Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
PREUTR
REGISTER NO, B..156
TUASSASSINATURE
જૈનધર્મ પ્રકાશ. The Faina: Dharma Prakasha,
*
:
*
*
*
'
trasproportsioaparatani neneracerorenososiosenerererererererererende eRoRETERO
* ?'s
*
f
,
माळविक्रीडितम् तृष्णां छिन्धि भज क्षमा जहि. पदं पापे रति मा कृथाः। सलं गृह्यनुपाहि सा पदवीं सेवस्त्र विद्वज्जनम् ॥
मान्यान् मानय विद्विपोऽप्पनुनय प्रच्छादय स्वार गुणान् । है कीर्ति पालय दुःखिते कुरु दयामेतत्संवा लक्षणम् ॥ પુસ્તક ૨૨મું ભાદ્રપદ સંવત ૧૯ અને
પ્રગટ ક. શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા
ભાવનગર
વિષયાનુક્રમ. ૧ મહાવીર-વિવિધ સત્ય, ૨ જૈનધર્મની દશ મહાશિક્ષા ૩ ગ્રંથાવલોકન ૪ મૃત્યુ પાછળ જમણવાર, ૫ સામાયિક વિચાર છે.
૧૭) ૬ ચાલતી ચર્ચાઓ વિષે અધિપતિના અભિપ્રાય . ૧૭૭ ૩ શ્રી ગિરનારની તળાટીમાં મોટી ધર્મશાળાની જરૂર છે
મકાવાવ-વર્નાકયુલર પ્રિન્ટીંગ પ્રેસ
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ૫) પિસ્ટેજ ચાર આના. de pornind nerenone pereneatherOSOPDRAADISHES
HugenhoRRÓRenopane ASTARADACABREREA PARALASHPIRTerepenenansnennendroid
'
'
.
'
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચાપાવાય ::: : :
•er
જન્મ
ચોપાનીયું રખડતુ મુકીને આશાતના કરવી નહીં.
નવી બુકેની જાહેર ખબર. અમારી તરફથી છપાયે વિચાણ બુકોનું લીસ્ટ તથા વધારા ઉપરાંત નીચે જણાવેલી બુક પણ અમારી ઓફીસમાંથી મળી શકશે. ઉપદેશ પાસા ભાગ ૩ જ સ્થાએ ૧૦ થી ૧૪ નું અને ભાષાંતર. શાસ્ત્રી
* ૧-૮- ૦ સરિતાવળી ભાગ ૨ પશેકીર્તિસાર વત્સરાજ નળદમયંતી,
સ્થૂલભદ્ર તથા સુરસુંદરીના ચરિત્ર) ગુજરાતી ૧-૦-૦ દરેક ચરિત્રની ઈટો નકલેના ત્રણ ત્રણ આના રાખેલ છે. શ્રી વિજયચકેવળી ચરિકમળમાગધી પઘબંધે શાસ્ત્રી.૦–૮–૦ પ્રતિકમણ હેતુ સસ્કૃત અથનું ભાષાંતર) ગુજરાતી, ૦૮-૦ જન તત્ત્વાદ પૂર્વ છે સદર ઉત્તરા. સદિય સંક્ષેપ સત કે બંધ કરાવી - ૮-૦ જેની વેરિકા જનભાગ પ્રાંરભ પરથી ભાગ લે શ્રાવિકા શિશશુ રહય. ગુણવર્માને રાસ (સત્તરભેદી પૂજા ઉપર)- - - - ૧૦–૦ પ્રકરણમાળા. સળ (જીવવિચારથી કમગ્રંથપતિ શાસ્ત્રી ૦–૮–૦ પયા સંગ્રહ (ચઉસંરણું વિગેરે અર્થ સહિત) * ૦–૮–૦ અજ્ઞાન તિમિર ભાસ્કર (બીજી આવૃત્તિ) , ૨-૮-૦ નવ તત્ત્વને સુંદર બેથ
ગુજરાતી ૦-૧૨–૦ જીવે વિચાર વૃત્તિ
' 5 - ૦-૬-૦ જૈન સ્તોત્ર સંપ્રહ પ્રથમ ભાગ (બનારસ) શાસ્ત્રો ૦-૭-૦ અધ્યાથી. (શ્રી સિદ્ધહેમ પાઠ) દ ' –૫-૦ ગુણવતી સ્ત્રીઓને વિવાહમાં ગાવાનાં ગોતા ગુજરાતી ૦-૦-૬ જન મંડળીમાં ગવાતાં ગાયને
છે ) ૦ -૦-૬ સિદ્ધાચળના ખમાસમણ , ભાવના સ્વરૂપ. (મોરબીનું) શજયાદિ સ્તવન સંગ્રહ :
૨ ૦-૧-૬ વીશી વીશી સંગ્રહ . t :-*. ક . ૨-૮-૦ દુનિયાના થિી પ્રાચીન ધર્મની કિંમત રૂ.પ ને બદલે ૦૧–૦
*
,*
* *
+---
ના
1 + +
પ
ક
૬
-
1
*
:
':
P.
-
0,
૦'
»
૦-૪-૦
૧
0
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्रीजैनधर्म प्रकाश.
.
. .
.
.
.
.
.
)
. .
. 1 છે,
દ છે. દ. ૨
દાહરે, મનુ જન્મ પામી કરી. કરવા જ્ઞાનવિકાશ; છે નેયુકત ચિત કરી, વાંચે જે પ્રકાશ.
I
-
--
~-
- --
-
- ------
- ~---
-
-
---
-
-
-
------
---
--
-
-
-
~
-
-
-
પુસ્તક રર મું.
સં. ૧૯૬ર ભાદ્રપદ,
મહાવીર, મહાવીર સ્વામી અઢેલી અરાગી, નમો ભાવથી ભવ્ય એ પાપહારી; સુધે કરીને ઘણું જીવ તાર્યા, ખલના મહા પાશથી જે ઉદ્ધારી,
ત્રિવિધ સત્ય.
(ટક) મનમાંહિ સદા સત ચિંતવવું, વચને કરિને સત ઉચરવું, કરમેં વળિ જે ! સત આચરેવું, સત આમ સદા ત્રિવિધા ધરવું... ૧ ભુલ થાય કદી અણજાણ થકી, શ. ને ડો. વિ ..
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ૪
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ મન મેલ ન રાખ અમાન કરી, મનને રિઝ કદ્ધિ વાત ખરી. ૨ ઠગનાર ઠગાઈ ” સદા જગમાં, નિરધાર કરી સતથી ડગમાં; મુછ હાથ ધરે કઈ પાપી જના, મલકાય મને ઠગિ મુગ્ધનરા. ૩ કઈ પામર આમ ભુલાં ભમતાં, ગમ લે ન જરાય શું આચરતા? નહિ આંબ મળે નિબ રેપણથી, નહિ સત્ય મળે સત લેપનથી. ૪ હિતકારિ વળી પ્રિતકારિ તથા, વચનો વદ પ થાય થા; ઉપચાગ ધરી ચિત્ત આમ મુદા, સત આચરનાર સુખી વસુધા. ૫
जैनधर्मनी दश महाशिक्षा.
(અનુસંધાન પુષ્ટ ૧૦૬ થી ) શિક્ષાપત્ર વંચાઈ રહ્યો. સર્વેએ તે ધ્યાનપૂર્વક સાંભળે. સુશીલાએ કહ્યું કે “શિક્ષાઓ બહુ સારી અને મનન કરવા જેવી છે.'
પિતાજી! ક્રિશ્યનોના પવિત્ર પુસ્તક બાઈબલમાં તેમના પરમેશ્વર ઈસુએ પોતાના ભક્તોને કહેલી દશ આજ્ઞાઓ છે. મિશન સ્કૂલોમાં કરાંઓને તે દશ આજ્ઞાઓ શિખવવામાં આવે છે. તે ઉપરથી આ શિક્ષાઓ બનાવી હશે કે આપણા શાસ્ત્રમાં પણું આવી દશ મહાશિક્ષા છે?' શિક્ષાને કાગળ સારાભાઈના હાથમાં આપતાં ચીમને કહ્યું.
' '૧' અપમાન. ૨ ભોળા. ૩ ધ્યાનમાં ન આણે. ૪ કેરી, ૫ લીમડે. ૬ વાવવાથી ૭ સુખ ઉપજાવે, વિપરીત ન થાય એવાં, ૮ આનંદ પૂર્વક,
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મની ટશ માાિક્ષા
ሂዩ
'
હમણાંજ અમારા ઈંગ્રેજી પ્લેસનમાં એક પાર્ડ-(out witness ) આત્રે હતા તેમાં ક્ષાલિનીન્દ્રશ આજ્ઞા વિષે વાત હતી. એક ન્હાની છેડીને કારમાં સાક્ષી પુરવા લાવી હતી. વકીલામાં તેની સાક્ષી લેવા વિષે મતભેદ હતા, પણ તેની માતાએ તેણીને દશ આજ્ઞા મોઢે કરાવી હતી તથા તે પ્રમાણે વર્તવા સમજાવ્યુ હતું. એ તણી ન્યાયાધીશે તેની સાક્ષી લીધી હતી અને તેને વજનદાર ગણી હતી. અમારા માસ્તર કહેતા હતા કે આ દેશ આજ્ઞાએ બહુ સારી છે. ' ખાતુ ખેછે. આપણા લેાકેા કરતાં એ લેાકેાના પુરતામાં નીતિ અને પ્રમાણિકપણે વર્જાવા ઘણું વિવેચન કરેલ હોય છે અને તેથી આપણા કરતાં યુરાપિયા નીતિવાળા અને પ્રમાણિક વધારે હોય છે. ' મનસુખે કહ્યું.
t
'
સારા કાકા ! સ્મૃતિઓમાં ધર્મનાં દશ લક્ષણા અને પાત‘જલ યેાગદર્શનમાં યમનિયમના દશ ભૈક કહ્યા છે એ મારા વાંચવામાં આવ્યાં હતાં. મને લાગે છે કે તેને અનુસરી આ શિક્ષાએ બનાવી હશે. ' મેહને પોતાના મત જાગ્યો.
મોહન, મનસુખ, લલીતા અને વિજયા એ સર્વે શિક્ષાપત્ર વાંચવા શરૂ કર્યા તે વખતે ત્યાં આવ્યાં હતાં. મોહન અને મનસુખ નજીકના બંગલામાં રહેનારા કચરાભાઈના પુત્રા હતા. તેના પિતા કચરાભાઈ પોતાના મિત્ર હીરાચંદ સાથે ન્હાની ઉમરમાં માંગરોળથી ધંધાર્થે મુ'બઈ આવ્યેા હતો. મુંબઇમાં આવી ચરાભાઇએ દલાલી કરવા માંડી તેમાં ત્રણ ચાર વર્ષે એક યુરોપિયન એક્ીસની અનાજ અને બીયાંની સઘળી દલાલી તેને સાંપાણી તેથી તેણે સારૂ દ્રવ્ય મેળવ્યું અને હુંજી પણ તેની આવક સારા પાયા ઉપર હતી. હીરાચંદે વ્યાપાર શરૂ કર્યો હેતે; તેમાં કાંઇક સમજણ અને અનુભવ મેળવ્યા પછી તેણે એડન, ઝાંઝીખાર, ચીન અને જાપાન સાથે તે, વ્યવહાર શરૂ કર્યા. ભાગ્યવશાત્ તેમાં કાખ્યા અને સારી લક્ષ્મી સ‘પાદન કરી. અને મિત્રા દ્રશ્યસુખી થયા એટલે તેઓએ તેપીઅનસી રોડ ઉપર સાથે બગલા લઈ ત્યાં રહેવાન રાજ્ય સારાભાઇ એ સ્થળે
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૬
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ,
રહેવા આવ્યા પછી તરતમાંજ આ ખને ગૃહસ્થાના નિવાસ પણ ત્યાં થયા હતા. એકતિ અને એકધર્મી હાવાથી સ્ત્રીઓમાં પરસ્પર આગમન અને ઓળખાણ શરૂ થઇ. સ્ત્રીઓની ઓળખાણે પુરૂષામાં સબધ કરાવ્યે અને સ્નેહભાવ ખંધાયા. સારાભાઇએ ગૃહદેરાસર કર્યું એટલે તે અને કુટુંબના સર્વે ત્યાં પૂજા કરવા આવતા, તિથિ પર્વને દિવસે સ્ત્રીએ સુશીલાની સાથે પ્રતિક્રમણ કરવા આવતી, કાંઈ સારી વસ્તુ કરી હોય તે એકબીન્તને ત્યાં મોકલતા અને સારા માઠા પ્રસ`ગ હાય તે। એક કુટુંબવત્ પરસ્પર મદદ લાગતા હતા. બાળકાને બેધ આપવા નિમિત્તે સારાભાઇના રાત્રિસમયના વાંચનની ખબર પડ્યાં પછી તેઓએ પાતાના બાળકને ત્યાં જવા સુચવ્યું હતું. બાળકા ઘેર જઈ વાંચવામાં આવેલી આધદાયક વાતાનુ તથા સારાભાઇની સમજાવવાની કળાનુ વર્ણન કરતાં, એ સાંભળી તેમની માતાએ પણ ઘણીવાર
ત્યાં આવતી અને કેાઇ વખત કચરાભાઇ અને હીરાચંદ પણુ આવતા. માહન આ વર્ષે મેટ્રીકની પરીક્ષામાં બેસવાના હતા અને મનસુખ ઇંગ્રેજી પાંચમું ધારણ શીખતા હતા. હીરાચંદને મેટા છોકરા હમણાં પ્લેગના દુષ્ટ વ્યાધિથી ગુજરી ગયા અને ખીજો ચાર પાંચ વર્ષની ઉમરના ન્હાનેા છે, લલીતા અને વિજયા અને તેની પુત્રીએ છે.
