરણ ધંધો કરનાર કે નોકરી કરનાર છે. ઘરમાં એક રળનાર અને બીજ ખાનાર હોય છે. આ કાળ તે મૂડીવાદીઓ અને મજૂરોને છે. પૈસાને જેરે મૂડીવાદીઓ પૈસા વધારી શકે છે, મહેનત કરી મજૂરો

Page #7

અંક ૧ લે ]
વ્યતીત વર્ષ અને નૂતન વર્ષ અને કારીગરો આજીવિકા ચલાવી શકે છે. ઘરમાં ઘણાખરા રળે છે, ખર્ચ પણ મર્યાદિત હોય છે, ખાવાપીવાની કે પહેરવેશની ખોટી ફલાફેલ મજૂર વર્ગમાં હેતી નથી. એટલે મધ્યમ વર્ગ જ બંને વર્ગ વચ્ચે પીસાતે આવે છે. આ સ્થિતિનું આપણને ભાન થયું છે, અને તે સુધારવા પ્રયાસો થાય છે, તે એક આવકારદાયક વાત છે. પણ હજુ સુધારો સર્વાગી થયો નથી. તે સુધારવામાં ઘણું અંતરાયે નડે છે. આપણા મૂડીદારવર્ગ અને તેમાં ખાસ કરીને સટ્ટો કરનાર અને કાળાબજાર કરનારા પૈસાદારવર્ગ જાણે અજાણ્યે સમાજને ઊંધે રસ્તે વાળે છે. તે પિતાના પૈસાનું પ્રદર્શન કરે છે, લગ્ન આદિ પ્રસંગોમાં ઘણું દ્રવ્ય ખર્ચે છે, એટલે મધ્યમ વર્ગના માણસને પણ તેમની પછવાડે ખેંચાવું પડે છે. જ્યાં સુધી ન્યાત-જાતના અને ધર્મના બંધને છે ત્યાંસુધી શ્રીમંત માણસોએ પણ ન ભૂલવું જોઈએ કે સમાજના સર્વ માણસે-મધ્યમ અને ગરીબ સાથે તેઓનું ભાવી સંકળાએલું છે. તેઓના ઉદ્ધારમાં જ શ્રીમંતોનું શ્રેય છે, માટે ખોટા ખર્ચો કરી બેટ દાખલો બેસાડવો તેમાં સમાજનું કે તેઓનું પણ હિત નથી. મધ્યમ વર્ગના માણસોએ પણ પિતાનું શેમાં હિત છે તે સમજવું જોઈએ. ખોટા ખર્ચો કાઢી નાખવા જોઈએ. દરેક માણસ પોતાને ઉપજ ખર્ચનો હિસાબ જોશે તે જણાશે કે ઘણા એવા ખોટા ખર્ચે ઓછા કરી બચાવ કરી શકે તેમ છે. ઘરના બીજા માણસોએ પણ યથાશક્તિ ખર્ચ માં બચાવ કરવા અને ઘરની ઉપજમાં ઉમેરો કરવા પોતે પગલાં લેતાં શીખવું જોઈએ. શરીરને તંદુરસ્ત રાખવા અને ઊગતા સંતાનને પિષ્ટિક ખોરાક-અન્ન પૂરું પાડી સુદઢ બનાવવા પ્રયત્ન કર જોઈએ. આપણા ધર્મમાં આહારવિહારના એવા સુંદર નિયમો બતાવ્યા છે કે જો ગૃહસ્થ માણસ તે પ્રમાણે ચાલે તે નૈતિક અને આધ્યાત્મિક શુભ પરિણતિ ઉપરાંત શારીરિક અને માનસિક તંદુરસ્તી મેળવી શકે, પણ અત્યારે જે ઉપદેશ આપવામાં આવે છે, જે ક્રિયામાર્ગ ઉપર સમાજને દોરવામાં આવે છે તેમાં પલટાયેલા દેશકાળ અને સંયોગ તરફ લક્ષ્ય આપવામાં આવતું નથી. પરિણામ એ આવે છે કેશ્રાવક નથી થતા સ્વાવલંબી કર્તવ્યશીલ સેવાભાવી સાચે શ્રાવક, કે નથી અને વ્રતધારી મુમુક્ષુ-સાધક. સાધુ અને શ્રાવકના જીવનમાં એક બીજાના કર્તવ્ય-ધર્મની બેટી અસર થાય છે, પરિણામે બંને પિતાના ધર્મ-કર્તવ્યમાંથી
ખલિત થતાં જોવામાં આવે છે. સમાજના ચિંતકેએ, ઉપદેશકોએ અને સાધુ મહારાજાઓએ આ તમામ વસ્તુસ્થિતિ વિચારી લેવાની છે. નૂતન વર્ષમાં આપણે પ્રભુ પાસે પ્રાર્થના કરીએ કે આવા કાંતિકારી વિષમ કાળમાં સમાજને અભ્યદય થાય એ શુભ માર્ગ અમને પ્રાપ્ત થાય.
આપણી સામાજિક સ્થિતિ પણ ઘણો વિચાર માગે છે. આપણામાં સંગઠ્ઠન નથી, એકતા નથી, અંદર અંદરના વિખવાદ છે, ગૃહસ્થ કે સાધુઓમાં એક રાગ નથી, અડું અહંભાવ સર્વત્ર વર્તે છે. લગ્ન આદિ સામાજિક ક્ષેત્રમાં પણ

Page #8

શ્રી જન ધર્મ પ્રકાર
[ કાર્તિક
સંકુચિતા છે. આપણામાંથી હજુ નાતના ઘોળ ગયા નથી. પેટાજ્ઞાતિઓના ભેદો ચાલુ છે. જૂદા જૂદા પ્રાંતોના અને જુદા જુદા જ્ઞાતિના જેને એક જ છે, લગ્નાદિ વહેવાર પારસીઓમાં છે તે પ્રમાણે છૂટથી એક બીજા સાથે કરી શકે છે તેવી સાર્વત્રિક ભાવના સામાન્ય જોવામાં આવતી નથી. પરિણામ એ આવે છે કે-ક્રાંતિકારી વિચારના માણસે પિતાને ગમે ત્યાં ગમે તે વાત કે ધર્મવાળ સાથે વિવાહ આદિ સંબંધ કરી લે છે, અને તેથી આપણે સમાજ દિનપ્રતિદિન શક્તિશાળી માણસો બેવે છે. અત્યારના કાળમાં અને સંજોગોમાં આપણે આપણામાં એકતા સાધવાની જરૂર છે એટલું જ નહિ પણ બીજા ભારતવાસીઓ અને અન્ય માણસો સાથે પણ સહકારમાં રહેતા શીખવાની જરૂર છે. આપણે સંબંધ હવે આપણે પ્રાંત કે દેશ પૂરતો રહેતો નથી. આખા જગત સાથે થતા જાય છે, તેવા સમયમાં અલગતાવાદ ન પાલવે. આપણે ધર્મ તો ઘણો વિશાળ ભાવનાવાળે છે. સર્વ ને આત્મા તરીકે સરખા માને છે. સર્વને માટે નિ:શેયસ-મેક્ષના માર્ગ ખુલ્લા બતાવે છે. વિશ્વબંધુત્વ ભાવના ભગવાન મહાવીરના ઉપદેશને પાયે છે. આપણે સાચે ધર્મ સમજ્યા નથી, સમજતા નથી, આપણને સમજાવવામાં આવતો નથી. એટલે આપણે સંકુચિતતા દાખલ કરેલ છે અને બીજા ધર્મવાળા સાથે આપણે એકતા સાધી શકતા નથી. કાળ બદલાય છે. આપણે પણ સમાજ અને ધર્મના ક્ષેત્રમાં વિશાળ દષ્ટિ કેળવવાની જરૂર છે.
આપણે આપણી હાલના રાજકીય, આર્થિક, સામાજિક અને ધાર્મિક સ્થિતિનો વિચાર કર્યો. હવે ગયા વર્ષમાં જેન જગતમાં બનેલ મુખ્ય મુખ્ય પ્રસંગેનું સંક્ષિપ્તમાં દિગદર્શન કરીએ. મારવાડના ફાલના ગામમાં શ્રી વેતાંબર જૈન કોન્ફરન્સનું સત્તરમું આધિવેશન શ્રીમદ્ આચાર્ય મહારાજશ્રી વિજયવલભસૂરીવરની છાયા નીચે ભરાયું હતુ. તેના ઉદ્ઘાટન પ્રસંગે શેઠશ્રી કસ્તૂરભાઈએ મનનીય ભાષણ કર્યું હતું. અને શેઠશ્રી કાંતિલાલ ઈશ્વરલાલે પ્રમુખ તરીકે બિરાજી અધિવેશનનું સફલ સંચાલન કર્યું હતું તેમાં જૂના અને નવા વિચારવાળાઓએ પણ એકતા સાધી હતી. આ અધિવેશનનો સવિસ્તર હેવાલ “પ્રકાશ” માસિકના ફાગણના અંકમાં આપવામાં આવ્યો છે.
આ સાલમાં કોન્ફરન્સનું અધિવેશન સેરઠ-જૂનાગઢમાં ભરવાનું આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું છે. જૂનાગઢમાં ભરાનાર અધિવેશન પણ આ કટોકટીના કાળમાં સમાજ અને ધર્મને માર્ગદર્શક બને, સમાજના હિતચિંતકે એકઠા મળી સમાજસુધારણાની વ્યવહારુ યેજના ઘડી અમલમાં મૂકે એવી આપણી પ્રાર્થના છે. કેન્ફરન્સ એક જ એવી સંસ્થા છે કે જ્યાં જૂદા જૂદા પ્રાંતોના જુદા જુદા વિચારશ્રેણી ધરાવનાર જૈન આગેવાને એકઠા મળી વિચાર કરી શકે છે, માટે આ કોન્ફરન્સને ફતેહમંદ કરવા સર્વ સમાજચિંતકનું કર્તવ્ય છે તે ભૂલવાનું નથી

Page #9

-
અંક ૧ લે.]
વ્યતીત વર્ષ અને નૂતન વર્ષ.
થોડા જ વખત પહેલા ભાવનગર શહેરના અગ્રગણ્ય ઉદાર મીલમાલેક શેઠ” શ્રી ભોગીલાલભાઈએ ભાવનગરમાં વાણિજ્ય વિદ્યામંદિર(કમર્શીયલ સ્કૂલ) કાઢવા માટે એક લાખ જેવી મોટી રકમ વાપરવાની જાહેરાત કરી છે. તે વિદ્યાલયના મકાનને પાયે નાંખવાની ક્રિયા સૌરાષ્ટ્ર સરકારના મુખ્ય પ્રધાન શ્રી ઢેબરભાઈને હાથે કરવામાં આવી હતી. એક ભવ્ય મેળાવડો કરવામાં આવ્યો હતો. તેને ટુંક હેવાલ આ અંકમાં આપવામાં આવ્યા છે. શહેર ભાવનગર અને જૈન સમાજ ભોગીલાલભાઈ જેવા ગૃહસ્થ માટે ઘણું માન ધરાવે છે.
ગતવર્ષમાં અનેક સ્થળે શાસનના ઉદ્યોતના પ્રસંગો યોજવામાં આવ્યા હતા, અને ભાવિક જેનેએ પૈસા ખર્ચવામાં પણ પાછી પાની કરી ન હતી. શ્રી મહવા મુકામે નવા બંધાયેલ જિનાલયની અને અંજનશલાકા પ્રતિષ્ઠા સ્વ. આ. મ. વિજયનેમિસૂરીશ્વરના વિદ્વાન શિવે આ. શ્રી વિજયદર્શનસૂરિ, આ. શ્રી વિજયસૂરિ. મહારાજ આદિની નિશ્રામાં કરવામાં આવી હતી. તે પ્રમાણે કદંબગિરિ ઉપર પણ પ્રતિષ્ઠા અને અંજનશલાકા ધામધુમથી કરવામાં આવ્યાં હતાં, અને વર્ગસ્થ આ. મહારાજ શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજીના ઉપદેશથી આરંભાયેલ પણ બાકી રહેલા કામે તેઓશ્રીના વિદ્વાન શિષ્યા અને શ્રીમંત ભક્તોએ પૂરાં કર્યાં હતાં. તે પ્રમાણે વઢવાણમાં પણ ઘણું ધામધુમથી પ્રતિષ્ઠા અને અંજનશલાકા કરવામાં આવ્યાં હતાં. ગયા વર્ષમાં વિજાપુર મુકામે સ્વ. ગનિષ્ઠ આ. શ્રી બુદ્ધિસાગરજીની રજત જયંતિ મહોત્સવ પૂર્વક ઉજવવામાં આવી હતી. ભારતીય સ્વયંસેવક પરિષદનું અધિવેશન માળવામાં રાજગઢ મુકામે સફળતાપૂર્વક ભરવામાં આવ્યું હતું.
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા અને શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ માસિક ગયા વર્ષમાં જે યત્કિંચિત્ સેવા કરેલ છે, તેનો હવે ઉલ્લેખ કરવામાં આવે છે. સભા તરફથી ભાઈશ્રી મોતીચંદ કાપડીયાને માનપત્ર એક ભવ્ય મેળાવડો યોજી આપવામાં આવ્યું હતું, જેનો સવિસ્તર હેવાલ ગયા ૨૦૦૬ના વર્ષને પિષ-મહાના સંયુક્ત અંકમાં આપવામાં આવ્યા છે. શ્રી મોતીચંદની જેને સમાજની અજોડ સેવા છે. આ સભાને તેઓશ્રીએ આજીવન સલાહ અને મદદ કરેલ છે. “પ્રકાશને તેમના લેખો ઘણા વર્ષોથી મળ્યા કરે છે, અને તેમની તબિયત બરાબર ન હોવા છતાં અવારનવાર લેખો લખી પ્રકાશને સમૃદ્ધ બનાવે છે. સભાને બીજે યાદગાર પ્રસંગ તે સ્વ. શેઠ શ્રી કુંવરજીભાઈની આરસપ્રતિમાના અનાવરણને હતે. આબેહુબ આરસપ્રતિમા બનાવવામાં આવેલ છે. પ્રતિમા તૈયાર કરનાર શિ૯પી શ્રી વાઘે પ્રતિમા ઘડતી વખતે મૂળ આકૃતિ સાથે એકાત્મતા સાધી બનાવી હોય તેમ જોવામાં આવે છે. આરસની પ્રતિમા જોતાં શ્રી કુંવરજીભાઈની આકૃતિને આબેહુબ ખ્યાલ આવે છે. ડારને ઘણુ ગૃડી પ્રતિમાના દર્શનાર્થે આવે છે, અને એ રીતે સભાનું મકાન એક યાત્રાનું સ્થાન બન્યું છે. આ અનાવરણ વિધિના પ્રસંગને સવિસ્તર હેવાલ ૨૦૦૬ ના શ્રાવણ માસના અંકમાં આપવામાં આવ્યો છે.

