Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्री जैन धर्म प्रकाश. देवं श्रेणिकवत्प्रपूजय गुरुं वंदस्व गोविंदवत् । दानं शील तपःप्रसंगसुभगां चाभ्यस्य सद्भावनां ॥ श्रेयांसश्च सुदर्शनश्च भगवानाद्यः स चक्री यथा। धम्र्ये कर्मणि कामदेववदहो चेतश्चिरं स्थापय ॥१॥
પુસ્તક ૩૪ મું.] પિષ-સંવત ૧૯૭પ. વીર સંવત ૨૪૪૫. [અંક ૧૦ મે.
કપમવ સ્તુતિ.
અમરપતિરચિતસુકુલ! સુચરિત! દલન કર કરમદલ મમ સતત; ભવવન ભટક્ત દિઠ તુજ શરણ, મનસિજદહર! નમું તુજ ચરણ ૧ અખિલ ભુવન પ્રભુ! અમિત દુઃખભર,ભવભયહર! કર નિરભય અમર; પરમપદસ્થિત! હર જનમ-મરણ, મનસિજદહર! નમું તુજ ચરણ. તન-મન-ધન-યુવતિ અતિ ખટપટ, સવ! દહન કર મુજ મદ-કપટ; ગુગજનમન વિભુ! શુભમતિભરણ! મનસિજદહરનામું તુજ ચરણ ૩ અકલિતગતિ ! ઉપકૃત વિબુધનર, અચલ શિખર પર અચલ પદધર; અપચિતિકર ચિતિપ્રદ, ચિતિધરણીમનસિજમહર! મું તુજ ચરણ. ૪ જય! ઋષભ! નમન અઘહર ! દુઃખઘનહર ! ચિર સુખકર ! નિરખત મુરત કહત દુ:ખ, પ્રભુ! તુમ દરસ સરસ સુખ. ૫
સંઘવી કેશવલાલ નાગજીભાઈ–સાણંદ.
૧ સભપ્રભુના જન્મ પછી એક વર્ષે પ્રભુનો વંશ સ્થાપન કરવા માટે સૌધર્મેદ્ર ઈસુરશેલડીનો સાંઠા લેઇને પ્રભુ પાસે આવ્યા. તે વખતે પિતા-નાભિરાજાના ઉસંગમાં બેઠેલા - ભદેવે તે સાંઠે લેવા સૌધર્મેદ્ર બે પિતાને કર લંબાવ્યો. આથી સૌધર્મે કે તેમના વંશનું નામ “વાકુ” સ્થાપન કર્યું. ૨ કામદેવ. ૩ યુગલિયાઓને વ્યવહારની સમગ્ર કળાઓનું જ્ઞાન આપી કાળનિર્મિત તેમની મુશ્કેલીઓને પ્રભુએ દૂર કરી હતી. ૪ દેવ. ૫ અષ્ટાપદ પર્વત ઉપર. ૬ મેક્ષ૭ અપચિતિ-પૂજા. ચિતિ-જ્ઞાન. સેવકજનોને સાન આપનાર. ૮ અનંતાનને ધારણ કરનાર.
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
नुतनवर्षाभिनंदन.
ગીતિ જૈનધર્મ પ્રકાશ,”પા કીતિ સુયશ નિધિ સુખદા; ગ્રાહક ગણને નુતન વર્ષ મુબારક ક્ષયી વિધ્ર દુ:ખદા.
ગઝલ. મુબારક આર્યને થાજે, નવીન આ સાલ વિક્રમની અનુપમ ઐકયતા પા, નવીન આ સાલ વિક્રમની મધુરું એક ધારીને, સદા સદ્દભાવના ધરજે; રહો આનંદની ધારા, વિવિધ ઉદ્યોગ આદર. વધીને જ્ઞાનમાં વેગે, પુરાણી પ્રૌઢતા પામો; ચિરાયુ પૂર્ણ પામીને, પુરાણ ગૌરવે જામે. મીઠા ઝરણા પ્રભાકરનાં, સુધાસમ પૂર્ણ વર્ષે છે; ઉદય ભારત હજે તારે, અહા ! એ શબ્દ સૂચવે છે, વિદારી દુઃખનાં આંસુ, સુખાચું પૂર્ણ કરવા દે;
અનીલ યશકીર્તિને રેલે, પરીમળ પુપ વાચી લે. દુઃખદ કષ્ટો સદા ટળશે, અનુપ આનંદ રેલાશે; અમોલી ઐક્યતા ધરાવે, મધુરામૃત રેડાશે. વધે પરિવાર આર્યોને, કુસુમ સુવાસ ફેલાવો; વધે લક્ષ્મી અને વિદ્યા, સફળ મનોકામના થાઓ. ઉપાધિ આધિ ને વ્યાધિ, ત્રિવિધ તાપ સંહરશે; મધુરી માતૃભુમિના, નવલ પુષે પ્રવર્તાશે. વિભુની પ્રેમ આશીષથી, દુ:ખદ અમ કષ્ટ વેરાશે; કથે કર્ણિક આ વરસે, ભરત મમ ગાજત થાશે.
ચંદ્રાવળ. નુતન વર્ષ હે સુખદ મુબારક, આયુષ વૃદ્ધિ લેખ;
કષ્ટહરણ છે અમૃત ઝરણું, સંપત સંતતી દેખ. સંપત સંતતી લેખ અતીશ, અમૃતમય આનંદ રેલાશે; પાએ સુખ સિદ્ધિ સુખકારક, નુતન વર્ષ છે સુખદ મુબારક.
ધન યશ નિધિ કીર્તિ લાવો, વિદ્યા ને વ્યાપાર;
સુભગ ભાવના પ્રણયી ખીલજે ટળવજે કષ્ટ અપાર. ટળજે ડઝ અપાર તમારા, અમૃતમય વરસો જળધારા;
દેશમાં શ્રાવ લાવે, ધન યશ નિધિ કીર્તિ ઉભરાવે.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
અવસાન સમય ચેતનની જાગૃત દશા.
લક્ષ્મી સરસ્વતી શુભ પામેા, કુસુમપુષ્પ પરાગ; સમીતિ મ્હેકાવા ઉમદા, પામેા પ્રેમ અથાગ, પામે પ્રેમ અથાગ મધુરા, રસ આહ્લાદ સુભગ હેા પૂરે; “કસઁક” આશીષ તાપ વિરામા, લક્ષ્મી સરસ્વતી શુભ પામે. રા. રા. માધવરાવ ભાસ્કરરાવ કણિક તારાપુરકર“સુરત.
अवसान समय चेतननी जागृत दशा.
( રાગ-કાફી. )
અમે તા ચેત્યા નહિં, અણુધાર્યો ઝડપશે કાળ, શિરર સુશ્રુષા ઉમ્મર આખી, કર રહેવા સકુમાળ; આખર સમય અગાઉથી પોઢયું જાણે પરાધીન બાળ; દિસે અતિ કૃશીત સુગાળ
...
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
..
...
..
...
બાપા દાદા કહી છાતી પર, ચઢતા પ્યારા બાળ, કાન ધરે નહિં કહેણુ વડિલનું, કઈક અજ્ઞાની રસાળ; કરે નહિં સાર સંભાળ.. ખાધું પીધું નહિ, દાન દિધું નહિ, કર દર્દ વદતા કપાળ, એક વખત છોડે તે સાધુ, થાય વિચારના માળ; પડે જહાં કાળની ફાળ.. ડાહ્યો થયા દેખી જ્યાં તારી, ડાંગ એ કાળ કરાળ, અગ્નિ સમય ફૂપ ખણુવા આજે, ચેતન થયા ઉજમાળ, લાગી ચારેમેરથી ઝાળ.. ચેતવતા વ્યાખ્યાને અતિ શ, મુનિવર પરમ દયાળ, મેહ વિવશ અજ્ઞાને ન માન્યું, છેડી નહિ જંજાળ; વધારતા આળપંપાળ... ઇંદ્ર ચંદ્ર યોગીંદ્ર કે ચક્રી, સંતજના ભૂપાળ, શરમ નહિ ધડીભર પશુ તેની, અવધે ગ્રહે તત્કાળ; જીએ નહિ કાળ અકાળ, પચેદ્રિ સામગ્રી મળી સબ, વધતા પુન્ય અમૂલ્ય સમય મળવા એ દુષ્કર, તત્ત્વવૃત્તિએ અસ્થિર સંસારની ઝાળ.
૧ સાઇ ગયેલ કરદાચરી વાળું. ૨ સુગ ચડે એવુ. ૩ વખત વખત,
***
For Private And Personal Use Only
...
***
વિશાળ,
નિહાળ; '
અમે તા ૧
( એ આંકણી )
૨૯૭
અમે તે।૦૨
અમે તે ક
અમે તા ૪
અમે તે પ
અમે તા ૬
અમે તે! છ
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
વન સમાન ક્ષણિક બાજીમાં, રઝળે અને તે કાળ, દુર્લભ નરવ પામી કરે , પાણી અગાઉથી પાળ; નિવારવા દુઃખ અસરાળ. ..
. અમે તે ૮ દુલભજીવિત્ર ગુલાબચંદ મહેતા-વળા,
कामान्धता तजवा हितोपदेश.
(લેખક–મુનિ કપૂવિજ્યજી.) " दिवा पश्यति नो घूकः, काको नक्तं न पश्यति;
अपूर्वः कोऽपि कामान्धो, दिवा नक्तं न पश्यति." “ઘુવડ દિવસે દેખતું નથી અને કાગડા રાત્રે દેખતા નથી. પણ કામ-ધ જીવ કોઈ અપૂર્વ અંધ છે કે તે દિવસે કે રાત્રે ક્યારે પણ દેખતે-દેખી શકતો નથી. તે સદાય અંધ છે.”
" आपदां कथितः पन्था, इन्द्रियाणामसंयमः ;
तज्जयः संपदा मार्गो, येनेष्टं तेनं गम्यताम् ." ઈન્દ્રિા વિષયને તાબે થઈ મનગમતું કરવું તે આપદા પામવાને ઘેરી આ છે અને તે વિષયોને જીતી આપણે કાબુમાં રાખવા એ સંપદાને માર્ગ છે. એ બે ભાગમાથી હમને ગમે તે માગે જાઓ! તમારે સુખીજ થવું હોય તો ઈક્તિોને વશ કરવા પૂરતું લક્ષ રાખો અને જે દુ:ખીજ થવું હોય તો હમે નો ગુલામ થઈ રહે!”
યાદ રાખો કે ઇન્દ્રિયોના વિષમાં આસક્ત થયેલા (ફસી પડેલા) સુશીલતા વગરના છે આ ચાર ગતિરૂપ ઘેર સંસારમાં રખડી રખડી ખુવાર થયા કે છે. જેમ પાંખના બળ વગરના પંખી પેતાની પાંખે છેદાઈ જવાથી ભૂમિ ઉપર
જ દુઃખી થાય છે તેમ સુશીલતા વગરના જીવની પણ દુર્દશા અનેકધા થાય -- કરે છે. કિંપાકના ફળની જેવા વિષયોગ ભેગવતાં સુંદર જણાય છે પણ તે પરિણામે પિતાના પ્રિય (દ્રવ્યભાવ) પ્રાણનો નાશ કરનાર નીવડે છે-એમ સમજ સુરૂ જીએ એવા દારૂણ દુઃખદાયી વિષયોગથી વિરમવું ઘટે છે. ઈ. ( પી પળ ઘડાને જે સારી રીતે નિયંત્રિત કરવામાં ન આવે તો તે દુર્ગાિ માર્ગમાં જીવને ખેંચી જાય છે. ભવભરૂ ભાવિતાત્મા તેને જિનવચન રૂપી ગારથી નિયમમાં રાખે છે-રાખી શકે છે. જ્યાં સુધીમાં જરા અવસ્થા આવી ન
, વ્યાધિ વૃદ્ધિ ન પામે અને ઇન્દ્રિય બળ ક્ષણ ઘઈ ન જાય ત્યાં સુધીમાં છે. તેનું સેવન કરી લેવાય તેમ છે. માટે જાગૃત થાઓ, જાબુત થાઓ. ઇતિમ્,
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જખકુમાર મુનિ અને દસવિધ યતિધ
श्री जंबूकुमार मुनि अने दशविध यतिधर्म.
For Private And Personal Use Only
૨૯૯
" धन्योऽयं सुरराजराजिमहितः श्री जंबूनामा मुनिस्तारुण्येऽपि पवित्ररुपकळिते यो निर्जिगाय स्मरम् ; त्यक्त्वा मोहनिबंधनं निजवधू संबंधमत्यादरात्, मुक्तिस्त्रीवर संगमोद्भवसुखं लेभे मुदा शाश्वतम् .
11
ઇન્દ્રોની શ્રેણિવડે પૂજા-સત્કાર પામેલા શ્રી.જમ્મૂ નામના મુનિ ધન્ય કૃત. પુન્ય છે કે જેમણે પવિત્ર રૂપયુક્ત ચેાવનવયમાં પણ કામના જય કર્યો અને માહ ઉત્પત્તિના નિદાનરૂપ નિજ સ્ત્રીસંબંધના ત્યાગ કરીને અતિઆદરપૂર્વક મેાક્ષ સ્ત્રીના શ્રેષ્ઠ સબંધ જનિત શાશ્વત સુખના થી લેટા કર્યાં. જ બ્રૂકુમાર સમાન શ્રેષ્ઠ-સજ્જન છતા વિષયભાગના પશુ ત્યાગ કરે છે અને કેટલાક ભારેક જીવા અછત! ભાગની પણ અભિલાષા રાખે છે, ત્યારે જ બૂ કુમાર જેવા મહાપુરૂષનુ અદ્ભૂત ચિરત્ર દેખીને ( યા સાંભળીને ) પ્રભવા ચાર જેવા પ્રતિબાધ પામી જાય છે; અથાત્ વિષયભાગના ત્યાગ કરી દે છે. “દુર્ગંતિ પડતાં પ્રાણીને ધારી રાખી સતિમાં જોડી આપવાનું સામર્થ્ય ધમાઁમાં છે. તે ધમ સર્વજ્ઞ ભગવાને કહેલા સચમાદિક દશ પ્રકારના છે, અને તે મેાક્ષ માટે થાય છે. ” એમ સમજીનેજ અનેક ભવ્યાત્માએ શ્રી જંબૂ કુમારની પેરે અવિનાશી સુખ મેળવવા માટે સંયમમા ના આશ્રય લઇ, સદ્દગુરૂને આધીન રહી, વિનય બહુમાનપૂર્વક સુશ્રુષાદિક ઉત્તમ ગુણુ ધારી, સમ્યગ્ શ્રુત જ્ઞાનના દ્રઢ અભ્યાસ કરી, ક્ષમાદિક ઉત્તમ ગુણાને ધારણ કરી, વિવિધ પ્રકારના બાહ્ય અભ્યંતર તપવડે આત્મદમન કરી, રાગ દ્વેષ અને મેહાર્દિક દોષાનુ ઉન્મૂલન કરી તે અવિચળ મેાક્ષપદ પામે છે. ઉત્તમ પ્રકારની ક્ષમા ( સમતા ), ઉત્તમ પ્રકારની મૃદુતઃ ( નમ્રતા ), ઉત્તમ પ્રકારની ઋત્તુતા ( સરલતા ), ઉત્તમ પ્રકારની નિલોભતા, ઉત્તમ પ્રકારની તપસ્યા, ઉત્તમ પ્રકારના સંયમ ( ઇન્દ્રિય અને કષાયાદિકના જયવડે આત્મનિગ્રહ ), ઉત્તમ પ્રકારનું સત્ય, ઉત્તમ પ્રકારનું શૈાચ ( પ્રમાણિકપણુ –પવિત્રપણું ), ઉત્તમ પ્રકારનું નિર્મામત્વ, અને ઉત્તમ પ્રકારનું બ્રહ્મચર્ય એ દર્શાવધ યુતિ ધર્મ-મુનિમાર્ગ મેાક્ષને માટે કહ્યા છે.
ઈતિશમૂ.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ પ્રકાશ, जनाभरणनां अनंता दुःखमाथी छूटवा माटे भव्यात्माए
करवो घटतो विचार
(લેખક–સન્મિત્ર કપૂરવિજ્યજી.) જન્મતાં અને મરતાં જેને અત્યંત દુઃખ થાય છે તે દુઃખથી સદાય સતત રહેતા હોવાથી તેમને પૂર્વ જન્મનું સ્મરણ થઈ શકતું નથી.”