સારાભાઈના મનમાં શિક્ષાએ વિષે કાંઈ જુદોજ વિચાર ચાલતા હતા અને તેટલામાં તે સા પાતપેાતાના અભિપ્રાય અને કલ્પનાએ ખાલી ગયા. પછી તેણે વિચારમાંથી જાગૃત થઇ કહ્યુ માહન ! પાશ્ચાત્ય કેળવણીથી આપણા યુવાનેામાં એક એવી જાતની અસર થાય છે કે તેને દરેક વિષય સબધે ઉતાવળા થઈ સંપૂર્ણ વિચાર કર્યા વિના સિદ્ધાંત બાંધવાની ટેવ પડે છે. પાશ્ચાત્ય એટલું બધું સારૂં અને આપણાં રીતરીવાજ, ક્રિયાએ અને શાસ્ત્ર એ સર્વે ઇંગ્રેજી કેળવણી લેનારાને ખાટાં અને ખામીવાળા લાગે છે એ આ ટેવનું પરિણામ છે. કઇ રીતરીવાજ કે ક્રિયા ખામીવાળી ગઇ હોય તેથી આપણું સઘળુ ખેાઢુ અને ખામીવાળુ ગણવું અને પાશ્ચાત્ય રીતરીવાજ અને ક્રિયાઓ
¿
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મની દશ મહાશિક્ષા
૧૫૭ જેને ગુણદોષને જરાપણું જાતિ અનુભવ નહીં, ગુણદોષ પૂર્ણ પણે તપાસવા પ્રયત્ન કરેલ નહી એને ઉપરનાજ દેખાવથી મેહ પામી સર્વથા આદરવા અને અનુસરવા લાયક ગણવા એવું-હાલનાં યુવાનનું વર્તન દેખાય છે તે ખેદજનક છે. કોઈ પણ વસ્તુ, વિચાર કે વર્તન સંબંધે નિર્ણય ઉપર આવતા પહેલાં તેની ભૂત ભવિષ્ય અને વર્તમાન સ્થિતિનું સારી રીતે અવકન કરી જેવું જોઈએ. તેના ગુણદોષનું નિર્મળ દૃષ્ટિથી પૃથક્કરણ કરવું જોઈએ અને પછી તે વિષે નિશ્ચય ઉપર આવવું જોઈએ. બાઈબલની દશ આજ્ઞાઓમાં પહેલી બે કાઇટે પોતે કરેલા પરાક્રમ અથવા Gપકારની, તેને જ પરમેશ્વર તરીકે માનવાની અને તેની પ્રાર્થના કરવા વિશેની છે, ત્રીજી રવિવારનો દિવસ પવિત્ર ગણવાની, ચેથી માતાપિતાને માન આપવાની, પાંચમી વધ નહીં કરવાની, છઠ્ઠી વ્યભિચાર નહીં કરવાની, સાતમી ચોરી ન કરવાની અને આઠમી નવમી અને દશમી પિતાના પાડોશી વિરૂદ્ધ ખોટી સાક્ષી પુરવી નહીં અને એની સ્ત્રી અથવા સ્થાવર જંગમ કેઈપણ વસ્તુ પ્રત્યે લલચાવું નહીં એવી છે. અત્યારે તેના ગુણદોષ તથા સારાસારના વિષયે વિવેચન કરવાને પ્રસંગ નથી. એ આજ્ઞાઓમાં કેટલું એક સાર લેવા જેવું છે પણ એકંદરે તેમાં અપૂર્ણતા અને વિચિત્રતા ઘણું છે. એ આજ્ઞાઓ કરતાં વેદાનુયાયી ગ્રંથમાં ધર્મનાં લક્ષણે જુદાં જુદાં દશ પ્રકારે બતાવ્યાં છે તે ઉત્તમ છે. મનુસ્મૃતિમાં
धृतिः क्षमा दमो स्तेयं, शौचमिंद्रियनिग्रहः । धीविद्यासत्यपक्रोधो, दशकं धर्मलक्षणं ।।
“ધેર્ય, ક્ષમા, દમ, પ્રમાણિકપણું, પવિત્રતા, ઇન્દ્રિયનિ. પ્રહ, બુદ્ધિ, વિદ્યા, સત્ય તથા કેધને અભાવ એ ધર્મનાં દશ લક્ષણ છે. ” યાજ્ઞવલ્કય સ્મૃતિમાં કહ્યું છે કે –
सत्यमस्ते यमक्रोधो ही शौच धीतिमः । સંવતરિતારવા; ઘર્ષ વટાવર છે સત્યતા. સાતેય (શેરી નવી રે . . : --
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
વિનય, પવિત્રતા, બુદ્ધિ, ધૈર્ય, દમ, ઇંદ્રિયો નિયુ અને વિદ્યા-એ પ્રમાણે સમગ્રધર્મ કહેલે છે. ’’
પાતંજલ યોગદર્શનમાં ચેત્રના આડ અગમાં યમ અને નિયમ એ પ્રથમ અગે છે. અહિ ંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય, અપરિગ્રહ એ પાંચ યમ કહેવાય છે અનેશોચ, સતાષ, તપ, સ્વાધ્યાય, ઇશ્વરપ્રણિધાન એ પાંચ નિયમ કહેવાય છે.
શિક્ષાપત્રમાં જે માગધી ગાથા છે તે. જૈસિદ્ધાંતની છે. તેમાં દશ પ્રકારને શ્રમણ ધર્મ કહ્યો છે. સર્વજ્ઞભગવતે મેક્ષપ્રાસિના એ માર્ગ બતાવ્યા છે. સાધુધર્મ અને શ્રાવકધર્મ. ફક્ત લિંગ અને વેષથી સાધુ કે શ્રાવક હોઇ શકે નહિ પરંતુ પેતાના વર્તનને લઇને સાધુ એ સાધુ કહેવાય છે અને શ્રાવક એ શ્રાવક કહેવાય છે. એ ગાથામાં દશ પ્રારનેા શ્રમધર્મ કહ્યો છે, તેનું પરિપાલન કરનાર ઉત્તમ સાધુ કહેવાય છે. સાધુને જેમ સર્વવિરતિ ચારિત્ર છે તેમ શ્રાવકને દેશવિરુતિ ચારિત્ર છે. ચા રિત્ર શબ્દના અર્થ વર્તન થાય છે અને જેનુ વત્તન શુદ્ધ તે ચારિત્રવાન ગણાય છે. અલખત ગૃહસ્થાશ્રમમાં રહી સાધુસમાન સર્વ ધર્મેા પાળી શકાતા નથી પર`તુ યથાશક્તિ પાલન કરી તેના જિજ્ઞાસુ રહેવાની જરૂર છે; એટલુજ નહિ પણ શુદ્ધ ગૃહસ્થાશ્રમ પાળવાને, શુદ્ધ શ્રાવક થવાને, દેશવિરતિ ચારિત્રવાન્ ગણાવાને જે ધમ મુનિના કહ્યા છે તે મા પેાતાની હક, પેાતાની શક્તિ અને પેાતાની, ચેાગ્યતા પ્રમાણે પાળવાની આવશ્યકતા છે. જેમ જેમ તે તે ધર્માનું શુદ્ધતર પાલન થાય તેમ તેમ શ્રાવક પણ સાધુસમાન થાય છે અને સિદ્ધિપદને ચેાગ્ય ગણાય છે.
આ દશ શિક્ષાએ એ દશ પ્રકારના શ્રમધર્મ ઉપરથી શ્રાવકની ચેાગ્યતા પ્રમાણે અનાયેલી છે અને તે સર્વેએ અવશ્ય મનન ક· રવા જેવી છે. બનાવનારને આશય ખાઈબલની દશ આજ્ઞાએ ઉપરથી આવી દશ મહાશિક્ષા અનાવવાના થયા હશે પણુ તેથી તે બનાવવામાં ખાઇબલની આજ્ઞાએ કે અન્ય ગ્રંથેાના દશ ધર્મ લક્ષણા સહાયભૂત નથી, પણ સિદ્ધાંતમાં કહેલી દશ પ્રકારના શ્રમધર્મના ઉપર કહેલી ગાથાજ સહાયભૂત છે.”
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
' '
જૈનધર્મની દશ મા શંક્ષા.
૧૪
:
એ
મનસુખ કહે છે કે આપણા કરતાં પાક્રિમ!ત્ય લે કાના ગ્રંથામાં નીતિ અને પ્રમાણિકપણે વર્તવા પુષ્કળ વિવેચન કરેલું છે' એ યુક્ત નથી. સામાન્ય નીતિ સંબધે આર્યગ્રંથામાં જે વિવેચન છે તેના પ્રમાણુમાં તેએનામાં કાંઇ નથી. વ્યવહારીક નીતિનેજ નીતિ સમજે છે. આર્યશાસ્ત્રાની તે નીતિ ધર્મના મુદ્દા ઉપરજ રચાયેલી છે. એએની નીતિ જનસમુહુના વ્યવહાર ખરાખર ચાલવા માટે છે, પણ આયાની નીતિ તે જનસમુહને વ્યવહાર સુખરૂપ ચાલવા ઉપરાંત ધર્મનુ` રહેસ્ય પ્રાપ્ત કરી, આત્માને વિશુદ્ધ કરી મુક્ત થવાના બિંદુ ઉપર રચાયેલી છે. ફેર માત્ર એટલેા છે કે ખાઇખલની દશ આજ્ઞાએ ગમે તેવી પૂર્ણ કે અપૂર્ણ છે પણ તેનુ શિક્ષણ માખાપા બાળવયમાંથી પેાતાના બાળકને આપે છે અને તે પ્રમાણે વર્ઝન કરવા સમજાવે છે. આપણા શાસ્ત્રમાં તેના કરતાં પરિપૂર્ણ નીતિજ્ઞાનનું વર્ણન છે પરંતુ આપણા માબાપે તે સમજતા નથી, સમજવાની દરકાર કરતા નથી અને પેાતાના મળકેને તે સમ જાવવાની પાતાની ફરજો બજાવતા નથી. આ મ્હાટામાં મ્હોટી ખામી છે અને તેને લીધેજ આપણા લેાકેાનાં વ્યવહારિક વર્ઝન કેટલીએક વખત ખામીવાળાં દેખાય છે. સમજીમાં સમજી અને ધર્મીષ્ઠ કહેવાતા માણસોનાં પણ નીતિમાર્ગથી વિપરીત અને ઉપરથી પાલીશ કરેલાં (ટાપટીપવાળાં) વર્ઝન ષ્ટિગોચર થાય છે અને તે સત્ય, નીતિતત્વ અને ધર્મતત્વની પ્રીતિવાળાને ત્રાસદાયક લાગે છે, એ સર્વ માખાપાના શિક્ષણની ખામીનું પરિણામ છે. બીજી પાશ્ચાત્યે સર્વ સારાં અને આપણાં લેકે સર્વ ખેડાં એ માનવુંજ ભૂલભરેલું છે. એતા જ્યારે ઉંડા ઉતરી તપાસ કરીએ ત્યારે સર્વ યથાસ્થિત સમજાય તેવું છે, પણ આપણે તે સાર માત્ર એટલેજ લેવાને છે કે તેની જેમ આપણાં માબાપે પેાતાના ખળકે! પ્રત્યેની પેતાની ફરજ સમજી વાસ્ત-. વિક શિક્ષણે શિશુવયમાંથી આપે, દશ મહાશિક્ષાએ જેવી શિક્ષા કે ધર્મનાં દશ લક્ષણે તેને મેઢ કરાવે, તે પ્રમાણે વર્તવા સમજાવે અને જેમ જેમ ખળકા ઉંમરલાયક થાય તેમ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ. તેમ તેને દષ્ટાંત અને વિવેચન સાથે એ મહાશિક્ષાઓ સમજાવી તેના હૃદયમાં ખરેખરી છાપ પાડે તો પાશ્ચાત્ય પ્રજાના બાળકો કરતાં આર્ય બાળકે સહસ્ત્રગુણ નીતિવાન નીવડે; એટલું જ નહિ પણ શાસ્ત્રોકત રીતે તેઓ ગૃહસ્થાશ્રમ પાળનારાં થાય; તેઓને સર્વ વ્યવહાર સુખ રૂપ ચાલે અને પિતાના આત્માને વિશુદ્ધ બનાવી પરભવમાં સગતિને પ્રાપ્ત કરનારાં થાય.”