Page #10

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ કાર્તિક
આપા અગ્રગણ્ય શેઠશ્રી કાંતિલાલ ઇશ્વરલાલે આ અનાવરણ વિધિ માટે મુબઇથી પધારી સ્વસ્થ તરફ પેાતાને! ભક્તિનાવ વ્યક્ત કર્યાં છે. સ્વર્ગસ્થના સ્મારકની ભાવના મૂર્તિમ ંત થાય એવી અમારી મહેચ્છા ઊભી જ છે.
.
ગયા વર્ષમાં માસિકે પશુ ઘણી પ્રગતિ કરેલ છે. અસાધારણુ મેઘવારીના કારણે અનિચ્છાએ લવાજમ વધાર્યા છતાં પણ ગ્રાહકેાની સ`ખ્યામાં ખાસ ઘટાડા થયા નથી, નવા મેંબરો અને ગ્રાહકો પણ થયા કરે છે. ગયા વર્ષોમાં માસિકમાં પણ ઉત્તમ લેખા આપવા ઉપરાંત કેટલાક ખાસ અ કે! કાઢવામાં આવ્યા હતા, જેમાં મા શીર્ષના આ. મ. શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજીને ઉદ્દેશીને પ્રકટ થયેલે, પાષમહાના શ્રી મેાતીચંદના માનપત્રને લગતા, ફાગણ માસના ફાલના કેન્ફરન્સના અંગેના, જેઠ મહિનાના આ. મ શ્રી સાગરાન દસૂરીશ્વરજી કાળધર્મ પામ્યા અ ંગેના અને શ્રાવણ માસના સ્વ. કુવરજીભાઇની આરસપ્રતિમાના અનાવરણુ પ્રસ`ગને!–આ બધા અંકો ધ્યાન ખેંચે તેવા છે. ફેટાઓના બ્લેકે! પણ આપવામાં આવ્યા છે. જૂજ ત્રણ રૂપિયા જેવી નજીવી કિંમતમાં આવુ' ઉત્તમ ઉપયોગી આક ક ધાર્મિક સાહિત્ય પૂરું પાડવામાં આવે છે, તેના લાભ સુજ્ઞ બધુઓએ અવશ્ય લેવા જેવા છે. આપણા સમાજમાં ઉચ્ચ કેળવણી લીધેલા જૂદા જૂદા વિષયોના સ્નાતક (ગ્રેજયુએટા) થયેલા, શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય જેવા સ્થાનમાં અભ્યાસ કરી વ્યવહારમાં આગળ વધેલા ગૃહસ્થા પણ જૈન સંસ્કૃતિ-જૈન સાહિત્ય જેવા વિષયાના મનનપૂર્વક અભ્યાસ કરતા નથી, અને આ પલટાતા દેશકાલમાં જૈન સંસ્કૃતિ અને ધર્માંને યાગ્ય સ્થાન મળે એવુ સાહિત્યનું સર્જન કરવા યથાશક્તિ પ્રયાસ કરતા નથી, તે કેળવાયેલ વર્ગ માટે શેાભાસ્પદ નથી. જૈન સમાજની પણ ફરજ છે કે બીજા ક્ષેત્રમાં જે અઢળક દ્રશ્ય અર્પવામાં આવે છે તે દ્રવ્યના ઘેાડા ઘણા ઉપયાગ આવા શાસનપ્રમાવક ક્ષેત્રમાં કરવા જોઇએ. ચેગ્ય વિદ્યાર્થીને ખનતી આર્થિક અને હાર્દિક મદદ આપવી જોઇએ. સમાજમાં માનવંતુ સ્થાન આપવુ જોઇએ, જેથી જૈનધર્મ એક જીવંત પ્રેરણાદાયી વિશ્વધર્મ થઇ શકે, ચાલતા પ્રવાહમાં તણાવાથી આવી સિદ્ધિ પ્રાપ્ત થવાની નથી. આ વિષયને લગતા ગયા વર્ષોંના નૂતન વર્ષના લેખમાં અમે આપણા અગ્રગણ્ય શેઠશ્રી કસ્તુરભાઇના વચના ટાંકયા હતા, તે ફરી વાર વાંચી જવા અને અમલ કરવા વાંચકે પ્રત્યે અમારી વિજ્ઞપ્તિ છે.
આસા માસના માસિકમાં અંતે લેખકેાના નામ સાથે પ્રસિદ્ધ કરેલ છે. વિવેચન ન કરતાં સર્વ લેખકોને વર્ષોમાં પણ ઉપયોગી સાહિત્ય તેમેના અમારી વિનંતિ છે.
પ્રસિદ્ધ થયેલ ગદ્ય પદ્ય લેખાની અનુક્રમણિકા સ્થળસ કાચને કારણે તે સંબંધી વિશેષ આભાર માનવામાં આવે છે, અને નવા તરફથી અવારનવાર મળતુ રહે એવી

Page #11

છર જ્ઞાનપંચમીનું રહસ્ય અને જ્ઞાનનું માહાતમ્ય છે
લેખક –મુનિશ્રી ન્યાયવિજ્યજી (ત્રિપુટી) આપણું સમાજમાં નૂતન વર્ષના પ્રારંભકાલમાં જ્ઞાનપંચમી બહુ જ મહત્વનું પર્વ આવે છે. પ્રાયઃ આબાલવૃદ્ધ આ પર્વની ઉપાસના કરે છે. હું ન ભૂલો હોઉં તો સંવત્સરી મહાપર્વ પછી આબાલવૃદ્ધ જે અપૂર્વ ઉત્સાહથી આ પર્વમાં ભાગ લે છે તે ખૂબ જ પ્રશંસનીય છે.
જ્ઞાનપ્રાપ્તિ માટે જ્ઞાનતરાય તેવું જ પડે છે અને એનું સાધન જ્ઞાનપંચમીનું આરાધન છે. જ્ઞાનપંચમીના આરાધનથી વરદત્ત અને ગુણમંજરી જ્ઞાનાંતરાય તેડે છે, તેઓ સમ્યગૂજ્ઞાન મેળવે છે અને આખરે ચારિત્ર સ્વીકારી કઈ રીતે સિદ્ધબુદ્ધ બને છે, પરમ જ્ઞાની બની મુક્તિએ પહેચે છે તે એ દૃષ્ટાંત આપણને સમજાવે છે.
આપણને આ દતથી શીખવાનું એ મળે છે કે-કોઈ પણ જ્ઞાન કે જ્ઞાનની અશાતને ન કરવી; જ્ઞાન કે જ્ઞાનેપગરખું, જ્ઞાની કે જ્ઞાનોપાસકનો અનાદર-અવમાન કે તિરસ્કાર ને કરવાં. બની શકે એટલી જ્ઞાનની સેવા, ભક્તિ, વિનય અને બહુમાન કરવાં. એમને જ્ઞાનનાં શુદ્ધ ઉપગરણ પૂરાં પાડવા, એમને જ્ઞાનપ્રાપ્તિના સાધનો આપવા અને ભણવા, વાંચવા, વિચારવાની અનુકૂળતા કરી આપવી. તેમજ આપણી પાસે જ્ઞાન હોય તે વિના સંકોચે બીજાને આપવું. જ્ઞાન આપતાં ગમે તે કષ્ટ પડે પણ આનંદથી જ્ઞાન આપવું; એમાં કદીયે સંકોચ ન કરે કે દીલની ચોરી ન કરવી.
જ્ઞાન એ સૂર્યના પ્રકાશ જેવું તેજસ્વી છે. અંતરના અજ્ઞાનાંધકાને છેડીમેડી નાંખશે. જ્ઞાન એ તે શરદ્દ પૂર્ણિમાના પૂર્ણ ચંદ્ર જેવું અમૃત વરસાવનાર છે. આપણા અંતરના કષાયને શીતલ કરશે, અરે ! તમને એના અમૃતા કિરણેથી પરમ સમભાવી, સહિષ્ણ, ઉદાર, ક્ષમાશીલ અને પ્રિયંવદ બનાવશે. જ્ઞાન એ તે વહેતી નિર્મલ ગંગાની જેમ તમારા અંતરના મેલ ધોઈ નાંખશે. ઇગ્ય-અસૂરો-કલહ-દેષ નાશ કરશે, તમને પુનિત બનાવશે, રિસ્થતપ્રજ્ઞ બનાવશે, તમને સ્વયંપ્રભ બનાવશે, અરે ! એ તો તમને જમદુવંઘ બનાવશે. જ્ઞાન એ તે મહાન અપૂર્વ કલ્પવૃક્ષ છે. તમારી મને સાધના સિદ્ધ કરી આપશે, તમારી મનોકામના પરિપૂરું કરી આપશે, તમારી અભિલાષાઓ શાંત કરશે પશુ યાદ રાખજો આ જ્ઞાનરૂપી કપક્ષ તમને સંતોષરૂપી ફલ આપશે તમારી મનઃકામનાઓ છતાઈ જશે, ઈદ્રિયોના ઘડા શાંત થઈ જશે, કામાલ કરી જશે. ઇચ્છાઓ, કહપનાઓ, સંકલ્પવિકપિ બળીને ભસ્મીભૂત થઈ જશે. આ છે અપૂર્વ જ્ઞાન-ક૫ક્ષને પ્રતાપ.
જ્ઞાનપંચમીનું મહાપર્વ આપને શીખવે છે કે જ્ઞાન અને જ્ઞાનીની સેવા, ભક્તિ, વિનય કરે. જ્ઞાનાવરણીય તેડવા માટે બાહ્ય અને અત્યંતર તપ કરે. જ્ઞાનની રક્ષા કરે. જ્ઞાનના સને સંભાળે.

Page #12

૧૦
શું ન ધમ પ્રકાન્સ
આજ તે દરેક જ્ઞાનપંચમીએ પુસ્તકનાં કાટા ઉઘડે છે, દાપ થાય છે, ઘેાડાં પુસ્તકા ખાર આવે છે, પરંતુ પ્રાચીન તાડપત્રીય પોથીયાની પૂરી સભાળ પણ નથી લેવાતી.
કેટલેક ઠેકાણે તે। પુતકા ઉધેઇના કીડાના ભોગ ખતે છે, અનેક ખીજી જીવાત લાગે ૐ; પરન્તુ એ બહુમૂલ્ય પ્રાચીન અપૂર્વ પુસ્તકાતી સભાળ લેવાતી નથી, આજે આ પ્રવૃત્તિ સુધારીને વિસ્તૃત કરવાની ×રૂર છે. સાથે આપણે જ્ઞાનનું મહત્વ પશુ સમજવા જેવુ છે.
[ કાર્ત્તિક
ભંડારી ઉડે છે, ધૂપ હસ્તલિખિત પોથીયા કે
ज्ञानं स्यात् कुमतांधकारतरणी ज्ञानं जगल्लोचनं, ज्ञानं नीतितरंगिणीकुलगिरिज्ञानं कषायापदं । ज्ञानं निर्वृत्तिवश्यमंत्रममलं ज्ञानं मनःपावनं, ज्ञानं पंचविधं यजेद्दमनिशं स्वर्गापवर्गप्रदम् ॥
જ્ઞાન કુતરૂપ અંધકારને દૂર કરવા માટે સૂર્ય સરખુ છે, જ્ઞાન એ જગતના જીવાનુ તંત્ર છે, જ્ઞાન એ નીતિરૂપી ગંગાની ઉત્પત્તિ માટે કુશંર્ગાર-હિમાચલરૂપ છે, જ્ઞાન એ કાયાને દૂર કરવા માટે સમર્થ છે, જ્ઞાન એ નિવૃત્તિને વશ કરવા માટે અદ્ભુતમત્ર તુલ્ય છે, જ્ઞાન એ મનતે પવિત્ર કરનારું' છે, એ જ્ઞાન પાંચ પ્રકારનુ છે અને સ્વ તે મેક્ષને આપનારું છે. આવ! જ્ઞાનની હું પૂશ્ન-ઉપાસના કરું... છું.
66
અર્થાત્ સાતમે તે બધી રીતે આ જીવને ઉપકાર કરનાર છે. જ્ઞાન એ આત્માની જ મૂત્ર ગુણ છે-મૂલ સ્વભાવ છે, જ્ઞાનની પ્રશંસા જ્ઞાનીઓએ યથાય રીતે કરી છે. વાંચેાકમ તિમિરક્ષર ટાળવા, જ્ઞાન તે અભિનય સૂર; જ્ઞાની જ્ઞાનબળે લહે, સ્વપરસ્વભાવ પર. ૫૧ ૫ મહામૂળ ક્રિયા કહી, તેત્તુનુ મૂળ તે જ્ઞાન, તેહુધી શિવસુખ ખ જના, પામ્યા ધરી એકતાન,
૬૭ આગળ એ જ મહાત્મા કહે છે—
39
53
66
અક્ષય સુખ આધાર જે, ધ્યાન કલ્પતરુ મૂલ; તરણ હેતુ શ્રુતજ્ઞાન છે, શિવસુખને અનુકૂળ “ નાણપત્ર આરાધી અપ્પા, નાણી નિરવાણુ રે; નાણથી ત્રાણુ નાસે, નાણ અખય નિહાણ રે. શુદ્ધ જ્ઞાનાનંદી ચેતન, કમ કરે ચકચૂર રે; મિચ્છાવ ધાર અધાર ટાલણ, જ્ઞાન અભિનવ સૂર રે જ્ઞાનપૂર્વક જેહુ કરણી, તે હુરે સી દુ:ખ રે; જ્ઞાન અમૃતપાન કરતાં, પ્રગઢ વિ લહે સુખ રે, ” જ્ઞાનક્તિનું ફળ જણાવતાં, આ જ મડામાં કહે છે—
જ્ઞાનભક્ત તીર્થપતિ પત્ર, જય શૃષ લહી સાર રે.
॥ ૨ ॥

