Book Title: Jain Darshan Mimansa
Author(s): Anandghan
Publisher: Z_Jain_Darshan_Mimansa_ane_Anya_Lekho_005246_HR.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249566/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana mImAMsA SaDdarzana jina aMga bhaNI je, nyAsa SaDaMga jo sAdhere, nami jinavaranA caraNopAsaka, SaDdarzana ArAdhere; jana jinezvara vara uttama aMga, aMtaraMga bahiraMgere, akSara nyaasdhr| ArAdhaka, ArAdhe dharI saMgere. -zrI mad AnaMdaghanajI 1 dravyAnuyoga AtmAnaMda prakAza pustaka AmAnA navIna varSanA dvitIya aMkathI ApanI samakSa jaina darzanane viSaya rajU thAya che. mukhapRSTha upara TakelA kAvya dayathI sAmAnya rIte jaNAze ke duniyAmAM mukhyatve karIne pravartatA vadarzane jinezvara prabhurU5 puruSanA mAtra aMge pAMge che. temAM jaina darzana e tenuM uttamAMga (mastaka) che. ane bIjuM darzane anya aMga che, je AgaLa upara phuTa thaze. jaina darzananuM jJAna agAdha ane niratizaya che, jenuM vivecana mahA samartha tatvavettAo mukhadvArA saMpUrNapaNe karI zakavAne samartha nathI. mAtra kevaLajJAnIone ja anubhavagamya che. jema kevaLajJAna anaMta che tema jaina darzananuM saMpUrNa svarUpa paNa anaMta che. sarvananuM saMpUrNa rIte jJAna ApanAra Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana mImAMsA jaina darzana che. jyAre amuka nuM apUrNa rIte jJAna ApanAra anya darzane ane tenI zAkhAo che. jaina darzananuM saMpUrNa svarUpa anaMta che, tethI vacanadvArA athavA zAstradvArA je kAMI uccArAya athavA lakhavAmAM Ave te mAtra anaMta vibhAgamAMthI dehanarUpe ekAda saMkhyAvALo vibhAga che. jaina darzananuM svarUpa atyaMta gahana che. sAmAnya buddhithI samajI zakAya tevuM nathI. aneka naya-nikSeparUpa khaDakemAMthI pasAra thavuM paDe che. te daramiyAna anAdikALathI unmArga prati kheMcAtI AtmavRttione bahu ja sAvadhAna rahevuM paDe che. tema na thAya to te khaDakAthI mananIka hajAra kakaDAomAM vaheMcAI jAya che, ane pitAnA upara ArUDha thayelA AtmAne bhavasamudramAM nirAdhAra karI mUke che. jaina darzanamAM zIla samIne divase vAsI anna ArogavAno upadeza nathI. anya zAstranI jema DhaMgadhaDA vagaranI hakIkato temAM darzAvAyelI nathI; tema ja caitanyanI anya vyaktithI utpatti bhAnI caitanyanuM parAdhInapaNuM jenA darzana batAvatuM nathI, paraMtu AtmAnI parAdhIna avasthA kevI rIte svAdhIna thaI zake, vAstavika hiMsA ane ahiMsAnuM svarUpa zuM che ? AtmAne utkrAMtikrama kevI rIte heI zake? jJAna ane viratinuM zuM kArya che? vagere atyaMta sUkSma hakIkatanuM temAM digadazana che. jaina darzana e svargApavarganI majabUta nisaraNI che, padarzanarUpa pazuone caravAnI vATikA che, bhavasamudra taravAne uttama pravAhaNa che, muktipurI prApta karavAnuM mULasthAna-rAjamArga che. nizcaya vyavahAra35 be cakra ane aDhAra hajAra zilAMgarUpa ArAvALo ratha che, Amika sukhane kare che. ane jJAnAdi ranothI paripUrNa mahAsAgara che. jaina darzanane A sarva upamAo ghaTI zake che ane te yogya che e tyAre ja jaNAze ke jyAre tenuM vAstavika svarUpa samajavAmAM Ave. svAbhAvika rIte mikSa ke je uccatama sthiti che, te prApta karAvanAra sAdhana paNa uccatama hovuM ja joIe. kemake "jevuM kAraNa saMgIna tevuM kArya saMgIna " e uttama nyAyanIti jagatamAM pracalita Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuga che, tethI jaina darzananA uttama svarUpane jANyA vagara ane te mujaba vartana karyA vagara mekSarUpa kArya saMpanna thavAya nahi. A samaye evo prazna upasthita thaze ke anya darzanenuM pAlana karatAM aneka AtmAene siddhi pada prApta thayeluM che, jemake valkalacIrI; paraMtu sUkSma daSTie tapAsatAM jaNAze ke siddhanA dezamAM anyaliga siddha che, paraMtu anya tattvasiddha nathI. A rIte jainadarzananukULa tattavonI pAlanA vagara muktisukha nathI-ema jJAnI pukArIne kahe che, te vicAratAM satya che ema jaNAze. jaina darzana para tenuM svarUpa jaNAvatAM atyaMta khalanA pAmavAne bhaya che, kemake tenuM svarUpa sAmAnya buddhigocara nathI. sUkSma svarUpa samajavAne mATe buddhine sUma ane tIkSaNa karavI joIe. Ama hoIne sUkSma svarUpane gItArthagamya mUkI zAstrAnusAra ApanI samakSa jaina darzananuM sthUla svarUpe rajU karuM chuM. dana" zabdanA artha:| darzana zabdanA aneka artha che. (1) darzana eTale dekhavuM te. cakSu be prakAranI che. carmacakSu ane divyacakSu. kevaLajJAna pAmyA vagara mAtra netraMdriyathI je je padArthonuM grahaNa thAya che te carmacakSugocara kahevAya che, ane kevalya pAmyA pachI je daSTithI padArtho dekhAya che te divya cakSune viSaya che. (2) darzana eTale sAmAnya upayoga. AtmAnA anaMta guNo che. temAM jJAna, darzana, cAritra mukhya che. vastupadArthane vizeSa upaga te jJAna ane sAmAnya upayoga te darzana. chakvastha prANIone pahelAM sAmAnya upayoga ane pachI vizeSa upayoga thAya che. jema eka aparicita oraDAmAM pesanAra manuSyane A chabI jevuM kAMIka che evuM pahelAM bhAna thAya che, paraMtu vicAratAM pachIthI A gautamasvAmInI chabI che, teo zrI vIra paramAtmAnA gaNadhara hatA-vagere vagere te chabInuM vizeSa jJAna thAya che. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] jaina darzana mImAMsA kevalajJAnIone prathama vizeSa upayoga ane pachI sAmAnya upayoga thAya che. jema eka hAthanI pAMca AMgaLIonuM juduM juduM jJAna thavA pachI eka picApe samagra jJAna thAya che, te pramANe kevaLajJAnIene jagatanA svarUpanuM juduM juduM jJAna pahele samaye thayA pachI bIje samaye samagra (Whole) sAmudAyika svarUpe-temane sAmAnya upayoga thAya che. (3) darzana eTale samyapha taravAthabAne cATavyavahArathI zuddha deva, guru ane dharma prati aDaga zraddhA ane nizcayathI tonA jANapaNAthI utpanna thayelI ruci-zuddha AtmasvarUpane tattvazraddhAnarUpe anubhava karavo te samyaktva kahevAya che. samyakUvane mokSarUpI phaLa utpanna karavAne bIjatulya gaNeluM che. jema bIjanA AropaNa pachI tene yogya rIte sicana karavAthI kALanI paripakavatA pachI vRkSa utpanna thaI phaLanI prApti thAya che, tema samyaphavarUpa bIjane jJAna ane vairAgyarUpa pANIthI siMcana karavAthI cAritra rUpa vRkSa UgI nIkaLe che, ane udyamAdi pAMca kAraNonI sAnukULa sahAyathI mokSarUpa phaLa utpanna thAya che. saMsAramAM rahelA sarva prANIone AtmA vastutaH zuddha ane nirmaLa che paraMtu aSTakarUpa ATha paDethI tenuM svarUpa AcchAdita thaI gayeluM che. te aSTakarmo paikI darzana mehanIya karmanA kSaya-upazama thavAthI AmAne pitAnI vastutaH oLakhANa thAya che. eTale pachI samyakRtva guNane AtmAmAM AvirbhAva thAya che-te darzana kahevAya che. darzanAvaraNIya karma ane darzanamehanIyamAM bahu taphAvata che. darzanavaraNIya karma pAMca IdriyathI prApta thatA jANapaNAmAM khalela pahoMcADe che. jema eka manuSya aMdha che te darzanAvaraNIya karmanA udayane aMge che, paraMtu darzanamehanIya karma te tatvane kutattva ane zuddha guNane viguNa manAve che. A rIte darzanAvaraNIya karma idriyagocara jJAnanuM nirAdhaka hoI jeTalA pUrate vipAka utpanna kare che te karatAM aneka guNo vadhAre vipAka darzanamohanIya karma ke je khUda AtmAnA guNane AvaraNa karanAra che te udbhavAve che. (4) darzana eTale dharma evo www Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuga [5] artha pracalita che. jaina darzana sivAyanA duniyAmAM mukhyatve karIne pAMca darzane che. teo dharma evA nAmathI oLakhAya che. tevI ja rIte jainadarzanane jainadharma tarIke ApaNe oLakhIzuM. dharmanI vyAkhyA :nItikAra kahe che ke-- AhAranidrAbhayamaithunaM ca / sAmAnyametatpazubhirnarANAma / / dha hi teSAmadho vizeSa: !. dharmeNa hInAH pazubhiH samAnA: // AhAra, nidrA, bhaya ane maithuna A cAra vastuo pazuo ane manuSya baMnene hoya che, chatAM manuSyone pazuo karatAM "dharma' nAmanI vastu vadhAre prApta thayelI che. dharma vagaranA manuSyamAM ane pazamAM abhedabhAva che. A uparathI svataH siddha che ke dharma vagarane manuSya zIMgaDA ane pUchaDA vagarane pazu ja che. A manuSya paMkiyanI paripUrNatAyukta ane pazuM karatAM buddhibaLa vadhAre hovA chatAM dharmarahita hoIne AtmAnuM koI paNa sArthaka nahIM karatAM "ajAgalastana janmanI peThe manuSyajanmane nirarthaka gumAvI de che. ciMtAmaNi ratnanA gumAvanAranI peThe te manuSyajanma punaH prApta karavAnI ghaNuM ja durlabhatA hovAthI pazcAttApanuM pAtra thaI paDe che. manuSya janmanI durlabhatA mATe nIce pramANe kahevAmAM AvyuM che. yaH prApya duHprApyamidaM naratvaM / dharma na yatnena karoti mUDhaH // kalezaprabaMdhena salabdhamabdhau / vitAna ivAtathati pramAdAta (sidara prakara) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] jaina darzana mImAMsA - dareka manuSyane dharmanI jarUra che, e A uparathI svata: siddha che. te dharmane zabdArtha zuM che, phalitArtha zuM che, dharmathI AtmAnI utkrAMtine kevI asara thAya che, dharmane nAme dharmAbhAso pracalita hovAthI zuddha dharmanAM tanI oLakhANa karatAM prANuone kevI guMcavaNa AvI paDe che, zuddha dharmanuM bAhya ane AMtararUpa kevuM hoya che, te svarUpanA jJAnathI AbhA pitAne kevI suMdara rIte oLakhI zake che ane tyArapachI tadanukULa AcaraNa karavAthI kevI rIte sahajamAM bhavabhramaNa TaLI jAya che-vagere hakIkata have pachI ApanI rAmakSa rajU thaze. yogazAstrakAra zrImad hemacaMdrasUrijI kahe che ke : durgatiM ca prapatprANidhAraNAddharma ucyate / durgatimAM paDatA prANIone dhAraNa karI rAkhe (ucca gatimAM laI javA prayatna kare) te dharma kahevAya che. duniyAmAM pracalita thayelA pAMca darzane ema ja kahe che ke emae svIkArelAM to, siddhAMta ane kriyAkAMDene ame dharma kahIe chIe. ame je je pharamAnenuM pAlana karIe chIe te te zuddha dharmathI ubhavelAM che ane amArI mAnyatA pramANe te to ane kriyAkAMDa amArA AtmAnI muktine mATe thaze, jyAre chaThuM jaina darzana paNa tema ja kahe che pAMca darzananAM nAma A pramANe che- (1) bauddha (2) sAMkhya, (3) vaiyAyika, (4) mImAMsaka, (5) cArvAka. A pAMca darzanenI sarakhAmaNI jaina darzana sAthe karavAne mukhya uddeza A lekhano nathI paraMtu mukhyatve karIne jainadarzananAM to saMkSipta rIte darzAvavAno hetu che. te paNa A prasaMge eTaluM kahevuM jarUranuM che ke pUrvokata nAmathI pracalita darzane e jinezvara prabhu rU5 puruSanAM aMge che athavA jinezvararUpa haratIne paga, suMDhAdi avayavo Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuyoga [ 9 ] che. pAMca danA paikI dareke adhahastI nyAyAnusAra svanane, avayava hevA chatAM AkhA zarIra tarIke gaNanA karelI che. A pAMca da'nAmAMthI ajJAnavAdI, kriyAvAdI akriyAvAdI, vinayavAdI, svatAnitya, parata nitya-vagere vagere avayavAne puSkaLa saMkhyAmAM prAdurbhAva thayele che. * A sa jainetara darzanA ane tenA aMzanA vastune amuka aMza satyapaNe svIkAre che ane sAthe ja anya azAtA asvIkAra kare che. amuka amuka nayanuM avalaMbana karI anya nayAne dUra mUke che. Ama hovAthI jeTalA vacananA vibhAgA paDe che teTalA naya thaI zake che ane jeTalA naya thaI zake teTalA darzananuM astitva hoi zake. ajJAnavAdI vagerenA vistArapUrvaka traNase vesaDa bheda thAya che, AthI AgaLa vadhIne asa Mkhya bhedo thAya che. A rIte aneka bhedothI bharapUra judAM judAM darzone che, paraMtu mukhyatve karIne pAMca danAmAM jainetara darzInAnA samAveza karavAmAM AvelA che. jainadana jinezvara prabhunA mastakane sthAne che. te hoya te ja vicArazreNu utpanna thaI anya avayaveAnu niyAmaka banI temane jIvana Ape che ane temane ceAgya gatimAM vahana karAve che. jainadananuM jemane saMpUrNa