મેહન–“સારા કાકા! તમે કહ્યું તે સત્ય છે; એ સંબંધે અમારી કેટલીએક અજ્ઞાનતા તથા અણસમજ હતી તે સમજાયું. પરંતુ તમે માબાપને દોષ કાઢો તે કરતાં મને તે કામના આગેવાનો દોષ લાગે છે. સર્વ માપ કેળવાયેલાં, ચિગ્ય સમજણ અને અનુભવવાળાં તથા જમાનાને અનુસરતું જ્ઞા
ન આપવાની શકિતવાળાં હોતાં નથી; તોપણ ઘણાં માબાપ પિતાનાં બાળકો કેમ સારાં નીવડે, કેમ નિતિવાન અને ધાર્મિક થાય, કેમ તેઓ દ્રવ્યવાનું થઈ સંસારમાં સુખી ગણાય, કેમ તેઓ ઉંચી કેળવણી લેનારાં થાય, કેમ તેઓ સારા વ્યાપારી કહેવાય એવું વિચારી તે પ્રમાણે કરવાની ઇચ્છાવાળાં હોય છે. તેને ઓની તે ઈચ્છા પિતાનાં જ્ઞાન, શક્તિ અને વર્તન તથા બાળકના ભાગ્યને અનુસરી ઓછી વધતી ફળીભૂત પણ થાય છે, પરંતુ ભાગ્યવશાત્ જેએ તથા પ્રકારની ગ્યતાવાળાં હતાં નથી તેવાં માબાપનાં બાળકને પોગ્ય માર્ગે દોરવાં તથા તેઓને નેતિક ધામિક અને વ્યવહારિક જ્ઞાન આપી તેઓ સુખી થાય તથા કોમના શંભ રૂપ થાય તેવાં બનાવવાની ફરજ કોમના આગેવાનોની છે. કોઈ ઓછાં જ્ઞાનવાળાં હોય, કોઈ ઓછાં દ્રવ્યવાળાં હોય અને કોઈના વિચારો
સ્વાર્થવૃત્તિવાળાં અને સાંકડાં હોય તેવાં માબાપનાં બાળકો અથવા . બાળકીઓ તેને અનુસરતાં નીવડે; માટે કોમ તરફથી જો સાર સારાં કેળવણીને લગતાં ખાતાઓની સ્થાપના હોય તે કેમનાં સવ બાળકે સુધરી, સારૂં જ્ઞાન મેળવી, વિશાળ મનોવૃત્તિ અને 'ઉદાર મનવાળાં થઈ, પિતાની, પોતાના કુટુંબની અને પિતાની કિમની ઉન્નતિ કરનારાં થાય. આપણી કેમને સમગ્ર સાધારણ ધ આગેવાને જે રસ્તે દોરે તે રસ્તે દેરાય છે, તેઓ જે જે
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મની દશ મહાશિક્ષા. ૧૬ ફરજીયાત લાગાઓ ઠરાવે તે મુંગે માટે આપે છે, આગેવાને કેમના દ્રવ્યનો શું ઉપગ કરે છે તે પણ પૂછતાં નથી, તેઓ કેમને માટે જે કાયદાઓ (પછી તે ભારે શ્રીમંતે અને આ ગેવાનોને જ લાભકર્તા હાય) ઠરાવે છે તે મુજબ વર્તે છે, તેઓ જે રૂઢિ ચાલુ કરે છે તેને માન આપે છે અને સર્વ રીતે ગાડરીયા પ્રવાહની પેઠે તેઓનું જ અનુવર્તન કરે છે. જે આગેવાનો કેમનું આવું અગ્રગણ્ય પદ ભોગવતા હોય તેઓ કોમનું હિત ન ઈ છે, કેમની ઉતિ થાય તેવાં કાર્યો ન કરે, કોમનાં બાલકોને ચાલુ જમાના પ્રમાણે કેળવવા કે સુધારવા ગ્ય સંસ્થાઓ ન સ્થાપે, કોમના નિરાશ્રિતોને આશ્રય આપવાના કામમાં કોમનું સાર્વજનિક દ્રવ્ય ન ખર્ચ અને કોમનાં બાળકે નીતિ અને ધર્મતત્વની દઢતાવાળાં થાય એવો બોધ આપવાની યેજનાઓ ન કરે તે માબાપો કરતાં પણ તે આગેવાનો અધિક દેષને પાત્ર છે. વળી કોમના શ્રીમતની પણ પિતાનું દ્રવ્ય કેમના બાળકોના હિતાર્થ ખર્ચવાની સમદષ્ટિને લઈને પ્રથમ ફરજ છે, તે ફ ૨જ તેઓ ન સમજે અને પિતાનું દ્રવ્ય પોતાના માની લીધેલા સુખરૂપ ભેગવિલાસમાં અને ખોટી કીર્તિ મેળવવામાં ઉડાવે અથવા તેને સંચય કરા ફક્ત પોતે લક્ષાધિપતિ કે કેડાધિપતિ કહેવરાવવાનું માન મેળવવામાં જ તેની સાર્થકતા માને તે તેઓ પણ દેષ પાત્ર છે. આપણા પૂજ્ય મુનિ મહારાજાને દોષ કાઢવાને આપણે લાયક ન ગણાઈએ પરંતુ પ્રસંગને લઈ કહેવું પડે છે કે તેઓ પણ પિતાની એગ્ય ફરજો બજાવતા નથી. તેઓના ઉપદેશની પદ્ધતિ એકજ રસ્તે જાય છે અને તેથી હાલના સમયને લઈ મને તે તે ખામીવાળી લાગે છે. તીર્થકર ભગવંતે સાધુધર્મ અને ગૃહસ્થ ધર્મ બંને માપદના છે વધતે અંશે સાધન કયા છે છતાં શ્રાવકપણાને ગ્ય શુદ્ધ ગૃહસ્થાશ્રમ પાળવાને ઉપદેશ ઘણો ઓછો અપાય છે. તેઓ કામના આગેવાન અને શ્રીમંતોને કોમના વાસ્તવિક હિતાર્થના કાર્યમાં જોડી પિતાની શક્તિ અને - દ્રવ્યનો વ્યય કરે તેમ કરાવાને લક્ષ્ય આપતા નથી એ સર્વ ખામીવાળું મારી બુદ્ધિ પ્રમાણે લાગે છે. તમે એકલામાબાપને
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૬ર.
શ્રી જનધર્મ પ્રકાશ. દેષ કાઢો છે તે કરતાં આગેવાનો અને ઉપદેશકોનો દોષ કાંઈ મને તે ઓછો લાગતું નથી, પરંતુ કેટલીક વખત પ્રથમ કરતાં બીજાને અધિક લાગે છે.”
સારાભાઈ મેહન! કામના આગેવાને પોતાની ફરજે ન બજાવે તે તેઓ ખરેખરા દોષને પાત્ર અને અગ્રગણ્ય પદને માટે નાલાયક ગણાય છે. હાલના આગેવાનો પોતાની ફરજો બજાવતા નથી તે પણ ખરું છે પણ મને તો કેટલીક વખત એટલે સુધી જણાયું છે કે તેઓમાંના કેટલાએક કોમના હિતને બદલે અહિતનાં જ ઘણું કામ કરે છે. તેવા વિચારે બતાવે છે છતાં તેઓ આગેવાન ગણાય છે. આગેવાન પદ ધરાવનારા પિતેજ સાંકડી મનવૃત્તિવાળા અને સ્વાર્થપરાયણ હોય છે તે તેઓ જનસમુહનું કલ્યાણ કયાંથી કરી શકે ? મુનિવર્ગ તરફથી કેવળ વૈરાગ્યને જ ઉપદેશ અપાય છે એ વાત સત્ય છે પણ તે કલ્યાણકારી છે. વાસ્તવિક જરૂરીઆત પણ તેની છે ૫રંતુ પાત્રાપાત્ર જોયા વિના એક જ પ્રકારના ઉપદેશથી જોઈએ તેવી સાર્થકતા થતી નથી. તેઓ વૈરાગ્યના ઉપદેશ ઉપરાંત વ્યવિહારમાં ક્ષમાશીલ થવાને, સત્યપરાયણ વર્તવાને, ઉદાર ચરિત્રવાળા બનવાને, પ્રમાણિકપણે ચાલવાને ઉપદેશ આપે તે હાલ જેને કામમાં અને કામના આગેવાનોમાં જે મતભેદ અને ઝગડાઓ જણાય છે અને જેન વર્ગમાં કેટલેક ભાગ અપ્રમાણિક દેખાય છે તે દૂર થાય. મુનિવર્ગ તરફથી જોઈએ તે ઉપદેશ અપાતો નથી અને આગેવાનો પિતાની ફરજ સમજીને બજાવ . તા નથી તેથી કાંઈ માબાપોનો દોષ ઓછો થઈ શકતો નથી. આગેવાને, ઉપદેશક અને માતાપિતાની ફરજ જુદી જુદી છે. કેમના આગેવાને કદાચ વાસ્તવિક ફરજો સમજી બાળકના હિતેની સંસ્થાઓ સ્થાપે, બાળક અને બાળકીઓની જીંદગી સુધરે તેયા જ્ઞાતિના ધેરણ બાંધે અને કેમનું કલ્યાણ થાય તેવા રૂ. ઢિમાં સુધારા કરે તેથી માબાપની જે ફરજ છે તે પૂર્ણ થઈ શકતી નથી. કેમ-તરફથી જે શિક્ષણ સંસ્થાઓ થાય તે સાર્વજનિક કહેવાય અને તેમાં સર્વ બાળકોને ઉદ્દેશીને શિક્ષણ કે જ્ઞાન
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જનધર્મની દશ મહાશિક્ષા, આપી શકાય, પરંતુ માબાપનો ઉપદેશ અને શિક્ષણ પિતાનાં બાળકોને અપરિમિત લાભ આપી કે વિલક્ષણ પ્રધાને સુધારે કરી શકે, મનુષ્ય પ્રકૃતિનું અવલોકન કરનાર એક કુશળ વિદ્વાને કહ્યું છે કે બાળકો દોઢથી અઢી વર્ષ પર્યંતના થાય તે અને રસામાં તેમને એટલું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે કે તેટલું જ્ઞાન તેમની બાકીની આખી જીંદગીમાં પણ પ્રાપ્ત થઈ શકતું નથી.” આ વિચાર આધારવાળે છે. કારણકે તે સમયે બાળકની અવલોકન શ ક્તિમાં આશ્ચર્યકારક વધારે થાય છે. સારું અવલોકન એ તેને શિક્ષાગુરૂ છે. આ વખતે બાળકનું હૃદય સ્વભાવેજ સ્વચ્છ હોય છે, તેમાં જેવું પ્રતિબિંબ પાડવું હોય તેવું પડી શકે છે. વળી, બીજા એક વિદ્વાને કહ્યું છે કે “શરૂઆતનો શિક્ષક જે સારે હાય તે નઠારું બાળક હોય તે પણ સુધરે છે અને શરૂઆતનો શિક્ષક જે સારે ન હોય તો ગમે તેવું સારું બાળક પણ બગડે છે.” બચ્ચાંઓના શરૂઆતના શિક્ષક તરીકે માબાપજ ગણાય છે. ન્હાની ઉમરમાંથી માબાપ જેવી અસર કરે, જેવી તેના અવલોકનમાં છાપ પાડે તે માટે તેના પ્રવર્તનને નખાય છે. પાયે ખરાબ અને અવ્યવસ્થિત હોય તે ગમે તેવું સારી રીતે ચણેલું મકાન પણ ખળભળીને પડી જાય છે તેમ ન્હાની ઉમરમાંથી ખરાબ અને અવ્યવસ્થિત શિક્ષણ મળ્યા પછી બાળકને ગમે તેટલું ભર ણાવો પણ તેનું વર્તન ખામીવાળું જ રહેવાનું. સે શિક્ષકો કરતાં પણ માબાપનું શિક્ષણ છોકરાંઓને વધારે અસર કરે છે, માટે પિતાનાં બાળકોને નીતિમાન, પ્રમાણિક અને સત્યવાદી બનાવવાની ઈચ્છાવાળાં માબાપે એ પિતે તેવાં થઈ બાળકોનાં હદય ઉપર તેની છાપ પ્રથમથી જ પાડવી જોઈએ. કુશળ વિદ્વાનોને એકજ અભિપ્રાય છે કે જે બાળકોને સુધારવો હોય, નીતિમાન અને ધાર્મિક કરવાં હોય તે માબાપ તેવા થવું જોઈએ. આ પણુમાં કહેવત છે કે “ દેખ દેખે અને શિખ શીખે ” અર્થાત બાળકો જેવું પિતાના ઘરમાં દેખે તેવું જ શિક્ષણ મેળવે, માટે પિતાનાં બાળકને નીતિમાન અને ધાર્મિક કરવાની ઇચ્છાવાળાં સર્વ માબાપે એ પિતાના ઘરમાં પિતાનું અને ઘરનાં સર્વ માણ
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૬૪
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ,
સૉનુ તેવુ શુદ્ધ આચરણ કરવા ઉપર લક્ષ્ય આપી બાળકાને તેવા એધ આપવાના પ્રયત્ન કરવે જોઇએ-અથાત્ સ્વયમેવ એધ મળે તેવાં સાધના યાજી રાખવાં જોઇએ. એ પ્રમાણે ન વર્તે તે માબાપા બાળક પ્રત્યેની પેાતાની કૂરજ સમજતાં નથી અને મજાવતાં નથી એમ ગણી શકાય. કેટલીએક વખત તેવાં મામાપાને પેાતાની કજો નહિ બજાવ્યાની પ્રત્યક્ષ કે પરેાક્ષ રીતે શિક્ષા થતી પણ આપણે જોઇએ છીએ. માટે જેએને પેાતાની એલાદને સારી સ્થિતિ ઉપર લાવવાની ઈચ્છા હૈાય તેઓએ માળકા પ્રત્યેની પેાતાની ફરજ ખરાખર સમજી તે ખજાવવા ઉદ્યુક્ત થવું આવશ્યક છે. '
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
‘સારા કાકા ! આજથી આપ નવુ· પુસ્તક શરૂ કરવાના છે. તેને બદલે આ દશ મહા શિક્ષાએ વિષે વ્યાખ્યાન આપી અમને સમજાવે! તે બહુ સારૂ.' વિજયાએ કહ્યું. ‘પિતાજી! સુભદ્રા હૅન ઘેાડા વખત પછી સાસરે જશે માટે આપના તેવા વિચાર થને હાચ તે જેમ જલદી શરૂ કરશે! તેમ મ્હેનને તેના લાભ મળશે.' શારદાએ પોતાને ભાવ જાણ્યે.