Page #13

અંક ૧ લે ] જ્ઞાનપંચમીનું રહસ્ય અને જ્ઞાન-માહા. હજી પણ એ જ મહાત્મા જ્ઞાનનું મહત્વ જણાવતાં કહે છે કે – સમકિતદષ્ટિ સંજમી, અપ્રમત શુભ ચિત્ત;
સૂત્ર અરથ નિત નવનવ, ભણતાં હોય પવિત્ત, ૬ તત્વજ્ઞાન ચિંતન ભણી, લય લાગી જસ ચિત;
તે સુનિવર ભવ કેડના, કરમ ખપાવે નિત. ૨ જ્ઞાનનું તેજ અને મહિમાં હજી પણ પકાર પ્રમાણે કરે છે– અપૂરવ જ્ઞાન ભણે બહુ નિર્જરા રે, સમકિત નિરલ તેહથી થાય રે તવ પ્રકાશે જડતા સવિ ટળે રે, આતશકિત અનંત સુહાય રે. અજ્ઞાની બહુ કડો વરસે કરી રે, કરમ ખપાવે જેટલું આપો રે, જ્ઞાની વિગતે ગુણો તેટલું રે, ક્ષણમાં ખપાવે સંચિત પાપ રે. છ અકુમ ચ પણ ઉપવાસથી રે, કરમ અનાણું ટાળે જેહ રે. તેથી અનંતગુણ શુદ્ધિ જ્ઞાનીને રે, ભજન કરતાં નિત હેય હશે.”
અહો ! શું સુંદર જ્ઞાનનો મહિમા છે. આપણે જ્ઞાનાનંદથી વંચિત જ છીએ એમ કહીયે તે ચાલે. વાંચે જ્ઞાનને પ્રતાપ. “જ્ઞાન અકારણ બંધુ જીવને રે, કરમ કઠિન તમ ટાલણ ૧ભાણ રે, સંસારસાગર તારણ તારી સમો રે, નાણથી લહિયે પદ નિરવાણ રે.'
આનો અર્થ કોઈ મહાનુભાવ એ ન કરે કે હું એકાંત જ્ઞાન માર્ગ-જ્ઞાનવાદને જ મુખ્ય માનું છું. જ્ઞાન સાથે સંયમ-ત્યાગ વગેરે જોઇને જ અને જ્ઞાન પગ સમ્યજ્ઞાન જ સમજવાનું છે. ખુદ ગ્રંથકાર પણ હજી લખે છે કે – “જ્ઞાન હિત કિરિઆ ખજુઓ સમીર, કિરિઆ વિણું નાણું તે જલહલ ભાણ રે; દેશ આરાધક કિરિઆ નિધિ કહ્યું કે, સરવ આરાધક નાણુ ઉપહાણ રે.” જ્ઞાનનું આટલું મહત્વે શા માટે છે તે વાંચો.
“કૃતથી શુભ મતિ સંપજે, શ્રતશી જાય વિકાર મૃતવાસિત જાણે લલા, તાતત્વ વિચાર.” શ્રતજ્ઞાની સંસારને, તારી પાસે ભવપાર;
યુતવિણ ભૂલા પ્રાણીયા, દત ઉત ફિરે સંસાર અલ્પજ્ઞની પ્રવૃત્તિ કેવી છે તે પણ વાંચે.
અલ્પાગમ જઈ ઉગ્ર વિહાર કરે, વિચરે ઉદ્યમવંત રે;
ઉપદેશમાળામાં કિરિયા તેહની, કાયકલેશ સ હું રે.. મહે પાપાય શ્રી યશોવિજયજી મહારાજા તે કહે છે-- ૧ સય. ૨ વહાણ. ૩ પ્રધાન.

Page #14

સકલ ક્રિયાનું મૂલ જે શ્રદ્ધા, તેહનું મૂલ જે કહિયે; તે જ્ઞાન નત નિત વંદી જે તે વિણ કહે કિમ રહીયે??
હુ કેડયે વરસે ખપે, કર્મ અને જેહ, જ્ઞાની શ્વાસોશ્વાસમાં, કર્મ અપાવે તેહ. નાણ સ્વભાવ જે જીવને, સ્વપરપ્રકાશક તેહ,
તેહુ નાણુ દીપક સમું, પણ ધર્મ ને !' હજી આગળ વાંચે–
સબમેં નવંત વડવીર, કાટે સકલ કરમ જંજીર, જ્ઞાનને કેવું જોરદાર અને પ્રતાપી કહ્યું છે, તે પણ વાં – “ વિવરસ્તુવિજ્ઞાનમારું મોતરણુવિજ્ઞાન્ ! ”
સમસ્ત વસ્તુઓના પ્રકાશમાં સૂર્ય સમાને અને મન-મેહરૂપ અંધકારને નાશ કરનારું જ્ઞાન છે.
અજ્ઞાની વર્ષ એક કેરીમેં, કરમ નિકંદન ભારેમેં;
જ્ઞાન વાસ એકમેં, ઇતકે કરમ વિદ્યારે. ” હજી પણ સભ્ય જ્ઞાનને મહિમા અને પ્રતાપ શાંચી આપણે બધા જ્ઞાન મેળવવા પ્રયત્નશીલ થઈએ. “જ્ઞના વિરંતિ જુ નાકારં જ્ઞાનાચરિત્રમવનવરિત , क्षानाच भव्यभविनः शिवसाप्नुवन्ति । ज्ञानं निदानमखिलोत्तमशमलक्ष्म्याः ॥"
જ્ઞાનથી કૃત્ય ને અકૃત્ય વસ્તુસમૂહનું જ્ઞાન થાય છે. જ્ઞાનથી નિર્મલ-ઉલ ચારિત્રનું પાલન થાય છે. જ્ઞાનથી ઉત્તમ ભવિ જેવો મોક્ષસુખ-શિવમાર્ગ પ્રાપ્ત કરે છે અને જ્ઞાન એ તે ઉત્તમ સુખલી-શિવલી પામવાનું પરમ સાધન છે. निर्वाणपदपप्येकं भाव्यन्ते यन्मुहुर्मुहुः । तदेव ज्ञानमुत्कृष्टं, निबन्यो नास्ति भूयसा॥
મેક્ષની સાધભૂત એક પદની પણ-વચનની પણ જે વારંવાર ભાવના કરાય છે તે જ જ્ઞાન ઉત્કૃષ્ટ છે. તારક જ્ઞાન પણ બસ છે. પછી વધારે માટે આગ્રહ નથી. पीयूपनसमुद्रोत्यं, रसायनमनौषधम् । अनन्यापेक्षमैश्वर्य, ज्ञानमाहुर्मनीषिणः ॥
આની સામે નીચેનું પર્વ મૂકી શકાય તેમ છે-“સમકિત વિણ નવ પૂરવી; અજ્ઞાની કહેવાય ” કિન્તુ હું જે જ્ઞાનનું માહાય આપું છું તે જ્ઞાન માટે જ છે. હવે કયાંય વિવાદનું સ્થાન નથી રહેતું.

Page #15

અંક ા ા
જ્ઞાનપથનાનું રહસ્ય અત રાત-માહાત્મ્ય
૧૩
જ્ઞાનને સમુદ્રથી નહિ ઉત્પન્ન થયેલું અમૃત, ઔષધ વિનાનું જરા તે મરણને હરનાર રસાયન અને ઐશ્વર્ય વગરનુ અદ્ભુત ઐશ્વર્ય છે એમ પડિત પુરુષનું કહૅતુ છે. વસ્તુતઃ સમ્યાન એ અમૃત છે, સમ્યગ્તાન એ તે અપૂર્વ રસાયન અને સમ્યગ્ જ્ઞાન એ તે અનૂપમ ઐશ્વર્ય ધન છે. જ્ઞાન' પર નિધાન' કહેવાયું છે.
અજ્ઞાન એ દ્વલાદ્ગલ વિષ છે, અજ્ઞાન એ કાળફૂટ છે, અજ્ઞાન એ જ દારિદ્રય છે, અજ્ઞાન એ દુઃખ છે. અજ્ઞાન એ મહાન અંધકાર છે. અજ્ઞાન છે જીવને મેટામાં મેટે શત્રુ છે. ક્રોધ, માન, માયા કે લેભ કરતાં પણ અજ્ઞાત એ અત્યંત દુ:ખપ્રદ છે, માટે તે દૂર કરવા પ્રયત્ન કરી જ્ઞાન મેળવવા પ્રયત્ન કરે.
આ સંસારમાં જ્ઞાન સમાન કાષ્ટ પ્રકાશ આપનાર જ્ઞાનરૂપી પ્રકાશ તે
અદ્ભૂત દીપક નથી. ત્રણ જગમાં, લેાકાલેકમાં જગવ ંદનીય છે.
ક રૂપી લાકડાંને બાળીને ભસ્મીભૂત કરવાની શક્તિ જ્ઞાનાગ્નિમાં છે,
યાદ રાખજો, આપણી સ્થૂલ દૃષ્ટિ, સ્થૂલ પ્રકાશિત-પ્રકારામાન સાધતા પરિમિત ક્ષેત્રને જ પ્રકાશિત કરશે જ્યારે જ્ઞાનરૂપી દીપ-સૂર્ય-ચંદ્ર જે ગણો તે જ્ઞાનને પ્રકાશલેાકાલીકને પ્રકાશિત કરવા સમર્થ છે.
ज्ञानं तृतीयं पुरुषस्य नेत्रं, समस्ततत्त्वार्थविलो कदक्षम् । तेजोऽनपेक्षं विगतान्तराय, प्रवृत्तिमत् सर्वजगत्त्रयेऽपि ॥
જ્ઞાન એ તે પુરુષનું ત્રીજું નેત્ર છે, જે સમસ્ત તત્ત્વના અંતે જોવામાં-નિરીક્ષણમાં દક્ષ છે, બીજા કા'ની અપેક્ષા વિના તેજપુંજ છે, અંતરાય-૫ાછાદન રહિત છે અને ત્રણ જગમાં તેની પ્રવૃત્તિ છે; માટે દરેક મુમુક્ષુઓએ જ્ઞાનાભ્યાસ: સા ાય: /
માનવજન્મરૂપી હીરાના વિવિધ પાસાઓની પરીક્ષામાં જ્ઞાન એ જ સાલ ઝવેરી છે. માનવજન્મરૂપી ગુલાબના પુષ્પને એ મધુકર છે. જ્ઞાન એ તે પ્રેમ-પાનિબંધના અપૂર્વ અનુપમ રાજહંસ છે અને કમરને શાંતિ કરનાર અપૂર્વ સુધાકર છે.
આવું' જ્ઞાન-સમ્યગ્દાન ખૂબ ખૂબ ભણા, ભણાવે અને સ્વયં પ્રભ બની, સ્થિતિપ્રજ્ઞ બની, સિદ્ધયુદ્ધ તે મુક્ત બને.
જ્ઞાન અને નાનીની રાતના-અનાદર કે નિંદા કદીયે ન કરો, જ્ઞાન અને જ્ઞાતી યશાવાદ ગાજો, જ્ઞાન અને જ્ઞાનીનાં ગુણગાન ગાત્રે, જ્ઞાન અને જ્ઞાતની સેવા ભકિત-આદરવિનય કરજો જેથી સમ્યગ્દ"ન, જ્ઞાત, ચારિત્ર પામી શિવસુખ મેળવશે.