અગ્નિ જેવી તપાવીને લાલચોળ કરેલી તીખી-અણીદાર સેવડે એકી સાથે રૂંવાડે રૂંવાડે ભેંકાવાથી જીવને જેટલું દુઃખ થાય તેથી આઠગણું દુઃખ ગર્ભમાં વસતા ગર્ભવાસીને થાય છે.”
ગથકી બહાર નીકળતાં જીવને માતાની નિરૂપી અંતરડીમાંથી પીડાતાં જે દુઃખ થાય છે તે પૂર્વના દુઃખ કરતાં લાખ ગણું અથવા ક્રોડાકોડ ગણું પણ વધારે હોય છે.”
કઈક ઉત્તમ.ગર્ભવાસી જીવ ધર્મશીલ માતા પિતા કે ગુવદિકના સાનિધ્યથી ધર્મ ઉપદેશને સાંભળી તેમાં પોતાનું ચિત્ત રંગી નાખી તેમાં જ તગત (એકાગ્ર) બની જઈ (દેવગે અલ્પ આયુષ્ય હોવાથી) જે મરણ પામે છે તે તે શુભ ભાવથી દેવગતિમાં ઉપજે છે અને એથી ઉલટું જે અવધિજ્ઞાનથી પારકું બળકટક દેખી પોતે વિકુણા કરીને તેની સંગતે યુદ્ધ કરે છે અને તેમાંજ એકાગ્ર બની જાય છે તે તે ગર્ભમાં જ મરણ પામી નરક મળે ઉપજી મહાવેદના પામે છે. સુખને અથી સહુ કોઈ જીવ સુખ મેળવવા મથે છે. તેને અમુક વખત સુધી ઉધે
તકે લટકાઈ રહેવા કંઈ લાલચ બતાવવામાં આવે તે પણ તે નાકબુલ થાય છે, તેમ છતાં મહા આશ્ચર્યની વાત છે કે દરેક જીવ માતાના ગર્ભમાં પોતાના નિયમિત
વધિ સુધી ઉંધે મસ્તકે એવી રીતે લટકાઈ રહે છે કે જેનારનું હૃદય પથ્થર જેવું કઠણું હોય તેમ છતાં તે કરૂણાજનક દેખાવ દેખીને બહુધા પીગળી જાય છે.
એવાં અનંત દુઃખથી પચતા જીવમાંના કેઈ લઘુકમી જીવને પૂર્વ ભવમાં કરી રાખેલો શુભ અભ્યાસના બળથી શુભ મતિ (ધર્મબુદ્ધિ) જાગે છે, તો તેનું શુભ પરિણામ તે ભવિષ્યમાં અનુભવે પણ છે. કેટલાક ગર્ભવાસી છે નરક જેવી ગર્ભની વેદનાથી મૂઈિત જેવી દુર્દશા અનુભવતા ગર્ભમાંજ મરણ પામે છે, કેટલાક જન્મતી વખતની વેદનામાં મરણ પામે છે અને કેટલાક વળી માટે નિદ્વારા જન્મ લે છે, પરંતુ ગવાસમાં જે જે દુઃખ સહેવાં પડ્યાં છે તે વાં પાછળથી વિસરી જાય છે અને દ્રશ્ય વસ્તુના મોહમાં પડી મુંઝાય છે. તથા
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જમ મરણના દુઃખમાંથી છૂટવા ભવ્યાત્માઓએ કર વટ વિચાર.
૩૦૧
રાગદ્વેષની ચીકાશ વડે આત્માને મલીન કરી ચાર ગતિરૂપ સંસારમાં રઝળે છે. આ સંસારચક્રમાં અનેક વખત જન્મ મરણ કરતાં અનંતી પુણ્યની રાશિઓ વડે મનુષ્યદેડ, આર્ય ક્ષેત્રમાં ઊત્પત્તિ, ઉત્તમકુળ-જાતિમાં જન્મ, પાંચે ઈદ્રિય પરવડા, નિગી કાયા, દીર્ઘઆયુષ્ય, હિતાહિત વિચાર, તત્વરૂચિ, સદ્દગુરૂને જેગ, ધર્મ ઉપર શ્રદ્ધા વિગેરે ઉત્તમ સામગ્રી સાંપડે છે, તેને જે પ્રમાદ રહિત લાભ લઈ શકાય છે તે તેની સફળતા થાય છે, અને ભવાતરમાં વિશિષ્ટ સામગ્રી મેળવી ઉત્તમ જ્ઞાન અને કરણની સહાયથી અંતે જન્મ મરણને ફેરે સર્વથા ટાળી અક્ષય-અનંત સુખ સાથે ભેટે કરી શકાય છે. અન્યથા તો કહ્યું છે કે-મદ (Intoxication), વિષય (Sensual desires ), 3914 ( Wroth, arrogance eto ), Prisl (Idlenogs ). અને વિકથા (False gossips)રૂપ પાંચ પ્રબળ પ્રમાદને વશ પડવાથી જીવની ભારે ખુવારી થવા પામે છે. માદક પદાર્થના સેવનથી જીવ પિતાનું ભાન ભૂલી જઈ કર્તવ્યબ્રણ થઈ જાય છે. પાંચ ઇંદ્રિયના વિષયમાં આસક્ત બની જીવ પરવશ થઈ જઈ મરણાંત કષ્ટ પામે છે. કેધાદિક કષાયથી સંતપ્ત થયેલ છવ સંસારમાં પરિભ્રમણ કરતો કઈ સ્થળે શાન્તિ પામતું નથી. આળસથી જીવને પિતાનું જીવતર પણ કડવું થઈ પડે છે, તેને કયાંય ગમતું નથી, અને નકામાં ગપ્પાંસપ્પાં મારવાથી અથવા પારકે કુથલે કરવાથી અજ્ઞાની જીવ આત્મસાધનની અમૂલ્ય તક ચૂકી જાય છે. આ રીતે પ્રમાદવશ પ્રાપ્ત થયેલી દુર્લભ સામગ્રી ગુમાવી બેસી પુણ્યધન રહિત બની ફરી ફરી ભવચક્રમાં ભટકતા રહે છે અને અનંત જન્મમરણની વ્યથાઓને પરવશપણે સહન કરે છે.
તાવું મારું” એ આપ્ત વચનને યાદ રાખી જે સ્વાધીનપણે મન ઈન્દ્રિયને લગામમાં રાખી આત્મદમન કરતા રહે છે તેને પરિણામે સર્વ સુખ સ્વાધીન થાય છે, અને સકળ આધિ, વ્યાધિ અને ઉપાધિને યા જન્મ મરણને અંત કરી અંતે અજરામર પદ પણ પ્રાપ્ત થાય છે. કિં બહુના ! ઈતિશમ
પ્રકારાન્તરે પ્રમાદના, આઠ પ્રકાર પણ કહ્યા છે તે જાણીને પરિહરવા યોગ્ય છે. ૧ અજ્ઞાન , ૨ સંશય, ૩ મિથ્યાજ્ઞાન, ૪ રાગ, ૫ ઠેષ, ૬ મતિભ્રંશ, ૭ ધર્મ વિષે અનાદર અને ૮ મન વચન કાયાના ચોગનું દુષ્મણિધાન–-આ આઠ પ્રકાર સમજવા.
- જ્ઞાનીઓ કહે છે કેઉગ્રવિકભક્ષણ કરવું સારું, અગ્નિમાં પ્રવેશ કરે સારો, શત્રઓ સાથે વાર વસ સારો અને સંપ સંગાતે ક્રીડા કરવી સારી, પણ ધર્મ સાધનમાં પ્રમાદ કરવો સારો નથી જ, કેમકે વિવભક્ષણાદિકથી એકવાર મૃત્યુ થાય ત્યારે પ્રમાદાચરણથી તે અનંતા જન્મ મરણ સંબંધી અપાર દુઃખ સહન કરવી પડે છે, અરે! પ્રમાદને વશ પડી જવાથી જ્ઞાની પુરુષને પણ પાછળથી બહુ સહન કરવું પડે છે (પ્રમાદ પરિહાર કુલકે)
લેખક.
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ પ્રકાશ
चारित्र लेवा माटे पुत्रे माताने करेलो बोध."
પ્રાચીન કાળમાં આ જંબુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં અચળપૂર નામનું સુશોભિત પર ડાનું. તેમાં શીલવતી નામની એક સ્ત્રી રહેતી હતી. તે જેના ઉપર બહ પ્રીતિ રાખતી હતીઅને અહર્નિશ પૂજાદિકમાં પોતાને કાળ ગાળતી હતી. તે પોતાના વરમાં એક પવિત્ર જગ્યાએ પંચપરમેષ્ઠીની સ્થાપના કરી તેની પૂજા કરતી હતી. એક વખત આ બાઈ બહુ માંદી પડી, તે વખતે તેને વિચાર થયો કે “આમાંથી કદાચ મારૂ અવસાન થશે તો પાછળ મારા પ્રભુની પૂજા કેણ કરશે? કારણકે મારી પછવાડે મારે કોઈ સંતાન નથી.” દિવસે દિવસે તે મંદવાડમાં ઘેરાતી જાય પણ તેને પ્રાણ કો નહિ, કારણકે તેનો આત્મા પંચપરમેષ્ઠીની મુર્તિમાં હતો. એક દિવસ તેને દાને માટે ગુણવતી નામની એક સ્ત્રી તેને ઘેર આવી. ત્યારે શીલવતી બેલી “હે !િ મારા અવસાન પછી તું મારા પ્રભુની પૂજા સેવા સારી રીતે કરીશ? કારણકે મારો જીવ પ્રભુ પ્રત્યે વળગેલો છે, તેથી મારા દેહને અંત આવતું નથી.” આ બિન સાંભળી ગુણવતી કહે “બહેન! હું પ્રભુની પૂજા પ્રીતિથી કરીશ, તું તેની કાંઈ પણ ફીકર કરીશ નહિ.” આવાં વચન તે બાઈના મુખમાંથી નીકળતાં શીલવતીએ ડુિ છે અને સદૃગતિને પામી.
હવે ગુણવતી પૂરા પ્રેમથી પ્રભુની પૂજા ભક્તિ કરે છે અને અહર્નિશ પ્રભુસેવામાં હીન રહે છે. જેવી પ્રભુ પ્રત્યે તેની ભાવના છે તેવીજ પ્રીતિ તેના સ્વામીની પણ છે. રાઈને પણ કાંઈ સંતાન ન હતું તેથી તે. મનમાં વિચાર કરતી કે “પૂર્વ ભજનકઈ અશુભ કર્મને ચગે મને પુત્રરત્ન પ્રાપ્ત થયું નથી તે તો મારા ભાગ્યની વાત છે, પણ મારી પાછળ મારા પ્રભુની પૂજા ભક્તિ કેણ કરશે? અરે જીવ! પરભવમાં અમે વાં કયા પાપ કર્યો હશે કે જેથી અમે અપૂત્ર રહ્યા ?”
દેવગે અશુભ કર્મ પૂરાં થયાથી તે બાઈને મોટી વયે ગર્ભ ર. સાત માસને ગર્ભ થયો ત્યારે તે બાઈના ઉદરમાંથી નવકાર મંત્રના અવાજ સંભળાવા લાગ્યા. આથી તે દંપતિ વિસ્મય પામ્યાં અને બોલ્યા કે “આ શું?” ગુણવતી પરમ કરતી હતી, પતિપરાયણ હતી, જયણથી પિતાના ઘરનું કામકાજ કરતી હતી અને અનેક પ્રકારના વ્રત પચ્ચખાણ કરતી હતી.
ગ દિનપ્રતિદિન વધતે ગયે અને સવા નવ માસે તે બાઈને પુત્રરત્ન - પડયું. તેથી તે દંપતી બહુ ખુશી થયા. ગરીબોને દાન આપવા લાગ્યા. ઠામ ઠામ હિતાવમાં પૂજા આંગી કરાવવા લાગ્યા. પુત્ર દિવસે દિવસે વધવા લાગે. ચંદ્રમાની છે કે તેનું શરીર ખીલતું ગયું. માબાપે તથા સગાં નેહીઓએ મળી તેનું નામ પ્રબોધ3 ડ પર, ઉમર થતાં તેને વિધા ભુવા નિશાળે મૂકો. દશ વરસની ઉમરમાં સર્વ
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચારિત્ર લેવા માટે અને માતાને કરેલ છે.”
૩૦૩ વિધા સંપાદન કરી. પૂર્વ ભવના શુભ કામના ગે તેનું મન આ અસાર સંસાર ઉપરથી ઉઠી ગયું, તેથી કઈ જ્ઞાની ગુરૂ પાસે ચારિત્ર લેવાને તેણે સંકલ્પ કર્યો.
એક દિવસ પ્રબોધચંદ્ર પિતાના માતાપિતા પાસે આજ્ઞા માગવાને ગયે. તે છેલ્યા “હે મારા પાલણહાર! હું ઉભય હસ્ત જેડીને આપને નમન કરી અરજકરૂં છું કે મને આ અરસાર સંસારમાં બીલકુલ ચેન પડતું નથી. મારું દિલ હમેશાં શ્રી વીતરાગના ધર્મ પ્રત્યે લાગેલું છે. આ બધે સંસાર મને ઝાંઝવાના જળ જે ભાસે છે, માટે મારા દેહનું કલ્યાણ કરવા સારૂ મને ચારિત્ર લેવાની આજ્ઞા આપશો.” ત્યારે તેની માતા બોલી “હે પુત્ર ! તારા જેવું અમૂલ્ય પુત્રરત્ન મને સાંપડયું તે શું ચારિત્ર લેવા માટે? હે પુત્ર! ગૃહસ્થાશ્રમ ભગવ્યા પૂર્વે—અમારા લાડ કેડને લ્હા લેવરાવ્યા પૂર્વે તું ચારિત્ર લે તે અમારાથી કેમ સહન થઈ શકે ? કારણ કે તું અમાર રક્ષક છું, અમારા મનોરથ પૂર્ણ કરનારો છું, માટે અમારી ઈચ્છા વગર તારાથી ચારિત્ર લેવાય નહિ. અમે જાણતા હતા કે પુત્ર માટે થઈ અમારું પાલણપોષણ કરશે, પિતૃત્રણ આપીને અમને તારશે અને અમને નરકમાં પડતા અટકાવશે, લોકસમુદાયમાં આવા સકળ ગુણજાણું પુત્રથી અમારી કીર્તિમાં વધારો થશે. એ આનંદ ભોગવવાને હજી પ્રારંભ થાય છે ત્યાં તું ચારિત્ર લેવાની વાત કરે છે એ અગ્નિમાં ઘી નાખવા જેવું કરે છે”
માતાનાં આવાં વચન સાંભળી પ્રબોધચંદ્ર બોલ્યા, “હે જનની! આ દેહને ભરોસો નથી માટે ધર્મનું સેવન કરવું એ ડાહ્યા મનુષ્યનું કર્તવ્ય છે. આ દુઃખરૂપી સંસારમાં માતા કેણ અને પુત્ર કણ માટે હે જનની! તું મારી માતા છે અને હું તારે પુત્ર છું એવો વિચાર મનમાંથી કાઢી નાખ. પૂર્વ ભવમાં તારા મનની ભાવના મારે ત્યાં જ્ઞાની પુત્રની પ્રાપ્તિ થાય એવી હતી તે મુજબ મેં તારી કુખે અવતાર ધર્યો. પૂર્વના કર્મ સંગે આ સંસારમાં એકબીજાની લેણાદેવી લેવા દેવા માટે આપણે આવી મળ્યા છીએ. તું જાણે છે કે મારે પુત્ર માટે થાય છે, પણ દિવસે દિવસે મારા આયુષ્યમાં ઘટાડે થતે જઈ ઉમરમાં ઓછો થતો જાઉં છું. સૂર્ય ઉગે છે, તપે છે અને અસ્ત પામે છે તે પ્રમાણે આ નાશવંત દેહનું પણ છે. હે માતા! આ શરીરને ભરોસે નથી, તે પાણીના પરપોટા જેવું છે, તેને પડતાં વાર લાગતી નથી, આયુષ્ય ક્ષણમાં લોપ થાય તેવું છે, જગતમાં કોઈ અસર નથી અને કઈ સ્થિર પણ નથી. હું આ સંસારની લીલામાં આખી ઉમર કાઢી નાખું, તોપણ તારી કે મારી મનોકામના પૂર્ણ થવાની નથી. જવને વારંવાર મનુષ્યદેહ પ્રાપ્ત થતો નથી. ગઈ કાલે હું નાનું બાળક હતે, આજે મોટો થઈ ગયો છું. કયારે મોટે થય? કેવી રીતે મોટે થશે? તેનું તને જ્ઞાન પણ નથી. આ જગતમાં કઈ અમર નથી, અમર તે તેજ છે, કે જેણે પિતાના આત્માનું કલ્યાણ કરવાનાં સાધનરૂપ અમૃત પીધું છે.”