ક
મારા મનમાં શિક્ષાપત્ર વંચાઈ રહ્યા પછી એવેજ કાંઈ વિચાર ચાલતા હતા કે આ શિક્ષાએ વિવેચન અને દૃષ્ટાંત સાથે બાળકાને સમજાવાય તે તેથી બહુ સારા લાભ થાય. તમારા સર્વના એકમત થશે તે તેવા વિચાર કરશું. પણ આજે વિનચંદ્ર કેમ નથી આવ્યે?' સારાભાઇએ પુછ્યુ.
અપેારે પ્રજ્ઞાદેવી મારી પાસે આવ્યા હતા તેઓ કહેતા હતા કે આજે તે હું પણ રાત્રે આવીશ.’ સુશીલાએ જવાબ આપ્યા. એવામાં પ્રજ્ઞાદેવી અને વિનયચંદ્ર આવ્યા, સાથે પ્રોધચંદ્ર પણ હતા. પ્રજ્ઞાદેવી પ્રોધચદ્રની સ્ત્રી હતી, અને વિનય ચંદ્ર તેના પુત્ર હતા. પ્રમેાધચંદ્રે થાડા વખતથી પાસેના મકાનમાં રહેવાનુ' રાખ્યુ હતુ. સારાભાઇએ દશ મહાશિક્ષાને પત્ર પ્રોાધચંદ્રને છતાયે, તે વિષે દૃષ્ટાંત સાથે વિવેચન સાંભળવાને સર્વે બાળકાના ભાવ પણ જણાવ્યેા અને સાથે સૂચવ્યું કે ‘હાજેમાં એ પુરસદ હાય તેા તમે વખત લઈ તે વિષે વ્યાખ્યાન
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગ્રંથાવલાદત
"
આપા તેા સર્વ અત્યંત ખુશી થાય.' તેના ઉત્તરમાં ‘ શિક્ષાએ બહુ સારી છે, ખાળક, યુવાન અને વૃદ્ધ સર્વેએ અવશ્ય સમજવા જેવી છે અને ખળકાને ન્હાની ઉમરમાંથી તે વિષે સમજાવવામાં આવે તે તેના હૃદયમાં નીતિ અને ધર્મના તત્વાની ઉંચા પ્રકારની છાપ એસે' એવા પાતાના અભિપ્રાય આપવા સાથે પેાતાથી કામને લીધે રાત્રે આવી શકાય તેવુ નથી માટે સારાભાઇને તે વિષયે ભલામણુ કરી પ્રમેાધચદ્ર સર્વની રજા લઈ પેાતાને કામે ગયા. જતાં જતાં તેઓ કહેતા ગયા કે વખત મળશે ના કાઠ કોઈ વખત હું પણ આવીશ.’
સર્વના એકમત થયા, માસ્તરે પણ સમતિ આપી અને ‘આજે વિજયદામી છે તેથી મુહૂત પણ સારૂ છે, માટે મારા વિચાર છે કે પિતાજીએ આજથીજ દશ મહાશિક્ષા વિષેનું વિવેચન શરૂ કરવું.' એવી ખાણુએ દરખાસ્ત કરી.
તેને સર્વેએ એક સાથે ટેકે આપ્યું અને તે દિવસથીજ દશ મહાશિક્ષાનું વિવેચન શરૂ કરવું કર્યું,
સુશીલાએ કહ્યું કે ‘વખત ખરાખર થઈ ગયા છે.’ એટલે સઘળાંઓ સારાભાઈની આસપાસ ક્રમસર ગેાઠવાઈ વિનયયુક્ત એઠાં અને સારાભાઇએ દક્ષ મહાશિક્ષા વિષે વિવેચન શરૂ કર્યું.
ग्रंथावलोकन.
કલ્પસુત્રની સુખબેાધિકા ટીકાનું ગુજરાતી ભાષાંતર. કિ. રૂા
આ ભાષાંતર જામનગરનિવાસી પ'હિત શ્રાવક હીરાલાલ હુંસરાજ પાસે કરાવીને શા ભીમશી માણેકના નામથી સવંત ૧૯૫૬ માં છપાવીને પ્રગટ કરવામાં આવ્યું છે.
આ બુક જે વખત અમારા હાથમાં આવી તે વખતેજ પન્યાસજી શ્રી ગ'ભીરવિજયજીને આપેલી, તે વાંચતાં તેએ
4.4
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ. સાહેબે તેની અંદર ઘ જગ્યાએ અર્થનો અનર્થ, અર્થનો વિપર્યય, અર્થનું છેડી દેવાપણું વિગેરે બતાવ્યું હતું. તે જ વખતે એ સંબંધમાં બે બેલ લખવાની અમારી ઈચ્છા હતી પણ અન્ય કાર્યપર તે રહી ગયું હતું. હાલમાં પર્યુષણ પર્વ નજીક આવવાથી એક મુનિરાજે તે સંબંધમાં પત્રદ્વારા કેટલીક ભુલો સુચવી છે તેથી એવી ભુલ ફરીને બીજા કાર્યમાં ન થવા માટે તેમજ કદિ આ બુકની બીજી આવૃત્તિ થવાનો વખત આવે તો તેમાં સુધરી શકવા માટે કેટલીક ભુલો આ નીચે બતાવવામાં આવી છે.
માત્ર ભાષાંતરકારની ઉપર વિશ્વાસ રાખવાથી આવી ભૂલો થાય છે. સુજ્ઞ શ્રાવક ભીમશી માણેક પંચત્વ પામી ગયા પછી પણ તે ખાતું શરૂ રહ્યું છે, તેની બુકેએ આપણા જૈનવર્ગ ઉપર ઘણે ઉપકાર કર્યો છે પરંતુ તેમના અભાવ પછી
તે તપાસનાર ધર્મશાસ્ત્રજ્ઞ કોઈ ન હોવાથી જે જે કામો નવાં પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવ્યાં છે તેમાં બહોળે ભાગે ચેડી યા ઘણી ભુલે થવા પામી છે. હાલમાં બીજી બુકેના સંબંધમાં ન બેલતાં પ્રસ્તુત બુકમાંહેની કેટલીક ભૂલે આ નીચે બતાવવામાં આવી છે. | પૃષ્ઠ ૧૧ માં મનુષ્યના શરીરના બત્રીશ લક્ષણે પિકી ટીકામાં છ વાના ઉન્નત હોય એમ લખેલ છે છતાં આ ભાષાંતરમાં પાંચ વાના ઉંચા હોય એમ લખ્યું છે. નામ પણ પાંચ આપ્યાં છે. છઠું મુકી દીધું છે.
પૃષ્ઠ ૧૮ માં મેઘકુમારે આઠ સ્ત્રીઓની સાથે દીક્ષા લીધાનું લખ્યું છે. પરંતુ ટીકામાં આઠ સ્ત્રીઓને તજીને દીક્ષા લીધાનું લખેલું છે.
| પૃષ્ઠ ૨૧ માં દશ ઉછેરાના નામમાં ભગવંત રાષભદેવજીની સાથે ૧૦૮ સિદ્ધ થયાની હકીકત ટીકામાં છે તેને બદલે “ઠનું સિદ્ધ થવું ” એમ લખ્યું છે.
'પૃષ્ઠ ૩૨ માં ત્રિશલા માતાની શય્યાના વર્ણનમાં ટીકામાં મનુષ્ય દેહ પ્રમાણે ગડાપધાન (ગાલમસુરીયું) લખેલ છે તેને બ
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગ્રંથાવલેકન.
૧૬૭ પૃઇ ૮૦ માં ત્રાષભપ્રભુએ ૬૪૦૦૦ રાજાઓની સાથે દીક્ષા લીધાનું લખ્યું છે પરંતુ ટીકામાં સ્પષ્ટ રીતે ૪૦૦૦ લખેલા છે. | પૃષ્ટ ૧૧૧ માં રાજુલે પિતાની ડાબી આંખ ફરક્યાનું સખીઓને કહ્યું એમ લખ્યું છે પણ ટીકામાં પ્રત્યક્ષ દક્ષિણ ચક્ષુ એટલે જમણી આંખ ફરકયાનું જણાવેલ છે. વળી સ્ત્રીની જમણી આંખ ફરકે તોજ અનિષ્ટ સુચવે છે એ વાત સુપ્રસિદ્ધ છે.
આ તો સ્થળ સ્થળ ભલે બતાવવામાં આવી છે કે જે ભુલે. સિમ કઈ સહેજે સમજી શકે તેવી છે. શિવાય બીજી પણ અનેક ભૂલો છે. તે જાણવાની જરૂર જણાવવામાં આવશે તે લખી મોકલશું. જે કલેક વિગેરેના અર્થ મુકી દીધા છે તે વિશે પણ જણાવશું.
અમે ભાષાંતર છપાવવાની તરફેણના વિચારવાળા છીએ, પરંતુ આ ટીકાનું ભાષાંતર છપાવવામાં અમારે વિચાર વિરૂદ્ધ છે. કારણકે એમાં કેટલાક ભાગ મૂળ માત્રજ છે કે જેની ટીકા કરવામાં આવી નથી. તે મૂળ વાંચવાનો સાધુને પણ વેગ વહ્યા શિવાય અધિકાર નથી તે શ્રાવક તે કેમજ વાંચી શકે અને તેનું ભાષાંતર કરી શકે? વળી આટલાજ કારણથી ક૯૫સુત્રના બાળાવબોધ બીજા થયેલા છે જેમાં ખીમસહી બાળાવધ મુખ્ય ગણાય છે તેવા કેઈ બાળાવબોધકારે આ ટીકાનું ભાષાંતર કર્યું નથી. શું તેઓ કરી શકે તેમ નહેતું હતું, પણ તેમણે તે કરવા ગ્ય ગણ્યું નહોતું. તેથી જ બીજા સ્વતંત્ર બાળબોધ લખ્યા છે. શ્રી જ્ઞાનવિમળસુરિએ ક૯પસૂત્રની ઢાળ રચેલી છે તે બાળાવબોધ સહિત છપાયેલ છે. અમારી માન્યતા પ્રમાણે એ વાંચવું વધારે ગ્ય છે. આ ભાષાંતર કરતાં તે વધારે ચેપગ્ય તેટલા માટે પણ છે કે તેમાં ભુલ હોવાની વાત હાલ સુધીમાં બહાર આવેલી નથી, જે કે તે આ કરતાં બહ વર્ષ અગાઉ છપાયેલ છે.
આ લખાણ ઉપરથી ભાષાંતર કરનારે કે કરાવનારે કિંચિત્ પણ ખેદ કરવા ગ્ય નથી. અમારા કહેવાને સાર માત્ર એટલેજ છે કે આપણા વિશ્વાસ ઉપર રહેનાર જૈનવર્ગ ભુલાવો ન આવે તેવી પ્રવૃત્તિ રાખવી એ આપણી ફરજ છે તેમાં જે.