jJAna che te anya dAnA svarUpane barAbara chaNI zake che. jainadanarUpa paryaMtanA bhavya zikhara upara caDelA prANI adha:sthita anyadarzIneAnuM bArIkIthI avalokana karI zake che. jainadarzanarUpa hAjamAMthI anya nalikAone pANI maLI zake che paraMtu tethI nalikAne hAjanA upanAmathI aMkita karI zakAya nahi. heAjamAM pANIne jaththA anala che tyAre nalikAmAM teNe je prApta karelA hoya teTalA ja pramANamAM che Ama hene ApaNe paNa jaina darzananA ' dravyAnuyoga 'tuM sthUla svarUpa nirUpaNu karI jaina darzananuM anya danAnAM mukhya mukhya tattva sAthe keTalA pUratuM bhinna bhinnapaNuM che te upara jarA paryAlAcanA karIzuM. prastuta rIte jaina darzInanI hakIkata rajU karavAmAM Ave che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] jaina darzana mImAMsA jaina darzana anAdi che! jaina darzananA preraka pote sarvajJa hovAthI ane rAgadveSarUpa mahAdUSaNa rahita hovAthI temanuM guMthana kareluM tatvajJAna, kaSa, cheda ane tApathI suvarNanI jema zuddha hoya che. jIva ane ajIvanA svarUpanI sUkSmatA eTalA badhA pramANamAM ane bArIka avalekanapUrvaka darzAvelI che ke tene mATe mAtra anumAnathI ja ApaNe joI zakIe chIe ke sarvajJa athavA anaMta jJAnavAna sivAya anya koI paNa vyaktino AvA prakAranI sUkSmatama hakIktanuM khyAna darzAvavAno viSaya nathI. have batAvAze tevuM vizvAMtargata gUDha svarUpa anya darzanenAM zAstromAM tapAsa karatAM uMDAmAM UMDA taLiyA sudhI paNa daSTigocara thatuM nathI. jainadarzana kayAMthI zarU thayo evI tenI Adi che ja nahi, te anAdi che. vizvamAM rahelI vastu mAtra anAdi che, mAtra rUpAtaMra pAmyA kare che, to jainadarzana paNa anAdi hoya temAM asaMbhavita jevuM kAMI nathI. jagatanA vidyamAna paNanI sAthe tadaMtargata sarva prANI padArthonuM vidyamAnapaNuM hovuM ja joIe. jagatanuM AdipaNuM mAnavAthI jagatakartA tarIkenI koInI kalpanA karavI paDaze. ane te jagatakartAne paNa koI banAvanAra hovo joIe, jagakartA zarIradhArI hovo joIe. kemake A dazyamAna jagata rUpI dekhAya che te zarIradhArI (rUpadhArI) vyaktithI ja jagata astitvamAM AvI zake. jagatanI utpattinA upAdAna kAraNarUpa sAdhane kyAMthI AvyAM ane kaI rIte prayogamAM mukANAM, kartAne jagatanI utpatti ane layarUpa prajanathI lAbhAlAbha zuM che-vagere vagere bAbatane gaMbhIra vicAra karIe chIe tyAre aneka avyavasthitapaNunA de AvI jAya che, to jagatartA tarIke kaI banAvanAranI kalpanA UbhI karavA karatAM athavA jagatakartAne anAdisthita mAnavA karatAM jagata anAdi che-e vicAra zA mATe vAstavika nathI ? jagatanA koIpaNa padArthanI Adi mAnIe te mAtra paryAyarUpe (rUpAMtara paNe) sAdisAtapaNuM che, AthI sarvoe Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuyoga [9] jagatanuM anAdipaNuM anaMta jJAnarUpa AdarzamAM joyeluM che te satya ane nirvivAda che. tadanusAra jainadarzana paNa anAdi che, paraMtu kAlakrame zA viccheda jAya che ane kAlakrame pharIthI tIrthakare (viccheda gayelA jainatonA utpAdaka)nA utpanna thavA pachI zAstro punaH punaH pracalita thAya che. te amuka kALakrama sudhI asti dharAve che. ane aneka prANIo tenuM AlaMbana karI rAjamArgane prApta thAya che, ane ISTa sthAnane zIdhra prApta kare che. jagatamAM pravartatuM kALacakra dasa kaTAkeTi sAgaropamanA pramANavALA dareka utsapiNI ane avasarpiNarUpa kAlacakra anukrame kuvAnA araghaTTanI mAphaka pharyA kare che. temAM utsarpiNInI zarUAtathI te kAlamAM thatAM prANIonA AyuSya, saMdhayaNa, smRti ane kada kramazaH kAlanI gati anusAra vadhatA jAya che ane avasarpiNImAM prathama karatAM dhIme dhIme te sarva kAlakrame ghaTatA jAya che. dareka utsarpiNI ane avasarpiNane rathanA cakranI mAphaka cha cha ArAo hoya che te sarvanuM kAlamAna dasa keTakeTi sAgaropama thAya che. A baMne utsarpiNa-avasarpiNamAM darekamAM tresaTha mahApurUSa avazya utpanna thAya che. tIrthakara 24, cakravatI 12, vAsudeva 9, prativAsudeva 9, baLadeva 9. teo paikI tIrthakara avazya karmono vinAza karI sarvajJapaNuM prApta kare che te "jina" kahevAya che. temaNe batAve mArga te jaina darzana che. jenAgamane utpatti paryAya - - vartamAna avasarpiNanA caturtha ArAne prAMte tevIza tIrthakare mukti pAmyA pachI covIsamA tIrthaMkara zrImAna mahAvIra utpanna thayA. teoe svayameva pratrajyA aMgIkAra karI. jJAna, dhyAna ane tapazcaraNa rUpa pracaMDa zastrothI karmone nimaeNla karI kaivalya utpanna karyuM. tyArapachI pitAnA agra ziSya gaNadhara mahArAja zrI gautamasvAmIne - Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 10 ] * jaina darzana mImAMsA upara vA! vAra vA! pUverU vA ! (rUpAyazrauthayu 7) -A traNe pada saMbhaLAvyA. te sAthe ucca prauDha svaravaDe nivedana karyuM ke A jagatamAM sarva padArthonI prathama samaye utpatti che, bIje samaye nAza che; paraMtu e baMne samayamAM padArthone utpatti ane nAza dekhAvA chatAM vastutaH sattAe padArtha badalAto nathI. A traNa pade jagatanA vyavahAra mAtrane avakAza ApanArA, tIrthakararUpa brahmAnA mukhamAMthI utapanna thayelA traNe bhAvabhuvana hoya evuM aMtamukha vRttie avelekatAM bhAse che. gaNadhara mahArAjAne A traNe pado sAMbhaLatAM jJAnAvaraNIya karma ghaNe aMze kSaya thayeluM hovAthI jagatanA sarva padArthonuM vastutaH jJAna (saMpUrNa zrutajJAna) prakaTa thayuM, te dvArA zAstrarUpe tattvajJAna ane tenA sAdhanarUpa kriyAkAMDamaya bAra aMganI saMkalanA karI. te dvAdazAMgInA nAma nIce pramANe 1 AcArAMga. 2 sUtrakRtAMga. 3 sthAnAMga. 4 samavAyAMga. 5 bhagavatI. 6 jJAtAdharmakathAMga. 7 upAsakadazAMga. 8 aMtaHkRtadazAMga. 9 anuttarapapAtika. 10 praznavyAkaraNa sUtra. 11 vipAkasUtra. ane 12 daSTivAda A bAra aMgenuM jJAna temanA pachInA ziSyane mukhapATha kaMThastha hatuM. dhIme dhIme kAla zAta smRtivaMsa thavA mAMDyo, tevuM joIne vorAta navase eMzI varSa pachI zrI devagiNi kSamAzramaNe agIAra aMga ane bAramA aMgane amuka vibhAga pustakArUDha karyo cauda pUrva ke jene lakhavAne mATe kalpanA karatAM soLa hajAra traNa tyAsI hAthInA pramANe jeTalA bhAranI rUsanAI joIe, te mAtra daSTivAda bAramAM aMganuM eka prakaraNa hatuM, paraMtu te kAlakrame viccheda thayeluM che tattvajJAnanA A adhApati jamAnAmAM dvAdazAMgIrUpa mahAsAgara vidyamAna Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuyoga [ 11 ] nathI te paNa jeTalA pramANamAM vidyamAna che te tenAM ja udakabiMdue che, te biMdue te amRta mahAsAgaranI cheoLAmAMthI udbhavelA hovAthI je prANIe tenu Acamana kare che, temane ni:sa Mzaya amaratva ( devatva eTaluM" ja nahi paNa AgaLa vadhIne siddhatva) prApta karAve che. dvAdazAMgImAM cAra anuyAganuM svarUpa, ApekSika zailIe, sAtasA nayAnuM svarUpa, saptabhaMgI, nikSepa, pramANA, dravya, guNa, paryAyAnu svarUpa, pAMca janaka kAraNA ane vizvanuM sarva tattvajJAna samAI jAya che. A dvAdazAMgImAM rahelI hakIkatA samajavAne mATe cAra dvArA che. 1 dravyAnuyoga, 2 gaNitAnuyoga 3 kathAnuyoga, 4 caraNakaraNAnuyoga. dravyAnuyogamAM paddhavyAnu svarUpa ane tenA guNaparyAyA dravyAnu niyAnityapaNuM, jJAna, darzana ane tenA paryAye-A sanuM yathA nirIkSaNa thAya che. gaNitAnuyAgamAM akhila nyotiSazAstra, devalAka narakanA yeAjaneAnuM pramANa, bharatakSetra, airavata ane mahAvideha vagere kSetrAnu AMtaramApa, nadI, patA tIrthA ane drahAnI saMkhyA vagere ghaNI ja savistara hakIkata che. kathAnuyogamAM jainadarzanAnusAra kriyAkAMDathI kANu kANa prANIoe svargApava meLavyA tema ja tethI virUddha azubhAcaraNathI prANI naraka tiryaMcagatinA kevI rIte bhAga thaI paDyA ane paDaze te sanu draSTAMtAnA samarthanapUrvaka rAzana che, ane caraNakaragAnuyogamAM gRhasthe peAtAnI yogyatA mATe mokSArthe zu zu kriyA karavI; sAdhujanee kevI rIte pirasahA sahana karavA, yatidharmanuM kakha rIte pAlana karavuM, tapadmaraNa karI karmAMnI kevI rIte nirA karavI vagere hakIkatane samAveza thAya che. A cAre anuyAgAmAM dravyAnuyoga atrapada dharAve che, jenu kiMcit svarUpa rajU karUM chuM. kayAnuyAga:---- .. zrImad yAvijayajI mahArAja kahe che ke 'vinA dravya anuyAga vicAra caraNakaranA nahi kA sAra. ' dravyAnuyoganuM svarUpa samajyA vagara cAritra ane tadanukULa kriyA sArabhUta thai zakatI nathI. vaLI dravyAnu Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] jaina darzana mImAMsA gane viSaya ghaNo ja sUkSma ane prAkRta prANIothI dIrghakAlika kSepazamavaDe samajAya tevo che. tattvArthasUtramAM kahyuM che ke gukha zrayaM --- guNane Azraya ApanAra te dravya-jemake puSpa ane tenI sugaMdha, sAkara ane mIThAza, agni ane uSNutA, kALI mATI ane zyAmatA vacce dravyatva ane guNava saMbaMdha rahe che. ahIM dravya zabdane artha vastu athavA AMtara svarUpanI bAhya sthApanA rUpa artha nathI. paraMtu guNavALe hareka kaI padArtha. jaina darzanAnusAra vizvamAM cha dravya che. temanAM nAma - 1 dharmAstikAya, 2 adharmAstikAya, 3 AkAzAstikAya, 4 kALa, 5 pudgalAstikAya, 6 jIvAstikAya. A jagata padravyamaya che te uparAMta koI paNa padArtha che nahiM. A paddhomAM jIvAstikAya sacetana che, bAkInA pAMca dravya acetana (jaDa) che. astikAya eTale pradezono samUha. jIva ane pudgalenA pradeza samUhone bAkInA cAra dravya anugraha-upaghAta niraMtara karyuM jAya che. AkAzAstikAya rUpa kSetramAM pAMca dravyo rahelA che sarvajJo A paddhone yathArtha rIte sarjAze joI zake che. jIvAstikAya dravya arUpI (carma cakSu agocara) che, chatAM zarIrane saMbadhamAM caitanya lakSaNathI ApaNe oLakhI zakIe chIe. pugalAstikAyane anaMta paramANuone skaMdha banyA pachI ApaNe tene pugaLa rUpe oLakhI zakIe chIe. dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane kALa e cAra dravya jIvo ane pudgalaska upara kAraNa tarIke asara karIne kAryo nIpajAve che. jema pANInI aMdara rahelA mAchalAne gati karavAnuM sAmarthya che paraMtu jaLarUpa kAraNa na maLeluM hoya te tenI gati kuMThita thaI jAya che. tema AbhadravyamAM gati karavAnI zakti che, paraMtu dharmAstikAyarUpa kAraNathI gati prayogamAM AvI zake che. * jema eka vaTemArgu ghaNu majale kApyA pachI vizrAMti levA Atura thayela hoya che tevAmAM eka ghaTAdAra vRkSane dekhavAthI turata ja Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuga [13] tyAM vizrAMti le che tema AtmAne svabhAvika rIte gati svabhAva che, paraMtu adharmAstikAya rUpa kAraNathI gatine redha thaI sthiti thAya che. dUdhane kaTAre saMpUrNa bhareluM hoya chatAM temAM sAkara nAMkhIe te dareka ThekANe sAkara samAI jAya che. sAkara rUpe jude padArtha dekhAto nathI tethI siddha thAya che ke dareka jagAe AkAza eTale padArthone samAveza thavA mATe pilANa-avakAza (Space) rahele che. pazcimAya leko ke jeo pratyakSa pramANa mAtrane ja mAnanArAo che teo paNa A AkAza dravyanuM astitva svIkAravA lAgyA che. paraMtu AkAza dravyanuM vastutaH zuM svarUpa che te teo samajavAne zaktizALI thayA nathI. prathama kahevAmAM AvyuM che tema kevalajJAna gocara thayelA padArtho pULa daSTithI paNa samajI zakAtA nathI te anubhavagamya kyAMthI ja thaI zake? vAstavika rIte AkAzamAM judA prakAra nathI paraMtu apekSAe be bheda che. kAkAza ane alokAkAza. AkAzAstikAya dravya lekAlekamAM che, jyAre bIjA pAMca dravya mAtra cauda rAjalakamAM rahelA che. astikAya eTale eka nAno TukaDe nahi paraMtu vizALa samUha rUpe-evA arthamAM che. pAMca dravya pradezanA samUhavALA che paraMtu kAvya pradezathI rahita hovAne lIdhe "kAlAstikAya" evuM nAma kahevAmAM AvatuM nathI, paNa "kAlavya' kahevAmAM Ave che. vastutaH kAla vidyamAna dravya nathI paraMtu eka kalpita