પુત્રના આવા વચન સાંભળી ગુણવતી દીન વચને બોલી “હે પુત્ર! તેં સંસારને
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ પ્રકાશ. કવિ લીધો નથી તે લે અને પછી તારીજ સાથે અમારું પણ કલ્યાણ કરી ૬. ને માર્ગે ચઢ અને ચઢાવ.”
પુત્ર બોલ્યો “હે જનની! મને કહે, સંસાર એટલે શું ? સંસાર એટલે અજ્ઞાત વન કે કઈ અન્ય છે? પણ જેમ ઉંઘમાં આવેલું સ્વપ્ન જાગૃતપણામાં નાશ પામે છે તેમ છે માતા ! સ્વરૂપ આ સંસાર પણ નામ રૂ૫ રહીત જાગ્રતાવસ્થા (જ્ઞાનાવસ્થા) પ્રાપ્ત થતાં નાશ પામી જાય છે, એટલે સંસાર ભેગવવા મને તું કહે છે, ને તેમાં કલ્યાણ માને છે, શી વિપરીત મતિ? પણ હે જનની ! આયુષ્ય અરિથર છે, તેમાં જીવે તપદેશ ગ્રહણ કરીને પરમ કલ્યાણ પામવા માટે પ્રયત્ન કરવો જોઈએ, સંસાર ભેગવવા માટે નહિ. મારાએ અનેક જન્મો થયા છે, ને તારા અનેક જન્મો થયા છે. ત્યાં તું માતાએ નહોતી અને હું પુત્રે નહોતા. અનેક પુનું સુખ તેં અનુભવ્યું છે, ને અનેક માતાનાં લાડ મેં પણ ભેગવ્યા છે. તેમાંના એક પુત્રનું તને આજે સ્મરણ નથી, તેમ તેને મેહ પણ નથી. તે જેમ તેઓને મેહુ તજી દીધું છે તે જ મારા પ્રતિ પણ વિરામ ધારણ કર ને તારા આત્માનું કરયાણ કરી લે. આ જન્મ તારા સંકલ્પને નાશ કરીને સ્વરૂપનું અનુસંધાન કરી પરમ સુખને પામ, ચુત એવા કર્મફળને ત્યાગ કરી નૈષ્ટિક બનીને શાંતિને પામ પણ જે અયુક્ત છે તેની કામનાથી બંધનમાં પડ નહિ. તું યુક્ત રીતે સર્વ કર્મને
» કરીને અભ્યાસ તથા વૈરાગ્યથી ચિત્તનો નિષેધ કર, વાસનાને ક્ષય કર, આ :પંચ મિથ્યા છે, તેનું મિથ્યાપણું જાણીને તારા આત્માને સાધ્યમાં તત્પર રાખ; છે માત્ર મારા પ્રતિની નહિ, પણ આ લોકને દેવકની પણ સર્વ વાસનાને તજી દે. પૂર્વ જન્મમાં તારી જે જે શુદ્ધ ભાવનાઓ બંધાઈ રહેલી છે, તેના પર જ્ઞાનામૃતનું સિંચન કરીને પવિત્રતાને પુષ્ટ કર, નવપલ્લવિત કર ને તારા આત્માનું સાર્થક કરી લે.
વર પરમાત્માએ ત્રિશલા રાણીના ઉદરથી જન્મ ધારણ કર્યો તે ત્રિશલાદેવી તથા સિદ્ધાર્થ રાજાની જન્મ જન્માંતરની શુદ્ધ ભાવનાને લીધે. ધન્ય છે એ નાવ21 પર પરમાત્માને કે પોતે આ સંસારથી તરી જઈ પિતાના માતાપિતાને તારી
:: જગતનો ઉદ્ધાર કર્યો. તેમ છે માતા! મેં તારી કુખે અવતાર લીધો તે તારી :: જન્મની શુદ્ધ ભાવનાનું ફળ છે. માટે આ જગતમાં જે સર્વ પદાર્થ છે તે નાશવંત જાણી તેના ઉપરથી મેહ ઉતારી નાંખી તું તારા આત્માનું કલ્યાણ કરી લે.
હે જનની! કર્ણ વડે વીતરાગનાં વચન સાંભળ, નેત્રોવડે વીતરાગની કતિમાના ભાવથી દર્શન કર અને પગવડે તીર્થયાત્રા કરી તારા દેહને પાવન કર,
છે અને સર્વ વાસનાને કાજે કરી શ્રી અરિહંતના ધ્યાનમાં મગ્ન રહે, જે સારું કામ કરવાનું હોય તે તુરતામાં જ કરી લેવું; કારણકે મુલતવી રાખવાથી તેનાં માઠાં
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
“ચારિત્ર લેવા માટે પુત્ર માતાને કરેલ બોધ.”
૩૦૫ ફળ થાય છે. પલપલમાં મનની વાસના બદલાઈ જાય છે. તે ઉપર એક દષ્ટાંત કહું છું તે તું ચિત્ત દઈને સાંભળ:–
ભદ્રાવતી નામે નગરીમાં રત્નસિંહ નામે એક રાજા હતો. તે જૈનધર્મ પાળતા હતા. તેના રાજયમાં કઈ પણ જીવની હિંસા કરવાની મનાઈ હતી. એક કીડી સરખી પણ પિતાનું જીવન નિર્ભયપણાથી ગાળતી હતી. અનાથ અને અપંગ લેકને અન્નદાન તથા વસ્ત્રદાન આપી તે સંતોષ. હમેશાં સદ્દગુરૂના મુખથી શાસ્ત્રશ્રવણ કરતે, ભાવ સહીત પ્રભુની પૂજા કરતે, લાખો ને હમેશાં અભયદાન આપતો. આવા સત્કર્મથી તેની કીર્તિ દુનિયામાં સર્વ ઠેકાણે પ્રસરવા લાગી અને ધર્મરાજા તરીકે તે ઓળખાવા લાગ્યું. વૃદ્ધવય થતાં–તેનું અવસાન આવવાને વખત નજીક આવતાં સગા સહોદરને તથા નેકર ચાકરને ચેતાવ્યા કે “મારાં સત્કર્મો તથા શુદ્ધ વાસનાના પ્રભાવથી હું દેવલોકમાં જઈશ, પણ મૃત્યુ સમયે જે મારી વાસના શુદ્ધ હશે તે જ સદ્ગતિ પામીશ અને જે હું સદ્ગતિ પામીશ તે આકાશમાં દેવ દુંદુભી વાગશે. તે તમે જાણજો કે રાજા સદગતિને પામ્યા છે. જે દેવદુંદુભી ન વાગે તે મૃત્યુ વખતની ખરાબ વાસનાના ગે મારી અસદગતિ થઈ છે એમ જાણજો.. આ ટલું કહેતાંજ રાજાએ પ્રાણ છેડ્યા, પણ દેવદુંદુભી વાગી નહિ. ત્યારે સૌ વિચારમાં પડયા કે રાજાને અસદ્દગતિ પ્રાપ્ત થઈ માટે આપણે તેને ઉદ્ધાર કરવો જોઈએ.
એકદા તે નગરમાં કોઈ જ્ઞાની આચાર્યનું પધારવું થયું, ત્યારે રાજાના મંત્રી વિગેરે તેને વાંદવા ગયા, વિધિસર વાંદીને અરજ કરી કે હે દયાળુ! અમારા રાજા અમને કહેતા હતા કે મારું અવસાન થશે ત્યારે દેવદુંદુભી વાગશે, પણ તેણે પ્રાણ છોડ્યા તે વખતે દેવદુંદુભી વાગી નહિ, માટે તેના કહેવા મુજબ તે અસદ્દગતિને પામ્યા થાય છે, માટે તેનો ઉદ્ધાર થાય તેવા રસ્તા બતાવે.”
આચાર્ય બહવિદ્વાન અને શાસ્ત્રના જાણ હતા, તેમણે જ્ઞાનવડે જોયું તે જણાયું કે પ્રાણ છોડતી વખતે તે રાજાની વાસના બદલાઈ જવાથી તેને અન્ય જાતિમાં દેહ ધરે પડ્યો છે. આ ઉપરથી આચાર્ય બેલ્યા, “હે ભવ્યજીવો! તમારા રાજાની વાસના પ્રાણ છોડતી વખતે સામેની બોરડીના પેલા મોટાં પાકા બોર ખાવાની થઈ, તેથી તેની સગતિ ન થતાં ઇયળ રૂપે તે બેરમાં તેને દેહ ધારણ કરવો પડ્યો છે. આવતી કાલે તે બેરને એક કાગડે છેદીને ખાવા માંડશે, એટલે તે ઈયળનો નાશ થશે, તે વખતે દેવદુંદુભી વાગશે.” બીજે દિવસે આચાર્યના કહેવા મુજબ તે બારને કાગડાએ ભાંગી ખાવા માંડ્યું તેની સાથે તે ઈયળનો નાશ થયે, એટલે તરત દેવદુંદુભી વાગવા લાગી અને તે રાજાની સદગતિ થઈ. માટે છે જનની ! અંત સમયમાં વાસના શ્રી વીતરાગના ધ્યાનમાં લગાડવી, બીજે રસ્તે જવા દેવી નહિ. મને આ બાળકેવયમાં ચારિત્ર લેવાની ઈચ્છા થઈ છે તે મારા પૂર્વ ભાલ
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ પ્રાય.
ની જીભ ભાવનાનુ ફળ છે, માટે હું માતુશ્રી ! તુ રાજી થઇ મને ચારિત્ર લેવાની ત્રાજ્ઞા આપ જેથી મારૂ ચારિત્ર મને ફળીભૂત થાય.
"
પુત્રનાં આવાં એધદાયક વચન સાંભળીને ઝુઝુવતીએ રાજીખુશીથી ચારિત્ર લેવાની પુત્રને આજ્ઞા આપી. પછી તે પુત્ર ગુણી ગુરૂજી પાસે જઇ શુદ્ધ અંત:કરણથી રાત્રિ અ ંગીકાર કર્યું. આયુષ્ય પર્યંત શુદ્ધ ભાવથી આરાધી તેણે દેવલાકના સુખને
તું કર્યું.
હું ભગ્ય જીવે ! આ સસાર અસાર છે, માટે કાળ ઉપર ભરોસો ન રાખતાં જેનું સાર્થક કરી લેવું એ ઉત્તમ પુરૂષનું લક્ષ
છે.
અમીચંદ કરશનજી શેઠ. વીશળ હડમતીયા-( જુનાગઢ )
सुबोध व्याख्यान.
આ જગતમાં જે વા સ તેણી નથી તે જીવા લુટારાની માફક દોડાદોડી કરી રહે છે અને ગમે તેટલું પ્રાપ્ત કરે છે તથાપિ તેઓની તૃષ્ણા સંતેષાતી નથી. અને જેને સતીષ નથી! તેને પારલૌકિક સાધન સિદ્ધ કરવાનું સ્વપ્ન પણુ કયાંથી હોય ? તે તા લૈકિક જાળમાં જ અમૂલ્ય મનુષ્યદેહ એળે ગુમાવી દે છે. રવુ, વાવરવું, સંગ્રહવું, ખાવું, ખેલવુ, અન્યની અધિકતા ોઈ ધંધો કરવી, પેાતાની અધિકતાથી અહંકાર જગાડવો, નકામે ખટરાગ જગાડી રગડવુ ને રગડાવું, પ્રાપ્તપદા પર સાબ ન માનવા; તેમજ અપ્રાપ્યુંને માટે વલખાં મારવાં, અસતષમાં ગુંચવાઈને વધારે રગડામાં પડવું, એ આ જગતના અલ્પજ્ઞ જીવાની નિત્યની ક્રીડા છે. પણ સંતાય વિના સુખ ક્યાં ? પુરૂષાર્થ વગર પ્રાપ્તિ ક્યાં ? સદ્દગુરૂ વિના સત્ અસનું જ્ઞાન કયાં ? અજ્ઞાની જીવના સ્વભાવ એ પ્રાળ હોય છે કે પ્રાપ્તિમાં તૃપ્તિ નહિ, પણ સુવન નુતન તૃષ્ણાને જાગૃત થવા દેવી ને અપ્રાપ્ય ગણાતા નાશવંત પદાર્થ પર પ્રીતિ કરી તે મેળવવાની આશા તૃષ્ણામાં મોહાંધ થઇ અધેાાંતના ખાડામાં પડી તેમાં કૃતાર્થતા માનવી. એ આશા ભૃા કેવી ખાધરી છે તેનુ સર્વને અપરોક્ષ દર્શન થયુ હોય છે, છતાં પ્રાણી તેમાં તણાતા જાય છે. આશા તૃષ્ણામાં જ કુંતા તા માનનારા નેતે ગેાથાં ખવરાવીને એવા તે મેાહિત કરી દે છે કે તે જીવ આ લેકનાં સુખને પામતા નથી, તેમજ પરલેાક માટે પુણ્યપુજના સંગ્રહ કરી શકતા નથી.
કોઇ એક પુર્ષને દૈવયોગે સોનામારાથી ભરપૂર પાંચ દેગ ધનના મળ્યા. આટાકી તૃપ્ત ન થતાં તેની તૃષ્ણા છ દેશ કરવાની થઇ આશામાં ને આશામાં તે લેભીલાલે પોતાના સર્વ સુખનો ત્યાગ કરી મહા મહા ક} ધન મેળવા છઠ્ઠો દેગ પૂર્ણ કરવાને પ્રયાસ
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સુબેધ વ્યાખ્યાન.
આર. કુલ્લક જીવથી કેટલી પ્રાપ્તિ થઈ શકે? જે દ્રવ્ય તેને પ્રાપ્ત થયું હતું તેમાંથી દાનધર્મ કરવાનું તે બાજુએ રહ્યું, પરંતુ તેને ઉપભેગ કરો પણ તજી દઈને તે જીવડે જે સુખ ભેગવતે હતું તેમાં પણ ઓછું કરી વિશેષ દ્રવ્ય સંગ્રહ કરવાની તૃષ્ણાથી અનેક સંકટ સહન કરવા લાગ્યા. તે લાંઘણે ખેંચે, ઘરનાં માણ સોને પેટપૂર ખાવા ન આપે, અતિથિ નિમુખ જાય તેની પરવા પણ ન કરે-એમ છઠ્ઠો દેગ પૂર્ણ કરવાની આશામાં ચગદાયે, પણ તેને છઠ્ઠો દેગ ભરાયે નહિ, દેવેછાથી સેનામહોરોથી ભરેલા પાંચ દેશ અને છઠ્ઠો અપૂર્ણ દેગ ચેર ચેરી ગયા ને તે જે હતો તે ના ભિખારી થઈ રહ્યો. પછી તે ગયેલા ધનને માટે રડવા લાગ્યા. ત્યારે એક સુજ્ઞ મનુષ્ય કહ્યું-“અરે ઓ મૂઢ! તારી પાસે ધન હતું ત્યારે તે નહિ કોઈને દાન દીધું, નહિ ધર્મ કીધે, નહિં પરમાર્થ કીધે, કે નહિ પિતાના સુખ માટે તે વાવવું, પરંતુ વિશેષ ધન મેળવવા માટે તે તારા સર્વ સુખને નાશ ક. એ ધન માર્ગના આ કાંકરા તેલનું હતું. આવા નિરૂપયેગી ધનને નાશ થયે છે, તેમાં તને શા માટે શોક થાય છે? જે જીવ પ્રાપથી તૃપ્ત નથી અને અપ્રાપ્ય માટે વલખાં મારે છે, તેની સર્વદા એજ ગતિ થાય છે. જીવને જે અનાયાસે પ્રાપ્ત થાય તેના ઉપર સંતોષ રાખવો જોઈએ.’