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१६८
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ.
ટલી ભુલ થાય, ગફલત થાય, પ્રમાદ રાખવામાં આવે કે વતને સંકોચ કરી જેમ ચાલે તેમ ચલાવી લેવામાં આવે તેને માટે આપણે પુરેપુરા જવાબદાર છીએ. વધારે લખવાની જરૂર નથી.
मृत्यु पाछळ जमणवार, આ વિષય આપણુ જૈનવર્ગમાં બહુ મુદતથી ચર્ચાય છે, ઘણું ભાગને મૃત્યુ પાછળ જમણવાર કરવો તે અઘટિત લાગી છે, આ વિષય ઉપર ઘણું લેખ લખાણુ છે, ઘણાં ભાષણે અપાણુ છે અને તે સંબંધી ઠરાવો પણ ઘણી જગ્યાએ થયા છે. તે ઠરાવે પિકી કેટલાકે મુદત લંબાવી છે, કેટલાકે રૂપાંતર કરવું ઠરાવ્યું છે, કેટલાકે પ્રમાણ ઘટાડવું છે અને કેટલાકે ઉંમરનું પ્રમાણ બાંધી મેટી ઉંમરના વૃદ્ધાને માટે છુટું રાખ્યું છે. હવે વિચારવાનું એ છે કે જો એ કર્તવ્ય જ નથી, કરવાથી હાનિ છે, મિથ્યાત્વનું કારણ છે, મિથ્યાત્વની પુષ્ટિ કરનાર છે ત્યારે તો પછી વહેલું કરે કે મેડું કરો, નાતના નામથી કરે કે સંધ થા- નવકારશીના નામથી કરે, નાના પ્રમાણમાં કરે કે મેટા પ્રમાણમાં કરે, નાની ઉમરવાળાનું કરે કે વૃદ્ધનું કરો પણ તે. કરવાપણું જ અઘટિત છે. જો કે એવા ઠરાથી કાંઈક ફેર પડે છે. કેટલાએક સામાન્ય સ્થિતિવાળાને બચાવ થાય છે. ક્રમે ક્રમે ઘટવાનાં ચિન્હો દેખાય છે, પણ એટલા ઉપરથી આપણી શ્રદ્ધા કે પ્રતીર્તિ એના અકર્તવ્યપણે માટે દઢ થયેલી જણાતી નથી.
આજસુધી અનેક ભાષણોમાં અને અનેક લખાણોમાં એનેક પ્રમાણે આ વિષયના અકર્તવ્યપણા પરત્વે અપાણાં છે, પેરંતુ આ લેખમાં જે પ્રમાણ બતાવવાનું છે તે એ સર્વ કરતાં ઉચ્ચ સ્થિતિવાળું છે અને તેના ઉપર સહુ કેઈ આધાર રાખે, કબુલ કરે, ના પાવન શકે, અસ્વિકાર ન કરે તેવું છે. - શ્રી દશવૈકાળિક સૂત્ર જે શી સુધર્માસ્વામીથી ત્રીજા માટે શાક શ્રી સય્યભવ સરિ શ્રત કેવળીએ પોતાના પુત્ર મકમ
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મૃત્યુ પાછળ જમણવાર નિને પ્રતિબંધ થવા માટે પૂર્વમાંથી ઉદ્ધરીને બનાવ્યું છે અને જેિ ચાર મૂળ સૂત્રની અંદર ગણાય છે તેના દશ અધ્યયને પિકી સાતમા અધ્યયનની ૩૬ મી ગાથામાં કહ્યું છે કેतव संखडि नचा, किचं कज्जति नोवए ।
શ્રી હરિભદ્રસૂરિકૃત વૃત્તિतथैव संखडिं ज्ञात्वा संखडयंत प्राणिनामायूपि यस्यां प्रकरण क्रियायां सा संखडि । तां ज्ञात्वा करणीयेति पित्रादि निमित्त रुत्यैवेपेतिनोवदेत् । मिथ्यात्वोपहणदोषात् ॥ | મુનિએ કેવી ભાષા બોલવી તેનો અહીં પ્રસ્તુત પ્રસંગ છે, તે પ્રસંગમાં મૂળ સૂત્રકાર પ્રથમ બીજી વાત કહીને પછી કહે છે કે–“ તેમજ સંખડિને જાણીને તે કરવા યોગ્ય છે એમ પણ મુનિ ન બોલે. ” આનો ટિકાકાર પાર્થ આ પ્રમાણે કરે છે–
તેમજ સંખડિને જાણીને-(સંખડિ કોને કહીએ?) પ્રાણીઓ નું આયુષ્ય જે ક્રિયા કરવામાં ખંડિત થાય છે તેનું નામ સંખડિ અર્થાત્ જમણવાર. તેને જાણીને પિતાદિન નિમિત્તે તે કરવા ગ્ય છે એમ મુનિ ન બેલે. (શા માટે ન બેલે?) તેમ કહેવામાં મિથ્યાત્વની વૃદ્ધિ થવા રૂપ દેષ હોવાથી.” - હવે આની ઉપર વિચાર ચલાવીએ. સિદ્ધાંતકાર મુનિઓને આવી જમણવાર કરવા ગ્ય છે એમ બોલવાની પણ ના પાડે છે. તેમાં પ્રસંગ શું બતાવે છે કે- પિતાદિન નિમિત્તે” અર્થાત માતા, પિતા, પિતામહાદિ વૃદ્ધ મનુષ્ય મૃત્યુ પામેલ હોય તેની પાછળ જમણવાર કરવાના સંબંધમાં મુનિ પુછયે કે વગર પુછ તે કરવા ચગ્ય છે' એમ ન કહે. શા માટે ન કહે ? તેના ખુલાસામાં મુનિરાજને ત્રિવિધ ત્રિવિધે પ્રાણાતિપાતાદિને ત્યાગ છે તે હેતુ બતાવ્યું હોત તો કદિ શ્રાવક ભાઈઓ તેમાંથી નીકળી વાની બારી શોધી કાઢત કે મુનિરાજ તે તેમને ત્રિવિધે ત્રિવિધે હિંસાદિના પચ્ચખાણ હોવાથી કરવા ગ્ય છે એમ ન કહે પણ આપણે શ્રાવકને કાંઈ ત્રિવિધ ત્રિવિધે તેને ત્યાગ નથી તેને થી આપણે કરવામાં કે કહેવામાં અડચણ નથી. પરંતુ ધુરંધર યુગપ્રધાન, ૧૪૪૪ ગ્રંથોના કર્તા,જનશાસન ભભૂત, શ્રીમr
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૦
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ
હરિભદ્રસૂરિ મહારાજ કહે છે કે-મિથ્યાત્વની વૃદ્ધિ થાય તે હુંતુ માટે મુનિ એમ ન કહે.” હવે મિથ્યાત્વને ત્યાગ તા મુનિને અને શ્રાવકને મનેને છે. તેમાં કાંઈ શ્રાવક સાધુનુ જુદાપણું નથી. તેથી મુતિ જ્યારે મિથ્યાત્વના હેતુ જાણી તેને કર્તવ્યપણે ન કહે ત્યારે શ્રાવક પણ તેને કર્તવ્યપણે કહી શકે નહીં, માની શકે નહી', તેમ આચરી પણ શકે નહીં. આ તે સજ્જડ તાળુ દેવાયું. એ તાળું તે મિથ્યાત્વી થાય તેજ ઉઘાડે.
હાલમાં ચાલતી પ્રવૃત્તિ પરત્વે પ્રસગે પાત્ કહેવાનુ કે મૃત્યુ પાછળ કારજ (જમણવાર) ન કરવાના સખધમાં સજ્જડ ઠરાવ ન કરતાં ‘અમુક મુટ્ઠત પછી કરવું હાય તેા કરે’ એવા ઠરાવ ઠરાવ કરનારની પ્રત્યક્ષ નખળાઇ બતાવે છે. વળી મુદ્દતની અંદર પણ થે!ડુ' અથવા ઝાઝુ કરવું અને જવાખમાં ઝાઝુ કર્યા છતાં થાડુ કહેવું કે થાડુ' કર્યા છતાં ઝઝુ' કહેવુ. આ બધા ઠરાવને અક્ષરશઃ ન પાળવાના આચાર છે. વળી મુદત પછી પણ મૃત્યુ નિમિત્તે સંઘના કે નવકારશીના નામથી જમણવાર કરવી તેમાં જોકે રૂપાંતર થાય છે પરંતુ કારજમાં જમવા નહીં જવાના નિચમવાળાને જમવા જઇ શકાય કે નહીં? તે માટે સવાલ છે. કેમકે એમાં નિમિત્ત ગુપ્ત રાખવામાં આવતું નથી પણ પ્રગટ કહેવામાં અને સમજવામાં આવે છે. વળી નાની ઉમ્મરવાળાનું ન કરવું અને મેટી ઉમ્મરવાળાની પાછળ કરવુ એ પણ વિપરીત છે કારણ કે ઉપર બતાવેલા પાઠમાં પ્રગટપણે પિતાદિની પા છળના જમણવારને નિષેધજ સૂચવે છે, તે તે પ્રમાણે જ્યારે વૃદ્ધને માટે નિષેધ થયા ત્યારે પછી યુવાનને માટે તે થઇજ - ચે તેમાં પુછવાપણું રહેતું નથી. આ સંખ્ધમાં પ્રથમ ઘણીવાર લખાયા છતાં વધારે પ્રબળ આધાર મળવાથી આ લેખ લખ્યું: છે. આશા છે કે આવાં ટંકશાળી વચન સાંભળ્યાં કે વાંચ્યાં પછી શ્રાવકપણાનું અભિમ!ન ધરાવનાર કોઈ પશુ શ્રાવક તે સંબંધમાં પેાતાને આગ્રહ રાખશે નહીં અને તેવા મિથ્યાત્વ વૃદ્ધિરૂપ કાયેતુ સમૂળ ઉન્મૂલન કરવા તત્પર થશે. ક’મહુના !
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
સામાયિક વિચાર,
सामायिक विचार.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
ET
(અનુસંધાન પૃષ્ટ ૧૨૨ થી) સામાયિક લેવાના વિધિ એવા ગાઠવ્યા છે કે શરૂઆતથીજ જીવ જાગૃત રહે, સુવિનીત રહે; એ વિધિ મુજખ વિધિ હેતુ સમજીને સામાયિક કરવું પરમહિતનું કારણ છે. પ્રમાદથી કે અજ્ઞાનથી કે અજ્ઞ પરખરા દોષથી એ વિધિ આચરવામાં શિથિલતા આવી ગઇ છે. એકતા વિધિના હેતુ સમજાયા હેાતા નથી, અથવા સમજવાનેા પ્રયાસ નથી, અને બીજી એ હેતુ સમજાએલ નહિં હોવાથી રૂચિના અભાવે તથા આલસ્યને લઈ એ વિધિ વેડરૂપ થાય છે. આથી મહત્વની માખત જે જીવની જાગૃતિ તથા સુવિનીતપડ્યું, એ ઘણે મેટે અશે સ્કૂલના પામે છે. માટે યથા વિનય, યથાવિધિ સામાયિક-ર્જાયું છે..