Page #16

આમવિકાસ
લેખક-સાહિત્યચંદ્ર બાલચંદ હીરાચંદ, માલેગામ કોઈ શ્રીમાન ગૃહસ્થ પોતાના મહેલમાં બેઠે હેય અને લોકો પાસે કરગરી કહે કે૬ નિર્વાસિત છું. મને રહેવા માટે એકાદ ઝુંપડું આપો. અગર પોતાના ધનના ઢગલા ઉપર બેઠેલે મનુષ્ય બીજાઓ પાસે એકાદ પૈસા માટે હાથ લાંબો કરી ભિક્ષા માગે અથવા અનાજના ઢગલા ઉપર બેસી રોટલાના કટકા માટે યાચના કરે એવી સ્થિતિ મનુબની થએલી જોવામાં આવે છે. આપણે પોતે કોણ છીએ? આપણે પિતાને અધિકાર શું છે? આપણી ગુપ્ત શક્તિ કેટલી છે એનું ભાન ન હોવાને લીધે મનુષ્ય આપત્તિ ભોગવી રહેલ છે. સર્વ પ્રણીત શાબ્રો અને અનુભવી સંત મહાત્માઓ ઊંચે સ્વરે કહે છે કે-આ માની શક્તિ અનંત છે. આત્મા ધારે તે ક્ષેત્રમાં પોતાનું સામ્રાજય સ્થાપી શકે. એ ધારે તે ગમે તે અશક્ય જણાતું કાર્ય સુલભ કરી શકે અને એ ધારે તે પોતે સર્વ અને ઈશ્વર પણ થઈ શકે. એ નગ્ન સચ વરતુ છતાં પરિસ્થિતિ તદ્દન ઊલટી જ અનુભવાય છે. માનવ પિતાને પામર માને છે. પિતા પાસે આટલી ગુપ્ત શકિત છે એનું એને ભાન જ નથી. જગતમાં પિતાના વર્તનમાં જરા જેવો યશ મળે છે કે તરત જ તે અહંકારની જાળમાં ફસાઈ જાય છે. એ બધું કર્તાવ અને સિદ્ધિ પિતા તરફ ખેંચી લઈ નવી સિદ્ધિઓને માર્ગ રૂંધી નાખે છે. જગતમાં મારા જેવો ડાહ્યો બીજો નથી, મને બધું જ જ્ઞાન છે, બધી જ આવડત મારા હસે આવી છે એવા ભ્રમમાં એ પોતાને વિકાસ બંધ જ કરી દે છે.
ધારો કે એક ચા પીવાને વ્યસની છે. ઘડી ઘડી ચા પીએ ત્યારે જ એને શાંતિ થાય. ચા વગર એનું માથું દુખવા માંડે. એને આપણે કહીએ કે ભાઈ, આટલે ચાને મોહ તું છોડી ન શકે ? ચા વગર શું મનુષ્ય મરી જાય ? ત્યારે તે હતાશ થઈ કહે કે-શું કરું? ચા છોડવાની મારી ઘણુએ ઇચ્છા છે પણ મારાથી એ છૂટતી નથી. શું આત્માની જરા શકિત એ ફેરવે તે એ વ્યસન ને છેડી શકે? અમારી ખાત્રી છે કે, ધારે તે ક્ષણ વારમાં એ પોતાનું વયસન દૂર ફેંકી દે. અશકય જેવું એમાં શું છે? અમારા એક મિત્ર હતા, એઓ એક દિવસમાં ૧૮ થી ૨૦ વાર ચા પીએ. સીગારેટ તે જ્યારે જુઓ ત્યારે એમના મોંમાં હોય જ. એઓએ એક દિવસ ધાર્યું અને ખાંડ જ છેડી દેવાનો નિશ્ચય જાહેર કરી દીધું. અને વીસ વાર ચાના કપ ઉઠાવનારે કાયમને માટે ચા સિગારેટને દેશવટો આપ ! અમોએ એમને પૂછ્યું-કાંઈ અગવડ થાય છે? જવાબમાં એઓએ કહ્યું, નિશ્ચય આગળ કેઈનું ચાલતું નથી. એકાદ બે દિવસ એ વ્યસને મને ફસાવવાનો પ્રયત્ન કરી છે, પણ મારી આત્મ-પ્રેરણા આગળ વ્યસન હાર્યું અને કાયમને માટે એ જતું રહ્યું. મતલબ કે, આત્મશત ફેરવવાને આપણે નિશ્ચય કરી લઈએ તો પછી બીજાનું કાંઈ જ ચાલતું નથી. આપણે પોતે જ પોતાને પામર માનતા હોઈએ, કાંઈ પણ પરાક્રમનું કાર્ય કરતી વેળા જે આપણે આત્મવિશ્વાસ ખોઈ બેસીએ અને કેમ થશે? શું થશે ? એવા નમાલા વિચારો કરવાની ટેવ પાડીએ તે આપણાથી કાંઈ પણ

Page #17

અંક ૧ લો. ]
આત્મવિકાસ.
૧૫
થઈ શકે નહીં. આપણે એ જાણવામાં છે કે, એકાદ દુર્વ્યસની અને પાપી ગણાતે મનુષ્ય પણ પ્રસંગોપાત તેને અવસર મળતા મોટા સંત-મહાત્મા બનો ગએલ છે. બાલપગમાં કેટલાએક નાલાયક ગણાતા મનુષ્ય પાછળથી મોટી પદવીના ધારક થઈ જાય છે. એટલે આમ થશે જ નહીં એમ એકતિ માની લઈ ઉન્નતિને માર્ગ જ બંધ કરી દેવો એ ઠીક નથી. માનવે ધારે તે તે પિતાના આત્મામાં રહેલી ગુપ્ત કતઓ ખીલવી શકે અને તેને ઉચાંક મેળવી શકે. અરાત અને સદાને રાગી ગણાતે માગસ ચેય આહાર અને મનસંયમ પાળી આરોગ્યના માર્ગે ચાલે તો બલવાન અને નિરોગી થઈ શકે. વ્યસની માણસ ધારે તે નિર્વ્યસની અને સરળ સજજન મનુષ્ય થઈ શકે. મહામૂખ અને અક્ષરહીન માણસ એગ્ય માર્ગે આગળ વધી આત્માના ગુણો પ્રગટ કરવાનો નિશ્ચય કરે તે કવિ, જ્ઞાની, લેખક થઈ શકે. એવા દાખલાઓ આપણી નજર સમુખ પણ થઈ રહેલા આપણને જણાય છે. અહંકારના શિખર ઉપર બેઠેલ કે મનુષ્ય પ્રસંગનુસાર વિનમ્રભાવે વિનય મૂતિ બની શકે છે, તે આપણે ધારીએ તે આપણા આત્મગત અવરાઈ ગએલા ગુપ્ત ગુણો પ્રગટ કેમ ન કરી શકીએ ?
આત્મા એ દિવ્ય ઝળહળતી જાતિ સમાન છે. વાસ્તવિક એ જાતિની ઉપમા પણ આભા માટે નકામી છે, કારણ આત્મા એ અનંત જ્ઞાન, અનંત દર્શન અને અનંત ચારિયમય સત, ચિત અને આનંદમય પરબ્રહ્મરૂપ છે. એનું વર્ણન શબ્દોમાં થવું અશકય છે. કોઈએ તેનું વર્ણન કર્યું નથી અને કરી શકે તેમ છે પણ નહી. એવા તીત આત્માને જતિની ઉપમા આપવી એ ફક્ત આપણું બેધ માટે જ છે. એ જાતિને અનેક આવરણોએ ઢાંકી દીધેલ હોય છે. અને તેથી જ તેને સાચા તેજની કલ્પના આ પણ કરી શકતા નથી. જેમ દીવાને કાચની ચિમનીનું આવરણ છે, તેની ઉપર એકાદ કાગળ જેવા પદાર્થનું આવરણ હૈય, તેની ઉપર કાળા કાગળ જે. પારદર્શક પદાર્થનું આવરણ હોય, કપડાનું આવરણ હોય અને અનુક્રમે લોઢાના પતરાનું ઢાંકણું હેય તે આપણે તે દી કેવી રીતે જોઈ શકીશું ? એવી જ રીતે આમાં પણ આઠ જાતના કર્મરૂપી આવરણોથી ઢંકાએલ હોય છે, તેથી જ આપણે તેનું સ્વરૂપ જોઈ શકતા નથી, માટે જ એવા આવરણોનો ભેદ કરવાની જરૂર છે. એ ભેદવા માટે ખટપટ, પ્રયત્ન કે પરાક્રમ જ ફેરવવાને રહ્યો. અને એ ખાત્રી રાખવી જોઈએ કે, પ્રયત્નને અસાધુ ની કઈ વસ્તુ જ નથી. અરાજ્ય અને અસાધ્ય એ શબ્દ અજ્ઞાન, પામર અને કાયર પુના જ કોષમાં હોય. આત્મશકિત જાણનારને માટે બધું જ સુશય અને સુસાધ્ય છે. પુ૫ પહેલા નાની સરખી કળીને રૂપમાં હોય છે, ધીમે ધીમે તેનો વિકાસ થતાં તેનું સુંદર રૂપ જણાય છે. તેના મનમેહક સુંદર રંગ, તેની મૃદુતા, તેની કેમલતા અને તેના દિવ્ય સુગંધ તેના વિકાસ પછી જ ખીલેલી જણાય છે. આત્મવિકાસનું પણ તેમ છે. આપણે તેને વિકાસ થાય તેવા જરા પણુ પ્રયત્ન આદરીએ નહીં તે કળીના રૂપમાંથી પુષ્પના રૂપમાં તે આવે જ શી રીતે ? માટે જ આમવિકાસ માટે પરાક્રમની જ જરૂર છે. એક આવરણ આપણે જયારે દૂર કરીશું ત્યારે જ ઝળહળતી ત પ્રગટ થવાનો સંભવ છે. વટવૃક્ષનું બીજ અત્યંત

Page #18

શ્રી જન ધર્મ પ્રકાર
[ કાર્તિક
નાનું અને સમ હેય છે. તેને અનુકૂળ જમીન, પાણી, ઉષ્ણુતા અને હવા તેમજ વિકાસ માટે આકાશની અનુકૂલતા મળે છે ત્યારે તે બીજમાંથી વૃક્ષ વધતા હજારે માણસને આશ્રય અને છાયા આપી શકે એટલે તે વિકાસ પામે છે. જ્યારે એક એકેદ્રિય ગણતા છબીજમાં આટલી શકિત રહેલી છે તે મનુષ્ય પંકિય કે જેનું મન, બુદ્ધિ વિકાસ પામેલા છે તેના માટે શું અશક્ય હોઈ સકે? એ જોતાં તો માનવને આત્મવિકાસ કરવા માટે વધુ અલતા મળેલી છે, પણ એ અનુકૂતાનો એ ઉપયોગ કરવા ધારે ત્યારે જ એ શકય થાય.
લેકે પોગો કે ધર્માનુકૂલ કે કાર્ય કરવાનું છે ત્યારે માનવ રહેજે કહી દે છે કે-એ કાર્ય આપણાથી નહી બને. એ મારી શકિતની બહારની વસ્તુ છે, પણ એ તદ્દન આત્મવંચના હોય છે. જોખમ ટાળવા માટે એ છટકબારી શોધે છે. અને એમ કરી એ રામવિકાસને માગ રૂપે છે. એકાદ પ્રથમ દર્શને અશકય દેખાતું કાર્ય છે એ કરવા જ બેસે છે અને યોગ્ય આત્મશકિત ફેરવતા એ બની જાય છે ત્યારે એને આમિક આનંદ વિકસે છે, એને પોતાની શકિતનું કોષ્ટક ભાન થાય છે. અને પછી વધુ કાર્ય માટે એ કવૃત બને છે. મારાથી નહીં બને એ ચૂનગંડ જ એને કાર બનાવે છે. એ જૂનાં એક વખત દઢ થઇ જાય છે તે પછી એની બધી શકિતઓ શુન્યવત થઈ જાય છે. દરદી જયારે એમ માનવા માંડે છે કે, મારું આવી બન્યું છે, હવે એમાંથી હું બચી શકવાને નથી ત્યારે વૈદ્યના ઉપ પણ નિરુપયોગી નિવડે છે. અનુભવી અને સારા વૈદ્ય (ાય છે તે દરદીના મન ઉપર અનુકૂલ પરિણામ કરવાની કાળજી રાખે છે. અને દરદી ખામીથી દુરસ્ત થશે એવી એના ઉપર અસર નિપજાવે છે. અને પિતાના ઓસડને ગુણ આવે એવી ભૂમિકા તૈયાર કરે છે. એના મનમાંથી ભીતિની ભાવના કાઢી નાખી એનું મન સુસહ્ય કરી મૂકે છે અને અંતે દરદી સાજો થઈ જાય છે. આત્માની અશક્તિને ન્યૂનગંડ પહેલા નીકળી જ જોઈએ. એ નિકળી જવાથી આ પળને માર્ગ સુલભ થઈ જાય છે. આત્માના વિકાસમાં એ માટે અંતરાય ઉત્પન્ન કરે છે, માટે આપણે પામર છીએ, આપણા હાથે કાંઈ થવાનું જ નથી એવી આ મઘાતક ભાવના જવી જ જોઈએ.
જગતમાં જે જે મનુષ્ય ચળકા છે, ધનવાન, વિદ્વાન, કલાકવિ, કવિ કે સાધુa ચઈ જગતને આશ્ચર્યચકિત કરી ગયા છે. એટલું જ નહીં પણ તેમને કીર્તિ-સુંગધ અનેક શતક વટાવી હજુ પ્રસરી રહે છે, તેઓ કાંઈ એવા કાયર મનના નહીં હતા. તેમનો આત્મવિકાસ થવા માટે તેઓએ આત્મઘાતક ન્યૂનગઢ તજેલો હોવો જ જોઈએ. આપણે પણ એ છે જ જોઇએ. એટલું જ નહીં પણ હું પ્રત્યક્ષ મુકિત પામેલા મહાન સિદ્ધ પુરુષે જેવો જ આમા છું –જેએ મુકત થયા છે તેઓ મારા જેવા જ નહીં પણ મારાથી ન્યૂન એવા આભા હતા, જ્યારે તેઓ પોતાના આત્માને પૂર્ણ વિકાસ સાધી શક્યા તે હું તે જ કાર્ય કેમ સાધી ન શકું? એ વિચાર આપણે કરવાથી આપણા વિકાસને ઉત્તેજન મળશે અને આપણે આત્મવિકાસ આપણે સાધી શકીશું. એ વિચારે
આ પણ મનમાં દઢમૂલ થઈ જાય તો આપણે આ સંસારરૂપી પ્રવાસ વધારે સરળ અને સુસ થઇ જાય. રાસનદે? આપણા બંધુભગિની એને એ સાધ્ય થવામાં સહાયમૂત થાય એ જ અર્થના !