dravya che. eka kahIe te khoTuM nathI. pugaLa paramANuonA utpatti, sthiti ane vinAzanI maryAdA jaNAvI devA mATe upacAra kareluM kAla dravya che, dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAyanA baMdha deza pradeza tarIke nava bheda kalpI zakAya che. tema ja pagalAstikAyanA khaMdha deza pradeza ane paramANuo e cAra bheda che. Adya traNa dravya arUpI hovAthI tenA vibhAga kadApi paDI zakatA nathI, paraMtu anya dravyanA AlaMbanathI mAtra amuka vibhAganI kalpanA thAya che. pudagalAstikAya rUpI hovAthI pravaDe tene vibhAga thaI zake che je Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] jana darzana mImAMsA ApaNe carmacakSuvaDe baMdha deza rUpe joI zakIe chIe. anaMta paramANuo asaMkhya AkAza pradeza upara samUharUpe rahelA hoya tyAre ApaNI carmacakSuthI dekhI zakAya che. anaMta paramANuothI ochA paramANuone banele kaMdha mAtra avadhijJAnIo ane kevalajJAnIo dekhI zake che. pudgalene ane chevone dharmAstikAyane guNa gati sahAyaka, adharmAstikAyano guNa sthiti sahAyaka, AkAzAstikAyane guNa avakAzadAyakapaNe hovAthI-A rIte guNenuM AzrayasthAna hovAthI temanuM "dravya" nAma yathArtha che. pulAstikAyane guNa varNa, gaMdha, rasa, sparza vagere che. jIvAstikAyano guNa jJAna, darzana, cAritra, tapa vagere che. AvAstikAya eTale asaMkhya pradezavALo AtmA je caitanya lakSaNa che, te arUpI che. pratyeka padArthanuM jJAna prApta karavAne mATe dareka prANIe te pratyeka padArthanuM saMpUrNa adhyayana karavuM joIe. koI paNa padArthanuM saMpUrNa adhyayana karyA pachI te padArtha sarjAze jANI zakAya che. Ama hovAthI te padArtha anya padArthothI bhinna TimAM che tema samajI zakAya che. AvA ja AzayathI zAstramAM kahevuM che ke - eko bhAvaH sarvathA yena dRSTaH sarve bhAvAH sarvathA tena dRSTAH / sarve bhAvAH sarvathA yena dRSTA: eko bhAvaH sarvathA tena dRSTaH / / eka ja padArthanuM saMpUrNa svarUpa samajavAne mATe tenAthI anya vidhI padArthonI oLakhANa karavAnI jarUra ubhI thAya che ane te oLakhANa thayA pachI mULa padArthanuM svarUpa sarvIze samajI zakAya che. vastusthiti Ama hovAthI ajIvanA svarUpane barAbara jANyA vagara jIva zuM vastu che te khabara paDI zakatI nathI ane jyAre ajIva padArthane barAbara oLakhI na zakIe to jIvane ajIva ane ajIvane jIva kahI devAnA bhulAvAmAM paDIe. jene ajIva mAnI levAthI jIvonI hisAo thAya, jIvone duHkha thAya tenuM bhAna rahe nahi; tethI jIvAstikAya zuM che te samajavAnI jarUra sauthI prathama ubhI thAya che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuga [15] jIvana zarIre - manuSya jema junAM vastrone tajI navAM vastro dhAraNa kare che tema jevo svakarmAnusAra nIce jaNAvelA zarIramAM praveza-nirgamana 35 vyApAra karavA mAMDe che, tenAM nAme - | (sUkSma ane bAdara) pRthvIkAya, apakAya, tejasukAya, vAyukAya, sAdhAraNa vanaspatikAya tathA pratyeka vanaspatikAya, ThIMdiya, trIdiya, caturiMdriya tathA (ceMdriya) nArakI, tiryaca, manuSya ane devatA. cauda rAjalakamAM sAta vargaNAo (pugala paramANuonA sAta varga) carmacakSuthI agocarapaNe rahelI che te A pramANe- dArika, vaikriya AhAraka, zvAse zvAsa, tejasa, mana, bhASA ane kAzmaNa kArmaNa vargaNa sarva karatAM atyaMta sUkSma che. karma paramANuone samUha e tenuM arthAntara che. AtmA potAnA zubha athavA azubha adhyavasAyathI kAmaNa vargaNAne potAnA tarapha AkarSe che. te dvArA audArika, vaikriya vagere vargaNAonuM AkarSaNa thatAM odArika ane vaikriya zarIradhArI bane che. te prApta zarIrathI pharIthI kAmaNa paramANuone saMcaya kare che. arasaparasa A rIte karma paramANuo kSIranIra saMbaMdha pramANe AtmA sAthe mizrita thAya che. AmA pote svarUpata zuddha hovA chatAM prApta karmonI vicitra prakAranI sattAthI dArika vagere sAta vargaNanA paramANuone yogyatA pramANe pitAnA adhyavasAya anusAra meLave che ane tethI upajatAM sukhadukhano anubhava karavo paDe che. devatA ane nArakI jIvana vaikriya, tejasa ane kArpaNa zarIra pitAnA bhAvamAM hoya che. tiryaMcane audArika vaikriya, tejam ane kAmaNa ane manuSyane pAMce zarIre potAnA bhAvamAM hoI zake che. A zarIra AtmAne eka baMdIkhAnuM che ema kahIe temAM khoTuM nathI. AtmA pote zuddha jJAnadarzanacAritramaya hovA chatAM karmonAM Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -- - - -- -- - [16] jaina darzana mImAMsA AvaraNothI vIMTaLAyeluM hovAthI karmonA svabhAvanI vicitratAne tAbe thavuM paDe che. te karmo jevAM kAryo tenI pAse karAvavA Icche che tevAM ja kAryo AtmAne tatkALa karavAM paDe che. eka nATakanuM pAtra vyaktirUpe eka ja hovA chatAM amuka maryAdAvALA samaya sudhI rAjArUpamAM, gIrUpamAM, bhikSukarUpamAM, vezyArUpamAM ane dAsIrUpamAM vagere bhinnabhilla rUpamAM judA judA vezo tene menejaranI marajI mujaba bhajavavA paDe che; tema AmA karmane AdhIna thayele thavAthI ekeMdriyathI mAMDIne paMcaeNTriyanA bhavo sudhImAM judA judA AkArothI veza bhajavI batAve che. A sthitinuM digadarzana upamiti bhavaprapaMcA thAmAM karma pariNAma rAjAnI patnI kAlapariNatithI thatA hukamone prANIo kevI varAthI AdhIna thaI AjJApAlaka bane che te kAlapariNatinA mukhanA uddagAro dvArA kathAkAre nATakavaDe rUpaka ApelA purUSa ane strI pAtromAM nIce mujaba daSTigocara thAya che. kAla pariNatinA hukama : kAkAzadarA nAmanI raMgabhUmikA upara rahelA he sarva jIva pAtro ! tamAre nATaka karavAnI zarUAta thaI gaI che. rAgAbhilASa nAmanA nAMdIe prathama bhagaLAcaraNa karyuM che. mahAmaha nAme sUtradhAre pitAnuM kArya bajAvI bhavanATakanI yogyatA siddha karI anusaMdhAna kareluM che. mATe have tame manuSyanirUpa DropasInanI pAchaLa rahelA pAtro ! huM hukama karuM chuM ke have tame bahAra prekSakonI najara AgaLa Avo. AvIne turata ja Ana karavuM cAlu rAkhe, tyAra pachI anukrame mAtRstanane AhAranI abhilASAthI grahaNa kare, goThaNabhera bhAMkhaDIo cAle, mUtra ane maLathI pagale pagale zarIrane ragadoLo, ATale veza bhajavyA pachI have bALabhAva tajIne kumAra bane, anukrame nizALe jAo, kalAone abhyAsa kare ane suMdara rAgathI kavitAonA AlApa kare, have pachI taruNa thAo, anukrame strIo sAthe aneka prakAranA ceSTitothI krIDA kare, ratisukha anubha, strIlubdha thavA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuyoga [ 17 ] pachI pAlya mAtapitAonI avagaNanA kare, parastrI laMpaTa bane, dravya pArjana mATe corI, apramANikapaNuM vagere kAryomAM pravRttizIla bane, yauvana khaMbhinI guTikAonuM pAna kare; amuka jIva pAtro ! tame amuka bhakitamAM dharma mAne, tadanukULa AcaraNa kare, sanmitronI sAthe dharmacarcAnA AlApa kare, have pachI vRddhatva aMgIkAra kare ! hAthamAM lAkaDI rAkhIne jarjarita thaI kaMpatA mastake cAle, aneka yuvAnane salAha ApavA tatpara thAo; tyAra pachI zabarUpa thAo; ane pharIthI garbhAgArarUpa paDadAmAM dAkhala thAo ! have te ni paDadAnI bahAra nIkaLI jude ja rUpe tiryaMca tarIke dekhAva api, te vakhate siMha, azva, hariNa, sarpa vagere aneka rUpa dhAraNa kare, tADanA, tarjana ane zikAranA bhegA thaI paDe, ane zabarUpa thaI anya anya aneka citravicitra nirUpa paDadAmAM jaI AvI veza badalI badalIne prekSakAnI najara AgaLa AvatA raho." saMsAra nATanI netrI kAlapariNatinA udgAro dvArA prANIonI parAdhInatAnA sUcavanane phalitArtha e che ke cetanyamaya AtmA jaDa karmovaDe AvRtta thayela hovAthI karmonA svabhAvanusAra zubhAzubha phaLa bhagave che, eTaluM ja nahi paraMtu te karmo bhogavyA vagara chUTake thato ja nathI. vAstavika rIte jaDa karmo karatAM caitanyamaya AtmA ucca darajajo dharAve che, chatAM karmonI sattAmAM saMsArI prANIonuM caitanya veSTita thayeluM che, tethI jyAM sudhI saMsAra che tyAM sudhI AtmA nirvIrya sthitimAM che paraMtu jyAre jAgRti pUrvaka AbhA aMtarmukha thAya che tyAre vivekAdi sAdhane vaDe karma sAmarthyane pAtaLuM pADe che ane kramazaH karmone chUTA pADI daI sthitimAM anaMta sAmarthadhara bane che. "AtmAne karma jALathI mukta karI nirvANapada prApta karAvavuM" e samagra jaina darzananuM tatva dehana che. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dRna sImAMsA [ 18 ] karmAne AvavAnA prakAra :-- mithyAtva, atrata, kaSAya ane yoga-A cAra AtmAne karmabaMdha thavAnA kAraNarUpe che. A cAranuM samagra nAma jaina paribhASAe Azrava kahevAya che. Azravane eka garanALAMnI upamA ApIe te karUpa malina pANIne AvavAne mArUpa Azrava che. A milana pANIvarDa AtmArUpa sphaTika malinatAne pAmyA che. AtmAne asalpya pradeza che te madhye ATha rucaka pradezAne teA karyAMnu AvaraNa kadApi thatuM nathI eTale teo sadAne mATe nirmaLa che, tevAja che hetuthI AtmA sarvAMge karmAvaraNathI AvRtta thatA nathI ane te hetuthI ja AtmA ajIva ( anAtmA ) kadApi thaI zakatA nathI. have karmanA svabhAvAnusAra AtmAne aneka janma dhAraNa karI jude jude nAme bhavasthiti karavI paDe che tenuM avalAkana karIe. ane raheze; A AtmAnA saMsAra dRSTie aneka prakAre : te iMdriya yAganI apekSAe AtmAnA pAMca prakAra che. ekeMdriya eiMdriya, teiMdriya, caturidriya ane pa Mce driya eka driyanA pAMca bheda che. pRthvIkAya, akAya, tejamkAya, vAyukAya ane vanaspatikAya. te sUkSma ane bAdara e prakAre che. sUkSmane kevaLajJAnIe phakta dekhI zake che, cauda rAjaleAkamAM satra vyApta che. khAdara pRthvIkAya te khANamAM raheluM sAnuM, rUpuM, vigere dhAtu, zastra nahIM lAgelI mATIe ane pAvaNe che. bAdara akAya te varasAdanuM tathA sarevaranu jaLa vigere. bAdara agnikAya vijaLI, a MgArA vigere, ane bAdara vAyukAya te pavana che. vanaspatikAya e prakAre che. pratyeka ane sAdhAraNa, sUma sAdhAraNu vanaspatikAya je nigeAda kahevAmAM Ave che A nigeAda e AtmAnI jadhanyatama apakrAMti che. eka zvAseAvAsa jeTalA samayamAM sADAsattara vakhata janma maraNa karavuM paDe che. bhAdara sAdhAraNa vanaspatikAyamAM ekaja zarIramAM anaMta jIvA rahe che. jemake sUraNa, Adu vigere. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuyAga [ 19 ] pratyeka vanaspatikAyamAM eka zarIramAM eka jIva rahe che jemake bIja, pAMdaDAM, phaLa vigere. A savene eka iMdriya (sparza'ne driya) hAya che. ( purA, zaMkha, kRmi vagerene pUrvanI indriya sahita rasanendriya vadhAre hoya che. kIDI, mAMkaDa, mAMkADA vagerene dhrANendriya vadhAre hAya che tethI teme tendriya che. vIMchI, bhamarA, mAkhI, DAMsa vagerene netre ndrayanA vadhArA sAthe kula cAra indriyA che. ane manuSya, devatA, nArakI ane paMcendriya tihu~ca gAya, dheDA vigerene zrotrendriya sahita, pAMca indriyA che tethI te paMcendriya zabdothI oLakhAya che. bhavApagrAhI Ama sabaMdha te prANa :~ ekendriyAdi lavemAM AtmAne pAtapAtAnA bhave ne AzrIte yAgyatA pramANe janmatAM ja prANa utpanna thAya che, ane tenA vinAzanI sAthe ja tenuM maraNa thayuM kahevAya che arthAt bhavAMtaramAM gamana thAya che. janma ane maraNa e karmAMnA aMdha udayane vazavartI che. vastutaH AtmA amara che-kadApi maratA nathI. nAyaM TUMti na DhacaMte-te vAstavika che. mAtra kama thI utpanna thayelI prANa dhAraNIya zaktinA vinAza thavAthI tenu maraNa kahevAmAM Ave che. te prANA kula dasa che. tenAM nAma :- 5 indriya 1 manobaLa, 1 vacanabaLa, 1 kAyabaLa, 1 zvAsAcchavAsa, 1 AyuSya. yAgyatA pramANe prANA kevI rIte vaheMcAIne racAya che tenu spaSTIkaraNa nIcenA vRkSathI mAluma paDaze. AtmA( kayukta )nA dasa prANa. sparzaneMdriya rasaneMdriya dhrANe Mdriya cakSuridriya vacanama kAyamI zvAseAvAsa AyuSya eka driya 4 zrIkriya 6 maneAbaLa trIMdriya ! caturi driya ce driya . (sanI) 10 zrotra driya asanI paMce driya 9 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20 ] jaina darzana mImAMsA A prakAre AtmAne megyatA pramANe bhavavyavahAra calAvavAne mATe prANonI utpatti che. nAmakarmanA udayathI AtmAne paryApti utpanna thAya che, te ja prakAre che. prANane TakAvI rAkhanAra zakti "pati : AhAra, zarIra, indriya, zvAsocchavAsa, bhASA ane mena. AhAra paryApti eTale AhArane rasa tathA zarIrAdi rUpe pariNamavAnI zakti. A paryApti eTale zakti vagara prANIone prANa hoI zakatA nathI. arthAta paryApti hovAthI prANanuM astitva hoya che. paryApti durbaLa hovAthI prANano vinAza thAya che ane te jIvanuM maraNa gaNAya che. eka ghaDIALane cAvI ApyA pachI jema te pitAnI mudata sudhI gati kare che, tema zarIra yaMtramAM paryApti rUpa cAvI vaDe prANanuM sAMcAkAma potAnI mudata sudhI gatimAna rahe che; cAvI purI thayethI sAMcAkAma gatizanya bane che. zarIra kula maLI pAMca che. audArika, vaikriya, AhAraka, tejasa, kAmaNa. prathama anya gatimAMthI jIva pitAnI mAtAnA udaramAM Ave che ke tarata tatrasthita rasane tejasa ane kArmaNa zarIra vaDe laIne te rasane sAta dhAtu (mAMsa, rUdhira, asthi, rasa, carabI, majajA, vIrya) paNe pariNamana kare che. tyArathI tene evI zakti utpanna thAya che ke, jIva je je AhAra grahaNa kare tenI sAta dhAtuo banavAmAM kriyAo gatimAna thAya che. AhAra paryApta utapanna karyA pachI te rasane zarIrapaNe pariNumAve che. ane e rIte garbhamAM ja te paryApti utapanna thavAne lIdhe dhIme dhIme zarIranA aMgopAMge goThavAya che. tyAra pachI indriya paryApti bAMdhe che ane pitAnA bhavanI gyatA pramANe ochI vadhatI indriyone vyApAra cAlavA mAMDe che. tyArabAda zvAsozvAsa levA mukavAnI zakita utpanna thAya che te vAsaNavAsa paryApti, tema ja mana ane vacana vargaNanA pudgale levA mukavAnI zakti te mana ane vacana paryApti kahevAya che. AhAra paryApti utpanna thayelI che chatAM zarIrane Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhADe che, vicArazIla prANa tanI kAMi dravyAnuga [21] egya AhAra na maLe te te paryApti maMda paDI jAya che. A rIte AhAra paryApti je tene AhAra maLe te ja potAnuM kAma bajAvavA mAMDe che, nahi to gatizanya thavAthI prANa ane jIvane judA karI mUke che. A uparathI vicArazIla prANuo lakSamAM leze ke Indriya tathA sapta dhAtu vagere banavAmAM IzvaranI kRtinI kAMI paNa jarUra rahetI ja nathI; Izvara athavA kaI paNa kartA tevuM kArya karavAne mATe avakAzavALo nathI ja. kamane vaza hoIne AtmA vAraMvAra tevo avakAza meLave che ane indriya vagere sarva svata: banAve che. eka ghara utpanna karavAnI zakitavALo mANasa aneka ghara upanna karI zake che, tema paryAsirUpa zakitathI AhArAdinI vya kriyAo niraMtara cAlyA kare che. daSTAMta tarIke, AhAra karyA pachI ApaNI jAgRta avasthAmAM athavA suSuptine vakhate paNa ApaNe lIghela AhAranI kriyA rasarUpe rUpAMtara thavA mAMDe che, te rIte garbhamAM AvyA pachI utpanna karelI paryApta nAma karmanA udayajanita paryApti, (zakti vizeSa)nuM kArya che. jIvanI avasthAne AzrIne paryAptinA labdhi ane karaNadi aneka bhede che, te vistArapUrvaka zAstramAM darzAvelA che. AhAra rasarUpe rUpAMtara pAmyA pachI te rasa zarIra piSaNa ApanAra ane avayavone uttejana karanAra bane che, te zarIra paryApti kahevAya che. pUrve bAMdhelI Indriya paryApivaDe Indriyone vyApAra AyuSyanI sthiti paryata cAlu rahe che. vAsocchavAsane gatimAna rahevAnI kriyAnuM nimitta vAsocchavAsa paryApti che. temaja uccAre karavAnI kriyA ane mana vaDe vicAra karavAnI kriyA-A sarva kriyAo je atyAre prANuonI yogya umara pachI akhalitapaNe gatimAna rahe che, te sarva bhASA ane manaH 5 pti ke , je garbhamAM utpanna karelI hatI tene AdhIna che. prANu ane paryAminI bhinnatA tapAsatAM paryApti kAraNa che ane prANa kArya che. ekendriya ne cAra, vikaleMdriya ane asaMjJI paceMdriya ne pAMca, ane saMjJI paMce. driyane cha anukrama hoya che. A prakAre jyAMsudhI kama che tyAM sudhI Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [22] jaina darzana mImAMsA saMsAra che. paryApti nAma karmanA udayathI zarIra Idriya vigerenI racanA thAya che. arthAta anya keI kartA nimitta kAraNa nathI. uparokta prakAre prANIone mukhya cAra kAraNathI ATha karmone karma baMdha thAya che. karmanI vyAkhyA karatAM karmagraMthakAra kahe che ke, jIrU nAkha rULei to mag H. mithyAtva. avrata, kaSAya ane cogarUpa hetuothI je A mAvaDe karAya te karma kahevAya che. A cAra utpAdaka kAraNa vinAza thAya te kAryanA vinAzapaNAthI AmA karma rahita thAya ane zAzvata sukha pAmI zake. A cAra kAraNo e AtmAnA judI judI avasthAnA rAgadveSajanya malina pariNAmo che. prastuta karma ATha prakAre che. (1) jJAnAvaraNIya. (2) darzanAvaraNIya. (3) mohanIya. (4) (4) aMtarAya. (5) nAma. (6) gotra. (7) vedanIya. (8) AyuSya prathamanA cAra karmone taddana kSaya thAya tyAre kevalya prApti thAya che. ane bAkInA cArane samUla vinAza thAya tyAre A nirvANapada pAme che. Adya cAra ghAtikarma ane avAMtara cAra aghAtikarma-evA nAmathI oLakhavAmAM Ave che. jemAM eka mANase kAca pAre khAdhA pachI te pAre jaDa hovA chatAM, te prANane zarIrane chinnabhinna karI nAMkhe che, tema pUrvokta nAmavALA karmo jaDa hovA chatAM AtmAnA nirmaLa pradezane aMdhakAramAM vIMTALI de che. karmanI zakti e caitanya janita zakti nathI kiMtu paugalika svabhAvajanita zakti che. A ATha karmonA judA judA svarUpanI paryAlocanA karatAM prathama jJAnAvaraNIya karmone AtmAne kevI rIte upaghAta thAya che te tarapha daSTi karIe. jJAnAvaraNIya karma : AtmArUpa dravyane AzrIne zuddhajJAna nAmane guNa rahelo che tene AvaraNa karanAra karma te jJAnAvaraNIya karma kahevAya che. eka manuSyanI AMkhe pATo bAMdhavAmAM Ave te jema padArtho joI zakatA nathI, tema A Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuga [23] karma AtmAnI bhAva cakSune paDadA tulya che. A malina paDado jema jema khasato jAya che tema tema jJAnanI zuddhatA thavAne aMge vastu sthitinuM rahasya jANI zakAya che. sADAtraNa hAthanA avakAzamAM rahele eka manuSya muMbaI ane kalakattAnA, laMDana ane perIsanA temaja bhUta ane vartamAna samayanA je je anubhavo khaDA karI zake che, te pote prApta karelA jJAnane AbhArI che. jJAnavaDe adhyAtmIonuM adhyAtma, mAyAvIonI malinatA, bhadrakajananuM Arjava, bhaktajanono bhaktirasa, vairAgIone vairAgya, lejinenI tRSNa ane vyabhicArIonuM lAMpathya vigere sarva anubhava gamya thaI zake che, paraMtu jyAM sudhI AvaraNanuM paDa gADha hoya tyAMsudhI vastusthiti aMdhArAmAM rahe che. heya, ya, upAdeyanuM svarUpa samajI zakAtuM nathI. heya padArtho hoya te upAdeya bane che, ane upAdeya te heya bane che. bhakSyAbharyA ane payAreya vastune vidhiniSedhamAM niyama raheto nathI. avyavasthitapaNuM A rIte prApta thavAthI adhaHsthita aneka anAcArAnuM pAtra AtmA bane che. pUrvokta jJAna ke jene AvaraNa prApta thAya che te judI judI avasthAne AzrIne pAMca prakAre che. 1 matijJAna, 2 mutajJAna, 3 avadhijJAna, 4 mana:paryavajJAna, 5 kevaLajJAna. atijJAna :-pAMca indriya ane mana dvArA thatuM jJAna tene matijJAna kahevAmAM AveluM che. A jJAna che vadhate aMze sarva prANIomAM hoya che. samyaktva ke jenuM svarUpa AgaLa kahevAmAM Avaze tethI rahita prANIone IndriyAdidvArA je jJAna thAya che te matiajJAna tema ja samyapha vadhArI prANIone upakaraNa dvArA je jJAna thAya te matijJAna kahevAya che. eka bALaka ke jene rajaju ane sarpa athavA rajata ane chApanA bhedanI khabara nathI te mati jJAnAvaraNIyane lIdhe che, mithyAtvasthita manuSya game tevA ucca tarkanuM pheTana karanAra hoya chatAM te matiajJAnI kahevAya che. ane samyaktva prApta manuSya jene jeTale aMze Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 24] jaina darzana mImAMsA tarka samAdhAnanI zakti prApta thayelI che tene teTale aMze matijJAna vartatuM che. A matijJAna pAMca prakAre darzAvAyeluM che. vyaMjanAvagraha, arthAvagraha, IhA, apAya ane dhAraNuM. mana ane netrane viSaya grahaNa karavAnI kriyA arthAvagrahathI zarU thAya che. jyAre anya cAra indriyane viSe grahaNa karavAnI kriyA vyaMjanAvagrahathI zarU thAya che. eka sparzaneMdriya ane beMdriyanuM daSTAMta laI matijJAnanuM svarUpa saMkSipta karIe. eka manuSya nidrAmAM varte che, te vakhate anya manuSya tenA zarIra upara atyaMta uSNa jaLa reDavA mAMDe che. tenA reDavAne pahele ja samaye nidrAdhIna manuSyane "kAMIka " mArA upara paDyuM evuM je bhAna te vyaMjanAvagraha matijJAna. uSNa padArtha kAMIka paDyo evuM bIjI kSaNe thayeluM je jJAna te arthAvagraha. trIjI kSaNe garama pANI haze ke bIjI koI vastune sparza thayo haze tenI zaMkA ubhavavI te Ihi, garama pANI ja che evo nizcaya thavo te apAya, garama pANI mArA upara paDyuM evI smaraNa zakti rahevI, te dhAraNa matijJAna kahevAya che netre diyane prathama samaye ja padArtha grAhya thaI javAthI vyaMjanAvagraha hoI zakato nathI. eka manuSyane dUra rahelA eka jhADanA huMThAne jotAM A kAMika vastu che, evuM bhAna thavuM te arthAvagraha(netraMdriya) matijJAna kahevAya che. ThuMThuM haze ke cADIo evI zaMkA thavI te Ihi, bahu najIka AvyA pachI A ThuMThuM ja che, evuM nirNacavALuM bhAna te apAya, ane te nirNayane smaraNa pathamAM rAkho te dhAraNa kahevAya che. sarva maLI matijJAnanA aThAvIza bheda che. bahu abahu kSiprAdi aneka bhede vistAra vaDe thatAM traNase cAlIza thAya che, je karmagraMtha ane siddhAMtamAM nirUpaNa karelA che. zrutajJAna: svataH pustaka vagere vAMcavAthI thatuM jJAna athavA upadeza zravaNathI thatuM jJAna. kAMcana ane kalazanA saMyoganI peThe matijJAna sAdhana che, ane zrutajJAna sAdhya che. pustaka vAMcatI vakhate cakSane vAMcavAnI jarUra paDe che, tema ja upadeza sAMbhaLatI vakhate karNapriyane Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuyoga [25] zabdo grahaNa karavA paDe che, ane te zabdo saMbhaLAya tyAM sudhI-ATalI maryAdA sudhI-matijJAnanA viSaya che, ane pachIthI je rahasya pariName che te zrutajJAnane viSaya che. mati ane zrutanI avasthA bhede bhinnatA che. kemake baMne sAthe ja hoya che. upamiti bhavaprapa cA kathAmAM zrutajJAnane sadAgama kaheluM che. samyaktva bIjane utpanna kare tevA athavA samyaktva bIjane vRddhi karanAra je AgamA hoya te zrutajJAna kahevAya che. anya zruta ajJAna kahevAya che; jemake samyaktva vagaranA navapUrvInI ajJAnImAM gaNanA thayelI che. AtmAne jJAna thavAnuM sthULa sAdhana je Agama temAM kAraNamAM kA ne upacAra karavAmAM Avela che. A jJAnanA cauda athavA vIza prakAra che. akSara-anAra, sannI--asarI, samyak-mithyA, sAdi-anAdi, sapa vasita-apa vasita, gamika--agamika, aMgapraviSTa-aMgabAhya A cauda bheda che. ane paryAya, akSara. pada, sadhAta, pratipatti, anuyAga, prAbhuta, prAmRta prAbhuta, vastu ane pU-e daza 'samAsa' sAthe vadhAratAM vIza prakAra che. prathamanA cauda bheda akSara, dhvani, saMjJA vigere bhedethI che, pAchaLanA vIza bheda AgamanA akSarA, vAyA, prakaraNA vigerene age che. jeTale jeTale a Mze Agamatu apanapaNuM athavA sattA, upadeza, AkAra vigerethI thatI alpa parinA teTale teTale aMze zrutajJAnAvaraNIya karmanuM sahacArIpaNuM che avadhijJAna:--A jJAna ane have pachInAM ane jJAnA pUrvokta ubhaya jJAnathI bhinna kaeNATimAM varte che. mati ane zrutajJAna IMdriya pratyakSa che jyAre avadhi Adi traNa nAnA AtmapratyakSa che. avadhijJAnIne iMdriyAdvArA viSaya grahaNa karavAnI jarUra haiAtI nathI. tene tA eka evA prakAranuM amuka maryAdAvALuM jJAna utpanna thAya