મુખ્ય વૃત્તિએ તે સામાયિક યથાવિધિ કરવું કહ્યું છે; એટલે સામાયિકના શરૂઆતના અભ્યાસી યથાવિધિ વિધિ, વિધિ ન આચરી શકે તે એમાં નવાઈ નથી; શરૂમાતમાં વિચાર. કદાચ અનભ્યાસને લઈ સામાયિગ્નના જિજ્ઞાસુથી વિધિ ખરાખર સાચવી ન શકાય, તેા તેથી તેણે સા માયિક ન કરવું, એમ નથી; અર્થાત્ વિધિપૂર્વક કરવાના લક્ષ રાખો વિધિપૂર્વક પેાતાથી થઇ શકે એવા અભ્યાસ પાઢતા રહી ધીમે ધીમે તેણે સામાયિક માંગ કરવું, કારણ કે કાર્યસિદ્ધિ અભ્યાસવડે થઇ શકે છે; ‘રાધાવેધ” એકદમ સાધી શકાતા નથી; તે સાધનાર જેમ ઉત્તરાત્તર સાગર અભ્યાસથી એ સાધવાની સ્થિતિ ઉપર પણ આવે છે. તેમ ચાવિધિ સામાયિકના ઈચ્છક પુરૂષ! અભ્યાસે કરી, સતત જાગૃતિએ કરી ચથાવિધિ સામાયિક કે બીજાં આત્મહિતરૂપ કાઢ્યા સાધી શકે છે. જ્ઞાનીઓએ સા માયિકને આ હેતુએ એક શિક્ષાવ્રતમાં ગણ્યુ છે. “સાધુ ધાઁપન્નઃ શિક્ષા' ઇતિ શ્રી ધર્મબિંદૌ, એટલે જેથી રૂડા અભ્યાસુ થઈ શકે એ શિક્ષાવ્રત. એટલે અભ્યાએ કરી ચથાવિધિ થઈ
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી જૈનધર્સ પ્રકાશ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ર
શકે છે. કોઈ કહેછે કે- વિષિષ્ઠતાષ્ટ્રમři-અર્થાત્ અવિધિથી કરવા કરતાં અણુકરવું ભલુ. એટલે કે સામાયિક યથાવિધિ ન થાય તા ઠામુ ન કરવું. પણ આમ કહેનારનું કહેવું અસમંજસ અને નિરપેક્ષ લાગે છે; કેમકે આપણે ઉપર જોયું તેમ કઈ પણ કાર્યની સિદ્ધિ તેના અભ્યાસવડે થઇ શકે છે. તે યથા વિધિ સામાયિકની સિદ્ધિ પણ સામાયિકના અભ્યાસવડે થઇ શકે છે. મૂળાક્ષર યથાસ્થિત લખવા જોઇએ, પણ એ યથાસ્થિત લખી શકવાનુ‘ સામર્થ્ય આવ્યા પૂર્વે અનેક વખત અયથાસ્થિતપણે લાંબાટુંકા, આડા-અવળા, નાના મેાટા મૂળાક્ષરો અને તે પણ ધીમે ધીમે, સ્ખલના ખાતાં, દેખાતાં દેખાતાં લખાય છે. અને મહાવરાએ કરી જ્યારે હસ્તાદિ ઉચિત સ્થિરતાને પામે છે. મનમાં તેના રૂપની, વધુની, આકૃતિ આદિની અડાલ છાપ પડે છે. વચન પણ શુદ્ધ રીતે, સ્પષ્ટ-અસ્ખલિત વાણીએ, મુખમાંથી ઝરે છે. ત્યારેજ યથાવિધિ થયું કહેવાય છે, અને તે અભ્યાસે કરી થઈ
શકે છે. આ વચન પણ છે કેઃ
अविधि क्या वरमकयं उस्सूय वयणं भणति समयन्नू । पायच्छित जम्हा, अकये गुरुयं कये लहयं ॥
અર્થાત્–અવિધિએ કરવા કરતાં અણુકર્યું ભલુ’–એ વચનને સમયના જાણુ પુરૂષા ઉત્સૂત્ર કહે છે. (અલખત) અણુકયામાં અને અવિધિથી કયામાં બંનેમાં પ્રાયશ્ચિત્ત તેા લાગે છે, પણ અવિધિએ કરવામાં લઘુ પ્રાયશ્ચિત્ત લાગે છે અને ન કરવામાં માટું પ્રાયશ્ચિત્ત લાગે છે. માટે નહિ કરવા કરતાં અવિધિએ કર્યું પણ ભલું, વિધિ–અવિધિના સંબધમાં આ ખુલાસે છતાં, હાલ જવાની દૃષ્ટિ જોતાં તેઓને કાંઇક વિશેષ ચાનક ચડે અને વિધિને ખપ કરે એમ કરવું અહુ ઉચિત તથા જરૂરતુ છે. જીવા અજ્ઞાનની એવી કેાઈ દશામાં હાલ વર્તે છે, અને તેમના ઉપર પ્રમાદના કેઇ એવે અમેધ અમલ ચાલુ છે કે જે રસ્તે, જે ચીલે પડ્યા તે ખરૂ, તેમાંથી નીકળવા કે આગળ વધવામાં, કે પાંતે રસ્તાપર છે કે રસ્તાથી પતિત થયા છે, તેની તપાસ કરવામાં તેને કઇ; વિચિત્ર, આળસ થાય
છે;
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સામાયિક વિચાર માટે તેવાઓને તો કાંઈ પણ ફળની આશા નહિં આપતાં, દેશ-કાળ વિચારી લઈ, એકદમ જોશભેર કહેવું ગ્ય છે કે
અણકર્યા કરતાં અવિધિએ કર્યું ભલું ” એમ કહેતાં પાર ન આવ્ય; અને એ બચાવે અવિધિમાંથી યથાવિધિ થઈ પણ નહિં; માટે હવે કાંઈ પણ ફળ પ્રસાદી પામવી હોય તો વિધિ આચર. વં જડાય પછિમા” એ શ્રી ભગવતુનું પવિત્ર વાય ખરેખર સત્ય છે. જીવને આંગળીની લાલચ આપીએ, તે પચાની આશા કરે છે, તેમ આજે જે વાક્ય કે અમુક અક્ષિાએ હેતપૂર્વક કહ્યું, તેને જ પોતાના વલણ તરફ ખેંચી જઈ તેને યથેચ્છ ઉપયોગ કરે છે. ભગવાનનાં પવિત્ર વચનનો ગંભીર આશય તો એ છે કે જે જીવ નહિં કરતા હોય તેના કરતાં ધીમે ધીમે જે જીવ અવિધિથી પણ કરવાનો અભ્યાસ પાડરી, અને એ અભ્યાસ સાથે યથાવિધિ કરી શકવાને લક્ષ રાખશે તે સારે, તેનું કર્યું સારું કારણકે ભલે પ્રથમ તો. અવિધિએ આચરે, પણ એને લક્ષ તો-અંતર આશય તે, યથાવિધિ ભણીને છે. તે તે જીવ અવશ્ય અભ્યાસ કરી યથાવિધિ કરી જ શકશે. બાળક કકે ઘુંટતાં પછી ધીમે ધીમે ઠીક અક્ષર લખે છે, અને હું કેમ વધારે વધારે સારા અક્ષરે લખી શકું, એવી ઈચ્છા-ઉપગ-લક્ષથી જેમ તે ઉત્તરોત્તર વધારે વધારે સારા અક્ષરે લખતે જાય છે, તેમજ અહિં સમજવાનું છે. પણ હાલ તે પ્રાયઃ મોટે ભાગે હું યથાવિધિ કરી શકવા સમર્થ થાઉં એવા લક્ષ–ઇચ્છા–ઉપગ વિના આંખે મિચી જેમ ચાલિયે છિએ તેમ ચલાવો, કરી આંધળાની લારે પડ્યા છે, જેથી પરિણામે પરમાર્થમાં બહુ હાનિ પહોંચે છે. * એ ભુલાવામાંથી જાગૃત કરવા પવિત્ર આત્મા હિતેષી મુનિ તથા શ્રાવકે એ ઉચિત આચરવું એગ્ય છે. નહિંતે “ કેલકે બે કે, ધરહિ કેશ હજાર –મુજબ જેમ થયાં કરે છે, તેમજ હજી ઘણે ઘણે વખત થવા યોગ્ય છે. પ્રસંગવશાત્ - વિધિ અવિધિનો આ વિવેક થયે.
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ, સામાયિકનું ચાર પ્રકારનું સ્વરૂપ બાંધી શકાય. (૧) દ્રવ્યથી. સામાયિક સ્વરૂપ. (૨) ક્ષેત્રથી. (૩) કાળથી. (૪) ભાવથી. દ્રવ્યથી સામાયિક માટે શરૂઆતમાંજ કહેવાઈ ગયું છે.
જોડતાં ઉપકરણે ઉપધિ, કપડાં, પુસ્તક, નોકરદ્રવ્યથી સામાયિક વાળી આદિ જ્ઞાનનાં સાધને (જે સાધન સા
માયિકને પુષ્ટિ રૂપ હોય તે) શિવાય બીજા પરની મમત્વ બુદ્ધિ ટાળવી, તેટલાં જ મર્યાદા રાખવી, તેટલાં ખપ જેમાં ગણી મેકળાં રાખવાં; એ દ્રવ્યથી સામાયિક. દુકામાં દ્રવ્યથી સામાયિક એમ સૂચવે છે કે સામાયિકના નિવાહ અર્થ જે લુગડાં–લતાં પુસ્તકાદિ જોઈએ તેની મર્યાદા કરવી, બાકીનાનું પચ્ચખાણું કરવું. - ક્ષેત્રથી સામાયિક એટલે સામાયિક કરવા માટે જેટલી
જગ્યા રેકી હેય તેટલીની મર્યાદા ક્ષેત્રથી સામાયિક, કરી, બીજી જગ્યાનો પરિત્યાગ ધા
રે તે. - કાળથી સામાયિક જઘન્ય, ઓછામાં ઓછું એક મુહૂર્ત,
બે ઘડી અથવા અડતાલીશ મીનીટનું સાકાળથી ચામાયિક માયિકી કાળનું માન છે. અત્રે કોઈ પ્રશ્ન
કરે કે સામાયિકનાં પચ્ચખાણરૂપ સૂત્રમાં તે સામાયિકી કાળની કાંઈ અમુક મર્યાદા બાંધી નથી, એમાં તો જ્યાં સુધી નિયમ હોય ત્યાં સુધી, પછી ચાહે એ નિયમ પા કલાકનો. અર્ધા કલાક કે કલાક બે કલાકો કે વિશેષ છેધારો. આ પ્રશ્નકારનું સમાધાન આમ થવા ગ્ય છે કે હમેશાં નિદૈષ અને સુપ્રતિષ્ઠિત આસરૂપ વૃદ્ધ પુરૂએ જે આમ્નાય પાડી હોય, બોખી હોય, તે પ્રમાણે ચાલવું શ્રેય:રૂપ છે. શ્રી મહેકચંદ્રાચાર્ય શ્રી ગિશાસ્ત્રને વિષે સામાયિક શિક્ષાવ્રતના અધિકારે બે ઘીનું સામાયિકનું ઓછામાં ઓછું કાલમાન કહે છે. તો તેવા સુપ્રતિષ્ઠિત ધુરંધર મહાન્ આચાર્યના વચનનું ઉલ્લંધન થવું ન જોઈએકદાચું. બે ઘડી જેટલે ૫ણ વખત ન મળે
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સામાયિક વિચાર.
૧૭૫
અને પાકે અરધો કે એકજ ઘડી કે એથી એદે-વધારે વખત મળે તે તે અવકાશ મુજબ સમતા ભાવમાં રહેવું; તે તેટલા વખત સુધી પણ સાવદ્યોગની વિરતિરૂપ મહાલાભ મળશે. પણ પૂર્વ આચાર્યના બહુ માન ખાતર મિલતેના પાઠ ન પ્રકાશવા; આમ અર્થદીપિકાકાર શ્રી રત્નશેખર સૂરિ પ્રકાશે છે. કાળથી સામાયિકનું આ વિવરણ થયું.
ભાવથી રાગ-દ્વેષ રહિત થવું, રાગ-દ્વેષ રહિત થવાના ભાવ રાખવે, રાગ-દ્વેષ રહિત થવાના પ્રયાસ કભાવથી સારા, યથાશક્તિ રાગ-દ્વેષ રહિત થતા જવુ, માયિક આત્માની ઉજજવળતા વધારવી, આ ભાવથી સામાયિકનું સ્વરૂપ સમજવું.
વિરોષ,
આત્માએ સામાયિક લેતાં આ ચાર ખાખતા અવશ્ય વિચારી જવી જોઇએ, દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર અને કાળનુ માન કરી ભાવથી સામાયિકમાં સ્થિત થવું. દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવમાં, દ્રવ્ય અને ક્ષેત્ર જેમ મને તેમ સક્ષેપવાનાં છે, અને કાળ અને ભાવની વૃદ્ધિ કરવાની છે. ઉપર જે દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળની મર્યાદા મતાવી, તેમાં કારણવિશેધે, સદ્ગુરૂ આજ્ઞાએ વધઘટ કરી શકાય. અર્થાત્ :
:
(૧) દ્રવ્ય ધારેલ હેાય તે કરતાં કદાચ્ વિશેષની જરૂર પડે, જેમકે શીત-ઉષ્ણુ પરીસહુ બહુ લાગતે! હાય અને દેહ પડી જવા જેવા ભય ઉપજ્યેા હાય અને વિશેષ કપડાંની અણુચાલે જરૂર પડી, અથવા પુસ્તકાદિની જરૂર પડી, તેા ત્યાં દ્ર જ્યની મર્યાદા “મહત્તરાગારાદિ” વિચારી, સદ્ગુરૂ આજ્ઞાએ, અથવા એના અભાવે આત્મ-સાક્ષએ વધારી શકાય. આ અપવાદ રૂપે છે. ઉત્સર્ગ માર્ગે તે પ્રથમથીજ દ્રવ્યની મર્યાદા બાંધી ખીાપરની મૂર્ચ્છા, બીજી વિષેને વિકલ્પ ટાળવા ચેાગ્ય છે; પણ અપવાદ માર્ગ ઉપર મુજબ વધારી શકાય. અપવાદ પણ એને કહી શકાય કે જે સૈન્યે આત્માર્થ સરે, અને આત્માર્થને કાંઇ પણ
બાધા ન આવે.