પૂર્વ જન્મમાં કરેલા કર્મો જે આ જન્મમાં ફળરૂપે પ્રાપ્ત થાય છે તેજ પ્રારબ્ધ (નસીબ) છે. પૂર્વ જન્મમાં કરેલાં કર્મો આ જન્મમાં ફળરૂપે વિસ્તાર પામે છે ને પ્રત્યક્ષ થાય છે. જેવા કર્મ તેવી બુદ્ધિ, તે વ્યવસાય, તેવી પ્રાપ્તિ, તેવાં ફળ અને તેવી સહાયતા મળી આવે છે. જીવને સુખ કે દુઃખ જે ઠેકાણે ભેગવવાનું હોય છે તે કેકાણે દોરડાથી બંધાયેલા બળદની માફક તેનું ભાગ્ય બળાત્કારે ઘસડી જાય છે. પૂર્વ જન્મમાં ઉત્તમ કર્મ કરનાર ઉત્તમ ફળ મેળવે છે, અધમ કર્મ કરનાર અધમ ફળ આવે છે. જીવે પિતાનું પ્રારબ્ધ ઉત્તમ કરવા માટે સત્કર્મ કરવાં જોઈએ, કેમકે ક્રમે ક્રમે એજ સતકર્મો પ્રફુલ્લિત થઈને જીવને નવા સત્કર્મને માટે ઉત્તેજીત કરે છે. પ્રારબ્ધ વિના ફળપ્રાપ્તિ થતી નથી. દેખાદેખી કરવાથી ફળપ્રાપ્તિ થતી હોય તે શ્વાન અત્યંત દોડાદોડી કરે છે, અને વૃષભ ઘણે પુરૂષાર્થ કરે છે પણ તેને કાંઈ પણ પ્રાપ્તિ થતી નથી. વળી આ જન્મે કરેલાં સંચિત કર્મનું ફળ જીવને તેના એગ્ય સમયે જ આવી મળે છે, માટે જીવે પ્રત્યેક ક્ષણે એવાં સત્કર્મોને સંગ્રહ કરવો જોઈએ કે જે સંચયના પરિણામે તેને ભવિષ્યમાં ઉત્તમ ફળની પ્રાપ્તિ થાય.
ગાડું જેમ બે ચક વગર ચાલી શકતું નથી અને એક હાથે જેમ તાળી પડી શકતી નથી, તેમ પુરૂષાર્થ અને પ્રારબ્ધ વિના ફળની પ્રાપ્તિ પણ થતી નથી. જીવરૂપી એક ગાડાંને વહન કરનારાં બે ચક છે. પ્રારબ્ધ અને પુરૂષાર્થ. સંસારરૂપ ગાડાંનું એક
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
કો વહુન કરી શકાતું નથી, તેના વહનમાં પ્રારબ્ધ અને પુરૂષાર્થ એ બે ચક્રની વશ્યકતા છે; તેથી જીવે ખનેની સહાયતાથી સંસારમા કાપવાના છે. પુરૂષાઅને આધારે પ્રારબ્ધ છે અને પ્રારબ્ધને આધારે પુરૂષાર્થ છે. પુરૂષાર્થ વગર પ્રારબ્ધ ફળતું નથી અને પ્રારબ્ધ વગર પુરૂષાર્થ ફળતું નથી.
જ્યાંસુધી જીવની આત્મા પરમાત્મામાં સંપૂર્ણ એકવૃત્તિ થઇ નથી ત્યાંસુધી જીવને કર્મ ચાંટેલાં રહે છે, કમ અને ઉપાસના કરતાં કરતાં જ્યાં સુધી જીવની વાસુના સત્ ચિત્ત આનંદમય થાય નહીં ત્યાં સુધી જીવે કર્મ કરવાનાં છે અને તે કનાં ભાગ પણ ભોગવવાનાં છે; એટલા માટે જીવે નિત્ય એવાં કર્મના સચય કરવા કે તે કર્મ તેને નિજાન ંદના સ્થાન પ્રતિ લઇ જવામાં સહાયભૂત થાય. ક અને ઉપાસનાથીજ જીવને અધિકાર પ્રાપ્ત થાય છે, અધિકાર પ્રાપ્ત થયા વિના જ્ઞાન માર્ગ તરફ દોડી ગયેલા જીવા અભ્રષ્ટ—તતાભ્રષ્ટ થઈ પડે છે. જે જીવને દષ્ટ પ્રાપ્તિની કામના છે તેણે ધીમે ધીમે કને ગૌણુ કરી ઉપાસનાને પ્રાધાન્યપદ આપવુ. જ્યાં સુધી જીવ એકલા કમના ટાટોપમાં આથડ્યા કરે છે ત્યાં સુધી મુરક્તના દ્વારનું તેને દર્શન પણ થતું નથી. જેમ શરીરસોંપત્તિ સંપાદન કરવા માટે પ્રથમ ફેણ આપવામાં આવે છે તે પ્રમાણે પરમાન દસ પત્તિ સ ંપાદન કરવા માટે કર્મ એ ફ્રેંચને સ્થાને છે. નિરોગી શરીર કરવા માટે જેમ રાગનાશક ઔષધ - પવામાં આવે છે, તેમ પરમાનંદસંપત્તિ પ્રાપ્ત કરવાનું રોગનાશક અર્થાત્ સંસારના
ક્લેશ અને ખટ્રાગના નાશ કરાવનાર ને સ્થિરતા પ્રાપ્ત કરાવનાર ધર્મ-કન્ય તે ઉપાસના છે. શરીરમાં જે અશક્તિ પ્રાપ્ત થઇ હોય તે તે દૂર કરી કંચન જેવું સરીર કરવાને વરાતમાલતિ, ચંદ્રેય આદિ જેમ ઔષધ છે, તેમ પરમાન દસ પત્તિ સંપાદન કરવાને જ્ઞાનરૂપી ઔષધ લેવુ જોઇએ. એકલા કર્માંના બટાટાપમાં પડેલા જીવને સત્ની પ્રાપ્તિ થઇ શકતી નથી. જેમ માત્ર રેચ લીધેલા મનુષ્ય શરીરસત્તિવાળા થઇ શકતા નથી તેમજ માત્ર કર્મમાં પરમાનંદ માનનાર જ્ઞાનમાર્ગ પ્રાંત જઈ શકતા નથી. જીવે કેમ એવાં ફરવાં કે જે કર્માંના સંચયથી ઉત્તરાત્તર પ્રાપ્ત થતા જન્મમાં તે હામા પક્ષીની માફ્ક ઉંચા ને ઉંચા વચ્ચે જાય. જેમ જેમ તે ઉંચા ચડતા જશે તેમ તેમ તેની વાસનાએ નિલેષ થતી જશે. સ’સારના ખટ્રાગ ને જગત્ની જાળથી અતિ દૂર થતા જશે. દૈવવશાત્ તેના અંત:કરણના કાઈ ખુઝુમાં રહેલી તે વાસનાનું બળ જોરાવર થઇ તેને નીચે પાડવાના પ્રયત્ન કરશે, તે પશુ જેમ હામા પક્ષીનાં અચ્ચાં પૃથ્વીને અડતાં પૂર્વે સજીવન થઇ પુન: ઉંચે ઉડી જાય છે તેમજ અધિકારી બનેલે જીવ વાસનામાં પાછે રગડાયા પૂર્વે સંસારથી મુક્ત ઇ ઉંચેજ ટહુડી જશે. આવા ઉંચ સ્થાનને પામવા ઇચ્છતા જીવને માટે ઘટિત છે હું કેઈને ઉદ્વેગ ન કરાવવા, પણ કર્મનું સેવન કરવું, પાપકર્મથી નિર્દોષ રહેવુ,
คู่
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સુખાધ બ્યાખ્યાન.
૩૦૯
ભાગની અપેક્ષા ન કરવી, મન વાણી અને કર્મ વડે સત્પુરૂષના સમાગમ કરવા, નિદોષ અંત:કરણ રાખવું, સદ્ગુરૂના આશ્રય કરવા, અને તેમની વાણીનું તાપ ગ્રહણ કરવું, જગતને સ્વપ્ન તુલ્ય જોવા. જીવે જાણવું કે હું કન્ય ભાક્તવ્ય ૨હિત છું, ખાધ્ય આધક રહિત છું', સુખ દુઃખ કર્મ વડે આવે છે અને જાય છે, વિષયલાગા દાવાનળ રૂપ છે—સ ંચાગ વિયોગને માટે છે, સ`પત્તિ પરમ આપત્તિ છે, જે જીવ લેાકવાસના–દેહવાસનાના ત્યાગ કરી સર્વ ભ્રાંતિને દૂર કરી શ્રી વીતરાગે ભાયેલા ધર્માંને તેના સાત્વિક સ્વરૂપમાં હૃદયવિષે ધારણ કરે છે, તે નિત્ય, શુદ્ધ, મુક્ત, વિશુદ્ધ અદ્વૈતને પહોંચી પરમ સુખ પ્રાપ્ત કરે છે.
જીવે વિશ્વના ‘ અહમ્ ’ના ત્યાગ કરવો જોઈએ. વિષયમાત્રથી વૈરાગ્ય કરવા જોઇએ, જેનાં કર્માંના સંગ્રહુ પુણ્યના પુજરૂપ છે તેજ જીવ આ સ્થિતિને પ્રાપ્ત કરવાના અધિકારી બને છે.
એક મુનિરાજ કોઇ ગૃહસ્થને ઘેર ગોચરીએ પધાર્યા. ગૃહસ્થની સ્ત્રી મહુ સુશીલ અને વિનયવંત હતી. મુનિરાજનું આવાગમન થતાં તે ખાઈ શુદ્ધ ભાવથી આહાર વહેારાવવાને આવી; પણ વહેારાવતી વખતે દૈયેગે તે ખાઇએ પકડેલું પાત્ર મુર્તિરાજના પાત્રની સાથે અથડાયું. તેથી મુનિરાજના અંગમાં બે પ્રવેશ કર્યો અને ખેલ્યા:- અરે બાઈ ! તેં ખુરૂ કર્યું, મારા ચારિત્રના ભંગ કર્યો, સાધુ પ્રત્યે શ્રાવકે કેવી રીતિ રાખવી જોઇએ તે તમે જાણતા નથી, કેમ વહેારાવવુ તેની ખબર નથી, અમારે આળવણુ લેવી પડશે. ” એવાં અનેક વચના કહ્યાં. પણ તે શ્રી કાંઇ મેલી નહિ અને હાથ જોડી ઉભી રહીને ગુરૂને કહેવા લાગી:- હું દ યાળુ ! માફ કરેા, મારામાં ભૂલ પડી. ’ ગુરૂ ત્યાંથી આશ્રમમાં ગયા. આહાર કર્યો પછી તેને ક્રોધ શાંત થયે, ત્યારે વિચારવા લાગ્યા કે મે તે સ્ત્રીને અઘટિત વચન કહ્યાં પણ તે સ્ત્રી હાથ જોડીને ઉભી રહી, ધૂળ પડી મારા ચારિત્રને કે મેં તે સ્ત્રીને કડવાં વચન કહ્યાં.’ આમ તે મનમાં પસ્તાવા લાગ્યા અને ક્રોધરહિત થઇ સ પૂર્ણ તત્ત્વજ્ઞાની બની ગયા. તેના ચારિત્રનું અભિમાન ટળી ગયું. જીવને અભિમાન આડે રસ્તે દારવી જાય છે પણ એમાંથી ચટકી લાગી જાય છે તે તત્કાળ તે જીવ નિરભિમાની મની તરી પણ જાય છે.
અમીચ'દ કરશનજી શેઠ. વીરાળહડમતીઞા. (શ્રુગઢ ).
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
केटलाक उद्गारो. (લેખક- વનભાઇ કલ્યાણભાઈ મુંજપુર),
કાળની ગતિ કાળની ગતિ વિચિત્ર છે, તેને કોઈ પાર પામી શકતું નથી. ચડતી પછી પડતી અટકાવવા-કુદરતના નિયમને અટકાવવા કેઈ સમર્થ નથી. કાળની લીલા અગમ્ય છે. સિદ્ધરાજ જેવા પરાક્રમી રાજાઓએ પિતાનું રાજ્ય ચિરસ્થાયી કરવા અનેક પ્રયત્ન કર્યા છતાં પણ તેને તારી કૃતિની ક્યાં ખબર હતી? ભલે તું તારું કાર્ય બજાવે પણ મનુષ્ય તે તારી સ્પૃહા રાખતા જણાતિંજ નથી. કેઈએક વેળા સુગ્રીવ પોતાના બળથી પિતાની સ્ત્રીનું રક્ષણ કરી શક્યા નહોતે, કોઈએક વેળા રાસ જેવા સમર્થ પુરૂષે સીતાને વનમાં ગુમાવી હતી, ને કે એક વેળા પાંડે જેરા પ્રતાપી પુરૂષે પણ દ્રૌપદીનાં ચીર રખાવી શક્યા નહોતા, તેમ અર્જુન જેવા બાણાવળી પણ એકવાર લુંટારાથી લુંટાયા હતા. માટે હે કાળ! તારી ગતિ વિચિત્ર છે. એક વખત જેના પ્રહારથી પૃથ્વી પણ કંપી જતી હતી, જેની રણહાકકી ત્રુઓ પણ કંપતા હતા અને જેની ભૂજાબળને સ્વાદ ચાખતાં મહા રણધીર વૈદ્ધાઓ પણ માન મૂકી નાશી જતા હતા એવા સિંહ સમાન બળિષ્ટ રાજાઓ પણ કાળના બળે અસહાય બની ગયા હતા. તેમના પ્રત્યેક કામ નિષ્ફળ નીવડી તે હતાશ બની ગયા હતા. ખરેખર! કાળ! તારી ગતિ વિચિત્ર છે. તારે પાર પાસત્તા કે સમર્થ છે? ચડતી પડતી ચાલી આવે છે. તેમાં મનુષ્ય કોઈપણ ફેરફાર કરવા સમર્થ નથી. તે કુદરતના નિયમાનુસાર બન્યા કરે છે. હું મેટે કિવા પરાક્રમી યા વિદ્વાન છું, ને હુંજ સારું કામ કરું છું, એમ માની ભૂખ મનુષ્ય ઠગાય છે. ચડતી પછી પડતી, ભરતી પછી ઓટ અને દિવસ પછી રાત્રિ એ કુદરતને નિયમ છે. સૂર્ય અને ચંદ્ર પણ તેજ નિયમાનુસાર વતે છે, તે તે કુદરત કિવા કાળની ગતિ આગળ શુદ્ધ પામર પ્રાણીઓને હીસાબ જ નથી. ખરેખર તેની ગતિ
(૨)
કજીઓ. (કંકાસ કજીએ બેશું, જર જમીન ને જેરૂ).
મોટાં મહાન રાની પાયમાલી કરનાર, મનુષ્યની ઉજવલ કીર્તિને લડ લગાડનાર, મોટા મોટા તપસ્વીઓના તપને ભંગ કરનાર, સ્નેહની જગ્યાએ વિ પન્ન કરનાર અને મનુષ્યજાતિનું સત્યાનાશ વાળી તેને પાયમાલ કરનાર મુ૧માં મુખ્ય જર જમીન ને જેરૂ છે, ને તે કછુઆને ઉપસ્થિત થવાનાં અગત્યનાં કા ગણાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કેટલાક ઉફગાર
૩૧૧
" : {
* *
*
સંપ. સંપ સર્વત્ર રાખ જોઈએ. સ્નેહીમાં, સગામા, કુટુંબમાં, પાડ-પાડોશીમાંસર્વત્ર સંપ રાખવાની ખાસ અગત્ય છે. પણ તે સમભાવ સિવાય રહી શકતોજ નથી. જ્યાં સુધી પોતે પોતાને અભિમાનથીમેટો માની સામાને અંદરથી કિવા બહારથી તિરસ્કાર કર્યા કરે ત્યાં સુધી સંપ કેવી રીતે રહી શકે અને તેવા મનુષ્યની મેટાઈ પણ કેમ ટકી શકે? જ્યાં એક બીજાથી અનુકળ બની કાર્ય કરાય છે ત્યાં હમેશાં સંપ રહે છે. સંપ કરવાની ઈચ્છા સિવાય પણ સપ થઈ જાય છે. અન્ય રીતે તે સંપ રહી શકતા નથી.