Page #19

[ી સાહિત્ય-વાડીનાં કુસુમ. { માટીમાંથી માનવ (૩)
લેખક–શ્રી મોહનલાલ દીપચંદ ચોકસી, પાંચ સમવાય
સમવસરણમાં પૂર્વાભિમુખે બિરાજમાન ચરમ તીર્થપતિ કરી વર્ધમાનસ્વામીએ માલકાશ રાગમાં દેશનાનો આરંભ કર્યો–
ભે ભવ્યલે કે, આ સંસારચક અનાદિકાળથી અખલિતપણે ચાલી રહ્યું છે અને અનંતકાળ પર્યત ચાલુ રહેનારું છે. એમાં ભ્રમણ કરનાર જીવ જાતજાતની કરણીએ. કર્યાને હર્ષ અનુભવે છે અને કેટલીક વાર કાર્યસિદ્ધિથી ગર્વને ધારણ પણ કરે છે છતાં વસ્તુતઃ જોઈએ તે દરેક જીવ એમાં નિમિત્તરૂપ છે અને પ્રત્યેક સિદ્ધિની પાછળ પાંચ કારણ એ છેવ સાથ(મુખ્યપણે) ભાગ ભજવી રહેલું હોય છે. દરેક કાર્યની સાધનામાં એ કારણે જ સાચા કરયા છે. છદ્મસ્થ માનો બાહ્ય દેખાવથી એમાંનાં એકાદને વધુ મહત્ત્વ આપે છે. અરે ! એ એકને જ કર્તા તરીકે આલેખે છે, એ મંતવ્યને વળગી જાતજાતના વિવાદ ખડા કરે છે. એ એકની સત્તા સ્થાપવા રંગબેરંગી યુકિતઓ ઊભી રહે છે, પણ સંપૂર્ણ જ્ઞાનની દ્રષ્ટિમાં એ આગ્ર ટકી શકતા નથી. કેવળજ્ઞાની આત્માઓ પ્રત્યક્ષ અનુભવથી વાલી પીટીને જણાવે છે કે –
સ્વાદુવાદથી સંપજે, સકલ વસ્તુ વિખ્યાત
સસભંગી રચના વિના, બંધ ન બેસે વાત. એકાંતવાદીને વાણવ્યાપાર અથવા તે દલીલસંભાર એ બાળકે ખડા કરેલાં માટીના ઘર કે ગંજીપાના પાનાના મહેલ જેવો ક્ષણજીવી છે. અંધપુરુષ એકાદા હાથીના અમુક અવયવને સ્પશી સારાયે હાથીનું રૂ૫ વર્ણવે એ અધૂરો પ્રયાસ માત્ર છે. તેથી તે નીતિકારોને ભાર મૂકી કહેવું પડયું છે કે –
દષ્ટિવંત લહે પૂર્ણ ગજ, અવયવ મળી અનેક તે પછી, ભગવંત! કોઈ કાળવાદી તે બીજે વળી નિયતિવાદી, અને ત્રીજો કર્મવાદી પિતતાના મંતવ્યને સાચા ઠરાવતાં ઠેર ઠેર દૃષ્ટગોચર થાય છે ! અરે ! એ પાછળ ભકત ગણના ઝુંડ પણ ભમે છે ! એ સર્વ વયા જ છે ને? એ મત-પ્રવર્તકને સમ્યગદષ્ટિ છે ખરી ?
દ્રભૂતિ ગૌતમ! એ સર્વ વૃાા છે એમ કહેવા કરતાં એ સર્વ એકદેશીય છે એમ વદવું વાસ્તવિક છે. એમાં સર્વશે સત્ય નથી જ. એ વાદીઓની વાત અવધારી લઈ, જે જ્ઞાન અને અપેક્ષાપૂર્વક સમન્વય સાધવામાં આવે તે નિતાં સત્યના દર્શન જરૂર લાધે. કાળવાદી પોતાનો મત પુરવાર કરતાં દાખલા આપે છે–

Page #20

શ્રી જેને ધમ પ્રકાર,
| કાર્તિક
ળે ગર્ભ ધરે જ વનિતા, કાળે જન્ને પુત્ત રે; કાળે બેલે, કાળ ચાલે, કાળે ઝાલે ઘર સુત્ત રે. કાળ દૂધ થકી દહીં થાયે, કાળે ફલ પરિપાક રે;
વિવિધ પદારથ કાળ ઉપાય, કાળે સહુ થાય ખાક રે, અર્થાત્ જગતની સારીયે ગતિ કેવલ કાળને આધીન છે. કાળે શું શું નથી કર્યું ? જેના જમકાળે ઘંટનાદ થયાં હતાં અને વધામણાં ઉભરાયાં હતાં એવા ચક્રવર્તી, વાસુદેવ કે રાજાએાને ઉતા ન હતા કરી નાંખ્યાની નોંધ ઇતિહાસના પાને કયાં જોવાતી નથી ભિલા ? એથી ઊલટું દ્રરિદ્ર ઘરમાં જન્મેલાને અને પગ ઘસતા મોટા થયેલાને ગાદી પર બેસાડ્યાની નોંધ પણ પ્રાપ્ત થાય છે. બાળપણમાં રમકડે રમતે જીવડા યુવાન વય થતાં જ કોઈ અનેરા સલા સેવ હોય છે ! એ વેળા પેલા રમકડામાં એનું મન નથી હોતું. એ મન તે કોઈ રૂપવતી રમામાં દેડે છે. કાળા માથાને એ માનવ જાતજાતના સાહસ કરે છે. પણ જયાં જરાને પાશ બેસે છે ત્યાં એ સર્વ એ સરી જતું જણાય છે. વેત કેશ અને દુબળી ગાયવાળી એ જાણે જુદે જ દેખાવ રજૂ કરે છે ! અહા ! કાળદેવ ! તારા પરાક્રમની શી વાત કરવી ? સમય-આવકા-ઘડી-દિન-રાત-માસ-વર્ષ અને આગળ વધી પોપમ સાગરે એમના સ્વરૂપમાં ઊંડા ઉતરીએ છીએ ત્યારે તે અધધધ થઈ જાય છે અને અવસર્પિણી ઉત્પપણીને લાંબે પ્રવાડ જોતાં ગાત્રે ગળવા માંડે છે ! એમાં શીરેમણે શેતું મુદ્દલપરાવર્તન એ તે એક કોયડો જ છે ને !
આમ કાળના મહામ્યની ગાથા પૂરી થઈ નથી હોતી ત્યાં “સ્વભાવ” માં જ સર્વ રાતને આરે ૫ કરનારો વાદી આગળ આવે છે અને 'કાળ' ને રંકનું બિરુદ આપી પોતાના મંતવ્યને વિસ્તાર કરવા માંડે છે. કાળવાદીની દલીલનું ખંડન કરતો હોય તેમ તે કહે છે કે –
તે ગે વનવતીજી, વાંઝણી ન જણે બાળ; મૂછ નહીં મહિલા મુખેજી, કતલ ઊગે ન વાળ, મસ્ય તુંબ જળમાં તરેજી, બડે કાગ પહાણ;
પંખી જાત ગણે ફરે છે, અણી પરે સયલ વિના અને ઉમેરે છે કે જે જે દ્રવ્યનો જે જે સ્વભાવ હોય છે એ પ્રમાણે જ વર્તના થતી દેખાય છે. લીંબડે તે લીંબોળી જ નિપજે. ત્યાં કંઈ કરી બાઝતી નથી. કાળ ગમે તેવી કરામત કરે એથી કંઠનો વાયુ શમાવવાનો સ્વભાવે કે હરડેથી રેચ થવાની વાતમાં કંઈ જ ફેર પડતો નથી. ગમે તેટલા કાળ પર્યત કાંગડુંધન્ય ચૂલા પર રહે તેથી ઓછું જ એ પાકી જવાનું છે ? મેરના પીંછા ચિતરવા કેણુ ગયું છે ? અને બાવલના કાંટા અણિયાળા કેમ છે ? નાગ ઝેરી હોય છે છતાં એના માથાના મણિમાં વિષ હરવાની શકિત છે. એ વાતેથી પુરવાર થાય છે કે ‘ સ્વભાવ” જ કર્તાહર્તા છે.
ત્યાં તો એ સામે આડો હાથ ધરતો નિયતિવાદી અર્થાત્ હે સદાલ ! મખલીપુત્ર

Page #21

અંક ૧ લે. ]
સાહિત્યવાડીનાં કુસુમો.
ગોશાલક જે વાત સ્થાપે છે એ ખડી થાય છે. અને જોરશોરથી જાહેર કરે છે કેકાળ ને સ્વભાવ ગમે તેવા અનુકૂળ હોય છતાં જે ભવિતવ્યતા ફરી બેસે તે ખેલ ખલાસ. માની શે કે કાળના જોરે એકાદી ગર્ભવતી રમણીએ ગર્ભ ધારણ કર્યો પણ લાવી વાંકે થતાં એ ગળી જાય છે એનું શું ? વારે કે આંબાએ સ્વભાવ મુજબ કેરીઓના રૂમખા દેખાડ્યા, પણ ભવિતવ્યતાએ વાવાઝોડું સજી એ નિષ્ફળ કરી મૂકે તો પરિણામે શું ? એમાં સ્વભાવની તાકાત કેટલી ? મારી સત્તાને ચમકારો જોયો છે? આ ફીમાં એ સમાય છે.
જળનિધિ તરે જંગલ ફરજી, કેડી જતન કરે કોય; અણભાવી હવે નહીંછ, ભાવી હોય તે હેય, નિયતિવશે વિણચિંતળ્યુંજી, આવી મળે તત્કાળ; વરસા સેનું ચિંતજી, નિયતિ કરે વિસરાળ, આંબે મોર વસંતમાં, ડાલે કાલે કઈ લાખ
કઈ ખર્યા કેઈ ખાટી છે, કેઈ આધાં કે સાખ. આ તે સામાન્ય દાખલા આપા પણ એ વદીયુગલ ! જરા આ દાનત સાંભળે. એથી તમારી સત્તાનું માપ મપાઇ જશે- એક શિકારીએ આકાશમાં ઊડતા એક કબુતર પર બરાબર નિશાન તાકવું. બાણુ છૂટતાં જ એના પ્રાણ વિદાય થાય એવી સ્થિતિ જન્મી. ઊંચે નજર કરે છે તે એક બાજ પક્ષી પણ પિતાના પર તરાપ મારવાની તૈયારીમાં છે. એક તરફ નદી ને બીજી બાજુ વાઘ જેવું ઉભયમાર્ગી સંકટ. પણ ભવિતવ્યતા એ કબુતરની તરફેણમાં હતી એટલે શિકારીના પગે એક સેપે ડંશ માર્યો. ધનુષ્ય માંથી બાણ છૂટી ગયું અને એ પેલા બાજને લાગ્યું. કબુતરના ઉડયનનો માર્ગ આ રીતે મોકળે થઈ ગયે. બનવાનું હોય તે જ બને છે. એમાં શંકા ધરવાપણું નથી જ. જુઓને, બ્રહ્મહત્ત ચક્રવર્તીના ને એ વિના એકાદ વાળના હાથે વીંધાય ખરા? બે હજાર દેવતાઓ જેની સતત સેવામાં હોય છતાં આમ બન્યું ત્યારે એ કરામત હેલુહારની જ ને !
એ વાદી ત્રિપુટી! તમે મારી સત્તા આગળ તે મારા જેવા જ ! ઘરમાં બેસી ગળ ભલે ખાવ પણ આ કર્મરાજના પડકાર ઝીલવાનું સામર્થ્ય તમારામાં છે ખરું ? કમે શું કરી દેખાડયું તે ટૂંકમાં વર્ણવું છું—
કમેં રામ વસ્યા વનવાસે, સીતા પામે આળ; કમે લંકાપતિ રાવણનું, રાજ્ય થયું વિસરળ, કમેં વરસ લગે રિસફેસર, ઉદક ન પામે અન્ન; કમેં વરને જુઓ પેગમાં, ખીલા રોપ્યા કન્ન, કમે એક સુખપાલે બેસે, સેવક સેવે પાય;
એક હય ગય રથ ચયા ચતુર નર, એક આગળ ઉભય. દેવ, માનવ, તિર્યંચ અને નારીરૂપ ચાર ગતિઓમાં કોઈ પણ પડાવનાર હોય તો એ કર્મ પુદ્ગલ જ ને! એણે ખુદ તીર્થપતિઓને છેડ્યા નથી ! ચકી

Page #22

૨૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ કાર્તિક
વાસુદેવોને ઊંધા પાટા બંધાવ્યા છે ! તેથી તે કહેવાય છે કે-કમની ગતિ વિચિત્ર છે. ” એ અતિ ગન મનાય છે. કોઈ ઘર વસ્ત્રા' એમ કહી હાથ ધોઈ નાંખે છે !
કાળ, સ્વભાવ અને નિયતિ તમો તે મારી સન્મુખ બાળક જેવા છે પણ પેલે માંધાતા જે આડંબર રાખનાર ઉદ્યમ પણ ટકી શકે તેમ નથી. એને મેં સખત હાર આપી છે એ વાત સાંભળશે. ત્યારે મારી તાકાતનું સાચું ભાન થશે.
ઉદ્યમથી કાર્યની સિદ્ધ થાય છે એમ માની એક ઉંદરે ઘરના આંગણામાં પડેલા એક કરંડીયાને કરકેલવા માંડ્યો. એણે ધારેલું કે કરંડીયામાં કયાં તો ફળ હશે અથવા તે મીઠાઈ મેવા હશે. બિચારા ઉંદતું ભાગ્ય રૂઠેલું અર્થાત્ કર્મરાજ એના પર વંકાઈ બેઠેલા એટલે આ કરડી ફળ કે મીઠાઈ નથી પણ મદારીના સને છે એવું ભાન મુવકને ચવા દીધું નહીં. કરકેલવામાં રત બનેલા ઉંદરજી જયાં બાકું પાડી, એમાં મુખ નાંખવા જાય છે ત્યાં પેલા સર્પરાજના ભક્ષ બની ગયા !
આ ઉદ્યમીના-ઉદરજીની હાલ જોયા ! હવે પેલા નિવમી નાગની વાત વિચારે, પકડાઈ ગયા અને કરંડીયે પૂરાયા. ન મળે ખાવાનું કે ન મળે નાચવાનું. ગુંચળું વળી પડી રહ્યા સિવાય અન્ય માર્ગ પણ નહોતે, છતાં ભાગ્યદેવીના આશીર્વાદ ઉતર્યા એટલે આહાર ને છૂટકારે બન્ને પામ્યા.
સમિપમાં ઉભેલા પુરુષાથથી આ વાત સાંભળી ચૂપ ન રહેવાયું. આગળ આવી એ વાદીએ તે લલકારવું શરૂ કર્યું –
ઉદ્યમ કરતાં માનવીએ, શું નવિ સીઝે કાજ તે રામ ચણાયર તરીએ, લીધું લંકા રે તો, વિણ ઉદ્યમ કેમ નીકળે છે. તીલમાંથી તેલ તો; ઉદ્યમથી ઊંચે ચઢે એ, જી એપ્રિય વેલ તે. દૃઢપ્રહારી હત્યા કરીએ, કીધાં પાપ અનંત તે;
ઉદ્યમથી ખટમાસમાં એ, આપ થયે અરિહંત તો. કમ મહારાય, ઓટો ગર્વ ન કરશો. તમો તે મારા પુત્ર જેવા ગણાવ. તમને કમને) જન્મ આપનાર પણ હું જ છું ને ? જ્ઞાની ભગવતે ભાખી ગયા છે કે– ઉઘમથી દૂર ટળે એ, જુઓ કર્મને મમ તે.” જેનામાં શકિત ન હોય અથવા તે જેઓ નબળા હોય એ કમ, નિયતિ આદિ અનુસરવાની વાત કરે, કાલના ભસે બેસે, બાકી મારા મંતવ્યમાં શ્રદ્ધા ધરનાર તો ફરી ફરી ઉદ્યમ કરી જરૂરી કાર્ય સાધના કરે છે. “Try, Try, again' એ સૂત્ર ન જ ભૂલે.
ભે, સદાલ! આમ આ પાંચે વાદીઓની વાત- ઘડીભર તે તેમને દષ્ટાંતના બળે જોર પકડતી જણાશે, કદાચ એમાંથી એકને મોટો સ્થાપવાનું મન પણ થઈ જશે, પણ એમ કરવું ઠીક નથી. એકાંત નવમાં ખેંચાવું એનું નામ જ મિથ્યાત્વ યાને ખોટી સમજ