(૨) ક્ષેત્ર—ધારેલ હેાય તે કરતાં વિશેષની જરૂર પડે,
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭૬
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ જેમકે સપદિ સામા આવે, અથવા કોઈ જીવને બચાવવાનું કારણ મળે અથવા સદ્ગુરૂની આજ્ઞા થાય અથવા પરમ ગુરૂના વિનય, વૈયાવૃત્યને કોઈ અપૂર્વ લાભ હોય તો ત્યાં સદ્ગુરૂ આજ્ઞાએ, સશુરૂના અભાવે આત્મ સાક્ષિયે ક્ષેત્રમર્યાદા વધારી શકાય, અથવા ક્ષેત્ર બદલી શકાય. આ બંનેમાં યતના પૂર્વક, જોઈ જાળવી, પુંજી પ્રમાજિ ચાલવાને અને સામાયિકના હેતુને જાગૃત લક્ષ રાખ.
(૩) કાળ માટે પણ ઉપરથી સમજાઈ શકશે.
(૪) પણ ભાવના સંબંધમાં તે અપવાદ હોઈ શકે જ ન હિ, કેમકે :સામાયિકના પચ્ચખાણરૂપ સૂત્ર “કરેમિ ભંતે ” થી સા
માયિકનું સ્વરૂપ બરાબર સમજાશે, તેમાં કરેમિ ભંતે સૂત્ર. કહે છે કે –“હે ભદંત, હે કલ્યાણકારિ
પ્રલે ! સામાયિક કરૂં છું; સાવદ્યગનું પચ્ચખાણ કરૂં છું; અથાત્ જેથી પાપ-દેવ લાગે, આમાર્થ હણાય એવાં મન-વચન-કાયા ત્રણેના વેગનું પચ્ચખાણ કરૂં છું, અર્થાત્ મનથી માડું ચિંતવું નહિ, વાણીથી માડું ઉચ્ચારૂં નહિં, કાયાથી માડું આચરૂં નહિં, હિંસા થાય તેમ કાયા પ્રવર્તવું નહિં; એમ એ યોગના પચચખાણ કરું છું. મન-વચન-કાયાની ચંચળતાથી વિરમું છું. કયાં સુધી ? તાકે,
જ્યાં સુધી નિયમ હોય ત્યાં સુધી, અર્થાત્ ઓછામાં ઓછી બે ઘડી સુધી. હવે ત્યારે સાવદ્ય રોગથી વિરમી શું કરવું? કે પmજુવાસામિ–પર્ફે પાસના કરું છું. સશુરૂ, સદેવની ભક્તિ કરૂં છું; આત્મચિંતવન કરૂં છું; સઝાય કરૂં છું–જેથી આત્માર્થ પ્રગટે એમ વસું છું. - હવે એ સાવદ્ય ગથી કેવી રીતે વિરમું, તે કે “દુવિહુએ બે પ્રકારે, અર્થાત્ સાવદ્યાગ કરૂં નહિં, અને કરાવું નહિં, અને પાછાં તે પણ ત્રણ વિદે પ્રકારે મનથી, વચનથી અને કાયાથી.
એટલે છ પ્રકારે સદેષ યોગથી નિવછું. તે છ પ્રકાર – • : (૧) મનથી કરૂં નહિં.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સામાયિક વિચાર
- ૧૭૭ (૨) મનથી કરાવું નહિં. (૩) વચનથી કરૂં નહિં. (૪) વચનથી કરાવું નહિં. (૫) કાયાથી કરૂં નહિં. (૬) કાયાથી કરાવું નહિં.
હે ભદ્રકારિ! એ સાવદ્યગથી હું નિવવું છું; તેનું હું પચ્ચખાણ કરું છું સામાયિક કાળમાં તેને હું ત્યાગ કરૂં છું; પૂર્વકાળે થએલા માઠા યુગની હું આલોચના કરું છું, આમ; સોશિએ નિન્દા કરૂં છું આપની સાક્ષિએ વિશેષપણે નિંદું છું; આત્માને તે ગમાંથી નિવર્તવું છું. “કરેમિ ભંતે" સૂત્રપાઠમાં પવિત્ર સામાયિકનું આવું અદ્ભુત સ્વરૂપ રહેલું છે, પણ આ કાળના પ્રમાદવશ બાળજી એ અદ્ભુત સ્વરૂપ કયાંથી જાણે? બહુ વિરલા જાણે છે, એવી જેનીઓની અજ્ઞાન સ્થિતિ ખરેખર સહૃદયનાં અંતઃકરણને અથુપાત કરાવે એમ છે !
અપૂ. हालमां चालती चर्चाओ
___ तत्संबंधे अधिपतिना अभिप्राय. જેન કોન્ફરન્સ-આ એક બહુ જરૂરનું મંડળ છે, એને જેટલું મજબુત કરવામાં આવશે તેટલો આપણું કેમને લાભ છે. પ્રથમના શ્રી સંઘના બંધારણનું આ રૂપાંતરજ છે પરંતુ વર્તમાન સમયને અનુસરતું આખા હિંદુસ્થાનના સર્વે જૈનબંધુઓની ઐકયતા કરાવનારૂં છે. એના લાભની ખબર જેમ જેમ મુદત જશે તેમ તેમ પડતી જશે. અત્યારથી જ કેટલાક નાના મોટા લાભ તો દેખાવા લાગ્યા છે. એક વખત એ આવશે કે આખા હિંદુસ્થાનમાં શ્રી સંઘની એક સરખી કોઈ પણ આજ્ઞા તે દ્વારા પ્રવર્તી શકશે અને હાલ અર7 નમત અથવા નિનાયક સેન્ય જેવી સ્થિતિ કેટલેક અંશે દષ્ટિગોચર થાય છે તે નાશ પામશે,
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭૮
શ્રી જનધર્મ પ્રશ. હવે પછી એ મંડળ અમદાવાદ ખાતે એકત્ર થનાર છે, તેનાં પ્રારંભચિન્હ તો સંતોષકારક જણાયાં છે. ત્યાં સંપ ત્યાં જ જંપ હોય છે; સંપવાળું કાર્ય બહુ શોભા આપનારું થાય છે. સુજ્ઞજનો કોઈપણ સ્થાને અથવા કોઈપણ સમુદાયમાં સંપ જોઈને રાજી થાય છે.
દેવદ્રવ્યની સંભળ-નાના ગામમાં જ્યારે દેવદ્રવ્ય એકઠું થાય છે ત્યારે તે ગામના જે બેચાર આગેવાન શ્રાવક હોય છે તે ફાળે પડતા રૂપીઆ પિતપોતાને ત્યાં જમે કરે છે અને તેનું વ્યાજ આપે છે. પ્રારંભમાં તો શુદ્ધબુદ્ધિ હોય છે, પરંતુ સ્થિતિના ફેરફારે કોઈ એક પણ માણસ નબળે પડયે તે રકમ વસુલ કરવાનું બની શકતું નથી અને વખતપર એકના વાદે બીજી રકમે પણ ખોટી થવા વખત આવે છે. આમ ન થવા માટે નજદીકના કોઈ પણ મેટા શહેરના આગેવાનોએ તે રકમ પિતાના કબજામાં લઈ તેને વ્યાજ આપવાને બંદોબસ્ત કરવો જોઈએ, જેથી તે રકમ વિનાશ પામતી અટકે. ભાવનગરના સંઘે હાલમાં તે ઠરાવ કર્યો છે કે “આજુબાજુના કોઈ પણ ગામવાળા પેતાના ગામના દેરાસરના રૂપીઆ મુકવા આવે તો તે અહીંના દેરાસરખાતામાં જમે રાખવા અને તેનું છ આના પ્રમાણે વ્યાજ આપવું. વળી તે રૂપીઆ તેને દેરાસરમાં વાપરવા માટે જ્યારે જોઈએ ત્યારે આપવા.” આ પ્રમાણે બીજા શહેરોવાળા પણ આજુબાજુના ગામનું દેવદ્રવ્ય સંભાળે તો તેનો વિનાશ થવા ન પામે.
: દીક્ષા છેડીને ઘરે આવવું કેટલાક દુ:ખગભિત વૈરાગ્યવડે દીક્ષા લેનારાઓ ટુંકી અથવા લાંબી મુદત સુધી ચારિત્ર પાન્યા છતાં અથવા મુનિ પણ રહ્યા છતાં તેમાં કાંઈ દુઃખ પડવાથી અથવા પ્રણામ ભગ્ન થવાથી પાછા ઘરે આવવાના દાખલા કેઈ કઈ વખત બને છે. આ પ્રમાણે કર્યા બાદ જે તેને કાંઈ મુશ્કેલી પડતી નથી તે એકનો દાખલો જોઈને બીજા શિથિલ પરિણામી. પણ તેવું કરવા ઈચ્છા કરે છે; પરંતુ જૈન મુનિઓનું ચારિત્ર કાંઈ ગમે ત્યારે છોડીને ઘરે અવાય તેવું નથી. તે તો યાજજીવિત પાળવાનું છે અને તેવી દઢ ધારણાવડેજ ગ્રાણ કરવા એગ્ય છે;
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હાલમાં ચાલતી ચર્ચાઓ વિષે અધિપતિના અભિપ્રાય. ૧૭ તેથી એવી રીતે ચારિત્ર છેડીને ઘરે આવનારના સંબંધમાં તેની સાથે તેમજ તેને પોતાના ઘરમાં રાખનાર તેના સંબંધીઓ સાથે કોઈ પણ પ્રકારનો ખાવા ખવરાવવા વિગેરે વ્યવહાર ન રાખવાનો ઠરાવ ભાવનગરના સંઘે મળીને કર્યો છે. આ પ્રમાણે બીજા ગામે ને શહેરના સંઘોએ પણ ડરાવ કરવા એગ્ય છે. કારણ કે એવા ઠ-. રાવના ખબર જાણવાથી ભગ્નપરિણમી પણ પાછા સ્થિર થાય છે અને ચારિત્ર પાળવાનો નિશ્ચય કરે છે.
પરદેશી ખાંડને રિ-વેધ હાલમાં આ વિષે બહુ ચર્ચા ઉદભવેલી છે. વિદેશી ખાંડ ખાવા યોગ્ય નથી એ તો તેની બનાવટના સંબંધની વિગત વાંચતાં ખાત્રી થાય છે, તેથી આ બાબત જેની ઉપાડી લેવા યોગ્ય છે. કેટલાક ગામોમાં તેવા ઠરાવો થવા. લાગ્યા છે પણ તેમાં ખરૂં કામ મોટા શહેરોના જૈન સમુદાયનું છે, કારણ કે તેમ થવાથી બીજો સહેજે તેનું અનુકરણ કરે છે. વિદેશી ખાંડ તજવાથી દેશી ખાંડ વાપરવી પડે તે મેટા જસ્થામાં મળી શકતી નથી અને ભાવ વધારે બેસે છે તેથી તેમ બનવું અશક્ય હવાનું કેટલાક તરફથી કહેવું થાય છે, પરંતુ, દેશી ખાંડમાં ગળપણ વધારે હોવાથી તે દેઢા ઉપરાંત ગરજ સારે છે, વળી ધર્મ જાળવવા ખાતર કાંઈક નુકશાન પણ સહન કરવું જોઈએ તે શિવાય ધર્મનું રક્ષણ અને અધર્મને વિનાશ થતો જ નથી.