*
તે
સિન્દર્ય. સુંદર ખરા સન્દર્યને જોઈએ નહી શંગાર
વિના ભૂષણે શુંભ, ચંદ્ર નભે નિધોરમનની સુન્દરતા સદ્દગુણ છે. ફક્ત ઉપરના તન સૈન્દર્યને લીધે જે સ્ત્રી કિવા પુરૂષ એક બીજા પર પ્રેમ રાખે છે તે પ્રેમ ખરે શુદ્ધ પ્રેમ નથી પણ એક જ તનું બાહ્યાડંબર છે; પરંતુ જે મનસાદને લીધે એકબીજાને ચાહે છે તે પ્રેમ વિશુદ્ધ છે. માટે મનસેન્દર્ય વિના એકલું તનસેંન્દર્ય નકામું છે. ને મનસાન્ટને લઈને જ પ્રેમનું પોષણ થાય છે.
પ્રેમ, અહો ! પ્રેમ તારી તે બલિહારીજ છે. તારા પ્રતાપ અગાધ અને પ્રચંડ છે. પ્રેમપાવક જ્યારે પ્રજળી ઉઠે છે ત્યારે તેની શિખા બ્રહ્માંડ પર્યત પહોંચી જાય છે. આ સૃષ્ટિનું ઉપાદાન કારણ પણ તું જ છે, સ્થિતિ ને બળનું કારણ પણ તુજ છે. હે સર્વવ્યાપી પ્રેમ! તારી હસ્તી તેજ સૃષ્ટિની હસ્તી છે. ભ્રમર કમળના સંબંધથી પ્રાણ ત્યાગે છે તે પણ પ્રેમથી જ. હરિણ સંગીતથી મેહપાસમાં બંધાઈ પારાધીના હાથે હણાય છે તે પણ પ્રેમથી. નવ નવ માસ સુધી બાળકને ઉદરમાં ધારણ કરી માતા મહા કષ્ટ ભેગવે છે, ને ત્યારબાદ નિર્બળ અને સબળ અવસ્થામાં જેવી ને તેવી જ વાત્સલ્યતા બતાવે છે તે પણ પ્રેમથી જે. અહો! પ્રેમ તારું વર્ણન શું કરું?. જન્મ મરણને ફેરા ટાળનાર પણ તું જ છે. નર્કની નદીમાં હડસેલી દેનાર પણ તેજ છે. ઈશ્વરને ઓળખાવનાર પણ તું જ છે. ને તેનાથી દૂર રખાવનાર પણ તું જ છે. ભારતકુળના ખૂષણ ભીષ્મપિતાએ ભીષ્મ પ્રતિજ્ઞા કરી રાજ્યત્યાગને સ્વીકાર કર્યો
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ પ્રકાશ. તે પણ પિતા તરફના અનિવાર્થ પ્રેમથી જ. રજપુતકુળભાનુ મહારાણા પ્રતાપી પિતાપે વગડે વગડે રખડી અસહ્ય આપદા માથે વહોરી લઈ નિષ્કલંક કીર્તિવજ રફાળે તે પણ સ્વદેશના પ્રેમથી જ. સંયુક્તાના અથાગ સ્નેહથી ચૈહાણ વંશને - કાન રાજા પૃથુરાજ પતન થયે તે પણ પ્રેમથી જ. સરસ્વતિચંદ્રને સંસારસુખને યા. કરાવી સન્યસ્ત રોવરાવનાર પણ પ્રેમજ, અને કુસુદને સતિ પતિવ્રતાની લાનથી ઉતારી નાંખનાર ને નર્મવિદારક ભસ્મને ભેટે કરવનાર પણ પ્રેમજ એમનું સ્વરૂપ અલોકિક છે. પ્રેમવૃક્ષનાં મૂળ ઘણાજ ઉંડા છે. પ્રેમનું બંધન વાની બેટીથી પણ મજબુત અને અગાધ છે. પ્રેમને પ્રચાર અનેક પ્રકારે છે. પ્રેમનું સ્વરૂપ ચીતરવા વિશ્વકર્માની પછી નિર્બળ છે. કવિની કથા પણ પ્રેમના પૂર્ણ સ્વરૂપ પાસે લાચાર છે, તે આ લેખક લાચાર બને તેમાં નવાઈ નથીજ.
(૬)
વાણી. વાણુ એ એક જાતનું વશીકરણ છે. મનુષ્યવાણીથી પિતાના પારકા બને છે, ને પારકા પોતાના બને છે; સ્નેહી શત્રુ બને છે ને શત્રુ નેહી બને છે; વિદ્વાન બિમવિદ્વાન ગણાય છે ને અવિદ્વાન વિદ્વાન ગણાય છે; શાન્ત ઉગ્ર બને છે અને ઉગ્ર ડાન્ત થાય છે, શૂરા કાયર બને છે ને કાયર શૂરા બને છે, દુર્ગણું સણી થાય છે ને સ@ણું દુર્ણ થાય છે; સાનુકૂળ પ્રતિકૂળ થાય છે ને પ્રતિકૂળ સાનુકૂળ બને છે; નિદોષ સદોષ લાગે છે ને સદેષ નિર્દોષ લાગે છે, સત્ય અસત્ય લાગે છે અમે સત્ય સત્ય લાગે છે. એમ ઘણાજ ઉલટા સુલટીંબના વાણીરૂપી વશીકરણથી બની શકે છે. અહીં વાણું ! તારે માટે એક કવિએ કહેલું ખરૂં જ છે કે –
ન કાચની કેડી મટેજ કાણ,
વિચારીને યાર ઉચાર વાણું. યાદ રાખવું કે-વાણી એજ ખરેખરૂં વશીકરણ છે.
(૭)
લક્ષ્મી. તપસ્વીઓના તપને ભંગ કરાવનાર, મુનિઓના માન મૂકાવનાર, ગીરોના ચોગને ભંગ કરાવનાર અને સત્યવાદીઓના સત્યને છોડાવી નીચું જોવડાવનાર
પળા લક્ષ્મી ! તું એકજ છું. તારી દ્રષ્ટિમાંજ કોઈ એવું અલૌકિક રહસ્ય અને વશીકરણ ભરેલું છે કે–તારી ઝાંખી કરતાંજ ગમે તે સગુણ પુરૂષ પણ એકદમ અંધ બની જાય છે. એ ચપળા લમી! તારી કૃતી ખરેખર અલૌકિકજ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કેટલાક ઉદ્દારે.
‘૩૧૩
(૮)
શું થયું? મેટાઇ મોટી મેળવી, મોટા ગણાયા વિશ્વમાં; મોટું ન રાખ્યું મન પછી, મોટાઇ રાખે શું થયું? ઉપર પાબર કરી, વાણી વદે સાકર ધરી; ભેળાં ફસાવી કઈકને, સાધુ થવાથી શું થયું ? પંડિત બની નિપુત્ર કે પર શિષ્યને જ પઢાવતા; . નિજ ભૂલનું નહિ ભૂલ તે, પંડિત બનેથી શું થયું? ગરજ સુધી સાથે રહે, સરતાં અલગ થાતા પછી; નિમકહરામી મનુષ્ય એવા, હેય નહિ તો શું થયું ?
(૯
શિયલ. શિયલ એ એક પુરૂષની મોટામાં મેટી શક્તિ છે, ને સ્ત્રીઓનું મોટામાં મોટું આભૂષણ છે. તેના સંબંધમાં માળવાના પ્રતાપી જગવિખ્યાત મહારાજા ભર્ત હરીએ કહેલું છે કે–
ऐश्वर्यस्य विभूषणं सुजनता शौर्यस्य वाक्सयमो। ज्ञानस्योपशमः श्रुतस्य विनयों वित्तस्य पात्रे व्ययः ।। अक्रोधस्तपसा क्षमा प्रभावितुर्धर्मस्य निर्व्याजता । सर्वेषामपि सर्वकारणमिदं शिलं परं भूषणं ॥ १ ॥ અર્થ_એશ્વર્યનું ભૂષણ સૌજન્ય શૈર્યનું વનિગ્રહ, જ્ઞાનનું ઉપશમ, કૃતનું વિનય, વિત્તનું સુપાત્ર દાન, તપનું અધ, સામર્થ્યનું ક્ષમા, ધર્મનું નિષ્કપટભાવ અને આ સર્વનું મુખ્ય કારણ રૂપ પરમ ભૂષણ શિયલ છે.
અહા શીલ! તારી શીતળ છાયામાં જેઓ આરામ લેતા નથી તેઓ જગતમાં જમ્યા ન જમ્યા જેવાજ છે. પૂર્વના મહાત્માઓએ જેને માટે મુક્તકંઠે અસાધારણ વર્ણન કરેલું છે એવા શીલની સુગંધીથી જેઓ સુગંધિત થયા નથી, તેઓ રમણિય છતાં અરમણિયજ છે. શીલની તેજસ્વી પ્રભા જેમના અંતરમાં પ્રસરી નથી, તેઓ સદા અંધકારમાંજ આથડે છે. અહા.શીલ! તારી બલિહારી અલૌકિક છે, તારી ઉપાસના કરતાં માણસને કામકુંભ કે કલ્પવૃક્ષની જરૂર પડતી નથી. અહે કે મહાન સદ્દગુણ કેવો એને મહિમા ! શી એની શીતળતા ! શીળએ એક ઉત્તમ વશીકરણજ છે. શિયલના પ્રભાવથી સુંદશન શેઠ જેવાને શૂળીનું સિંહાસન
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૪
જેન ધમ પ્રકાશ.
બની ગયું હતું, મહા પ્રતાપી ભીષ્મ પણ એ શીલની ભષ્મ પ્રતિજ્ઞાથી જ પિતાનું નામ અમર કરી ગયા છે. સતિઓ કહેવાતી સ્ત્રીઓનાં નામ પણ તેથીજ અમર
at "ાં છે. શીલરૂપી સુધાકુંડમાં સ્નાન કરતાં પરમ પવિત્રતા આવે છે. જગતમાં સુખ દુખરૂપી વાદળે કોના શિર ઉપર ફરી વળ્યાં નથી? પણ જેઓના પવિત્ર હદયમા શીળ મહામંત્રનો જપ સદા જાગૃત રહેલ છે તે મનુષ્યને જ ધન્ય છે. સંકટમાં પણ પિતાના શરીર કવા કિંમતી શણગાર કરતાં આંતરિક ભૂષણ શિયળને મલિન થવા ન દેવું એજ ઉત્તમતા છે, ને એમાંજ શ્રેષતા છે. શિયલમાં સર્વ ગુણેને સમાવેશ થાય છે. શિયળભંગ કરનાર સ્ત્રી પુરૂષને કોઈક વખતે અકાળે મૃત્યુને શરણ થવું પડે છે, ને તેજીવનરકમાં જઈ અનંતા દુઃખ જોવે છે. તેના દાખલાઓ વાંચકને જાણતા હોવાથી જણાવવાની જરૂર નથી. પરમાત્મા પાસે સદ્દબુદ્ધિથી સુજ્ઞ વાચકેએહમેશ એજ માગણી કરવી કે પ્રત્યે ! એવું બળ આપકે અમે એ શીલ શિલ્યના શિખર પર નિર્વિદને વિહાર કરી, એ શીતળ લહરીઓને અનુભવ મેળવી પરમ આનંદ પામીએ.
हितशिक्षाना रासनुं रहस्य.
(અનુસંધાન પણ ૨૨૨ થી) ગૃહસ્થને ઘેર ભેજનને અવસર જોઈને કોઈ અતિથિ (યાચક વિગેરે) આવ્યું હોય તે તેને આપ્યા કે જમાડ્યા સિવાય જે ગૃહસ્થ જમે તે તે ઘણા હર હારી ગયે એમ રામજવું. એક સ્ત્રી પિતાની સખીને કહે છે કે –
સખી એ બાવન અક્ષરા, ભ ઈકાવન કંત;
એક દ ણહિર ગયો. તે ઝખંત ઝખંત: ૧ ગજવિ ડોર ટક્ક કરી, કજળ સમ મુહપન્ન; ઓપરે બuિહાય, લો તે જળહર દિન્ન
ડું દાન લેહામણું, જે દીજે હણ; પછી કાળવિલંબ વડે, શું કીજે સહણ. દાન સંવત્સરી જિન દિયે,મિલે પુરૂવ કરી આશ; જિન વરસે તિહાં મેઘપરે, કેઈ ન જાય નિરાશ તુગિયાનગરી શાવક ભલા, અભંગદુવાર કહાય; ઉત્તમ મધ્યમ સહુ દિયે, દેતાં નવિ શંકાય. રાયપાસે કેશી ષ, વાર્યો પરદેશી રાય; પહેલું રમણિક થઈ કરી, પછે અરમણિકામ થાય. ૬
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હિતશિક્ષાના રાસનું રહસ્ય હે સખી! અક્ષરે બધા મળીને બાવન છે, તેમાં મારે સ્વામી ૫૧ અક્ષર ભો છે, એક દો બહાર રહી ગયો છે–તે ભ નથી, એટલે કે દઈ જાણતા નથી, તેથી તે દો ઝખ્યા કરે છે. યાચકની ઉપર પહેલે ગરવ કરી, પછી, ટકી–ત્રાટકો કરી, કાજળની જેવું કાળું મેદું કરી પાણીની તૃષાવાળા બપૈયાને આપવું–તેવું જળધરની જેવું આપવું બન્યું, અથોત તેવી રીતે આપવું નિરર્થક છે. ડું દાન પણ જે હર્ષથી આપવામાં આવે તો તે સુંદર છે, પછી કાળવિલંબ કરીને ગમે તેટલું આપવામાં આવે તો તે શા કામનું છે? દાન તો જિનેશ્વરે એક વર્ષ પર્યત આપે છે તેજ પ્રશંસનીય છે કે જેમાં આવનાર મનુષ્યની આશા પૂર્ણ થાય છે, પ્રભુ વરસાદની જેમ વરસે છે, કોઈ નિરાશ જતું નથી. દાનના સંબંધમાં વખાણવા લાયક તંગિયા નગરીના શ્રાવકો છે કે જેના દ્વારે યાચકો માટે નિરંતર અભંગ છે-ઉઘાડા છે. અને ઉત્તમ મધ્યમ જે યાચક આવે તેને આપવામાં આવે છે–શંકા લેવામાં આવતી નથી. શ્રી રાયપણું સૂત્રમાં કેશી ગણધરે પરદેશી રાજાને કહ્યું છે કે- તું પ્રથમ રમણિક થયેલો છું તે હવે અરમણિક થઈશ નહીં. અર્થાત પ્રથમ દાનેશ્વરી હેવાથી સૈને રમણિકપ્રિય થયેલ છું. તે હવે આવા કુપાત્રાદિકને કેમ આપું ? એવું વિચારી આપતે બંધ થવાથી અરમણિકઅપ્રિય થઈશ નહીં.. દાન તે આપ્યાજ કરજે, કારણ કે દાનગુણ સર્વ ગુણેમાં શ્રેષ-પ્રથમ છે.”
દરેક મનુષ્ય રમણિક થવું. જમવાને વખતે જે કઈ ભિક્ષુક વિગેરે આવેલ હોય તેને આપીને પછીજ જમવું. હૃદયમાં વિવેક ધારણ કરે. ઘરમાં રહેલા સર્વ જીની ખબર લીધા પછીજ ઉત્તમ પુરૂષે જમવું. જમવાના પ્રારંભમાં દેવગુરૂ વિગેરેને તથા પિતાના સ્વામીને નમસ્કાર કરીને પછી જમવું. તે ભૂખ્યા હોય ત્યાં સુધી પોતે ન જમવું. વળી માતા, પિતા, બાળક, સગર્ભા સ્ત્રી તેને જમાડીને જમવું. તે ભૂખ્યા હોય ત્યાં સુધી ગુણીપુરૂષે ન જમવું. રેગી, સજન, વૃદ્ધ અને બાળક ભૂખ્યા હોય ત્યાં સુધી કૃપાળું મનુષ્ય ન જમવું. ઘરના દાસદાસી-નોકરચાકર તથા જનાવર સર્વની ચિંતા ર્યા પછી-સર્વની ખબર લીધા પછી જ જમવું. ગ્રહણ સમયે ન જમવું. (સૂર્ય ગ્રહણને ચંદ્ર ગ્રહણને સમય વર્જ.)