Page #23

અંક ૧ લે ]
સાહિત્યવાડીનાં કુસુમે
૨૧
બારિકાથી વિચારતાં સમાશે કે-એ પાંચેના મેળાપ વિના કાર્યસિદ્ધિ સભવતી નથી જ. એમાં ચાર આંગલી અને પાંચમા અનુઢ્ઢાનું ધરગથ્થુ, રાજના અનુભવનું દૃષ્ટાંત યાદ રાખવાનુ છે.
લડાખના મેદાનમાં જયશ્રી વરનાર સેનાને ધન્યવાદ અપાય છે એ વેળા જેમ અવા
સૈનિકને નહીં પ માત્ર સેનાપતિને આગળ કરાય છે તેમ પ્રસંગવશાત્ એમાંનાં એકાદ તે વવાં આગળ ધરાય, પણુ એ પાછળનું રહસ્ય તે એટલું જ કે જેમ આખી સેનાને સહકાર જ વિજય અપાવે છે તેમ એ પાંચે યાગ જ સાધનામાં સફળતા આણે છે.
તંતુ સ્વભાવે પટ ઉપજાવે, કાળક્રમે રે વણાયે; ભવિતવ્યતા હાયે તા નીપજે, નહીં તેા વિઘ્ન ઘણાયે. તતુ વાય ઉદ્યમ ભાક્તાદિક, ભાગ્ય સકલ સહકારી; એમ પાંચે મળી સકલ પદારથ, ઉત્પત્તિ જીએવિચારી
તાંતણા સાથે મળતાં કપડું' થાય એ સ્વાભાવિક છે, એમાં વસુવાના સમયના હિસ્સા પણ છે. ભવિતવ્યતા હૈાય તે જ કપડુ' તૈયાર થાય; નહીં તે વિશ્વ નરમ તબિયત આદિના આવે. વણકરના ઉદ્યમ સાચી દિશામાં ઢાય અને પહેરનારનુ તકદીર હેાય તે જ કપડા પહેરવા જેવુ અને
નિયતિ વો હુલુકરમા થને, નાથકી નીકલીયા પુણ્યે મનુજ ભાર્તિક પામી, સદ્ગુરુને જઈ મળીયે.. ભસ્થિતિના પરિપાક થયા તવ. ૫'ડિત વીય ઉલ્લુસીયા; ભવ્ય સ્વભાવે શિવગતિ પામી, શિવપુર જઇને વસીયેા.
સંસારી આત્મા મુક્તિ ત્યારે જ પામી શકે કે જ્યારે એ આત્માને ઉપર પાંચ કારણેાના સહકાર પ્રાપ્ત થાય. એ વિષયમાં, ભાઇ, દ્વારા ગુરુ મખલીપુત્ર એ સમજી લેજે, નહીં તેા મારી પાસે આવજે.
--
કહ્યું તેમ શુ કહે છે
( ચાલુ )

Page #24

નું કર્મ-મીમાંસાનું આયેાજન.
( લે. પ્રે. હીરાલાલ ૨. કાર્ડિયા. એમ. એ. )
ઉદ્ભવ—આજથી દોઢેક દસકા ઉપર હું મુંબમાં રહેતા હતેા અને એ સમયે મારે હાથે કવિવર ધનપાલની કૃતિએનું ટીકા ઇત્યાદિ સહિત સોંપાદન-કાર્ય થતું હતું. એવામાં ઉસભપાસિયા ઋષભપ'ચાસિક )ના ત્રીજા પદ્યના સ્પષ્ટીકરણાથે મે જે સમ્યકત્વને અંગે નાનકડા નિબધ લખ્યા હતા તે છપાવવા શરૂ થયેા. આનાં મુદ્રણપત્રા ( proof-sheets ) એક જૈન આચાર્યને માકલાતાં એમાં એમણે કેટલીક ભૂલ કાઢી, પર ંતુ એ મારે ગળે ઉતરી નહિ એટલે મે તે પ્રમાણે ફેરફાર ન કર્યાં. એવામાં કમ-સિદ્ધાન્તના વિરાષ્ટ અભ્યાસી તરીકે ઓળખાવાતા જૈનાચાર્ય શ્રી વિજયપ્રેમસૂરિજીનુ મુંબઇમાં ચાતુર્માંસ થ્યું અને એમની સાથે પરિચય થતાં મે આ મુદ્રિત લખાણુ તપાસી જવા એમને સાદર વિજ્ઞપ્તિ કરી. એ આ જે ગયા અતે એમણે આ નિબધ જોઇ એતી તારીફ્ કરી અને એમાં કાષ્ટ ભૂલ નથી, પરંતુ ભૂલ સૂચવનારની ભૂલ હોવાનુ કધુ. આ ઉપo મને એ વિચાર સ્ફુર્યા.
(૧) વિશેષજ્ઞ ગણુાત! વિદ્વાનતી પશુ વાત તેમના તરફથી પ્રમાણે રજૂ ન થાય ત્યાં સુધી સ્વીકારી ન લેવા.
( ૨ ) જૈન દાનમાં એ તત્રેાત બનેલા અને જૈનોના એક વિશિષ્ટ સિદ્ધાન્ત ગણાવાને લાયક એવા કમ-સિદ્ધાતને અંગે સક્ષિપ્ત કે માધ્યમિક કાટિને ગ્રંથ ન રચતાં અને તેટલા વિસ્તારવાળી એક કૃતિ તૈયાર કરવા અને તેમાં માર્ગદર્શન મળે અને કાઇ ભૂલ ચૂક થવા ન પામે તે માટે શ્રી વિજયપ્રેમસૂરિજી જેવાનેા સહકાર મેળવવા.
કમ-મીમાંસા નામને સર્વાંગ સુન્દર, સપૂર્ણાં અને સ્વતંત્ર ગ્રંથ રચવા માટે અયારે હું જે વિશિષ્ટ પ્રયાસ કરવાની અભિલાષા રાખુ` હ્યુ તેનું ખીર આમ દોઢેક દસકા જેટલુ પ્રાચીન છે.
કેટલાંક વર્ષોથી હું એમ સાંભળતા આવ્યો છું કે જૈનાચાય શ્રી પ્રતાપસૂરિજીના શિષ્ય ઉપાધ્યાય શ્રી ધર્મવિજયજીએ ક્રમ-સિદ્ધાન્તને સારે અભ્યાસ કર્યો છે. થેાડા વખત ઉપર એગ્મા અહીં ચષ્ટને મુંબઈ જતા હતા તેવામાં મારે એમને કલાકેક માટે મળવાનું થયુ' અને વાતચિત દરમ્યાન મે એમને મારી અભિલાષા જણાવી તે એમણે આ વાતને અનુમાદન આપ્યું. ક-મીમાંસા રચાઇ રહે પછી હુ એમના જેવાને એ બતાવવા ઇચ્છું છુ, પરંતુ આ પ્રાસાદ તૈયાર કરવા માટે એના પાયા તરીકે કામમાં લાગે એવા કેટલાક લેખા અત્યારે તે હું છપાવવા ઈચ્છું છું અને તેમાં કોઇ ત્રુટી જાય કે કાઇ સૂચના કરવા જેવી જણાય તો એમને તેમજ જૈનાચાય શ્રી વિજયપ્રેમસૂરિજી જેવાને એ તરફ મારુ લક્ષ્ય ખેંચવા વિનવું હું,
પ્રકાશન—કમ-મીમાંસાનીયેાજના જે હાલમાં મેં ધડી છે તેની રૂપરેખા મારે
૧ આવી એક કૃતિ “ જૈન ન્યાય’” (Jaina Logie) પરત્વે હાલમાં હું તૈયારી કરું છું. ( ૨૨ )સ વ

Page #25

કર્મ-મીમાંસાનું આયોજન.
૨૩
પ્રસિદ્ધિમાં મૂકવી એમ આગમ દ્ધારકને કેટલાક સંતાન તરફથી મને સૂચના મળી છે અને એને હું વધાવી લઉં છું. કેમકે આ કાર્ય નેવું વહેલું પણ સાંગોપાંગ રીતે એના યોગ્ય અધિકારી દ્વારા થવું જોઈએ એ બાબત તે બે મત નથી; કદાચ એ કાર્ય માટે હાથે પરિપૂર્ણતાને નહિ પામે તે પણ આ દિશા સૂચવવા પૂરતે તે આ પ્રયાસ સાર્થક ગણાશે એવી આશા રહે છે. વિશેષમાં આ યોજનાને સફળ બનાવવા માટે કેઈ અધાયે સ્થળેથી પણ સૂચના મેળવવાનો પણ આ માગ છે.
મહત્તવ અને ઉપયોગિતા-જૈનોને કમ-સિદ્ધાના ભવિતવ્યતાના દાસાનુદાસ બનેવાનું ન શિખવતાં પૂર્ણ પુરુષાર્થ અજમાવવાને-સાટ ઉદ્યમ કરવાને બોધપાઠ પૂરે પડે છે. એ દુઃખ આવી પડતાં અકળાઈ ન જતાં તે સમતાપૂર્વક સહન કરવાનું બળ આપે છે. સંપત્તિમાં છકી ન જવાય તેની તકેદારી રખાવનાર એ રામબાણ ઔષધ છે. આપણું જેવા સામાન્ય તમાઓ માટે, દૂધની ગવપૂર્વકની નિદા અને ગથી થતી આત્મશુદ્ધિને માર્ગ એ મોકળો કરે છે, એ પ્રત્યેક વ્યકિતને પોતાની પૂરેપૂરી જવાબદારીના યથાર્થ ખ્યાલ કરાવે છે.
આ કર્મ-સિદ્ધાઃ સ્વપકવાણકારી છે એટલે નીતિ(Ethics)ની દષ્ટિએ, સામાજિક શાસ્ત્ર( Sociology )ની દૃષ્ટિએ તો એનું મૂલ્ય છે જ. વળી એ જૈન દર્શનએના તત્વજ્ઞાનન-દ્રવ્યાનુયોગને એક અગત્યને ભાગ છે એટલે ફિલસુફીના-દ્રવ્યમીમાંસા ( Metaphysics અભ્યાસીઓને તે એ જરૂર જ આકર્ષી શકે તેમ છે. આ કમને સિદ્ધાન્ત અધ્યાત્મવિદ્યાનું એક મહત્ત્વનું અંગ હાઈ-આત્માની સ્વાભાવિક અને વૈભાવિક દશા પર પ્રકાશ પાડનાર હાઈ એ વિદ્યાના જિજ્ઞાસુને એને અભ્યાસ રેચક અને માર્ગદર્શક બને તેમ છે. આ સિદ્ધાન્તની ઝીણવટ-એમાં આવતાં ભાગાઓ (સં. ભગ) અને ૧ કંડકે ગણિતજ્ઞોને બે ઘડી આનંદ આપે તેમ છે. કમની વર્માણ અને એના બંધનું નિરૂપણ તેમજ સમુઘા રસાયરાસ્ત્ર ( Chemistry) અને પદાર્થવિજ્ઞાન ( Physics): ના અભ્યાસીને રસમય વાની પીરસે છે. કળા અને ગુણસ્થાનકોનું સ્વરૂપ મને વિજ્ઞાન(Psychology)ના વિષયના શોખીનોને વિચારવા જેવું છે. ક–ાતમાં આવતા જ્ઞાનને અધિકાર જ્ઞાનમીમાંસા / Epistemology) સંબંધી જૈન મતવ્ય રજૂ કરવામાં એકકો છે.
૧ આ વિષય “સૂર્યાલી-શાક ” વાચક વિજયે ગુજરાતીમાં સંયમશ્રેણિવિચાર નામની સઝાયમાં ત્રણ ઢાલમાં નિરૂપ્યો છે અને એ જ બાબત આ સજઝાયના વિસ્તારરૂપે ૫. ઉત્તમવિજયે સંયમશ્રેણિવિચાર સ્તવનમાં ત્રણ ઢાલમાં ચર્ચા છે. આ બંને કૃતિઓ
સ્તવન, સ્વાધ્યાય આદિ તરત્નસંગ્રહ” માં જેનગ્રંથપ્રકારક સભા ( અમદાવાદ ) તરફથી વિ. સં. ૧૯૯૬ માં મંત્રાદિ સહિત છુપાવાઈ છે. ચારિત્રની શુદ્ધિ-અશુદ્ધિની તરતમતા યાને સંયમસ્થાન વિષે કેટલીક હકીકત શ્રી ભગવતી–સાર(પૃ ૭-૮૦ )માં અપાઈ છે.

