________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ી સાહિત્ય-વાડીનાં કુસુમ. { માટીમાંથી માનવ (૩)
લેખક–શ્રી મોહનલાલ દીપચંદ ચોકસી, પાંચ સમવાય
સમવસરણમાં પૂર્વાભિમુખે બિરાજમાન ચરમ તીર્થપતિ કરી વર્ધમાનસ્વામીએ માલકાશ રાગમાં દેશનાનો આરંભ કર્યો–
ભે ભવ્યલે કે, આ સંસારચક અનાદિકાળથી અખલિતપણે ચાલી રહ્યું છે અને અનંતકાળ પર્યત ચાલુ રહેનારું છે. એમાં ભ્રમણ કરનાર જીવ જાતજાતની કરણીએ. કર્યાને હર્ષ અનુભવે છે અને કેટલીક વાર કાર્યસિદ્ધિથી ગર્વને ધારણ પણ કરે છે છતાં વસ્તુતઃ જોઈએ તે દરેક જીવ એમાં નિમિત્તરૂપ છે અને પ્રત્યેક સિદ્ધિની પાછળ પાંચ કારણ એ છેવ સાથ(મુખ્યપણે) ભાગ ભજવી રહેલું હોય છે. દરેક કાર્યની સાધનામાં એ કારણે જ સાચા કરયા છે. છદ્મસ્થ માનો બાહ્ય દેખાવથી એમાંનાં એકાદને વધુ મહત્ત્વ આપે છે. અરે ! એ એકને જ કર્તા તરીકે આલેખે છે, એ મંતવ્યને વળગી જાતજાતના વિવાદ ખડા કરે છે. એ એકની સત્તા સ્થાપવા રંગબેરંગી યુકિતઓ ઊભી રહે છે, પણ સંપૂર્ણ જ્ઞાનની દ્રષ્ટિમાં એ આગ્ર ટકી શકતા નથી. કેવળજ્ઞાની આત્માઓ પ્રત્યક્ષ અનુભવથી વાલી પીટીને જણાવે છે કે –
સ્વાદુવાદથી સંપજે, સકલ વસ્તુ વિખ્યાત
સસભંગી રચના વિના, બંધ ન બેસે વાત. એકાંતવાદીને વાણવ્યાપાર અથવા તે દલીલસંભાર એ બાળકે ખડા કરેલાં માટીના ઘર કે ગંજીપાના પાનાના મહેલ જેવો ક્ષણજીવી છે. અંધપુરુષ એકાદા હાથીના અમુક અવયવને સ્પશી સારાયે હાથીનું રૂ૫ વર્ણવે એ અધૂરો પ્રયાસ માત્ર છે. તેથી તે નીતિકારોને ભાર મૂકી કહેવું પડયું છે કે –
દષ્ટિવંત લહે પૂર્ણ ગજ, અવયવ મળી અનેક તે પછી, ભગવંત! કોઈ કાળવાદી તે બીજે વળી નિયતિવાદી, અને ત્રીજો કર્મવાદી પિતતાના મંતવ્યને સાચા ઠરાવતાં ઠેર ઠેર દૃષ્ટગોચર થાય છે ! અરે ! એ પાછળ ભકત ગણના ઝુંડ પણ ભમે છે ! એ સર્વ વયા જ છે ને? એ મત-પ્રવર્તકને સમ્યગદષ્ટિ છે ખરી ?
દ્રભૂતિ ગૌતમ! એ સર્વ વૃાા છે એમ કહેવા કરતાં એ સર્વ એકદેશીય છે એમ વદવું વાસ્તવિક છે. એમાં સર્વશે સત્ય નથી જ. એ વાદીઓની વાત અવધારી લઈ, જે જ્ઞાન અને અપેક્ષાપૂર્વક સમન્વય સાધવામાં આવે તે નિતાં સત્યના દર્શન જરૂર લાધે. કાળવાદી પોતાનો મત પુરવાર કરતાં દાખલા આપે છે–
For Private And Personal Use Only