જે માણસ ભૂખ લાગે ત્યારેજ જમે છે તેને શારીરિક દુઃખ પ્રાપ્ત થતું નથી. પહેલા પહેરમાં જમવું નહીં, અને બીજો પહેાર વ્યતિત થવા દે નહીં. પહેલા પહેરમાં જે જમે તેને અગ્નિ મંદ હોવાથી રસ વૃદ્ધિ થાય. બી જે પહોર વ્યતિત કરીને જમે તેને બળ ક્ષય થાય. તૃષા લાગી હોય ને જમે તે ગેળે ચડે. ટાટું અનાજ જમે તે વાયુ થાય. લઘુશંકા થઈ હોય ને તે ટાળ્યા સિવાય પાછું પીવે તે તેને ભગંદરનો વ્યાધિ થાય. અજીર્ણ ઘયા છલાં જમે તેને અન્ન વિષપણે પરિણમે. પરેઢીએ, સંધ્યાકાળે અથવા રાત્રે જમે તે બાળક અથવા મૂર્ખ કહેવાય ઉત્તમ
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધમ પ્રકાશ,
કે હાથમાં અન્ન લઇને ખાવું નહીં-પાત્રમાં લઈને ખાવું. હાથ ડામા પગ ઉપર ખીને ખાવું નહીં. તેમજ તડકે, અગાસે, અંધારામાં અને ઝાડ નીચે બેસીને આવું નહીં. ખાતાં તની આંગળી ટાળવી નહીં, મ્હાતુ ને હાથ પગ ધાઈને પછી રમવું, નાગા ન જમવું, મેલ વસ્ત્ર પહેરીને ન જમવુ. કેમકે નાગા જમનારના ને મેલાં વસ્ત્રો પહેરીને જમનારના ઘરમાં લક્ષ્મીના વાસે રહેતા નથી. થાળી હાથમાં લઈને ખાવું નહીં. ભીનું વજ્ર માથાપર બાંધીને ખાવું નહીં. એક વએ આહાર ન કરવા,
ત્ ખીજું વસ્ત્ર આહીને કરવા. અપવિત્ર શરીરે આહાર ન કરવા.
લાલપીપણાથી, વેધ પાડીને અને પગમાં પગરખાં પહેરીને ન જમવુ, એ ત્રણ મેટાં અપલક્ષણ છે. કેવળ ભૂમિપર એસીને ન જમવુ', પાટલાપર બેસીને જમવું. પુર્વ દિશા અથવા ઉત્તર દિશા સામા પાટલા નાખી તેનાપર એસીને જમવું, પાટલા ઉપર પગ ન મૂકવા, મેલાં, ભુંડા કે ભાંગેલા થાળ યા થાળીમાં ન જમવું. વિશાળ બુદ્ધિવાળાએ એ રીતે જમવાનું' વવું',
વળી ડાકણું અને માઠી નજરવાળી સ્ત્રી કે ભારે નજરવાળા પુરૂષની અને શ્વાનની દ્રષ્ટિએ ન જમવું. ઋતુવતી સ્ત્રીએ ફરસેલેા આહાર ઉત્તમ પુરૂષે કરવા તડ઼ીં. પક્ષી, શ્વાન કે ગાયે સુંઘેલું અનાજ ન ખાવું. ભૂખ્યા કે પાપીની નજરે પડેલુ ન ખાવું. બીજીવાર રાંધેલુ–એકવાર રાંધેલુ તેનુ તે ખીજીવાર રાંધેલુ અથવા ઉષ્ણુ કલું ન ખાવું. જમતાં શબ્દ કરવા નહીં તેમ ખેલવું નહીં-અણુમેલ્યા જમવું, જમતાં જમતાં પણ મનમાં નવકાર ગણવાના નિષેધ નથી. ) સરખે આસને બેસીને સ્થિર ચિત્તે જમવું. ડગમગતાં આસનપર બેસીને ન જમવું.
સ ભાજન પ્રથમ સુધીને પછી ખાવું, કે જેથી કેાઈની દૃષ્ટિ ન લાગે. ભેાજનના પ્રાર'ભમાં પાણી ન પીવું. પ્રારંભમાં પાણી પીવાથી અગ્નિ મ’દ થઇ જાય છે. મધ્યમાં પાણી પીવું તે અમૃત સમાન કહ્યું છે, પ્રાંતે પાણી પીવુ તે વિષ અથવા શિલા સમાન કહ્યું • છે. આવી તે વિષયના જ્ઞાતાની વાણી છે. ખાવામાં પ્રથમ ગળી ને ચીકણી વસ્તુ માવી, વચ્ચે ખાટું ખારૂ ખાવું અને પ્રાંતે તીખું ને કડવુ ખાવુ–એ ગુણકારક કહ્યું છે.
શૂળના વ્યાધિવાળાએ વિદળ (કઠોળ) ન ખાવું. ક્રુષ્ટિએ માંસની સામે પણ ન જેવુ’, વરવાળાએ ઘી ન ખાવુ, ઘણું પાણી ન પીવુ, વિષમ આસને ન બેસવું, ક્રુશકાને વડીશકા દબાવી ન રાખવી, દિવસે સુવુ નહીં, અને રાત્રે વધારે ન્હાવું નહિ. આ છ વાના જે વિપરીત કરે તે વ્યાધિનું ભાજન થાય છે.
( અહીં રાસમાં ‘ગરણાં ચારે નિદ્રાણુ તજે, જળ તડકો ને ભાગ નવ ભ;' આ એ પદ છે તેના અર્થ સમન્ત્રતે નથી. જે સમજી શકે તેણે અમને લખી એકલા. અમે પ્રકટ કરશુ. )
હવે છ ઋતુ આશ્રી 'આહારની મુખ્યતા બતાવે છે. વર્ષા ઋતુમાં ખારૂ મધુરમ્ ઋતુમાં પાણી પીધી સંત ઋતુમાં દુધ ખાવું, એમ કરવાથી મે
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હિતશિક્ષાના રાસનું રહસ્ય.
૧૭
રોગ ઉદ્દભવતા નથી. શિશિર ઋતુમાં કડવું ને ખાટુ ખાવું, વસંત ઋતુમાં ઘી ખાવુ અને ગ્રીષ્મ ઋતુમાં ગળ્યા પદાર્થ ખાવા તેથી રૂપ કાંતિ ને ખળ વધે છે. અતિ ઉષ્ણુ ખાવાથી બળ નાશ પામે છે, આત ટાઢું વાયુ કરે છે, અતિ ખાટું અને અતિ ખારૂં તેજ હણે છે, અતિ કામસેવનથી જીવિત નાશ પામે છે.
હેમત ઋતુ કામને અનુકૂળ કહેવાય છે, શિશિર ઋતુને તડકા લાભકારક, છે, ’વસંત ઋતુમાં વનરાજી વિકસ્વર થવાથી વનમાં ફરવા માટે જવા યાગ્ય છે, ગ્રીષ્મ ઋતુમાં જળ પીવાથી શરીરે સુખ રહે છે, વર્ષા ઋતુ ઘરમાં જ રહેવા લાયક છે, શરદ્દ ઋતુમાં ગાયનું દુધ હિતકર છે. અશાડ ને શ્રાવણ માસમાં મુસાફરી ન કરવી, ભાદરવા ને આસમાં પાણીના અભ્યાસ કરવા, કાન્તિક ને માગશરમાં મળે તે દુધ અવશ્ય પીવું, પાસ ને માહ માસમાં સારી રીતે આહાર કરવા (જમવુ), ફાગણ ચૈત્રમાં વક્રિડા કરવી અને વૈશાખ જેઠમાં સારી રીતે નિદ્રા લેવી.
i
હવે કો હરડેના ગુણ તેના અનુપાન સાથે કહે છે ગ્રીષ્મ ઋતુમાં સરખા ભાગે ગાળ લઇ હરડે ખાવી, વર્ષા ઋતુમાં સિધવ સાથે ખાવી, શરદ્ન ઋતુમાં સાકર સાથે ખાવી, હેમંત ઋતુમાં સુંઠ સાથે ખાવી. આમ કરવાથી શરીરમાં એટલું મેળ આવે છે કે તે મુઠી મારીને પથ્થર ભાંગી શકે છે. શિશિર ઋતુમાં પીપર સાથે ખાવી, તેથી રાગ માત્ર નાશ પામે છે. વસંત ઋતુમાં મધનુ અનુપાન કહ્યું છે. હરડે સર્વ રાગેાના ક્ષય કરે છે. તેના ગુણુ ઘણા છે. ટુકામાં કોં કહે છે કે-નહી' જનની તસ હરડે માય.' જેને માતા ન ાય તેને હરડે માતાની ગરજ સારે છે.
અતિસારના વ્યાધિવાળાએ નવું ધાન્ય ન ખાવું, નેત્રરોગીએ મૈથુનના ત્યાગ કરવા અને તરતની વીયાંયેલી ગાય કે ભેંસનું દૂધ ન ખાવું.
ધર્મના માર્ગે ચાલવાના ઇચ્છક બનતા સુધી એકવાર જમવુ અને તેમાં પણ નિરવા તેમજ ચિત્ત આહાર લેવા, એ પ્રમાણે ન બની શકે તેા પછી પ્રભાતે નવકારશી તા અવશ્ય કરવી, સાંજે વાળુ કરીને પચ્ચક્ખાણુ કરવું, તેમાં ચારે આ હારના ત્યાગ કરવા; કર્દિ તેમ ન બની શકે તેા પાણી છુટું રાખવુ, પણ ત્રણ આહાર તે અવશ્ય તજવા, મનતા સુધી દરરાજ કોઇક પણ પચ્ચખ્ખાણુ કરવુ, ‘ઐાદ નિયમ દરરોજ ધારવા, અન તકાય ને અભક્ષ્યના અવશ્ય ત્યાગ કરવા. કારણકે અનંતકાય ને અભક્ષ્યનું ભક્ષણ કરવાથી અનંત ભવમાં ભમવુ પડે
''
છે.
બહુ લવુ'ને અહુ ખાવું એ અને હાનિકારક છે, તેથી પ્રમાણસર ખેલવુ અને પરિમિત ખાવું, ચિતાને વખતે ને જમવુ, મન શાંત કરીને તે શાંત થાય ત્યારે જમવું. કારણકે ચિંતામાં ખાધેલુ અમૃત પણ વિષરૂપ:પરિણમે છે, વમન
૧ શુ અભ્યાસ તે સમનતુ નથી. પણ શરદઋતુમાં પાણી પીવુ હિતકારક છે.
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધા પ્રકાશ.
*
કરીને એટલે વમન થય! પછી તરતમાં ન જમવુ, ડાબે હાથે ન ખાવુ, થાળી ઉંચી ને કે થાળે આાસને બેસોને ન ખાવું. દક્ષિણ દિશાને ચારે વિદિશા સામે બેસીને હું જવું, પગ ઉપર પગ ચડાવીને ખાવા ન બેસવુ, ખાતાં ખચમચ શબ્દ મેઢેથી આ ગાં, વાંકી સુકી ભુમિપર બેસીને ન ખાવુ, બેસવાનુ આસન હાલતુ ચાલતુ હેય તે તે તજી દેવુ, સ્થિર આસને બેસીને જમવું, જમતાં આઠીંગણુ ન દે, પ્રાયે સાતા કે સ્રીયાદિક પ્રોતિવાળાએ રાંધેલું જ જમવુ, જે પાત્રે પાપી પુરૂષ જમેલ હાય તે પાત્રમાં ઉત્તમ પુરૂષ ન ખાવુ, ઋતુવતીનું પાત્ર તજી દેવુ, ઉના પાત્રમાં ન જવું, અજાણ્યા પાત્રમાં ન ખાવુ, ગાય કે ઘેાડાએ ચાટયુ કે સુ ધ્યુ હોય કે પ ંખી વિગેરેએ ચાયું કે એયુ હોય તેવા પાત્રમાં ન ખાવું, જમણી નાસિકા વહેતી હેય ત્યારે જમવુ, અતિ ખારૂં, અતિ ખાટુ, અતિ ઉનું ન ખાવું, અતિ ખારૂં મા વાથી શરીરને હર્નાન થાય છે. શાક ઘણું ન ખાવું તેમજ શાક વિના પણ ન ખાવું દુધ અને તેટલુ વધારે ખાવુ અને ચાખા જુના ખાવા, તેથી શરીરમાં તેજ વધે છે. જમ્યા પછી તરત દોડવું નહિં, વાહનમાં પણ બેસવું નહીં, ઘેાડા વખત તે નાકુલ શ્રમ કરવા નહીં.
ઉત્તમ પુરૂષે સાધુની જેમ લેાજન કરવુ, એટલે કે જમતાં લેાજન વખાણવુ કે લખાડવુ નહીં, જમી રહ્યા પછી નિર્મળ જળનો એક ચળુના કાગળા ગળે ઉતારી જવા. બીજા કેગા! મુખશુદ્ધિ માટે બહાર કરવા. પાણી પશુની જેમ નીચુ મુખ ીને ન પીવું, પીતાં પાત્રમાં પાણી વધે તે તે તેના ઠામમાં ન નાખતાં નિર્જીવ જગ્યાએ ઢાળી નાખવુ’, પાણી ઝાઝું ન પીવુ', અને પાણીની એખ માઢે ન માંડવી.
ભાજન કરી રહ્યા પછી નવકાર ગણવા અને ખની શકે તા ચૈત્યવંદન કરવુ. ભોજન કરી રહ્યા પછીનેા ભીના હાથ ખીજા હાથ સાથે ન ઘસવા, પગે ન ઘસવે, ાં સાથે ન લગાડવા પણ ઢીંચણ સાથે ઘસવા. ભેાજન કરીને આળસ ન મરડવું, તરત દિશાએ ન જવુ' અને ઉઘાડે શરીરે ન બેસવુ', સ્નાન પણ ન કરવુ. જમ્યા યૂછી સેા ડગલાં ભરવાં, કેમકે જમીને બેસી રહેવાથી પેટ વધે છે, ઘેાડુ ઘણુ ચાલ્યા પછી ડાબે પડખે ઘેાડા વખત જાગતા સુવું, તે પણ ચીતા ન સુવુ; ચીતા સુવાથી ล કફ્ ઉત્પન્ન થાય છે-અડખા આવે છે, અને ડાબે પડખે સુવાથી આયુષ્ય વધે છે. આ પ્રમાણે ભેજનવિધિ સમજીને સુજ્ઞ મનુષ્યે તદનુસાર યથાશક્તિ અવશ્ય વર્તવું. હવે જમ્યા પછી તળ ખાવું તે કેવી રીતે ખાવું અને શું પદાર્થો ખાવા તેનું વર્ણન કરશુ.
અપૂર્ણ
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્કટનધ અને ચર્ચા.
૩૧૯
स्फुट नोंध अने चर्चा.