Page #26

२४
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાસ
[ કાર્તિક
આ પ્રમાણેની ક*-સિદ્ધાન્તની અનેકવિધ મહત્તા અને ઉપયેાગિતા હોવાથી તે આને અંગે એક આકર્-ગ્રંથ ગુજરાતીમાં ! બાદ કે એ રચનાની સાથે સાથે અગ્રેજીમાં પણ એક આકર–ગ્રંથ રચવાને હું વિચાર રાખું છું.
યેાજના—ગુજરાતી કૃતિ પૂરતી ચૈાજના હવે હું અહીં રજૂ કરુ છું. કં–સિદ્ધાન્ત પરત્વે શ્વેતાંબર તેમજ દિગ'ખર ગ્રંથકારોએ પ્રૌઢ કૃતિ રચી છે. કેટલીક બાબતા જે શ્વેતાંબરીય કૃતિમાં જોવાય છે તે દિગબરીય કૃતિમાં નથી, તેમ કેટલીક બાબતો એવી છે કે જે દિગ ંબરીય કૃતિમાં છે તે શ્વેતાંબરીય કૃતિમાં નથી. આથી મેં કમ'સિદ્ધાન્તના પરિપૂર્ણ નિરૂપણ માટે આ બંને ફિકાએકના પ્રાચીન અને પ્રમાણભૂત ગ્રંથાને લાભ લેવાના ધરાદો રાખ્યો છે. સાથેસાથે કર્મવિષયક જે અભ્યાસપૂર્ણ લેખ વગેરે આધુનિક વિદ્વાનોને હાથે લખાયા હાય તે પણ જોઇ જવાની મારી ઇચ્છા છે. એટલે એ વિદ્વાને એમના આ લેખ વગેરેની મને નકલ પૂરી પાડી શકે તે તેમ, હિં તે એ કયાં છપાયેલ છે તે જણાવી ઉપકૃત કરે,
કર્મ –સિદ્ધાન્તને લગતા એકે એકે બાબત-પછી એ નાની હેા કે મેટી, ઓછા મહુત્ત્વની હાઉં વધારે મહત્ત્વની હો એ મારે અહીં આપવી છે. આથી આમાં નીચે મુજબના મુખ્ય વિષયાને તૈા સ્થાન અપાશે ૪:—
(૧) કર્મનું સ્વરૂપ અને એનુ વૈશિષ્ટય.
( ૨ ) વગણાઓને વિચાર.
( ૩ ) ખ્ધ–એના હેતુઓ, પ્રકારે અત સ્વામીએ. ( ૪ ) નિઝુનવ–વાદ.
( ૫ ) કમની મૂળ અને ઉત્તર પ્રકૃતિએ.
( ૬ ) ઉદય, સત્તા અને અખાધાકાળ ( ૭ )
ચૌદ ગુરુસ્થાન-સમ્યક્ત્યાદિની પ્રાપ્તિ.
( ૮ ) મેગ, ઉપયાગ અને લેસ્યા.
( ૯ ) માગણાનારા.
( ૧૦ ) બધસ્થાને યાદિને પરસ્પર સંબંધ,
( ૧૧ ) આઠ કરણા.
( ૧૨ ) સ્પા અને કડકે.
( ૧૩ ) ઉપરમ-શ્રેણિ અને ક્ષેપક-શ્રેણિ.
( ૧૪ ) સમુદ્ધાત.
( ૧૫ ) મુકિતને અધિકાર.
૧ જૈન આગમેમાં પણ એવી કાઇ કાઇ બાબત જોવાય છે કે જેના નિર્દેશ કર્યું - સિદ્ધાન્તને લગતા કાયં પડ્યું. સ્વતંત્ર કૃતિમાં જાતે નથી. આથી આ બાબતે પણ અહીં અપાશે.

Page #27

અંક ૧ લો. ].
કર્મ–મીમાંસાનું આયોજન.
- ૨૫
આ પ્રમાણે પંદર બાબતે વિચારતી વેળા સમર્થનામક પાઠ હું આપનાર છું જેથી મારું લખાણ આધારભૂત બને. શાસ્ત્રીય નિરૂપણમાં પારિભાષિક શબ્દોની આવશ્યકતા રહે છે, કેમકે એ દ્વારા એક તે વિચારની સમતા અને એકતા જળવાઈ રહે છે અને બીજું, વધારે પડતાં લંબાણને-શિથિલતાને અટકાવી શકાય છે. જેનોના કમ–સિદ્ધાન્તનું આ નિરૂપનું શાસ્ત્રીય થવાનું છે એટલે એમાં પારિભાષિક શબ્દ તે વપરાશે જ, પરંતુ એ દરેક શબ્દના અર્થ ઉપર પૂરતા પ્રકાશ પાડવા માટે એની વ્યુત્પત્તિ, એના પર્યાયવાચક શબ્દ ઇત્યાદિ દર્શાવાશે
વિષયને વિશદ બનાવવા માટે પ્રાચીન ઉદાહરણોનો અને ન્યાયોને તેમજ આધુનિક વૈજ્ઞાનિક યુગનાં મંતવ્યોને ઉપયોગ કરવા હું માંગું છું. વિશેષમાં જરૂર જણાય ત્યાં યંત્રો (ક ) અને સ્થાપનાઓ પણ રજૂ કરીશ.
કર્મ-સિદ્ધાન્તને કેવળ શ્રદ્ધાને વિષય ન બનાવતાં, એની વિવિધ બાબતે તાર્કિક દષ્ટિએ વિચારવાની મારી ભાવના છે અને આમાં કંઈ ખોટું નથી, કેમકે નવ્ય કર્મમ ની ટીકામાં પણ આ માર્ગ છેડે ઘણે અંશે દેવેન્દ્રસૂરિએ રવીકાર્યો જ છે.
તુલનાત્મક અભ્યાસને અને તાર્કિક દૃષ્ટિને યોગ્ય સ્થાન આપી તૈયાર કરાતી આ કૃતિના અંતમાં નીચે મુજબનાં પરિશિષ્ટ આપવાને હું ઈરાદો રાખું છું –
(૧) કર્મ સંબંધી સાહિત્ય. (૨) પારિભાષિક શબ્દોની સૂચિ. ( ૩ ) પિંડ પ્રકૃતિદર્શક શબ્દકેશ. (૪) ઉદાહરણ અને ન્યાયની સૂચિ. (૫) સાક્ષીભૂત ગ્રંથનો નિર્દેશ. (૬) સૈદ્ધાત્તિ અને કર્મગ્રંથકાર વચ્ચેના મતભેદે. (૭) ભવેતાંબર અને દિગંબર માન્યતાઓમાં ભેદ.
કઈ પણ કૃતિ વિશિષ્ટ પ્રસ્તાવના વિના પરિપૂર્ણ ન ગણાય એટલે આને અંગે ૬ વિસ્તત ઉપક્રવાત લખવાને છું. તેમાં હું મુખ્યતયા નીચે મુજબની બાબતે વિચારીશઃ
(૧) ભારતીય દર્શનેમાં અને જૈન સાહિત્યમાં કમ-સિદ્ધાંતનું સ્થાન. (૨) આગમોમાંની કર્મ સંબંધી સામગ્રી. (૩) કમવિષયક કૃતિઓને પરિચય અને એનું પૌવાપર્યું. (૪) કર્મ-સિદ્ધાન્તની મહત્તા અને ઉપયોગિતા. (૫) કર્મ-સિદ્ધાન્તને અંગેના આક્ષેપ અને તેનું નિરાકરણ
આ આર-મંથને વિશેષતઃ આવકારપાત્ર બનાવવા માટે ચિત્ર ૫ણું આપવાને મારે વિચાર છે. મારા આ કાર્યને વેગ મળે તે માટે જેમ વિશેષને સહકાર આવશ્યક છે તેમ એના પ્રકાશન માટે ઉદાર દિલના ધનિક તરફથી દ્રવ્યની સહાયતાની અપેક્ષા રહે છે. આશા છે કે-આ બંને પ્રકારને સહકાર મને મળી રહેશે.

Page #28

1ણા કા ૧.
( ૨૯૮) કહેવાતું ઉચ્ચ જ્ઞાન ગવ અને અભિમાન વગર ન જ મેળવી શકાતું
હોય, તો આપણે અભ્યાસ જીવનની સાદી બાબતો, હમદર્દી. પ્રેમ, નિઃસ્વાર્થતા અને એવી ચાલુ બાબતોમાં પર્યાવસિત કરો
એ વધારે સારી વાત છે. ખરી વાત તે એ છે કે વૃક્ષને ફળ આવે ત્યારે એ નીચું નમતું જાય છે, વાદળાં પાણીથી ભરાય ત્યારે પૃથ્વીની નજીક નીચે આવતા જાય છે અને આંબા પર કેરી (શાખ) પાકે ત્યારે એના ભારથી ડાળ નીચે આવતી જાય છે. તે જ પ્રમાણે માણસ જ્ઞાનના ભારથી ભારે થાય ત્યારે એ વધારે સારો માણસ બને છે, એનામાં વૃદ્ધ તરફ વિનય જાગૃત થાય છે, એને લે કસેવાના મનોરથ થાય છે, એને પોતાના જ્ઞાનને લાભ જનતાને બને તેટલે વધારે આપવાના કોડ થાય છે, વિદ્યાનાં સત્ર ખેલવાનાં, એની પરબે ઠામઠામ બેસાડી દેવાના અને એનો લાભ બને તેટલા વધારે માણસે લે તેવી એને આદર્શ ભાવના થાય છે. આ જ્ઞાન પ્રાપ્તિનું સાચું ફળ છે, આ જ્ઞાનપ્રાપ્તિનું સત્ય પ્રદર્શન છે, આ જ્ઞાનપ્રાપ્તિને અનુપમેય મહિમા છે.
પણ એને બદલે કે કોઈને જ્ઞાનનો અપચો થાય છે, પોતાના નામ સાથે ઉપાધિ લગાડવાને અભખરે થઈ આવે છે, પોતાને સમાજમાં માન મળવું જોઇએ અને પિતાની ખુરશી અવલ નંબરે પડવી જોઈએ અને પે તે બહાર નીકળે ત્યારે સામે મળનારે પિતાને પ્રથમ સલામ કરવી જોઈએ-આવાં આવા તુચ્છ આંદેલને તેનામાં જાગૃત થાય છે, આવા ન ઇચછવાયેગ્ય ભાવે એના મનમાં સ્થાન લઈ લે છે, જાણે પેટે પાટા બાંધવા પડશે એવી એની આત્મનિદર્શનની ઈચ્છાઓ અને કામનાઓ થઈ પડે છે, અને જાણે કે પોતે ગગનમાં ઊડતે હેય અને દુનિયા સામાન્ય જમીન પર ચાલતી કે આ ગેટતી હેય એવું એને લાગે છે. આવી વૃતિ જ્ઞાનનું અજીણું છે એને બદલે તે દુનિયાદારીઓના સામાન્ય ગુણ કેળવાય, ભાઈઓમાં પ્રેમ થાય, વહાર સારો ચલાવાય, નિઃસ્વાર્થભાવે સેવા થાયઆવા સામાન્ય ગુણો ખીલે અને ઉચ્ચ જ્ઞાન ન મેળવાય તે વધારે સારું છે. ચાલુ દુન્યવી ગુણ માટે મોટા અભ્યાસની જરૂર પડતી નથી, એ તે સહજ પ્રાય ધર્મો છે અને માણસને માણસાઇ શીખવે છે. ભણી ગણીને માણસ જનાવર જેવો થાય, અપાર્થિવ બની જાય, ડુંગરના શિખર પર બેસવાને શેખીન બની જાય, તેને બદલે તે સાદો, સારો, ભેળ, વહેવારુ રહે એ વધારે સારું છે. મેટા ભણતરના અપચા કરતાં સાદા અભ્યાસના વહેવાર માર્ગો વધારે સારા છે.
માટે ભણે તે સાચું ભણે, અંતરને ઉજાળે તેવું ભણો, જનતાના સેવક થતા શીખો અને નહિ તે આપણું છે તે સારું છે, ચાલે તેમ ચાલવા દે; પણ ભણીને ખાડામાં ઊતરી જાઓ તે બાવાને બને બગડે.
If so called higher knowledge cannot be acquired without egolism and conceit, then it is better to confine our studies to the simple things of life, sympathy, affection, unselfishness and such like.
મૌક્તિક

Page #29

શેઠ ભાગાલાલ મગનલાલ કામસ હાઈકલ (વાણિજ્યમંદિર)
સ્પષ્ટ સમજણ આપી શાળાને પરિચય આપતાં કહ્યું કે આ શાળા અમદાવાદની આર. સી. હાઈકુલ જેવા ધરણે ચાલવાની છે, પરંતુ તે સાથે Craft-કરતકામ માટે પણ પ્રબંધ કરવાનું છે રણ રાખવામાં આવશે. આ શાળામાંથી જે વિદ્ય થી કોલેજમાં ન જઈ શકે એમ હોય તેઓને પણ શાળાની જ કેલવણીને લઈને સારું કામ મળી શકશે. ઉપરાંત દરજી કામ, સુતારી કામ વગેરે પણ શીખવવામાં આવશે બાદ ત્રો હરજીવનદાસ કાલિદાસ મહેતા, શ્રી ગજાનન ભટ્ટ અને શેઠ હરિલાલ મોનદાસે આવી સંસ્થાની ઉયોગિતા અને શ્રી ભેગીલાલભાઇની શુભ ભાવના વિષે
પ્રસંગોચિત પ્રવચન કર્યા હતાં. શ્રી ભોગીલાલભાઈ મગનલાલ શેઠ
આ પછી શેઠ ભેગીલાલભાઈએ પિતાનું મહાલક્ષ્મી મીલવાળા શ્રી ભેગીલાલ વકતવ્ય કર્યું. તેઓએ આજના પ્રસંગના મગનલાલ વાણિજ્ય મંદિર (કોમર્સ હાઈસ્કૂલના) મકાનનું ખાતમુહૂર્ત કરવાને વિધિ અ સે શુર આઠમ તા. ૧૮-૧૦-૫૦ ના રોજ સવારના ૧૦ વાગે અત્રે ઘોઘા સર્કલ ઉપરના એક બે ટમાં સૌરાષ્ટ્રના માનનીય મુખ્ય પ્રધાન શ્રી ઉછરંગરાય ઢેબરને હાથે કરવામાં આવે હતા. આ પ્રસંગે બહારગામના તેમજ અત્રેના મીલમાલિકે, સૌરાષ્ટ્રના તેમજ ભાવનગરના પ્રતિષ્ઠિત ગૃહરો તેમજ સન્નારીઓ ઘણી મોટી સંખ્યામાં ઉપસ્થિત હતાં. શાળાના મકાન માટેના પ્લોટ નં. ૧૫૧૦ પર સુશો - ભિત, વિશાળ મંડપ નાંખવામાં પા હતા. શરૂઆતમાં આ પ્રસંગે આવેલા અભિનંદનના સંદેશાઓ માંથી કેટલાક વાંચી સંભળાવવામાં આવ્યા હતા, જેમાં ને. ના. ભાવનગરના મહારાજા સાહેબને મુખ્ય હતા. ત્યારબાદ શ્રી મનસુખલાલ ખારાએ આ
શ્રી ઉછરંગરાય ઢેબર શાળામાં કઈ રીતે કામ થશે એ બાબતની
વડાપ્રધાન-સૌરાષ્ટ્ર (૨૭) ( “ભાવનગર સમાચાર”ના સૌજન્યથી)
ક: 1
: 04.
હકીકત