ઉમરાવતીમાં પ્રાર-ઉમરાવતીમાં રહેનારા ઢંઢક ધમએ હમણું બહુ વર્ષે જાગૃત થઈને સમકિત દ્વારની બકના સંબંધમાં ત્યાંના તપાગચ્છી શ્રાવકોની સાથે સામસામાં લખાણું ચલાવ્યા છે અને સભા કરવાની માગણી કરી છે. આ ટલી હકીકત તો ઉઘાડી છે કે આવી સભાઓમાં મુનિરાજની જરૂર અને તે ચોમાસામાં આવી શકે નહીં ત્યારે સભા શી રીતે થઈ શકે ? પરંતુ ધારો કે કદી ચોમાસા બાદ તેવી સભા થાય. તે તેનું ફળ શું? કોણ એવી સભામાં હાર્યા બાદ હાર કબુલ, કરે છે અને પિતાને પક્ષ ત્યજી દે છે? એ વાતના તો ફાંફાં છે. ત્યારે ફેગટ વખત ભગ, પિયાનો ખર્ચ, ફેશની ઉદીરણા
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
અને છિદ્રોનુ શેાધન શામાટે કરવું જોઇએ? સમકિત સભ્યોદ્ધા૨ની અંદર લખેલ ખાખતાના ખુલાસા આપવાને તે અમે તૈયાર છીએ પરંતુ આતે ફ્રાગટના વિતંડાવાદનાં લક્ષ્ય છે. જેથી એ સ‘બંધમાં કાંઈ પણ લખવું અમને ફળદાયક જણાતું નથી, કારણ કે સામી બાજુના લેખકે તેના જવાથ્યમાં એવી શબ્દરચના વાપરે છે અને તેમાં પૂજ્ય મુનિમહારાજને તેમજ મહા પૂજનિક જિનબિ‘મને માટે એવા અસભ્ય શબ્દ વાપરે છે કે જે વાંચતાં અતઃકરણમાં ભેદ થયા શિવાય રહે નહી. આટલાજ હેતુથી અને ખહેાળે ભાગે તે સંબંધમાં મીન ધારણ કરવું ચેાગ્ય ધારીએ છીએ,
કન્યાવ્યવહાર અધ—ઝાલાવાડના લીંબડી વઢવાણુ વિગેરે કેટલાક ગામના હુ'ઢીઆઓએ તપાગચ્છી પેાતાને કન્યા આપતા નથી એમ માની તેમને કન્યા ન આપવાના તેમજ પેાતાના ઘાળની ખાર કન્યા ન આપવાના ઠરાવ કર્યાની વાત બહાર માવી છે. તપાએ કન્યા આપતા હતા કે નહીં તે તે તેની મુનસફી ઉપર હતું પણ તેમણે આવે ઠરાવ તા કર્યા નહોતા. આ ઠરાવથી મેટામાં મેટુ નુકશાન તા ધનાદાનાં કાર્યામાં થશે. શિ વાય જ્ઞાતિનું ખંધારણ એક સરખુ નહીં ચાલે. એકના ગુન્હે ગાર ખીજા પક્ષમાં જશે અને ધીમે ધીમે ખાવા ખવરાવવાના વ્યવહારમાં પણ ખલેલ પડશે. વળી તેમના જૈન સમાચાર નામના પુત્રે શ્રાવક શિવાય અન્ય ધર્મીને કન્યા ન આપવાના સંબંધની જે વાત ઉપાડી હતી તે તે ભુલી જવામાં આવેલી જણાય છે. ખાસ કરીને ભાઇએ ભાઇએમાંજ વિરાધ વધારા એવી બુદ્ધિ કેમ ઉત્પન્ન થાય છે તેની ખબર પડતી નથી.
ટાપીમાં નખાતાં પીછાં આ ખમત જૈનવગમાં તે મહાબે ભાગે અંધ થયેલ છે. કારણકે તેને માટે જીવતાં પક્ષીઓને વિનાશ કરવામાં આવે છે. આ સંબંધમાં દયાની લાગણીએ ત્યાં સુધી પ્રસાર કર્યેા છે કે હાલના શેહેનશાહુ નામદાર સાતમા એડવર્ડનાં મહારાણી અલેક્ઝાંડ્રાએ પણ તેવાં પીંછાં વાપરવાનુ બંધ કર્યું છે. હવે આપણે એ બાબતમાં કેવું ચુસ્ત રહેવું જેઇએ તે વિચારવા ચેાગ્ય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી ગિરનારની તળેટીમાં મોટી ધર્મશાળાની જરૂર ૧૮
કેશરમાં થતે ભેળ-છેલા બહાર પડેલા કેન્ફરન્સ હેરડના પ્રારંભમાં લખેલી હકીકત વાંચતાં હાલમાં વપરાતા કેશરની એક દર અયોગ્ય વસ્તુઓને ભેળ સંભેળ થાય છે એમ જણાય છે તેથી, તેવી વર્ય વસ્તુને ભેળવાળું કેશર વાપરવું એગ્ય જણાતું નથી, તેને બદલે કાશ્મીરમાં બનતું શુદ્ધ કેશર વાપરવું તે જ જ ણાય છે. આ બાબતમાં શ્રી અમૃતસરથી લાલા મોતીરામ ફગુમલ લખે છે કે “કાશ્મીરમાં બનતું શુદ્ધ કેશર તેમની ઉપર પત્ર લખીને મંગાવવામાં આવશે તે બીલકુલ કમીશન લીધા શિવાય તેઓ મોકલશે. હાલમાં ત્યાંના કેસરનો ભાવ ૯૪ તલાના રતલને રૂપલા ને મારે છે એમ તેઓ લખે છે. ભાવનગરના દેરાસર ખાતે નમુના તરીકે મંગાવવામાં આવ્યું છે. બીજા શ હેરોવાળાએ પણ તે બાબત ધ્યાનમાં લેવા લાયક છે.
ભાવનગર ખાતે જન–પન્યાસજી શ્રીઆણદસાગરજીના પ્રયાસથી શ્રી ભાવનગર ખાતે નિરાશ્રીત જૈનોને આશ્રય આપવા માટે એક કુંડ સારા પાયા ઉપર ખોલવામાં આવ્યું છે. તાત્કાળીક તે ચાર ગૃહસ્થના રૂ૨૦૫૪ અને બીજી ચેક પરચુરણ રકમ ભરાણી છે, પરંતુ તેની અંદર એકંદર પાંચ હજાર ઉપરાંત રકમ થવા સંભવ છે. આ ફંડની વ્યવસ્થા પણ બહુ સારી રીતે થવાની છે, જેને નિર્ણય થયેથી પ્રસિદ્ધિમાં મુકશું, આવાં ફેડ દરેક શહેરમાં થવાની આવશ્યકતા છે.
-
श्री गिरनारनी तळाटीमां मोटी धर्मशाळानी
“તીર્થની આશાતના નવિ કરિયે.” એ મહાન વાકય પ્રમાણે વર્તન કરવા શ્રી જિનેશ્વર પ્ર. ભુએ ઉપદેશ્ય છે, અને પ્રભુજીની આજ્ઞા પાળવી તેજ ધર્મ છે. શ્રી શત્રુંજયગિરિ કે જે પ્રાયઃ શાશ્વત છે તે તીર્થની આ શાતના વર્તમાન કાળે પણ પ્રાયઃ થતી નથીતેમજ આપણે - ના બવ થરા નવા જિનમંદિર કરાવવા કરતાં ,
-
-
-
-
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮૧
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ
જૈન
પવિત્ર ગિરિ શ્રી ગિરનાર કે જ્યાં બાવીશમા તીર્થંકર શ્રી અરિષ્ટનેમીના ત્રણ કલ્યાણક થયાં છે, વળી જ્યાં શ્રી નેમીનાથ પ્રભુ ખાર પર્ષદા મધ્યે એક ચેાજન પર્યંત સભળાતી અમૃતમય દેશના દેતા હતા, જ્યાં ઇંદ્ર પ્રમુખ કુસુમની વૃષ્ટિ કરતા હતા, દેવદુંદુભી આકાશમાં વાગતી હતી અર્થાત્ જ્યાં જયજયકાર વર્તતા હતા અને જ્યાં આવતી ચાવીશીના શ્રી પદ્મનાભાદિ ખ!વીશ તિર્થંકરના મેાક્ષકલ્યાણક થવાનાં છે તે શ્રી સિદ્ધાચલજીનીજ પાંચમી ટુંક રેવતાચલ ઉપર આજે કેવી આશાતના થાય છે! શ્રી ગિરનાર તે શ્રી શત્રુંજયજ ગણાય અને શ્રી શત્રુંજયની અપેક્ષાએ પ્રાયઃ શાશ્વતા પણ કહેવાય, તેા તેવા પવિત્ર તીર્થની આશાતના દૂર કરવા તન, મન ને ધનનો ભેગ આપવાની દરેક એની ફરજ છે. આ તીર્થ ઉપર મળમૂત્રાદિક અનેક આશાતના થાય છે તે આશાતના દૂર કરવાના ઉપાય રાત્રિ ઉપર ન રહેવું તેજ છે. આ તીર્થ ઉપર ચડવું. પહેલાં કિડન હતું પણ મર્હુમ નરરત્ન તા. સા, ત્રીભુવનદાસ મે।તીચંદ્રના અથાગ પ્રયાસથી લગભગ પાંચમી ટુક સુધી સીડી થઈ ગઈ છે, તેથી હવે ચડવું ઉતરવું ઘણુંજ સહેલુ થઈ ગયુ` છે. ટુકામાં સુરતવાસી શા. ત્રીભાવનદાસ નગીનદાસભાઇએ છઠ્ઠું કરીને સાત (પહેલે દિવસ પાંચ અને ખીજે દિવસ બે) ચાત્રા કરી હતી, ભાઇ હમણાંજ અહિંની નવાણું યાત્રા સ ́પૂર્ણ કરી શ્રી સિ- દ્રાચલજી તરફ્ પધાર્યા છે. જેથી હવે ઉપર રાત્રિ ન રહેતાં તલાટીએ આવીને રાત્રિ રહેવાથી આશાતના દૂર થાય તેમ છે. તલાટીએ રોઢ પ્રેમચંદ રાયનની એક ધર્મશાળા છે કે જેમાં ફક્ત પાંચ એરીએ છે તથા લખતરવાળા શેઠ ચસ ઇ મળશોની મળી કુલ દશ આરડીએ છે. જેમાંની એ ત્રણ એરડીએમાં તલાટીના નેકરા રહે છે તથા એક બે એરીએ મુનિમહારાજ માટે રાખવી પડે છે. હવે જ્યારે યાત્રાની મેસમમાં ચાત્રાળુએ બહુ આવે છે ત્યારે તેને ઉતરવાની બહુ અગવહતા થાય છે. યાત્રાળુના સામાન રાખવા માટે પ જ્યારે આ રડીઓની ખેંચ પડે છે ત્યારે દરેક કુટુંબીઓને, નુઢી નુ
1ી
For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir શ્રી ગિરનારની તલાટીમાં મોટી ધર્મશાળાની જરૂર. 18 ઓરડીએ તો કયાંથી જ અપાય ? આ કારણથી કેટલીક વખત તેઓ અન્ય દર્શાનીઓની ધર્મશાળામાં જાય છે અથવા તે એકાદ યાત્રા કરી શહેરમાં ચાલ્યા જાય છે કે ઉપર રાત્રિ પણ રહે છે. વળી શ્ચિમ તુના સખ્ત તાપમાં આપણા સ્વામી ભાઈઓને બહાર ચલા મૂકીને રઈ કરવી પડે છે, તથા બહાર ઓશરી - ઓમાં પડ્યા રહેવું પડે છે, શિયાળામાં ટાઢ સહન કરવી પડે છે. આવા અનેક દુઃખ સારી સગવડતાવાળી ધર્મશાળાના અભાવે સહન કરવાં પડે છે, જેથી તલાટીમાં એક મોટી ધર્મશાળાની ખાસ જરૂર છે. વળી તલાટીથી શહેર ત્રણ માઈલ દૂર છે તેથી સાધારણ સ્થિતિના માણસથી વારંવાર ગાડીભાડું ખચી શકાય નહિ; એટલે તલાટીએ જ રહેવું અનુકુળ પડે. તલાટીમાં સીધુંસામાન મળી શકે છે, અને મેટી ધર્મશાળા થન વાથી સીધુંસામાન, શાક, દૂધ વિગેરે દરેક પ્રકારની સગવડ પુરતી થવા સંભવ છે. વળી શહેર કરતાં ત્યાં પાણીનું અત્યંત સુખ છે માટે જે મોટી ધર્મશાળા થાય તે યાત્રાળુને દરેક રીતે આરામ મળે અને તીર્થની આશાતના પણ દૂર થાય. માટે આ ધર્મશાળા થવામાં તીર્થની આશાતના દૂર કરવાનો અને સ્વામીભાઈની ભક્તિનો એમ બનને લાભ સમાયેલા છે. કોઈ એમ પ્રશ્ન કરે છે કે ગિરનાર આપણું એકનું તીર્થ નથી, તેથી શ્રી શત્રુંજયની ઉપમા તેને આપી શકાય નહિ. આમ માનવું યુક્ત નથી, કેમકે કલિકાલ સર્વજ્ઞ શ્રી હેમાય પૅજી મહારાજે ગિરનારનું કેટલું બહુમાન કર્યું છે ? આ તીર્થ કેટલાક યૂનિમહારાજે પણ ધ્યાન કરવા માટે ઉત્તમ ધાર્યું છે; અને ઘણાઓનું તીર્થ થયું તેમાં આપણી નિર્બળતા છે. અન્ય દર્શનીઓ ગમે તેમ કરે પણ તેને લીધે આપણે પણ આશાતના કરી નિકાચિત કમ બાંધવાં વ્યાજબી છે ? નથી. તેથી આપણા શ્રી સંઘને તે તીર્થની આશાતનામાંથી મુક્ત કરવા માટે દરેક જૈન બંધુઓ તન મન તથા ધનથી મદદ કરશે એવી સંપૂર્ણ આશા છે. શ્રી ગિરનાર તીર્થ ઉપર જીર્ણોદ્ધારનું કામ પણ ઘણું છે. જે માટે હમણાંથી તે કાર્યમાં મદદ થાય તો ઉત્તમ છે, કેમકે પછી વિશેષ ખર્ચ થશે. નવાં જિનમંદિર કરાવવા કરતાં , For Private And Personal Use Only