- આ ચાલ સમય બહુ બારીક અને ઘણા મહાન પુરૂષને ક્ષય કરનારજ જણાય છે. હાલમાં ચાલતા ઇન્ફલ્યુએન્ઝા તાવે ઘણા ભેગો લીધા, તેમાં જેઓ ઉંચા પ્રકારની ડાકટરી સહાય લઈ શકે અને ગમે તેટલે ખર્ચ શરીર નિમિત્તે કરી શકે તેવા રાજા મહારાજાએ પણ તે વ્યાધિને શરણ થઈ મૃત્યુવશ થયા છે, અને મોટા મહાત્માઓ પણ તે વ્યાધિના ભંગ થઈ પડ્યા છે. હાલમાં જ આચાર્ય શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વર સાથે વિચરતા મહામહોપાધ્યાય ૫. શ્રી પ્રેમવિજયજી માગશર શુદિ ૨ ને દિવસે પાલીપાસેના ગુંદેજ ગામમાં કાળધર્મ પામ્યાના ખબર મળ્યા છે. આ મુનીશ્વર મૂળ ભાવનગરના રહેવાસી ઓસવાળ જ્ઞાતિના હતા. પરોપકારી શાંતમૂત્તિ શ્રી વૃદ્ધિચંદજી મહારાજના શિષ્ય હતા, અને તેમની જેવા શાંત, સરલ સ્વભાવી, ક્રિયાનિક, ચારિત્ર માર્ગમાં તત્પર અને વ્યવહાર વિચક્ષણ હતા. તેઓ પં. ગંભીરવિજ્યજી સાથે ઘણા વરસ સુધી રહ્યા હતા, અને તેમનાજ હસ્તથી પંન્યાસ પદવીથી વિભૂષિત થયા હતા. પં. ગંભીરવિજયજીની વૃદ્ધાવસ્થામાં અંત અવસ્થા સુધી બહુ સારી રીતે તેમણે સેવા કરી હતી. તેમના દેહાવસાન પછી આચાર્ય શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી સાથે વિચરતા હતા. લગભગ છેલ્લા સાતેક વરસથી મારવાડમાં તેઓને વિહાર હતો. અને હાલમાં જ સં ૧૯૭૨ ના માગશર વદિ ૩ દિવસે સાદરી ગામમાં મોટા મહોત્સવ પૂર્વક તેમને મહામહોપાધ્યાયની પદવી બીજા મુનિઓની સાથે આપવામાં આવી હતી. સાથે રહેનારા સાધુઓની ભક્તિ કરવામાં તેઓ સર્વદા તત્પર રહેતા, સમુદાયને જાળવવાની તેમનામાં શક્તિ હતી. આ મુનિમહારાજના દેહત્સર્ગથી એક શાંત, ચારિત્ર રક્ત, નિષ્કપટી, નિરભિમાની સાધુ મહાત્માની ખોટ પડી છે, પણ ભાવી આગળ ઉપાય નથી. આ સમાચાર અવે મળતાં ભાવનગરનાં સંઘે ઉચિત ક્રિયા કરી હતી, અને ગામમાં હડતાળ પડાવવામાં આવી હતી. અમે તે મહાત્માના મરણથી અમારા અંત:કરણની દિલગીરી પ્રકટ કરીએ છીએ, અને તેમના અમર આત્માને શાંતિ ઈચ્છીએ છીએ. છે. ' અ
' % પૂજ્ય તીર્થકરેએ બાર પ્રકારને તપ વર્ણવે છે, તેમાં બાહ્ય તપના છ ભેદમાં એક ભેદ ઉદરી નામને કહેલ છે. જમવા બેસતી વખતે ભુખ હોય તે કરતાં ઓછું ખાવું તેને પણ તપ કહેવામાં આવે છે. ઉંશ વિચાર કરતાં આ તપથી • બહુ ફાયદે છે, અને તપનું આચરણ જરા મુશ્કેલ-કઠણ પણ છે. આહાર કરવાના સમયે છતી જોગવાઈએ સ્વાદીષ્ટ જન પાસે પડ્યું હોય છતાં પણ ઉંણા-ડા
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
મુખ્ય ઉડવું તે કઠણ છે, તે પ્રસંગે ભુખ કરતાં વધારેજ ખવાઈ જાય છે, અને તપાચરણ થઈ શકતું નથી. આ તપ જેમ આત્મિક ઉન્નતિ અર્થે ઉપયોગી છે, તેવી જ રીતે શારીરિક તંદુરસ્તી માટે પણ અતિ ઉપયોગી છે, આહારના વખતે ઓછું વાપરનાર શારીરિક વ્યથાથી બહુ ઓછી પીડાય છે. વ્યાધિમાત્રનું મૂળ બદહજમી છે, અને ઉણોદરી વ્રત આદરનાર તે વ્યાધિથી પીડાય તે સંભવ બીલકુલ રહેતો નથી. ઈન્ફલ્યુએન્ઝા તાવના મુંબઈમાં બે વખત હુમલા થયા પછી પાછા ત્રીજી વખત હમલ શરૂ થયેલ છે. મરણ સંખ્યા વધવા માંડી છે. આ વ્યાધિ આટલેથીજ શમી જાય-આગળ ન વધે તેવી આપણે પરમાત્માને પ્રાર્થના કરીએ છીએ. પણ શિયા ળામાં આ વ્યાધિ જે આકરૂં રૂપ પકડે અને સર્વત્ર ફેલાય તે પરિણામ ભયંકર આવે તે સંભવ કેટલાક હુંશિયાર ડાકટરે જણાવે છે. આ વ્યાધિમાંથી બચવા માટે ઉણાદરી વ્રત અને ઉકાળેલા પાણીનું સેવન તે ખાસ ઉપાય છે. જે મનુષ્ય ભુખ કરતાં ઓછું ખાય છે અને ગરમ પાણી પીએ છે તેને આ વ્યાધિ અને કેલેરાને વ્યાધિ ઓ છે ઉપદ્રવ કરે છે. ઉદરી વ્રત પાળનારને પ્રતિમાસે પંદર ઉપવાસનું ફળ શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે. વૈધક શાસ્ત્રમાં પણ હાજરીને અર્ધભાગ અન્નથી, ચતુ. થાંશ ભાગ પાણીથી અને ચતુર્થાશ વાયુ માટે ખાલી રાખવાનું કહ્યું છે. આ પ્રમાણે કરનાર વ્યાધિથી પીડાતો નથી તે તે શાસ્ત્રને પણ સ્પષ્ટ આદેશ છે. ચાલતા ઈન્ફલ્યુએન્ઝા અને તેવાજ બીજા વ્યાધિઓથી બચાવનાર, શારીરિક કષ્ટને દૂર કરનાર અને આત્મિક હિત વધારનાર ઉદરી વ્રત અને ઉકાળેલ પાણીનું સેવન જેમ બને તેઓ જૈન ભાઈઓ અને અન્ય વાંચક બંધુઓ પણું વિશેષ વિશેષ આદરશે તે ભવિષ્યમાં તેમને ઘણો લાભ થવાને સંપૂર્ણ સંભવ છે. - આ ઇન્ફલ્યુએન્ઝા તાવથી બચવાને બીજો એક ઉપાય તેનાથી ડરવું નહિ, મનમાં જરા પણ તેની ધાસ્તી રાખવી નહિ, તાવ આવે તો પણ તે વ્યાધિથી મૃત્યુ થશે તેવી ધારણા–કલ્પના બીલકુલ કરવી નહિ, હિમતથી તેને માટે પ્રયત્ન કરવા, અને ભીતી--બીકને દૂર કરવી તે પણ છે. આવા ડરથી માનસિક નાહિંમતપણાથી ઘણી વખત વિશેષ વ્યાધિના ભંગ થઈ જવાય છે. તેથી તેનાથી ડરવું નહિ, અને આજુબાજુનાં સગાં સંબંધીઓને આવા વ્યાધિના ભંગ થઈ જવાં જોઈ આત્મહિતમાં–મનુષ્ય કર્તવ્યમાં-ધાર્મિક પ્રવૃત્તિમાં વિશેષ ઉજમાળ થવું તે ખાસ કર્તવ્ય છે, આ બાબત ઉપર લખતાં વડેદરામાં પ્રગટ થતા માસિક “કાત:કાળ ના શ્રીયુત તંત્રી ઉપયોગી નેંધ લખે છે. તે જાણવા લાયક-આદરવા લાયક હોવાથી અમે તેને ઉતારો આપીએ છીએ. તે બંધુ લખે છે કે –“આપણું આધિ, વ્યાધિ, ઉપાધિને આટલેથી અવધિ આવી નથી. હજી પણ આપણો
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છુટનેસને ચર્ચા પ્રજાને કેટલેક સમય આવી વિકટ સ્થિતિમાંથી પસાર થવાનું છે. તો આવા પ્રસંગોથી દીન બનીને આપણે તેનાથી અભિભૂત થવાનું નથી, અર્થાત્ તેનાથી હારી જવાનું નથી. પણ મેરવત્ અચળ રહીને ઘેર્યથી આપણુ મનુષ્યત્વને, શિવત્વને, અને આપણુ આત્મત્વને પ્રકટ કરવાનું છે, ભલેને થી અધિક કટે આવે, પણ તે સર્વને આપણે અમિત સામર્થ્ય સ્વરૂપ પ્રતિ દષ્ટિ રાખીને જ કરવાનું છે, નહિ કે તેનાથી આપણે પરાજય પામવાનું છે.
વળી જેને જોવાનાં વિવેકનેત્ર પ્રાપ્ત છે. તે તો સહજ જોઈ શક્યા હશે કે આ જગની નશ્વરતા જેવી આ પ્રસંગે પ્રત્યક્ષ થઈ છે તેવી અન્ય કોઈ પણ પ્રસંગે
જ થઈ. પણે પ્રસંગે પ્રણં રિસ્કંડે દૂર રુપીને. જે ઃ ગાડી હવે એને રોજ જન અને શરૂ થઇ જશે છે, એ શું દર્શાવે છે.એ એજ દર્શાવે છે કે આ જગત નશ્વર છે, વિનાશી છે, અને આપણે પણ એક દિવસે તેજ સ્થિતિને પ્રાપ્ત થવાનું છે, તેથી આ ક્ષણથી જ અખંડ સાવધાન રહીને મનુષ્યદેહ પ્રાપ્ત કરવાથી જે આપણું કર્તવ્ય હોય તથા જેવડે આપણે આ જન્મ મરણ અને નાના પ્રકારનાં દુઃખ અને વિવિધ કલેશ અને પરતંત્રતામાંથી છુટી શકીએ તેમ હોય તે વસ્તુને સિદ્ધ કરવી એજ આ જન્મને સાર્થક કરનાર છે. આ વસ્તુ આપણને સિદ્ધ થાય તે પૂર્વે આપણું પરવશપણે આ દેહથી છુટા પડવું થાય એને ઉચિત નહિ ગણીને અખંડ સાવધાન રહી ઉપર જણાવી તે સ્થિતિને પ્રાપ્ત કરવાનો જે માર્ગ પણ જાણવામાં હોય તે માગે વહેવું એજ પરમ હિતકર છે અને આ પ્રમાણે જે આપણે નહિ કરીએ તો આ જગતનાં અન્ય મનુષ્યો જેમ આ સંસારનાં ક્ષણિક મેહને ઉપજાવનાર વિનાશી પદાર્થોનું ચિંતવન કરતા તથા તેને પ્રાપ્ત કરવાનો પ્રયત્ન કરતા મરણ શરણ થાય છે તેમ આપણે પણ કાળના પ્રવાહમાં વહેતા થઈ જઈશું. આ વિકટ સમય બુદ્ધિમાનને તે અપૂર્વ બોધ આપે છે, અને તેને તેના કર્તવ્ય પ્રતિ વેગથી વાળે છે.” ચાલતા વ્યાધિથી બચવા અને આત્મિક હિત કરવાનો ઉપાય દેખાડનાર આ લખાણ તરફ અમે અમારા વાંચક બંધુઓનું ખાસ લક્ષ ખેંચીએ છીએ.
- અત્યારથી જ દુષ્કાળની હાક આખા દેશમાં અને ખાસ કરીને ગુજરાત-કાઠિયાવાડના બધા ભાગમાં સખત રીતે વાગવા માંડી છે. દરેક ચીજ બહુ ઍવી છે, અને દાણ વિગેરેની મોંઘવારી હમેશા વધતી જાય છે. આમાં વળી ખાસ કરીને પાણીની તંગી અને ઘાસચારાની ઓછાશ વિશેષ ધ્યાન ખેંચે તેમ છે. અત્યારથી જ દરેક સ્થળે પાંજરાપોળ ઢોરોથી ઉભરાઈ જવા માંડી છે. અત્રેની પાંજરાપોળમાં આજસુધીમાં ૨૨૦૦ ઉપરાંત ઢોરે ભેગા થયા છે. ઘાસચારાની અછત અને મેંઘા-*
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન રે કાશ
ને
એનો વાંકુંમાં તે ઉપયોગી જોવાની ખાત્ર કરવા મુશ્કેલ છે. દરેક એ સમયે પોતાના ધનના સદૃશ્ય કરવાની તત્પરતા અતાઅહી જ છે. ક મા ના સાચવવાનું છે તેવુ કાંઇ નથી, સ રાઇની જાન રહ્યુ માટેની એક સરખી ક્રૂર છે; પ રે! ઉપરજ તે જવલતોને મૂકવામાં આવે છે; તે સબ ભાઈઓ! આય બધુ તરફથી સોંપાયેલા
! ઉમદા હક સાચવવા દરેક જૈન તુઓ ટિખદ્ધ ધવાની ખાસ જરૂર છે. તન, ન, ધનથી જે કાંઇ પણ સેવા આ ટારશનાં રાજી માટે થઇ શકે તેવી સેવા અપવા એક મધુએ સદાવ્રત રહેવાની જરૂર છે. આ કાર્ય ધાર્મિક દષ્ટિએ તેવીજ રીતે હિતની દષ્ટિએ પણ અતિ ઉપયોગી છે. દેશની આગાડીના મુખ્ય આધાર દુધાળાં અને ખેતીવાડીને લાશ્કનાં ઢારાના રક્ષણ ઉપર રહેલા છે. વળી જીવદયા તે અત્યુત્તમ કર્યો છે. અનુષ્યને સર્વ ભલા શારીરિક તંદુરસ્તી, લાંબુ આયુષ્ય, ઉત્તમ શરીર, ઉચ્ચચત્ર, ધન ધાન્યાદિકની જીભ સામગ્રી, અને યાવત્ સ્વર્ગ અને અપવર્ગનાં સુખડ પણ જીવદયા પ્રાણીઓ પ્રત્યેની દયા અપાવે છે, ખારીક સમયમાં મનુષ્ય ડી ઉપર પશુ તેવીજ રીતે યા કરવાની જરૂર છે; આ મોંઘવારી સર્વને એક સરખી પીડા કરનારી છે, તો દરેક જૈન તેનાથી માની શકે.તેવી રીતે મનુષ્ય પુતે અને હક તરીકે વારસામાં આવેલ ઢોરોને પચાવવા-રક્ષવા આ સમયે સુરજ !હાર પડશે તેવી આશા રાખવામાં આવે છે.
કાન્તિક શુદ. ૧૪ ગઇ, અને ચાતુર્માસ સપૂણ થયાં એટલે મુનિ મહારાઅને પ્રકલ્પી વિડાની છુટ થાય છે. ઘણા ખરા મુનિ મહારાજા અને સીમાએ તે જે સ્થળે ધાતુર્માસ ગાળ્યાં હશે ત્યાંથી વિહાર પણ કર્યો છે. શા
ક શક્તિ અગર વ્યાધિને લીધે વિહાર નહિ કરી શકતા એવા મહાત્માએ ઘવાય અન્ય સર્વને વિનંતિ કરવાની કે જે જે સ્થળે જૈનધર્મના સાધુઆની જે
ઇ નહિ મળવાથી જેને અન્ય ધર્મ સ્વીકારી લે છે તેવાં સ્થળે તરફ આપ હું અને સાધ્વીએ વિહાર જરૂર કરશે. તમારી જેવા શુદ્ધ ચારિત્ર પાળનારાએના કે કે ઘળેાન! વિહારથી ટ્રેન કામને ઘણા ફાયદો થશે, તે સ્થળે જૈન ધર્મના ઉદય દો, જેનીએાની ફી જતી શ્રદ્ધામાં સુધારો થશે, અને તંત્રશ્રવણથી શુદ્ધ માગે ગયે! લાગશે. ચાતુમાસમાં સાધુ સાધ્વીએ એકઠા થઇ જ્ઞાનાભ્યાસમાં અગ્ર રહે, પણ તે સિવાયના શેષકાળના રાજ્યમાં તે તેઓ છુટા છુટા વિડાર કરી ઉપદેશ આપતાં જે તે જૈનફાકની પણ વૃદ્ધિ થવાની રાહુલ રહે છે. મુનિમહારાન્તએ અને ગો સારી વનતિના જ સ્વીકાર કરશે એવી આશા રાખવામાં
203.
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ટનેધ અને ચર્ચા.