Page #30

૨૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[કાર્તિક
પ્રણેતા શેઠ ધરમદાસ હરગોવનદાસ અનિવાર્ય કરતી હતી. ત્યારપછી જ તેમણે કામના કલાકે કારણોસર હાજર રહી શકયા નથી એ માટે વગેરેના કાયદા કર્યા. આપણે હજી ૧૯૪૭ માં એમની ઊણપ દર્શાવી હતી, પરંતુ તેમને બાલ્યાવસ્થામાં હતા ત્યારે જ કાયદાઓથી બદલે આવનાર તેમના ભાઇશ્રી ગોરધનદાસને શરૂઆત કરી. આપણે તે કાર્યરત રહેવાની જ આભાર માન્યો હતો. પોતે અમદાવાદના હેવ હાલ તે જરૂર છે. જીવનધોરણ ઉત્પાદનથી છતાં ભાવનગરી તરીકે અપનાવવા માટે ભાવ જ ઊંચું આવશે. ઉત્પાદનમાં જે hurdles નગરની જનતાનો આભાર માની મુખ્ય પ્રધાન (વિદત) છે તેથી ઉત્પાદકો નારાજ થઈ જાય શ્રી. ઢેબરે ગઢડામાં મહાજન સંબંધે જે કહેલું છે. કાલે શું થશે? તેની ખબર નથી તેથી તે યાદ કરી મહાજનની અનિવાર્ય જરૂર પર રોકાણ કરનારાઓ મુંઝાય છે. ભાર મૂકી કાંગ્રેસ સમિતિએ તેના પૂરક બનવું મુખ્ય પ્રધાન શ્રી ઢેબરે આ આનંદના જોઇએ એવો વિચાર રજૂ કર્યો હતો. પ્રધા. પ્રસંગે પણ સભામાં જણાતાં ઠંડક અને તંગ નેની કાર્યશીલતાને દાખલો આપી, કાર્યથી વાતાવરણ પર ધ્યાન ખેંચીને સુંદર એવા જ ઉત્પાદન વધે છે અને ભાષણોથી વધતું કાર્યને બરાબર પડધે પડતો નથી એમ કહ્યું નથી એમ કહી શ્રમનો મહિમા વધારવાનું હતું. જગતમાં ધર્મની વ્યાખ્યા ઘણાએ કરી શાળાનો ઉદ્દેશ સમજાવ્યો હતે.
છે પણ જેને ઉર આકાશ અને નીચે પૃથરી ત્યારબાદ ઉદ્યોગ પ્રધાન શ્રી મનુભાઈએ સિવાય કાંઈ જ ન હોય એનું ભલું કરવું ગાંધીજીની દ્રસ્ટીશીપ-વાલીપણુ–ની કપના એ જ ધમ છે કહી સરકાર અને શ્રમજીવીએ સમજાવી મુડીદારોએ ટ્રસ્ટી થઇને સામાન્ય તેમજ મૂડીદારો પર નજર રાખનાર મધ્યમમાણસને મળે છે તે કરતાં દસ કે બારગણું લઈ વર્ગને ચિતાર આપે હતો. અને શેઠશ્રી બીજા વધારાના ધનને ઉપયોગ લેકે મારે ભોગીલાલને આ પ્રયાસ મધ્યમવર્ગ માટે છે કરવાનું કહી, વર્ધાજના અનુસાર શાળામાં એ એની મહત્તા છે એમ કહ્યું હતું. તેઓએ ઉત્પાદન કરી તેમાંથી શાળાના ખર્ચ ખાતે રકમ કહ્યું કે-આ શાળામાં માત્ર કેમ નથી પણ આવે એવી વ્યવસ્થાની સૂચના કરી હતી ઉદ્યોગે છે એ એનું ખાસ વખાણવા લાયક
શ્રી શાંતિલાલ શેઠે, શ્રી ભેગીલાલભાઈને અંક છે. આ પછી તેઓએ હિન્દની પણ અભિનંદન આપીને હાલની મુશ્કેલીઓને અંગે વસ્તીમાં અશિક્ષિત માણસની અને ગામડાં વ્યવહારુ માર્ગ દર્શાવતાં કહ્યું કે-આજે જે છેડી શહેરમાં આવેલા શ્રમજીવીઓની વાત દર્દ હોય તે તે ઉત્પાદનના એ છાપણુનું છે. કહી ૨૦૦ વરસની ગુલામીમાં છેલ્લાં બે જ કેલવણીમાં પહેલાં તે જીભને ઉપગ જ વર્ષથી તેઓની સામે જોવાય છે એમ કહ્યું. શીખવવામાં આવતું. આ કારણે આપણે આ ઉપરાંત જૂની મહાજન સંસ્થાની સહાયદેશ આળસુ રહ્યો છે અથવા એને આળસુ તાની જરૂર પણ તેઓએ રવીકારી હતી. રાખવામાં આવ્યું છે. કંટ્રોલથી કાળબજાર ખાતે રમણીકલાલ ભેગીલાલ શેઠ સર્વને થાય છે માટે કંટ્રોલ અવ્યવહારૂ છે. આ બધા આભાર માન્યું હતું અને રાષ્ટ્રીય ધ્વજના ઝગડાઓનો ઉપાય ઉ, પાદન વધારવામાં રહેલે ગીત અને ફુલહાર પછી મેળાવડો વિસર્જન છે. પશ્ચિમની પ્રજાએ સે સે વરસથી કામ થયો હતે.

Page #31

દેવવંદનમાળા
( વિધિ સહિત )
આ પુસ્તકમાં દીવાળી, જ્ઞાનપંચમી, માન એકાદશી, ચૈત્રી પુનમ, ચેામાસી, ગિયાર ગસુધરા વિગેરેના જુદાં જુદાં કર્તાના દેવવદને આપવામાં આવ્યા છે. સ્તુતિએ, ચૈત્યવંદના, સ્તવને વિધિ સહિત આપવામાં આવેલ હાવાથી આ પુસ્તક અત્યંત ઉપયેગી થઈ પડે છે. પણ આઇડીંગ અને અઢીસે લગભગ પૃષ્ઠ હેવા છતાં મૂલ્ય રૂા. ૨-૪-૦ લખા—શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સસા-ભાવનગર,
નિત્ય સ્વાધ્યાય સ્તત્ર
સંગ્રહ.
આશરે પાંચસો પાનાના આ ગ્રંથમાં નવસ્મરણુ, જીવવિચાર, નવતત્ત્વ, દંડક લઘુ સંગ્રહણી, ત્રણ ભાષ્ય, છ કર્મગ્રંથ, બૃસંગ્રહણી, લઘુ ક્ષેત્રસમાસ, કુલા, તત્ત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર, દશવૈકાલિક સૂત્ર, સાધુ-સાધ્વી આવશ્યક ક્રિયાનાં સૂત્ર, અતિચાર વિગેરે અનેક ઉપયોગી વસ્તુઓને સગ્રહ કરવામાં આવ્યા છે. આ મથ વસાવવા જેવા છે. મૂલ્ય રૂા. ત્રણ, પેસ્ટેજ જુદું. લખા—શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર.
આગમાનું દિગ્દર્શન લેખક-ગ્રા. હીરાલાલ સિંકદાસ કાપડિયા
શ્રી હીરાલાલભાઇની વિદ્વત્તાથી આજે કાણુ અજાણ છે? તેઓએ અત્યંત પરિશ્રમપૂર્ણાંક ઘણા વર્ષોની મહેનત પછી આગમસંબંધી સુક્ષ્મ છણુાવટપૂર્વક આ ગ્રંથની સકલના કરી છે. આગમના અભ્યાસીએ આ ગ્રંથ વાંચવા તેમજ વસાવવા જેવા છે. ક્રાઉન સાળ પેજી સાઇઝ પૃષ્ઠ ૨૫૦, મૂલ્ય રૂા. સાડા પાંચ.
દાનધમ પંચાચાર લેખ—શ્રી મનસુખભાઇ કીર' મહેતા
આ પુસ્તકમાં દત ધર્મના પ્રકારા, પાં આચારાનુ' સુવિસ્તૃત વિવેચન અને સ્વામીવાત્સલ્ય સંબધી નિખ ધરૂપે સુંદર આલેખન કરવામાં આવ્યું છે. શ્રી મન: સુખમાઇનાં આ નિબંધસ ંગ્રહુનું તેમના સુપુત્ર અને અધ્યાત્મપ્રિય શ્રી ભગવાનદાસ મન:સુખભાઇ મહેતાએ સુંદર રીતે સંપાદન કરી આ પુસ્તક પ્રકાશન કર્યું છે. આ પુસ્તક વસાવવા તેમજ વાંચવા લાયક છે. મૂલ્ય માત્ર રૂા. એક
શ્રી પાંચપ્રતિક્રમણ મૂળ શ્રી એ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર મૂળ. શ્રી અ`ત-પ્રા'ના ( સ્તુતિ )
આમવાદ
શિવભૂતિ ( કથા )
નવવા.
પાઠશાળા ઉપયાગી પુસ્તકા મંગાવા.
૧-૪-૦
( કથા )
૦-૬-૦
)
૨-૪-૦
}
-૧૦૦
01810
ગુણુસાર જયવિજય
,,
ુરિખલ
39
વિક્રમાદિત્ય (,, ) અક્ષયતૃતીયા (,, ) વિચારસૌરમ
01ɣ10
જ્ઞાનપંચમી. માહાત્મ્ય ( વરદત્ત ગુણુમાંજરી ) ( )
૦-૮-૦
v-2-૭
-૮-。
0-20-0
૦-૧૨-૦
૭-૮-૦
01710
29
લખે~શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર.

Page #32
શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય લેખક:-મક્તિક જાણીતા પાશ્ચિમાંય વિધાન છે. બુલરના અંગ્રેજી ગ્રંથનો આ અનુવાદ શ્રીયુત મોતીચંદભાઈ ગિરધરલાલ કાપડિયાએ પોતાની રોચક શૈલીમાં કરેલ છે. કળિકાળસર્વસ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના નામ અને સામર્થ્યથી કોણ અજાણ છે ? વિદ્વાન કર્તાએ આ ગ્રંથમાં તેઓશ્રીને લગતા વિધવિધ દષ્ટિબિંદુઓ રજૂ કર્યા છે. ખાસ જાણવા યોગ્ય ગ્રંથ છે. લગભગ અઢીસે પાનાનો ગ્રંથ છતાં મૂલ્ય માત્ર બાર આન, પિસ્ટેજ ત્રણ આનો. વિશેષ નકલ મંગાવનારે પત્રવ્યવહાર કરે. ખાસ વાંચવા લાયક વસાવવા લાયક નવા પુસ્તકો હવે તો ઘણુ જ જુજ નકલ શીલીકમાં રહી છે તે તમારી નકલ માટે સત્વર લખી જણાવે. શ્રી આનંદઘનજી-વીશી [[અર્થ, ભાવાર્થ અને વિવેચન સહિત ] જેની ઘણું જ સમયથી માંગ હતી તે શ્રી આનંદઘનજી વીશી અર્થે તથા વિસ્તારાર્થ સાથે હાલમાં જ છપાવીને બહાર પાડવામાં આવી છે. શ્રી આનંદઘનજીના ર૦ મય ભાવાર્થને સમજવા માટે તેમજ આધ્યાત્મિક વિકાસ સાધવા માટે આ વીશી મુમુક્ષુજનોને અત્યંત ઉપયોગી છે. પાકું કપડાતું બાઈડીંગ છતાં પ્રચારાર્થે મૂલ્ય માત્ર રૂ. 1-12-0 પિોટેજ અલગ. સ્વાધવાય કરવા જેવું પુસ્તક છે. નયપ્રદીપ-નયચક્રસંક્ષેપ અનુવાદક અને વિવેચક-સ્વ. શ્રી મનસુખભાઈ કિરચંદ મહેતા આ પુસ્તકમાં નય જેવા કઠિન વિષયને સરલ અને સુગમ બનાવી સારો પ્રકાશ પાડ્યો છે. સપ્તભંગી તથા નયનું સ્વરૂપ દર્શાવી છેવટના પ્રકરણમાં નયના સાત વિષય ભેદ બતાવ્યા છે. નયચક્રિસંક્ષેપ એ નિબંધરૂપ છે. જેમાં નયના વિષયને પુષ્ટ કરવામાં આવ્યો છે. એકંદરે નય ને ન્યાયના અભ્યાસીને માટે આ પુસ્તક ઉપયોગી છે. દસે ઉપરાંત પૃષ્ઠ અને પાકું બાઈડીંગ છતાં મૂલ્ય માત્ર રૂ. એક લખેશ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા–ભાવનગર, પાધિ (પ્રાકૃત) ભાષાઓ અને સાહિત્ય લેખક : શ્રી હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા, M. A. શ્રી હીરાલાલભાઈના તલપશી સંશોધન અને વિવેચનથી આજે કોણ અજાણ છે. તેમના “આગમનું દિગ્ગદર્શન” પુસ્તક જેવું જ આ પણ સંશાધનપૂર્ણ અને વિદ્વાનોને રુચિકર થઈ પડે તેવું આ પુસ્તક છે. પ્રાકૃત ભાષાને લગતી વિશદ વિવેચના બે ખંડમાં કરવામાં આવી છે. છેવટે પૂરવણ અને કેટલીક સૂચના પણ આપેલ છે. કાઉન સોળ પેજ પૃષ્ઠ 275, પાકું બાઈડીંગ. મૂલ્ય રૂપિયા છે. પિસ્ટેજ જુદું. લખે : શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા–ભાવનગર For Private And Personal Use Only