શીહાર-પાલીતાણા ત્રચ્ચે એકજ ટ્રેઈન દોડતી હાવાથી યાત્રાળુઓને જવા વવાની બહુ હેરાનાંત સેાગવવી પડે છે. હવે લડાઇ બંધ થઇ છે, દરેક ટ્રેઇનના માલીકેાને ડમાની છુટ થશે, તેા શેઠ આણુ દજી કલ્યાણજીના કારખાના તરફથી તાકીઢે શીહાર-પાલીતાણા વચ્ચે પ્રથમની જેમ એ ટ્રેઇના દોડે તેવી અરજી કરવાની જરૂર છે. ભાવનગર જતી અને આવતી શીહાર છ ટ્રેઇને આવે છે તેમાંની ચાર ટ્રેનના પેસેળાને શીહાર રાકાઇ રહેવુ પડે છે, તા બે ટ્રેઇના દોડે તેવી સગવડ થાય તે માટે તાકીદે પગલાં લેવાની જરૂર છે. શીહારમાં શ્રેષ્ઠી શ્રીયુત્ શેઠ દેવકરણ મુળજી, શેઠ ત્રીભેાવનદાસ ભાથુજી, શેઠ પ્રેમચંદ રતનજી વિગેરે તરફથી બહુ મેાટી રકમ ખચી એક વિશાળ ધર્મશાળા ખાંધવામાં આવી છે, પણ પાગરણુ તથા ઠામ વાસણની ત્યાં સગવડ નહિ થયેલ હૈાવાથી યાત્રાળુઓને આ શિયાળાની ઋતુમાં ખાસ કરીને બહુ હેરાનગતિ ભાગવવી પડે છે. જ્યાં સુધી એ ટ્રેઇનની સગવડ ન થાય ત્યાં સુધી તે ધર્મશાળામાં તે શ્રેષ્ઠીએ તરફથી અગર તેા શેઠ આણુ દજી કલ્યાણુજી તરફથી પાગરણુ વિગેરે માટે પણ તાકીદે બંદોબસ્ત થવાની જરૂર છે.
*
*
*
-*
*
ઝાલાવાડમાં લીંબડી એવુ સ્થળ છે કે તે તે ભાગમાં વસતા જૈનેામાં મધ્ય સ્થળ ગણાય છે. ત્યાં કેળવણી મફત અપાતી હાવાથી વિદ્યાથી એની સંખ્યા સારી રહે છે. આવાં સ્થળમાં એક બેડીન્ગની ખાસ જરૂર હતી, અને હાલમાં બે વર્ષથી શ્રેષ્ઠી શ્રીયુત્ પરી. ઉમેદભાઇ નાનચંદ અને દોશી. કેશવલાલ લાલચંદ વિગેરેના શુભ પ્રયાસથી એક એડીન્ગ સ્થાપવામાં આવી છે. તે ખાડીન્ગને પ્રથમ રીપોર્ટ પપ્પુ હાલમાં બહાર પાડવામાં આવ્યા છે, જે ઉપરથી એડીન્ગના સહાયકે વિશેરેની માહીતી મળે છે. આ બેડીન્ગ સારા પાયા ઉપર ચલાવવામાં આવે છે. હાલ તુસ્ત તે મેડીગમાં લગભગ પચીશ વિધાથી એ રાખવામાં આવેલા છે. આ એડીગ માટે જે મકાન રાખવામાં આવેલ છે તે મકાન બેટીન્ગને લાયક નથી, તેથી તેના સ ંચાલકોએ બેડીન્ગને લાયક મકાન તાકીઢે તૈયાર કરાવવાની જરૂર છે. એડીન્ગમાં વસતા વિદ્યાર્થી એ માટે જોઇતુ ફરનીચર પણ હજી વસાવવામાં આવેલુ નથી, વારીને લીધે આમ બન્યુ હશે, પણ હવે તાકીદે તે તૈયાર કરાવવાની જરૂર છે. વિદ્યાથી ઓ માટે જોઇતાં ગાદલાં-ગેાદડાં-ખાટલા-મેજ વિગેરે વસાવવાની પણ જરૂર છે. છેકરાંઓને દુધ પણુ વધારે પ્રમાણમાં અપાવવાની જરૂર છે. આવા કા ચીમાં મેઘવારીના વિચારો સાથે ઘણી વખત જે શરૂઆતમાં કાર્ય થાય છે તે પૃથ્વીથી મદોત્સાહ થતાં અટકી જાય છે તે વાત પણ વિચારવા જેવી છે. માંઘવારીના સાયમાં વળી રાહાયક વધારે શોધી આવાં કાર્યો સંપૂર્ણ આકારમાં મૂકાવાથી પછીથી તેમાં મઢેલ આવવાને સાવ રહેતા નથી. આવા ખાતાએ માટે વળી એક એવી
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ન ધરા સાશ
જ દલીલ કરવામાં આવે છે કે વિદ્યાર્થીએ તેમને ઘેર એવી શું સાહેબી તને એ સહી લેવી જરૂર નથી. વળી અહીં જે વિદ્યાથી આને મહ સાહેબી લાલ લાવશુ તે તેને તેમના ઘેર રહેવું ગ્રેડરો નહિ. ” પણ આ દલીલ વળી છે. જે વિદ્યાથીએ ઘરે સગવડથી નથી રહી શકતા તેજ આવી બેએને ય લે છે; અને વધારે સગવડ રહેવા શીખતાં ભવિષ્યમાં તે નાની જુહામાં સગવડથી રહેતાં શીખે છે. જેવા આદર્યું અને સગવડ આ ખાળવી ને પાપણે આપીએ તેવુજ તેઓ શીખે છે. તેથી ઉપરના વિચાર નકામે છે. અા ગાળા સહાયકેન્ડી હાથ નીચે મૂકાયેલા વિદ્યાથીએ સગવડથી રહે તેજ અને વિચારવાનું હોય છે. તેમના ગૃહ વિગેરેની સ્થિતિના વિચાર અસ્થાને અને ખી છે. એ લારી બેટીન્ગના કાર્યકર્તાઓને તેમના શુભ પ્રયાસ અને અંત ભાગ માટે ધન્યવાદ આપીએ છીએ, અને જોઇતી સામગ્રી તથા મકાન વિગેરે ર બનતી તાકીને પ્રયાસ કરવા સૂચવીએ છીએ.
*
- દિખર–જૈન ’ માસિક તરફથી તેના ગ્રાડુંકાને ત્રણ ભેટની મુકે હાલમાં વકતામાં ડાવી છે. આ બુકે અમને પણ પહોંચાડવામાં આવી છે. તે મુકે “ મહા” રિન, કલ્પસૂત્ર ઉપર નિષેધ,ધ ચર્ચા સંગ્રહ ” તે નામવાળી છે. મહા
રિત્રમાં મહાવીરસ્વાસીના પ્રથમ ત્રથી બધા ભવાનું દિગંબર ષ્ટિએ વર્ણન તાની ભાષામાં આપવામાં આવ્યુ છે. દિગંબર અને શ્વેતાંબરામાં મહાવીર ત્રિને અંગે કધાતુયાગમાં ઘણા મતાંતર છે, તે આ મુકથી માલુમ પડે છે. મોર ઉપર નિબંધવાળી બુકમાં કલ્પસૂત્ર કયારે લખાયું, તેની અગત્યતા, ઐતિ હતા. દષ્ટિએ નહાવીર સ્વામી ક્યારે થયા, તેમના જીવનને ઉપયોગી બનાવવા તેમના પ્રયાસ વિગેરે બાબતે ઉપર ઇંગ્લીશ લેખકને આધારે અજવાળું પાડવા જ્યારે ગુજરાતી ભાષામાં સારા પ્રયાસ કર્યો છે, પણ ભાષા પ્રૌઢ ને શુદ્ધ નથી; ચો સગ્રહમાં ધાર્મિક તત્ત્વ! વિગેરા સંગ્રહ કરેલે છે. ત્રણે મુકે ઉગી છે. આવી ભેટ આપવા માટે “ દિગમ્બર જૈન ” ના અધિપતિને અમે વિદ્યાદી આપીએ છીએ. વળી હાલમાંજ તેમના તરફથી એક મોટા અંક કા દેહ -- ળ શિર્ષ ના મહાર પાડવામાં આવ્યે છે; તેમાં પશુ ઉપયોગી લેખાના સંગ્રહ જવામાં આવ્યે છે. ટિંગાર-સૈનનાં અધિકૃતિના થુલ પ્રયાસ જોઇ અમને આ થાય છે.
શિક સારા હકોના હાથમાં જેમ બને તેમ તાકીદે અને નિ એ ! પ્રયાસ કયાજ કરીએ આ માસિકમાં વિશેષ સુ
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ફુટનેધ અને ચર્ચા.
ધારા-વધારા કરવાના વિચારો પણ ચાલુ જ છે, અને થોડા વખતમાં અમારી ચેજના બહાર પાડીને અમારે વિચાર છે. પ્રત્યેક માસની શરૂઆતમાં શુદિ ૧ થી બુદ્ધિ ૫ સુધીમાં આ માસિક અમારા ગ્રાહકને પહોંચાડવામાં આવે છે. આમ હોવાથી આગલા માસમાં વદિ પ લગભગ મેટર તૈયાર કરી પ્રેસમાં મોકલવામાં આવે છે. આમ હોવાથીજ અમારા કાર્તિક માસના અંકમાં અત્રેના જેન સ્વયસેવક મંડળના કાર્ય માટે નોંધ લઈ શકાણી નહોતી. આસો વદિ ૫ મે કાર્તિક માસનું મેટર છેસમાં એકલતી વખતે જેને સ્વયંસેવક મંડળનાં અત્રેના ઔષધાલય માટેના કાર્યની શરૂઆત હતી. આમ હોવા છતાં અત્રે પ્રગટ થતાં “આત્માનંદ પ્રકાશ”ના તંત્રીને અમારા ઉપર આક્ષેપ કરવાની શા કારણથી જરૂર પડી હશે તેની અને ખબર પડતી નથી. અમુક માસમાં જ અમુક બાબતની નેંધ લેવી તે કોઈ નિર્ણય હેતું નથી. કાર્યની પૂતિ પછીજ તેના ગુણદોષ માટેનું વિવેચન ગ્ય કહેવાય છે, છતાં “આત્માનંદ પ્રકાશ” કારને અમારી નેધ માટે બહુજ આતુરતા દેખાડી પડી છે તેનું શું કારણ હશે તે અમે કલ્પી શકતા નથી. અમારે તે ગુણપ્રશંસાને સદા નિયમ ચાલુજ છે. દરેક શુભ કાર્ય માટે અમે આનંદ પ્રદર્શિત કરીએ જ છીએ, છતાં આ વખતે તે તત્રીની અધીરાઇનું શું કારણ હશે તે વિચારતાં કલ્પનાશક્તિ ચાલતી નથી. ગમે તે કારણે પણ અમને અમારી ફરજમાં જાગૃત રહેવાની સૂચના કરવા માટે અમે તે તંત્રીને ઉપકાર માનીએ છીએ અને અમારા માર્ગશિર્ષ માસની નેંધ તરફ તે બંધુનું ધ્યાન ખેંચીએ છીએ. ઈચ્છિત વસ્તુ ઘણે ભાગે તેમને તેમાંથી મળી રહેવા સંભવ છે.
આ માસિક પ્રેસમાંથી છપાઈ બહાર પડે તે દરમિયાનમાં એક બહુ ખેદકારક સમાચાર સાંભળવામાં આવ્યા છે, જેની નોંધ લેવાની બહુ અગત્ય છે. આ સમય બહુ બારીક વર્તે છે. એક પછી એક સારા સારા જૈનશાસન દીપાવનારા વિરલાઓને વિરહ પડતું જાય છે, અને જે ખોટ પડે છે તે ક્યારે પૂરાશે તેની ખબર પડતી નથી. માગશર વદિ ૮ ને દિવસે ખંભાતથી તાર મારફત ખબર મળ્યા છે કે ઉપાધ્યાયજી વીરવિજયજીએ કાળ કર્યો છે. આ સમાચાર સાંભળી સર્વને બહુ ખેદ થાય તે સ્વાભાવિક છે. તેમની સરલ નિષ્કપટ પ્રકૃતિ, આનંદી સ્વભાવ, ધર્મ ઉપર પ્રીતિ, “મહાવીર સ્વામીને જય” બોલાવવાની ચાલુ ટેવ, શાંત વૃત્તિ વિગેરે ઉત્તમ ગુણો ન ભૂલાય તેવા છે. તેઓ મૂળ ભાવનગરના રહેવાસી હતા, જ્ઞાતે ભાવસાર હતા, અને સં. ૧૯૩પ ની સાલમાં પરમપૂજ્ય આચાર્યશ્રી મદ્વિજયાનંદ સૂરીશ્વર પાસે દીક્ષા ગ્રહણ કરી હતી. બેંતાળીસ વરસ સુધી અખંડ રીતે શુદ્ધ સાત્વિકપણથી તેમણે ચારિત્ર પાળ્યું હતું, અને હિંદુસ્તાનના દરેક
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir જૈન ધ પ્રકા. '' વાર તેમના સદુપદેશથી જેના કામ ઉપર ઉપકાર કર્યો હતો. વ્યાખ્યાન - ::: ] ાણ, પૂઠા ભણાવવા વખતનો તેમને સુંદર અવાજ, અને રાસામક વાતાં અને સંભળાવતાં નીકળતી સુમધુર વાણી જેણે જેણે સાંભળી હશે તેઓ ના જનના અવસાન માટે અવશ્ય ખેદિત થયા વિના રહેશે નહિ. સં. 1958 માં ટણ શહેરમાં તેમને ઉપાધ્યાય પદવી આપવામાં આવી હતી. નિરભિsી તિથી વર્તનારા આ મુનિમારંગને પદવીની ઇચ્છા જ નહોતી. જગતુમાં 24 દરેક જન્મેલ પ્રાણીને મૃત્યુ આવવાનું જ છે, પણ આવા મહાત્મા ભા, કે જન્મ વિરલજ હોય છે, જેની માતા ખરી પુત્રવતી કહેવાય છે, અને ભક્તિમાં : પુરૂની ગણવીમાં જેનું નામ મુખ્ય તરીકે આવે છે, તેવા મનુષ્યનું સાન સર્વને ખેદ કરાવે છે. તે મહાત્માના અશુભ સમાચાર આવતાં ભાવનવારા કાપડ-સુતરબજાર વિગેરે બજાર બંધ રખાવવામાં આવી હતી. વળી રાશિના વડવાનો ભાગ, કે જ્યાં તે મહામાને જન્મ અને વ્યાપાર હતો તે સ્થળ તા થાપાર પણ બંધ કરવામાં આવ્યું હતું, અને તે મુનીશ્વરના શ્રેય નિમિત્તે ને પાછળ રહેલા અધિક ધાર્મિક વ્યવસાયમાં જોડાય તે નિમિત્તે વડવામાં મહત્તવ શરૂ કરવામાં આવ્યો છે. તે મહાત્માની જેવા સરલ સ્વભાવી, જ ઇટી, શાંત ઉત્તિવાળા, અને આનંદી થવાની તેમના શિષ્ય સમુદાયને અમે - પૂર્વક વિનંતિ કરીએ છીએ, અને ઉગ્રગતિગામી તે મહાત્માના જીવને ગાં હોય ત્યાં શાંતિ ઈચ્છીએ છીએ. પં. ચતુરવિજયજી, મુનિરાજ શ્રી ભક્તિવિજયજી, પં. શાંતિવિજયજી વિગેરે tii કરી ગયેલા મહત્તમાઓના સ્મરગાથે પાવાપૂરી તીર્થની રચના પૂર્વક માગ? વદ 4 શી માગશર વદ 13 સુધી અત્રે ભાવનગરમાં અડ્ડાઈ મહોત્સવ કરવામાં :o છે. કાળ કરી જનારા મહાત્માઓ માટેની આવી સ્મરણયુક્ત કરીથી સત થાય છે, ભાવપૂજાનો આનંદ અનુભવાય છે, પ્રભુ સ્તવનમાં લીન થવાય . અને રાક અનુષ્યને ધર્મમાં જોડવામાં આલંબનરૂપ આવાં કાર્યો થાય છે. અત્રેની શ્રી યશોવિજયજી ગ્રંથમાળા તરફથી આચાર્ય શ્રી વિજયધર્મ તો લખેલ એક ઉપયોગી નિબંધની બુક બ્રહ્મચર્ય દિગ્દર્શન નામની અમને લેટ તરીકે મોકલવામાં આવી છે. શ્રેષ્ઠી શ્રીયુત્ પોપટલાલ ધારશીભાઈએ પિતાની તાના શુભ નિમિત્તે આ બુકની પ૦૦૦ કેપી ભેટ દાખલ આપવા છપાવી છે. બુક રઃ ઉગી અને બચવા લાયક છે. બ્રહ્મચર્યને લગતી ઘણી બાબતોને એમાં વેશ કરવામાં આવ્યું છે. સુખી થવા ઇરછતા બંધુને તે વાંચવાની અને ખાસ તલામણ કરીએ છીએ. For Private And Personal Use Only