che, jethI upayAgadvArA rUpI padArthAne jANI zake che. avadhijJAna, rUpI Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 26 ] jaina darzana mImAMsA padArthonA jANapaNAne aMge asaMkhya prakAranuM che, ane pitAnI sthitinI apekSAe anugAmina, vardhamAna, pratipAti, ananugAmina , hIyamAna, apratipAti-e rIte cha prakAranuM che. arUpI padArthane viSaya avadhijJAnanI maryAdAmAM nathI. avadhijJAna jude jude prakAre koIne aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgathI mAMDIne asaMkhya peja sudhI, AvalinA asaMkhya bhAgathI mAMDIne asaMkhya vaparyata, pitapotAnA kSe pazama pramANe dravya kSetrakALanI apekSAe IdriyAtItapaNe prakaTe che; devagatimAM A jJAna, bhavapratyayika hoya che. ane manuSyagatimAM guNa prayayika hoya che. saMkhyatva sahita vartato jIva jyAM te vartate hoya te gatimAM je tene pUrvokta arthavALuM jJAna prakaTe te avadhijJAna kahevAya che. ane miyA grasta koipaNa prANIne prakaTeluM jJAna te vibhaMgajJAnanA nAmathI oLakhAya che. avadhijJAna manuSya gatimAM tapazcaraNa ane zubhatara kriyAo vaDe utpanna thAya che, je mATe kathAnugamAM prasiddha thayelA zramaNa pAsaka mahAtmA "AnaMda" nuM daSTAMta smaraNIya che. mana:paryavajJAna:-iMdriyanI sahAyatA vagara aDhIdIparUpa manuSyalekamAM rahelA saMjJI paMceMdriya prANIonA manobhAvane je jJAnathI jANI zake te mana:paryavajJAna. te be prakAranuM che. jumati ane vipulamati manebala prApta amuka prANIe ghaTa padArthanI ciMtavanA karI te jANavuM, te Rjumati mana:paryavajJAna ane amuka prANIo ghaTanA guNuM paryAya vigere vaDe ghaTa para vistArathI ciMtavana karyuM te jANavuM, te vipula mati mana paryavajJAna kahevAya che. sarvaviratipaNAno guNa AtmAmAM prakaTa thayA pachI A jJAnane prAdurbhAva thAya che. kevaLajJAna :-jagata mAtramAM rahelA rUpI ane arUpI ya padArthonuM eka samayamAM bhUta, bhaviSya ane vartamAnakALanuM jJAna te kevaLajJAna kahevAya che. mAmaivajJAna-e sthiti A jJAna prApta thavA pachI paripUrNatAe pahoMce che, A jJAnavAna manuSya avazya muktimAM Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuyoga [27] jAya che ane eka vakhata prApta thayeluM A jJAnanuM kadApi cyavana thatuM nathI kaivalyaprApta tIrthakara ane sAmAnya kevaLI baMnenI bAhyaRddhi athavA atizayamAM taphAvata che; paraMtu jJAnaprAptine aMge bilakula taphAvata rahelo ja nathI A pAMca jJAnamAM je jJAnane AvaraNa hoya te te jJAnathI AtmA dUra rahe che. jema jema AvaraNo dUra thAya che tema tema jJAnAMzu phure che. jJAnanA adhyApaka, jJAnanA sAdhano ane jJAnI manuSyanI avagaNanA, AzAtanA ane tiraskAra karavAthI jJAnAvaraNIya karmabaMdha prANIone thAya che, ema siddhAMto spaSTa rIte kahe che. darzanAvaraNIya karma:-te nava prakAre che. cakSu, acakSu, avadhi, kevala, nidrA, nidrA nidrA, pracalA, pracalA pracalA ane thINuddhi. janmatAM ja athavA pAchaLathI nimitta kAraNavaDe AMkhathI aMdhatva prApta thavuM te cakSu darzanAvaraNIya. janmathI athavA anya nimitte kAraNathI AMkha sivAya anya IdriyenuM bahera mArI javuM te acakSudarzanavaraNIya. cakSuthI agocara rahelA rUpI padArtho dekhI zakavAmAM nirbaLatA hovI te avadhidarzanAvaraNIya, rUpa ane arUpI baMne padArthone AtmabaLathI sAmAnyapaNe jANavAnA sAmarthyane abhAva te kevaladarzanAvaraNIya kahevAya che. vaLI sahelAIthI jANI zakAya te nidrA, kaSTavaDe jAgI zakAya te nidrA nidrA, beThAM beThAM athavA ubhA rahetAM nidrAne udaya thAya te pracalA ane cAlatAM nidrAno udaya thAya te pracalA pracalA, pramatta avasthAmAM ardhacakrI samAna baLanI prApti thAya te thI/ddhi darzanAvaraNIya karma kahevAya che. pUrvokta baMne karmanI paristhiti vadhAremAM vadhAre trIza kreDakroDa sAgaropamanI che. A karmane baMdha AMdhaLAM baherA vigere apaMga manuSyone tiraskAra karavAthI sahaja prApta thAya che ane vizeSa karIne te baMne karmonuM upArjana nIcenI gAthAthI grAhya thaze. paDiNiyattaNa ninhava uvaghAyapausa aMtarAyeNa / acAsAyaNayAe AvaraNa dugaMjiujjayai / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 28 ] jaina darzana mImAMsA atha-pratyenIkapaNuM, nindavapaNuM. upadhAta, dreSa, aMtarAya ane ati AzAtanA karavAthI jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya kAM adha thAya che. mAhanIya karma :- A kanI zAstrakAroe niderA sAthe tulanA karI che. madirA pInAra manuSya kaeNnA AvezamAM jema mAtAne strI tarIke ane strIne mAtA tarIke gaNavAmAM pravRtta thAya che, aneka anAcAronuM bhAna rahetuM nathI, tema mehanIya kathI paravaza thayelA prANI rAgamAM aMdha thaI. vivekabuddhithI dUra rahe che. dveSAnalamAM dugdha thaI svAtmabhAna bhUlI jai anyanuM ahita AcaravA tatpara thAya che. kaSAyeAthI abhibhUta thaI krodhI, ahaMkArI, kapaTI ane leAbhI ane che meAhanIya kanA mukhyapaNe aThThAvIza prakAro nIcenA vRkSa uparathI spaSTa mAlUma paDaze. mAhanIya ka kAya 1 6 krodha, mAna, mAyA lebha. anaMtAnubaMdhi, apratyAkhyAnI, pratyAkhyAnI, sa Mjvalana ne kaSAya hAsya, rati, samakita mizra ane mithyAtva meAhanIya 3 1 ati, zAMka, bhaya, jugupsA. strI veda, puruSa vaida, napuMsaka veda. anAdi kALathI AtmA sAthe raheluM ane bhAgavaTA pramANe jINu thai navA navA rUpane dhAraNa karatuM A karmAM ATha karmoM paikI utkRSTa sthitivALuM che; eTaluM ja nahi paraMtu anya sAta karyAM upara amala calAvI peAte sAta karmAne peAtAnA dvAra upara calAve che. krodha kaSAya : krodhathI parAdhIna thayelA eka manuSyate tame jIe ! jo tenAmAM nirmAlyapaNuM hAya che te te aMtaramAM dhagadhagatA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paripAlana dravyAnuyoga [29] agnithI baLatuM hoya che, ane je tenAmAM kAMIka satva hoya che te te aMdarathI dhagadhagI raheluM che ja paraMtu te ubharAo bahAra kADhe che ane anyane temAM garakAva karI tenA hRdayapuLA upara divAsaLI mUke che. je vakhate te krodhAdhIna hoya che te vakhate tene kaI hitasvI gama khAI javA zIkhAmaNa ApavA lAge che te te manuSyanI upara kAM to krodhane utAre che athavA te manuSyanI sAme na thaI zakAya tevI sthiti hoya to te krodhI manuSyanI najaramAM nirmAlya ane bevakUpha lAge che. A sthiti hovAthI krodha e agni samAna che ane kSamApI zAMti jaLanA abhAve "utkarSa'nA sAyansanA niyama pramANe vRddhigata thayela najare paDe che. zrImad udayaratnajI kahe che ke, kroDa pUrva sudhI paripAlana kareluM saMyama, krodharUpa agnivaDe kSaNavAramAM bhasmIbhUta thaI jAya che. krodha e eka jAtane Aveza che je vaDe prANu AtmaghAta karavA tatpara thAya che, eTaluM ja nahi paraMtu tenA saMskAranI daDha chApa aneka janma sudhI mudrita rahI bIje jema vRkSane utpanna kare che tema bhava sthitinI vRddhi kare che. daSTAMta tarIke samarAditya kevaLInA pUrva bhavamAM guNasena ane agnizarmAnA saMbaMdhamAM agnizarmAne guNasena prati-nava janmo paryata vairanI cInagArI baLatI rahI hatI. A rIte krodharUpI pizAca, AbhAne pitAnI sthitimAMthI yuta karI ekAMta ahita karI mUke che. anaMtAnubaMdhi krodha anaMta saMsAra bhramaNa vadhAre che, te krodhane kSayopazama vagara AtmA samyaktva pAmI zakatuM nathI. A kedha utpaSTapaNe jiMdagI sudhI rahe che. krodhanA anya traNa prakAre. anukrame eka varSa, cAturmAsa ane pakSa paryata vadhAremAM vadhAre sthitivALA che. A prasaMge pheTana karavAnI jarUra jaNAya che ke, keTalAeka mI. emarsananA mata pramANe kahe che ke prAmANika ane satya AcaraNavALA manuSya haMmezAM krodhI svabhAvavALA hoya che. teo jarA paNa apramaNikapaNuM sahana nahIM karI zakavAthI krodhI banI jAya che. A hakIkatane sara thAya che, ane AvezamAM bhasmIbhUta Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 30 ] jaina darzana mImAMsA jarA jainI daSTi sAthe sarakhAvatAM jaNAze ke, saMjvalana krodhanuM svarUpa amuka prANIonA durguNa sudhAravAne ane tene yathArtha zIkhAmaNuM devAne mATe prayojAyeluM hoya che. A saMjvalana ke jene cothA prakAranA krodhanI koTimAM gaNavAmAM Ave che, tenuM parivartana thaI te anaMtAnuMbaMdhi thaI javo na joIe. jo saMjavalanamAMthI anaMtAnuM baMdhinI utpatti thAya che te anaMtAnuMbaMdhinuM ja phaLa Ape che. A prakAre jaina darzana kahe che. eka ja nAnA daSTAMtathI A hakIkata samajAze. eka guru potAnA ziSyane te ALasu hovAthI paThana pAThana karavAnI zIkhAmaNa detA hatA. eka vakhata zIkhAmaNa devAnI khAtara gurue te ziSyane be traNa lapATa caDI dIdhI kodhathI gherAyelA te ziSya tarata ja pAse paDelI lAkaDI laIne gurujInI sAthe prahAra-krIDA karavA mAMDI, utpanna thayele agni anya padArthamAM prakaTI nIkaLe tema guru paNa tarata AvezamAM AvI gayA ane yuddhakSetramAM ghUmavA mAMDyA. tevAmAM lAkaDI gunA marmasthaLe vAgavAthI guru paMcatva pAmyA ane narkagatinA adhikArI thayA. A uparathI lakSamAM levAnI jarUra che ke saMjavalana krodha-cethA prakAranA krodhane sAdhyadaSTinI hada bahAra javA de e saMpUrNa rIte nukazAnakAraka che, eTaluM ja nahi paNa krodhanI lagAma chUTI javAthI aniSTa phaLa nIpaje che. zrImadda upAdhyAyajI kahe che ke - na heya ne hoya to cira nahi, cira rahe te phaLa che re; sajajana krodha ehave, je durjananeha re. sajjanene kedha hoya ja nahIM. kadAca hoya te lAMbe vakhata TakI rahe nahi. kadAca lAMbe vakhata rahe to phaLa prApta thAya nahi, kemake aMdara tIvratA nahi hevAthI durjananA nehanI peThe phaLazanya nIvaDe. A uparathI krodha karanAra manuSya potAnA AtmA sAthe vicAra karavAnI jarUra che ke pote Amadharma keTale aMze cUke che. anyane A raudra dhyAnamAM pravRtta karAvavAthI anyanA AtmAne ardhagati karAvavAnuM nimitta kAraNa pite bane che; eTaluM ja nahi paraMtu potAnAmAM te Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuga [ 31] saMskAra gADha thaI jatA hovAthI eka zatrune pitAnA mastaka upara jhajhumate kare che kSamA ane sahanazIlatA e baMne saguNu krodhane pratyupAya che ema jJAnIoe pukArIne kaheluM che. mAna kaSAya -gautama kulakamAM kahevAmAM AveluM che ke maifsaLosocata-ahaMkAra karavAnI TevavALA purUSo Akhare zAca pAme che duniyAmAM mAna dharAvanArane kaI mAna ApatuM nathI, kIrtinI pAchaLa doDanArane te prApta thatI nathI. abhimAna karanAra prANI pite kapelA zikhara uparathI kevI rIte paDe che te ApaNe duniyAnA vyavahAramAM anekavAra joIe chIe. upamiti bhava prapaMcanA kartA, mAnIne eka zilarAja sAthe sarakhAve che. A parvata upara caDIne jyAre A jIva bese che tyAre tenA vinaya vagere guNe nAza pAme che, ane te parvata upara rahelI ATha mada rU5 TekarIo zuddha svarUpane adazya rAkhe che. siMdUraprakaramAM manane hastInI upamA ApI che. kartAnA kahevA mujaba mAnarUpI mattagaje samatA rUpa baMdhana teDI nAkhanAra che, vimalamatino vinAza karanAra che, durvacanarUpI dhULane tarapha vistAre che. ane siddhAMtanI avagaNanA karanAra che. zrImad cidAnaMdajI kahe che ke, "laghutA mere mana mAnI, laI guru gama jJAna nizAnI" madane mATe bAhubalajInuM daSTAMta mananIya che. dIkSA lIdhA pachI nAnA bhAIone na vAMdu evo Agraha rahyo tyAM sudhI kaivalya prApta thayuM nahiM. eka varSa sudhI evI sthitimAM rahyA pachI "vIrA mArA gaja thakI utare, gaja beThA kevaLa na hove re." evA dhvanivALA brAhmI ane suMdarIne zabda sAMbhaLatAM ja kadAgraha buddhino vinAza thayo ane vaMdana karavA jAuM-evI bhAvanA pachI turata ja kaivalya utpanna thayuM. madanA ATha prakAre rogazAstramAM nIcenA slekathI darzAvelA che. jAtilAbhakulaizvarya balarUpatapaHzrutaiH / kurvanmadaMpunastAni hInAnilabhatena // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [32] jaina darzana mImAMsA jAti, lAbha, kula aizvarya, bala, rUpa, tapa ane mRta-A sarvamAM prANI jeno jene mada kare che te te vastuonI prApti bhaviSyamAM alpa pramANavALI athavA adhama sthitivALI bane che. AvI rIte mada prANuone, tapazcaraNanuM phaLa besavA detuM nathI, ane ajIrNa karAve che. mAyAkaSAya-kahyuM che ke, eka paNa mAkhInI pAMkha dubhAvA jeTalI paNa hiMsA na karI hoya ane zAstrokta rItie cAritranuM pAlana karyuM hoya chatAM te sarva kapaTavRttivaDe bIjAne ThagavAnA kAraNathI ja hoya to mAtra kAyakaleza sivAya bIjuM kAMI nathI. mAyAvI prANIo pitAnuM ane paranuM baMnenuM bagADe che. aneka mugdha manuSya mAyAvI prANInI daMbhavRttimAM ThagAya che. daMbhI prANIonuM vartana aMdara ane bahAra juduM ja hoya che. eka manuSya sAthe vaira hoya chatAM svArthanI sAdhanA mATe suMdara vacano vaDe te manuSyanuM AkarSaNa karI sAdhyane sAdhita karanArA aneka manuSyo jagatamAM daSTigocara thAya che. daMbhavRttivALA manuSyanA hRdayamAM anyane mATe hitabuddhi TakI zakatI nathI. anyAyapArjita dhana, parastrInI sAthe kAmavAsanAnI tRpti, mitradroha, vizvAsaghAtavaDe svArthasiddhatA-A sarvanuM kAraNa mAyA-daMbhavRtti che. siMdUraprakaraNamAM kaheluM che ke, vidhAya mAyAM vividhairupAyaiH parasyayevaMcanamA caraMti / te vaMcayaMti tridivApavarga sukhAnmahAmohasaravAsvamevA // vividha upAya vaDe mAyA karIne ja parane Thage che teo vAstavika rIte pitAne bhaviSyamAM prApta thatA svarga ane mekSanA sukhane Thage che. bhakaSAya--mI. eTale kahe che ke, . Ambition is a lust that is never quenched; grows more inflamed and madder if enjoyed. lobha kadI tRpta thatI nathI, tene prasAra ApavAthI te vadhAre prabaLa ane unmatta bane che. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnu yoga [33] sUtramAM kahyuM che ke na Aho ta oo DhASTrado ghaaz-"jema jema lAbha thato jAya che tema tema lebhane bha raheto nathI, jyAM sudhI AtmAmAM saMtoSavRttino prAdurbhAva thayela nathI tyAM sudhI paMdara rUpiAnA pagAravALo mANasa so rUpIAnI nokarInA pagAranI IcchA dharAvato hoya che, so rUpiAnI muDIvALA manuSya dasa hajAranI muDI ekaThI karavA pratnazIla hoya che, daza hajAranI muDIthI atRpta prANI eka lakSa prApta karavAne, lakSAdhipati karoDapati thavAne, karoDapati rAjyasana pAmavAne, rAjA cakravarti banavAne, ane cakravarti IMdrava meLavavAne-asaMtuSTapaNe abhilASAo niraMtara kare che. dhana prAptine mATe IcchAo prabaLapaNe utpanna thatI jAya che. game te rIte dhana prApta karavuM eja sAdhyabiMdu hovAthI anekazaH samudrayAtrA kare che, kRpaNa svAmInI paNa A arthAbhilASio gulAmI kare che, ane chevaTe lebha rUpa mahAsAgaramAM jhabaLAI mRtyune AdhIna bane che. IcchAnI lagAma jyAre chUTI jAya che tyAre te AkAzanA cheDAnI jema aMta vagaranI banatI jAya che. jema sarAvaluM nIcethI aDadhA iMcanuM mAtra hoya che te upara jatAM vadhatuM jAya che ane be iMca upara daSTi karIe tyAM te sAta ATha IMca jeTaluM vadhI jAya che, tema IcchA zarUAtamAM ghaNI ja paDI hoya che, paNa tene jarA prasAra maLatA te bevaDI cevaDI AThagaNI kUdake ne bhUsake vadhI jAya che. krodha, mAna, mAyA ane lebharUpa cAra kaSAya mohanIya ke je AtmAnI sAthenA saMbaMdhamAM niraMtara zatrupaNAnuM kAma karI rahelA che temanA sAme mumukSu prANIe kSamA. mRdutA, Arjava ane saMtoSavRtti rUpa cAra paDavALuM bakhtara paherI sajja rahevuM joIe. A kArya mATe kharekharA AtmabaLanI AvazyakatA che. hAsyAdi nava nekaSAya A cAre kapAyane sahacArI che. arthAta, kapAyane utpanna thavAnA kAraNa tarIke rahelAM che. have mithyAtva mehanIya Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [34] jaina darzana mImAMsA ane samyaktva mohanIyanuM svarUpa darzana karavAne mATe samyaktva zuM che tenI paryAcanA karIe. kahyuM che ke - dasaNa bhaTTho bhaThTho daMsaNa bhaTThasya nathitha nivvANaM / sijhaMti caraNarahiA daMsaNarahiA na sijhaMti // samyakatvathI bhraSTa prANI sarvathI bhraSTa che, kemake samyakatva rahita prANIne kadApi mokSa nathI. dravya cAritra lIdhA vagaranA prANuo mukti pAmelA che, paraMtu samyakatva rahita prANIo kadApi mukti pAmyA nathI." samyakatvanuM svarUpa ane tene utpatti kama samyakatvanuM mULa svarUpa puruSArtha siddhayupAyamAM nIce pramANe kahevAmAM AveluM che. jIvAjIvAdInAM tattvArthAnAM sadaiva kartavyaM / zraddhAnaviparItAbhiniveza viviktamAtmarUpaMtat / / "jIva ane achavAdi vAstavika padArthonuM sarvathA viparIta--haThAgraha rahita zraddhAna karavuM te samyakatva kahevAya che ane te AtmAnuM svarUpa mAtra che. sarvajJa kathita to zraddhArUpe taddana satya che evI AtmAmAM pratIti thavI, te vyavahAra samyakatva ane AtmA ane jaDanA bheda jJAna vaDe vicAra ane nirNayapUrvaka tattva pratIti thavI te nizcaya samyakatva kahevAya che. tenI utpatti be prakArathI thAya che. nisa ane madhAma, sahaja vicAra karavAthI AmapratIti thAya te nisarga ane kaI mahAmAnA upadeza vaDe AtmajAgRti thAya te adhigama. jyAM sudhI samyakatvano abhAva che tyAM sudhI tAva ane kutattvane viveka dUra rahe che. samyagudarzana vagaranA prANIo mithyAtva mehanIya, mizra mohanIya ane samakita mohanIya A traNa karmaprakRtithI parAbhava pAme che. anaMtAnubaMdhi krodha, mAna. mAyA, lebha ane A traNa mehanIya ekaMdare sAta prakRtino kSayaupazama hoya te ja samyakatva prApta thaI zake che. samyakatva traNa prakAre A rIte che. kSAyika, aupazamika ane kSApazamika. pUrvokta sAta Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuga [35] prakRtine kSaya kare to kSAyika. aMtamuhUrta jeTalA kALamAM temAMthI thoDIka kSaya kare ane bAkInI prakRtine anudayapaNe rAkhe te kSapathamika samyakatva prApta thayuM kahevAya che. aMtarmuhUrta mAtra samyakatva guNa je AtmAne pharasele che, te ardhapulaparAvate je jaina paribhASAno kALa che teTalA vakhatanI vadhAremAM vadhAre maryAdAmAM avazya mukti pAme che. arthAta mithyAvarUpa kRSNa pakSa dUra thavAthI ane samyaphavarUpa zukalapakSane udaya thavAthI anukrame mokSarUpa pUrNa caMdranI kalA prakAze che. samyakatvane kama A prakAre che. mehanIya karmanI vadhAremAM vadhAre sItera koDADhoDi sAgaropamanI sthiti che. jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya ane aMtarAyanI trIza koDAkoDI che. nAma ane gotranI vIza koDAkoDI che, ane AyuSyanI tetrIza sAgaropamanI che. A sarva karmonI utkRSTa sthitimAMthI darekanI mAtra eka koDAkoDI sAgaropama sthiti karatAM ochI rahe ane bAkInI sthitine kSaya thayele heya--evA pariNAma vaDe AtmAe yathApravRttikaraNa y kahevAya che. tyAra pachI AtmavIryane adhika ullAsa thavAthI te graMthIne bheda karavAnI zarUAta kare che. te vakhate AtmAnA je pariNAma thAya che, te jaina paribhASAe apUrvakaraNa kahevAya che. graMthIne bheda karatAM chelle anivRttikaraNa kare che. te vakhate samyakatvarUpa AtmAnA nirmaLa pariNAmane AtmA pitAnI sanmukha hAjara thayele jue che. anivRttikaraNa karyA pachI aMtakaraNa kare che. te vakhate mehanIya karmanA traNa puMja kare che tana azuddha, ardhazuddha ane zuddha. mithAvajanita A pudgalone je te vakhate kSaya kare che te kSAyika ane kSayopazama kare che te kSApathamika ane mAtra upazama kare to aupazamika samyakatva prApta kare che. mithyAtva kSINa thayeluM na hoya tyAM sudhI ja nizcayapaNe traNa puMjavALA hoya che, mithyAtvane kSaya thatAM be pujavALA hoya che, mizrane kSaya thatAM eka puMjavALA hoya che ane samyakatva mehanIya kSaya thatAM kSAyika samyaka vadhArI thAya che. azuddha, Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenA darzana mImAMsA ardhazuddha ane zuddha e traNa puje mithyAtva mehanIya, mizra mohanIya, samyakatva mehanIyarUpe kahevAmAM AvelA che. graMthI e mehanIyakarmanA tIvra paramANuone saMcaya che. ane pUrvokta kAraNe e AtmAnA bhinna bhinna avasthAnA pariName che. samyakatvanA utpattikramanA bhedamAM AcAryonA mata bhinnabhinna rIte varte che. kSAyika samyakatva karmane kSayathI, utpanna thayeluM hovAthI prApta samyakatvane abhAva thato ja nathI. upazama samyakatva prApta karela prANI pramAdavaza bane che, to tethI cuta thAya che, ane karmanI meTI sthitinA vamaLamAM paDe che. samyakatvanA aneka prakAre che. pugalika ane apulikA mithyAtva svabhAva gayela hoya ane samyakatva mehanIya puMjamAM rahelA pulane vedavArUpa kSaya pazama prApta thAya te paulika samyakatra kahevAya che ane sarvathA mithyAtva mizra tathA samyakatva mohanIya pujanA pudgalene kSaya thavAthI kSAyika tathA upazamathI utpanna thayela je mAtra jIva pariNAmarUpa-parAmika samyakatva te apudgalika kahevAya che arthAta pudgalenuM vadana svarUpa te pugalika samyakatva, ane je jIvanA pariNAma te apuaulika samyakatva kahevAya che. sAsvAdana ane upazamika samyakatva bhavasthiti paryata AtmAne vadhAremAM vadhAre pAMca vakhata thAya che. vedaka ane kSAyika samyakatva eka ja vakhata hoya che ane kSAyopathamika samyakRtva asaMkhya vAra hoya che. A samyakatvanA ATha aMga che. jema ATha staMbhavALA prAsAdamAM TakI zakavAnI sthiti rahelI che tema aSTAMgavaDe samyakatva TakI rahe che, tenA nAma nIce pramANe ( niHzaMkita, niHkAMkSita, nirvicikitsA, amUDhadaSTi, upagUhana, sthirIkaraNa, vAtsalya ane prabhAvanA. sarvajJakathita anekAMta svabhAvarUpa to satya che ke asatya che tevI zaMkA nahIM karavI te niHzaMkita nAme prathama aMga che. samyakatvadhArI jIve Ihaloka athavA paraleka saMbaMdhI puNyanA phalenI AkAMkSAthI rahita rahevuM te niHkAMkSita nAme dvitIya aMga che. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuyoga [37] bhukha tRSA zIta uSNAdi bhAvomAM tathA viSTAdika padArthomAM, glAnine abhAva te nivicikitsArUpa tRtIya aMga che. azuddha deva, gurU ane zAstrone viSe samyakatvavAna purUSe mUDha daSTipaNuthI rahita rahevuM te amUDhadaSTiva nAme caturbhAga che. anyanA guNane prakaTa karI deSanuM aprasiddhapaNuM rAkhavAnI vRtti te upagUhanarUpa paMcamAMga che. kAma krodha mada lebhAdi vaDe dharmamArgathI cuta thatA svane athavA parane yuktio vaDe dharmamAM sthira karavuM te sthirIkaraNarUpa pakAMga che. mahAtmAonI sAthe parama prIti rAkhavI te vAtsalya nAmaka saptamAMga che ane dAna tapazvaraNa jinapUjanAdi camatkAra vaDe jina dharmane prabhAvanA yukta kare te prabhAvane nAme achamAMga che. samyakatvanI prApti pachI A ATha aMgAvaDe AbhArUpa prAsAdane TakAvI rAkhavo joIe. samyakatvanA badhA maLI zuddhi, liMga, jayaNuM vagere saDasaTha bheda che, tene vistAra zAstramAM vistRtapaNe pratipAdana thayela che. AvA prakAranA samyakatvane na pAmavA denAra karma te mithyAtve mehanIyAdi traNa mihanIya karmanA vibhAgo che. samyaktva e AtmAnA zAstrokta rItie zraddhAna guNanuM prakaTavuM te che. aMtarAya karma: aMtarAya karmanA pAMca bheda che. dAna, lAbha, bega, upabhoga, ane vIrya dAnanA paNa pAMca prakAre che. abhayadAna, anukaMpAdAna, supAtradAna, kIrtidAna ane UcitadAna. karaDe rUpIAnI milakata hovA chatAM amuka prANI dAna ApI zakato nathI, te dAnAMtarAyanA karmane udaya che. aneka mahenata karatAM amuka prANI ISTa vastuonI prAptithI benasIba rahe che te lAbhAMtarAya. sukemaLa zayA ane suMdara strI pAse hovA chatAM upabhoga karavAnI azakita te upabhegAMtarAya. puSpa vagere ekavAra bhogavavAmAM Ave te vastunuM bhogathI rahita hovApaNuM te bhegAMtarAya ane zakti hovA chatAM pheravI zakavAnA saMjogone abhAva, te varyA rAya che. aMtarAyakarmanA udaye mammaNe Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [38] jaina darzana mImAMsA zeTha potAnI milakatane tathA suMdara khAnapAnane bhoga karI zakyA nahoto. zrI RSabhadevajIne paNa varSa paryata AhAra maLI zakyo nahoto. A karmane svabhAva rAjAnA bhaMDArI tulya kahelo che, jethI te AtmAne ISTa prAptimAM vacce paDe che. nAmakarma - nAmakarma te eka citArA samAna che. citAra jema citrane aneka raMge purIne judA judA rUpe cItarI batAve che tema nAmakarma AtmAne vicitra rUpa ApyA kare che. A karma ekase traNa prakAre che. A karmavaDe kaI prANuM audArika zarIravALA, koI vaikriya zarIravALA, koI vajasabha nArAca saMghayaNavALA, koI sevArta, vAmana athavA huMDaka saMsthAnavALA bane che. A karmavaDe kaI prANI nArakI bane che, kaI devapaNe utpanna thAya che, koI mRga, siha, pakSI, sarpa, gAya, bheMsa ItyAdi rUpe citrapaTamAM dAkhala thAya che. nAmakarma rUpa citrakAranI bAhoza pIMchIthI yogyatA pramANe prANIonuM citra A prakAre saMsArapaTa para raMgaberaMgI bane che. gotrakarma:- A karma be prakAre che. ucca ane nIca. kuLane bhada karavAthI prANI nIca gotrakarma upArjana kare che ane nIcatva pAmavAthI dharmaprAptithI dUra rahe che. zrImad vIravijayajI mahArAja pUjAmAM kahe che ke- ghI bhariye ghaTa eka meM, bIje madirA chAra; ucca nIca netre karI, bharIe A saMsAra. - jema eka ghatathI bharela ghaTa duniyAmAM satkArane pAtra che ane madirAthI bharela ghaTa tiraskArane pAtra che-tema ja ucca ane nIca getrIya prANuM sanmAna ane dhikkArane pAtra bane che. nIca gotravALA prANIo javalle ja dharma pAmI zake che, kemake ucca gotravALA prANIene dharma e kulajhamAgata hovAthI sahaja aMgIkRta thayeluM hoya che. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavyAnuga [39] vedanIyakarma: A karma be prakAre che. mAtA ane asAtA. sAtAvaDe prANIone paulika sukhone upabhoga prApta thAya che. vyAdhi, ciMtA, ISTaviyega ane aniSTa saMyoga, e asAtA vedanIya udaya che. sAtavedanIyanA sukhamAM magna thaI prANIo AtmabhAna bhUlI jAya che, tevuM ghaNe daraje bane che. paraMtu teo vicAratA nathI ke te vAstavika sukha nathI, mAtra Arepita sukha che. pAchaLa asAtA rahelI ja che. sAtAvedanIya prApta thayA pachI paulika sukhamAM nimagna nahi thatAM AtmanirIkSaNa sadA karatA rahevuM e karmanI muktine sarala upAya che. A karma taravAranI dhAra upara rahelA madha sarakhuM che. AyuSyakarma: A karma eka beDI tulya che. te cAra prakAre che. nArakI, tiryaMca, manuSya ane devatA. karmane vaza thayelA jIvarUpa gunhegArane nArakI ane tiryaMcanuM AyuSya lehathI ghaDelI beDI tulya che ane manuSya ane devatAnuM Avyuya suvarNathI ghaDelI beDI sadaza che. jema amuka mudata sudhI zikSAmAM mukarara thayelA kedIne te mudata pUrI thayA sivAya mukta thavAtuM nathI tema AyuSyanI maryAdA pUrI thayA sivAya prANI anya janmamAM saMkramaNa karI zakato nathI. dekhavAmAM Ave che ke ghaNA prANIo ke jeo vyAdhi, ISTaviyoga ane aniSTa gAdi aneka saMjogomAM sapaDAyelA hovAthI A saMsAramAM pitAnuM mRtyu jaldI thAya ema Irache che. paraMtu teo jaldI marI jatAM nathI. kemake AyuSyanI maryAdA temanI dIrgha hoya che. te game teTalI IcchA thatAM hasta thatI nathI, - jyAre aneka paulika sukhamAM ezaArAma karanArA prANIo pUrvapuNya ge akhUTa dhanaprApti, vahAlI priyA ane ISTa saMtati, Adi aneka Arepita sukhI saMjogo prApta thayelA hovAthI A duniyAmAM piote lAMbA AyuSyavaDe dIrdhakAlIna sukha bhogave tevuM Icche che. chatAM Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 0 ]. jaina darzana mImAMsA nA paramabhaka bhavamAM javAnA ane nArImAvA chatAM A teoe jAya che. niyuti thI piA AyuSyanI maryAdA TUMkI hovAthI pitAne vahAlA paulika sukhone adhamukta sthitimAM ja tajavA paDe che ane AyuSya maryAdAnA vegane AdhIna thavuM paDe che. A karma darekane pUrvabhavamAM ja baMdhAya che. zreNika rAjA ke jeo vIra prabhunA paramabhakta hatA teoe tadbhave tIrthakara nAmakarma upArjana kareluM hovA chatAM AyuSya sthiti prathama nirNata thaI gayelI hovAthI nArakImAM utpanna thavuM paDyuM che. pUrvokta prakAre aSTavidha karmanI kula maLIne eka aThThAvana prakRtiprakAra che. A prakRti be prakAranI che. zubha ane azubha. zubha kriyAo karavAthI AtmAne zubha prakRti baMdha thAya che, tethI manuSya janma, devabhava, paMcediya saMpUrNatA, jagatane suMdara lAgatA paulika sukhone ga tathA sadguru ga, sAstra zravaNa, Adi prApta thAya che. azubha kAryo karavAthI azubha prakRtibaMdha thAya che. jethI tiryacapaNuM, nArakIpaNuM, asAtavedanIya, kaSAyanI utpatti, vyAdhi ane je je asuMdara yogo duniyAnI daSTie rahelA che temane yoga prApta thAya che. A rIte zubhAzubha karma prakRtio AtmAnA adhyavasAya pramANe AtmA sAthe ekatra thaI sukha ane duHkhanA anubhavane karAvatI corAzI lAkha jIvanimAM AtmAne bhramaNa karAve che. pUrvokta karma prakRtione AtmA sAthe kevA svarUpamAM baMdha thAya che tenuM jarA avakana karIe. aSTavidha karmanI bhinna bhinna prakRtie jyAre AtmA sAthe joDAyA che tyAre cAra prakArane baMdha pADe che. prakRtibaMdha, sthitibaMdha, rasabaMdha ane pradezabaMdha. suMTha ane marIne banAvela eka vRtamizrita lADu che. jema te lADune svabhAva zarIramAM rahelA vAyune haNavAne che tema ja eka kaLIne lADu che te jema pittazamana karanAra hoya che, tema koI karmaprakRtine svabhAva jJAnane AvaraNa karanAra hoya che, to keI samyakRtvane redhaka hoya che. kaI prakRtine duniyAmAM prANIone raMka banAvavAno to koIne cakravartI banAvavAno svabhAva hoya che. te prakRtibaMdha kahevAya che. jema keI lADu potAnAmAM rahelA ochA vadhatA ghInA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuga [ 41 ] pramANamAM daza paMdara divase athavA eka mAsa pachI snigdhatA rahita thAya che. tema kaI prakRti yAjajIva sudhI, koI eka mAsa, cAra bhAsa, varSa sudhI rahI bhegavAze te sthitibaMdha. keI lADu aMdara dhRtanI daSTie jema eka maNika, ardha maNika athavA daza zerI hoya che tema prakRtiomAM koI pradeza udayathI bhagavAya che ane koI vipAka udayathI bhagavAya che. keImAM ghaNI tIvratA hoya che ane keAImAM ghaNI mRdutA paNa heAya che, te rasabaMdha. jema mamarA goLanA lADumAM eka mamarA kapIe ane dALIyAnA lADumAM eMzI dALIyA kalpIe tema karma prakRtinA paramANuo lAkhonI saMkhyAvALA, saMkhyAtA, asaMkhyAtA ane anaMtA hoya che. A pradezabaMdha kahevAya che. prastuta daSTAMta ane dAskRtika bhathe lADu ane AtmA e rIte vicAravAnuM che. A prakAre cAra prakArane karmabaMdha paDe che. ane karma paramANuonA rasanI tIvratA-maMdatA pramANe te udayamAM AvethI tene avazya bhogavaTo thAya che. prathama AtmAnA azubha adhyavasAya thAya che, pachI AzravanuM sevana kare che ke tarata ja karmaprakRtione yogyatA pramANe baMdha paDe che ane pachI te potapotAno abAdhAkALa pUrNa thaye udayamAM Ave che. te pramANe prANu bhagave che, ane punaH AzronuM sevana karavAthI navAM navAM karmona baMdha paDato jAya che. A kramathI saMsAracakra anAdikALathI gatimAna thaI raheluM che. AtmAne vikAsakrama darzAvanAra guNasthAnake : jaina darzana AtmAnA adhyavasAyanA vikAsakramanA coda vibhAga pADI caturdaza guNasthAnaka evA nAmathI aMkita thayeluM che. jema jema prANuM ucca guNasthAnake caDato jAya che tema tema Atma pariNAma nirmala thatA jAya che. caudamI bhUmikAne sparyA pachI sarva karma prakRtinA baMdha, udaya ane udIraNAne sattA sAthe kSaya thAya che ane tatvArthamAM kahyuM che tema vAkSAro' karma mAtrane kSaya thayela hovAthI spaSTa che ke AtmA nirvANapada prApta kare che. A guNasthAnake e AtmAnA guNanI uttarettara vRddhi che. guNasthAnakathI Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [42] jaina darzana mImAMsA pramAdAdi kAraNeviDe yuta thavAnuM bane che, te unnatinI pragatine redha thaI avanatikrama cAlu thAya che. cauda guNasthAnakanAM nAma A pramANe che. mithyAtva, sAsvAdana, mizra, avirati samyagadaSTi, deza virati, pramatta, apramatta, apUrvakaraNa, anivRtti bAdara sukama saM5rAya, upazAMta meha, kSINa meha, sagi ane agi. kRSNapakSamAM caMdranI jyoti vagara jema cakSuvaDe joI zakAtuM nathI tema mohanIya karmanA prabaLa udayamAM vartatA prANune-podgalika vastune "sva" tarIke ApaNuM karanArane-AtmA e zuM vastu che, zuddha deva, gurU ane dharmane viveka zuM che, tenuM bhAna thaI zakatuM nathI. evI sthitimAM vartanAra prANI mithyAtva guNasthAnakasthita kahevAya che. A guNasthAnake pUrvokta sAta prakRtine kSaya ke je samyaphava khamavAne yogya che te thayeluM hotuM nathI ekeMdriyathI paceMdriya sudhInA samyatva vagaranA sarva prANimAtra A pahele guNasthAnake hoya che. samyaktva prApta thayela prANa jyAre samyaktva vamI nAMkhe che te vakhate tene rahele pUrvane svAda te sAsvAdana nAme ditIya guNasthAnaka che, tene kALa mAtra cha Avali jeTaluM che. mithyAtvathI upara caDatAM prANIne A guNasthAnaka hotuM nathI, paraMtu samyakatvathI patita thatA prANIne heya che. pUrva darzita darzana mohanIyanA traNa puMja azuddha, ardha zuddha ane zuddha ke je aMtarukaraNa karatI veLAe prANuM kare che te vakhate mizramohanIyarUpa ardha zuddha pujamAM rahelAM prANI ema vicAre che ke A sarvajJakathita tattva satya haze kiMvA asatya haze tenI kAMI cakkasa pratIti thatI nathI, mATe sarvajJakathita ane anya darzanagata baMne temAM samabhAva rAkhavo ghaTe che. tethI baMne upara zraddhA rAkhI rahevuM, evI jAtanA pariNAmavALo AtmA mizraguNasthAnake gaNAya che. - vyavahArathI zuddha deva, guru ane dharmanI zraddhA ane nizcayathI tanuM yathArtha jANapaNuM. ane tethI utapanna thayelI zraddhA te samyakatva Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuyoga [43] daSTi avirata guNasthAnakane viSe vartatA prANIne hoya che. jene jaina darzanamAM ratnatraya kahevAmAM Avela che. temAMnuM eka (samyanuM darzana) AtmAne, A guNasthAnake prApta thAya che. A guNasthAnakamAM vartatA prANIe prathama AyuSyane baMdha na pADela hoya ane mRtyu pAme che te vaimAnika devanI gati avazya prApta kare che. have paMcama guNasthAnake AtmA svaguNarUpa vADIne vratarUpa vADathI rakSaNa kare che. koI paNa jAtanuM sadAcaraNa AtmasaMyamana pachI te IdriyanA nigrahanI apekSAvALuM hoya, kaSAyane kAbUmAM lAvavAnI sthitivALuM hoya, athavA navakArasIthI laIne upavAsa paryata tapazcaraNa karAvanArUM hoya te atra prakaTe che. je je vrato bhAvapura:sara AtmA aMgIkAra kare che ane tenuM yathArtha pAlana kare che, te paMcama dezavirati guNasthAnaka kahevAya che. devomAM vrata pAlana yogya zaktino abhAva hovAthI game tevI ucca sthitivALA hovA chatAM vadhAremAM vadhAre caturtha guNasthAnaka upara rahelA hoya che. Ama hevAthI dezaviratidhara zrAvake devone paNa vaMdanIya che. ahIM dharmadhyAna zarU thAya che. sarvavirati pramata guNasthAnaka bhAvasAdhune hoya che. sAdhunA veza mAtrathI te guNasthAnaka prApta thatuM nathI, paraMtu sarva AraMbhathI nivRtti thavAnA AtmapariNAma prakaTa thAya te ja prApta thaI zake che. madya, viSaya, kaSAya, vikathA ane nidrA e pAMca pramAda che. temAM je aMtamuhUrtathI vadhAre vAra rahe te chaThThA guNasthAnakathI nIce Utare che, nahi te sAtamA guNasthAnakamAM prANI khUlyA kare che. A guNasthAnakanI sthiti vadhAremAM vadhAre dezaUNa pUrvakeTI varSanI che AThamuM, navamuM, dazamuM ane agyAramuM e cAra guNasthAnake aMtara muhUrtanI sthitivALA che. atra AThamethI prANI AbhAnA adhyavasAya rUpa be prakAranI zreNi bhADe che. upazama ane kSapaka. je kevalajJAna prApta karavAnuM hoya te. kSapakazreNi ane agyArame guNasthAnakethI patita pariNamI thavAne heya upazama zreNinI zarUAta kare che. ahIM AThamethI zukala dhyAnanI zarUAta che. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [44] jaina darzana mImAMsA agIyAramA upazAMta meha guNasthAnakethI je mRtyu pAme te anuttara vimAnavAsI deva thAya che. kSapakazreNivALo karmane kSaya karato jato hevAthI dazame guNasthAnakethI upazAMta meha upara nahIM AvatAM kSINa meha rUpa bArame guNasthAnake Ave che, ane tene aMte kaivalya prApta kare che. zukaladhyAnanA cAra pAyA paikI bIjA pAyAnA dhyAnathI viramyA pachI zAMtimAM kevaLajJAna pAme che. tyAra pachI temA sayogI guNasthAnakamAM kaivalyapaNe pitAnA AyuSya sthiti paryata vicare che. jyAre AyuSya najIkamAM pUrNa thavAnuM hoya che tyAre teramAne aMte bAdara mana vacana kAyAnA nirodharUpa tRtIya zukaladhyAnanA bhedane Acare che. turata ja caudamuM agI yAne zailezIkaraNa guNasthAnaka prApta kare che. je vakhate zukaladhyAnanA caturtha pAdarUpa sUkSma mana vacana kAyAne vyApArane nirodha karI garUTsa no uccAra karIe teTalA samayamAM dehamAMthI AbhA jude paDI cauda rAjalekane aMte vAsa kare che. tyAM sphaTika ratnamaya siddhazilA je anAdi kALathI vidyamAna che tyAM jaIne sthira thAya che. dharmAstikAya cauda rAjaloka sudhI hovAthI AmA AgaLa gati karI zakato nathI. kemake kamarUpa bhArathI AmAM halake thavAthI jaLatuM banI peThe tenI gati urtha thAya che. siddhazilA upara zAzvatapaNe rahele te AtmA kevaLajJAnavaDe jagatanA rUpI ane arUpI sarva padArthone hAthamAM rahelA nirmaLa jaLanI peThe jANe che ane jue che. A guNasthAnake upara jema jema prANuM AgaLa vadhato jAya che tema tema kama prakRtio ke je kula maLI saMkhyAmAM eka aThThAvana che te ochI thatI jAya che. tene mATe zAstramAM ghaNo ja vistAra che. caudamA guNasthAnakane aMte kama prakRti mAtrane kSaya thAya che ane te prakRtie nibaja thayelI hovAthI punaH prAptino abhAva che. sastanaya : - jaina darzanamAM vastunI vAstavika siddhi karavAne mATe naya, bhaMga, pramANa ane nikSepAdi yuktio pratipAdana karelI che, ke je yuktio Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvavyAnuga [45] vaDe nyAyapura:sara vastu ane avastunuM tolana thaI zake che. zraddhALu ane bhaktajene sivAyanA jeo taTastha tarIke nyAyathI darzanasiddhirUpa kesane sAbita karanArA che, teone naya bhaMgAdi mukhya muddAo (Points) siddhisAdhaka che. purANaM mAnavo dharmaH mAMgo vedazcikitsitaM / AjJA siddhAni catvAri na haMtavyAni hetubhiH / / e ukti jaina darzanane pitAnI siddhine mATe mAnya nathI. eTaluM ja nahIM paraMtu jaina darzanamAM je je tavonuM pratipAdana thayeluM che te sarva yuktihIna ane nyAyavaDe zUnya nathI. sAta nayanAM nAme A prakAre che. nagama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta. kahyuM che ke jeTalA vacananA mAge che teTalA naya A duniyAmAM astitva dharAve che, ema kahI zakAya. jeTalA nayane vacana che teTalA ekAMta mAnavAthI anya mate apUrNapaNe utpanna thayelA che. pratyakSa athavA parokSa pramANa dvArA eka dharmanI mukhyatAthI je anubhava karAya te naya kahevAya che. tenA mukhyatve be bheda che. dravyArthika ane paryAyArthika. dravyanI mukhyatAvaDe padArthane anubhava karAve te kavyArthika. tenA traNa bheda naigama, saMgraha ane vyavahAra e rIte che. saMkalpa mAtrathI padArthanuM grahaNuM karavuM te naigama naya kahevAya che. jema keI manuSyanI pAse chuTAM chuTAM pustakanAM pAnAM paDelAM che tene puchavAmAM Ave ke A zuM che ? te te kahe ke e dharmabiMdu nAmanuM pustaka che. A naya vaDe chuTaka pAnAMo vaDe pustaka taiyAra thaze evA prakAranI mAnyatA te naigamanaya che. sAmAnyarUpavaDe padArthanuM grahaNa te saMgrahanaya kahevAya che jemake vaDu lesyAnA samuharaDe lesthAnuM grahaNa thAya che ane vaDa dravyanA samUhavaDe - 'dravya" evA nAmathI oLakhAya che. sAmAnyarUpavaDe grahaNa karAyelA viSayane vizeSarUpapaNe pratipAdana kare te vyavahAranaya kahevAya che. jemake dravyanA cha bheda karavA athavA lezyA vigere sAmAnya vastuonA prakAre karI batAvavA te. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - , - -- --- - [46 ] * . . jaina darzana mImAMsA paryAyArthikanaya tene kahevAya che ke je navaDe dravyanA svarUpathI udAsIna thaI (gauNutAnI keTImAM mUkI) paryAyanI mukhyatA vaDe padArthone anubhava karAya. tenA RjusUtra, zabda, samabhirUDha ane eva. bhUta ema cAra bheda che. je navaDe vartamAna paryAya mAtranuM grahaNa thAya te jusUtra. jemake devane deva tarIke ane manuSyane manuSya tarIke gaNanA karavI te. vyAkaraNanA dethI rahita zabdanI azuddhi dUra karIne bhASAvaDe kathana karavuM te zabdanaya kahevAya. padArthanI mukhya tAvaDe eka arthamAM ArUDha karavuM te samabhirUDha kahevAya che. jemake "ara7Ita : " evA vAkya vaDe je gamana kare te gAya kahevAya che. paraMtu sutI hoya athavA beThI hoya tyAre paNa gAya kahevI te samabhirUDha nayane viSaya che. vartamAna kriyA jevA prakAranI hoya tevI ja kahevI'te evaMbhUta * naya kahevAya che. jemake cAlatI hoya te ja vakhate gAya kahevI paraMtu sutI athavA beThI avasthAmAM gAya nahIM kahevI. - A sAte vaDe vastumAtranI siddhi thaI zake te te vAstavika vastu che. anyathA, paraspara thI virUddhatA bhAsatI hoya te te vastu chatAM avastu che arthAta kAryasAdhaka thaI zakatI nathI. AtmAne karmanuM AvaraNa hovA chatAM AtmA AtmArUpe vastutaH rahe che. AtmA maTIne anAtmA jaDa thaI jato nathI. te dravyArthika navaDe siddhi thaI kahevAya che nArakI tiryaMca manuSya devatAdi rUpe avatAra le che te vaDe Atmasiddhi thaI te paryAyArthika nayanI apekSA vaDe che. A baMne nayane bIjA nAme "nizcaya" ane "vyavahAra" vaDe paNa aLakhAya che. vastunuM eka svarUpa batAvavuM hoya to eka ja nayanI sApekSapaNe jarUra che vastunI sarva sthiti batAvavI hoya to sAta nayanI jarUra che pUrvakAle jainadarzanamAM saptazatAra nAmanuM cakrAdhyayana hatuM. tenI aMdara eka eka nayanA so so bheda kahelA hatA. te keTaleka kALe Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuyAga [ 47 ] viccheda gayA. hAlamAM dvAdazAra tayacakra meAjuda che. temAM dareka nayanA bAra bAra bheda darzAvI ceArAsI bheda samagra darzAvelA che. dravyArthika ane paryAyArthikanaya grahaNa karIne vastunI be cakSue vaDe bane bAjue jovI tevu ja nAma jainadarzInamAM 'syAdvAda' athavA 'anekAMtavAda' kahevAya che. paraMtu ekAkSIpaNuM karavuM te ekAMta vAda kahevAya che. have yatkiMcita pramANeAnuM svarUpa kahevAmAM Ave che. pramANa: vastu siddhi e pramANavaDe thaI zake che. pratyakSa ane parokSa. pratyakSanA e bheda che--pAramArthika pratyakSa ane sAMvyAvahArika pratyakSa. AtmajJAnavaDe je je padArthA jaNAya te pAramArthika pratyakSa ane iMdriyAdinI sahAyatAthI je je vastuonuM jJAna thAya te sAMvyAvahArika pratyakSa. pAramArthika pratyakSanA paNa e bhede che--eka dezapAramArthika pratyakSa ane sadezapAramArthika pratyakSa. arvAdhajJAna ane manaH pavajJAnavaDe je je AtmapratyakSa hAya te prathama pratyakSa che; kevalajJAnavaDe AtmapratyakSa te dvitIya pratyakSa che. sAMvyAvahArika pratyakSa jo ke vyavahAra dRSTie pratyakSa kahevAya che, paraMtu pAramArthika dRSTie te parAkSa che. kemake A jJAnathI spaSTa ane yathA jJAna thatuM nathI. cacakSuvaDe eka vastu dekhAtI hoya te ja vastu pAramArthika dRSTie judA ja prakAranI hai.ya che. cacakSuvaDe khAranI jamIna jhAMjhavAnA pANI rUpe lAge che, vastuta: te khAranI jamIna che. evI rIte sAMvyavahArika pratyakSa AtmapratyakSa nahIM hAvAthI yathA ane nyAya hAI zakatu nathI. iMdriyajanya jJAnanA viSayathI padArthane spaSTapaNe jANe te parAkSa pramANa che. mati athavA zrutajJAnathI je je jaNAya che te sa` parAkSa pramANa garbhita jJAna che, te pAMca prakAre che. smRti, pratyabhijJAna, tarka, anumAna ane Ama pUrvakALamAM je padArthanuM jJAna thayeluM hoya tene punaH smaraNugAcara karavuM te smRti. pUrvakALanI hakIkatane smaraNu karI te mujaba padArthanA nizcaya karavA; jema eka vRkSanA nAma ane Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 48 ] jaina dana sImAMsA 6 guNa jANyA pachI te vRkSa jaMgalamAM jovAmAM Ave te vakhate ' A te ja che' evuM jJAna te pratyabhijJAna. vyAptijJAna te tarka kahevAya che. amuka vastu vagara amuka vastunA sa Mbhava nathI te vyApti jemake ' agni vagara dhUmra hAya nahiM ' AtmA vagara cetanA hoI zake nahi' A rIte vyApti jJAna te tarka kahevAya che. dhUmra uparathI agninuM anumAna karavu te anumAna pramANa ane Apta vacanevaDe padArthAne nizcaya karavA te Agama pramANa. prathamanA cAra mati jJAna viSayAtmaka che ane chelluM zrutajJAnajanya che. A baMne pramANA dvArA je je padArthA grahaNa karAya temane eka dharmanI mukhyatAvaDe je anubhava karAya te naya kahevAya che. pramANu ane nayane paraspara saMbaMdhapaNu uparAkta rItie che. saptabhaMgI : * jaina darzanamAM vastusiddhi saMpAdana karavAne mATe sAta bhagA darzAvelA che. tenAM nAma A pramANe che. syAt asti, syAt nAsti, syAt asti nAsti, syAt avaktavya, syAt asti avaktavya, syAt nAsti avaktavya ane syAt astinAsti avaktavya. syAt asti-astitvanI mukhyatA karI nAstitvanI gauNutAnu sthApana karavuM. jemake zarIramAM AtmA che; te svArIranI apekSAe asti che. syAt nAsti-nAstitvanI mukhyatA karI astitvanI gauNutAnu sthApana karavuM te prathamapadathI ulaTI rIte samajavAnu che jemake anyane AtmA A zarIramAM nathI. syAt asti nAsti-pUrvokta ubhaya dharmAnu eka ja vastumAM eka sAthe kathana karavuM tarUpa che. jemake eka dhaTa dhaTavarUpe asti che ane paTatvarUpe nAsti che. syAt avaktavya-vastunA saMpUrNa guNaparyAya! vacanavaDe kahevA azakya che, jemake kathaMcit ghaTa avaktavya che. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuga [49] sthAt asti avaktavya:-A bhaMgamAM mukhya paNe astidharma sahita avaktavyanI pratIti thAya che, jemake kathaMcita ghaTa che paNa avaktavya che. syAta nAsti avaktavya:-anaMta nAsti dharmo paNa eka samayamAM avaktavya che. A bhaMgamAM mukhya paNe nAsti dharma sahita avaktavyanI pratIti thAya che, jemake kathaMcit ghaTa nathI, paNa avaktavya che. astinAsti avaktavya:-atre ubhaya dharma sameta avaktavyanI pratIti thAya che. jemake kathaMcita ghaTa che, kathaMcita ghaTa nathI, te rUpa avaktavya che. saptabhaMgInuM A svarUpa te eka biMdu mAtra che. tattvajJAnIo anubhava vaDe A aMgenI gahanatAmAM praveza karI zake tevuM che. haju paNa AvI talasparzI gahanatAne samajAvanAra jainadarzanamAM syAdvAdamaMjarI ane saptabhaMgI taraMgiNuM jevA amUlya graMtha vidyamAna che, e jijJAsuonuM ahobhAgya che. evI rIte aneka dharmone eka ja vastumAM samAveza karavo te "syAdvAdakahevAya che. jema eka ja puruSamAM astitva, nAstitva, putratva, pitRtva, svAmitva, sevakatva, jIvatva, manuSyatva ane vAgyavAdi aneka dharmone samAveza thaI zake che tema pratyeka vastunI siddhimAM be pramANu, sAtanaya ane saptabhaMgIne samAveza thaI zake che. AvA prakAranI siddhivaDe sAdhita thayeluM darzana-te vAstavika darzana kahI zakAze. . cAra nikSepa-nAma, sthApanA, dravya ane bhAva; e cAra nikSepavaDe padArthanuM yathArthajJAna prApta karI zakAya che. saguNa athavA nirguNa vastunuM game te prakAranuM nAma rAkhavAmAM Ave te nAma nikSepa, jemake choTAlAla giradhara vagere; kaI paNa vastunuM lakheluM, oLakheluM ke kalpanA kareluM vizeSa svarUpa te sthApanA. te be prakAre che-sadbhuta ane asabhUta. bhAvanA nimittarUpa te dravyanikSepa ane amuka vastunA sabhUta guNayukta bhAva te bhAvanikSepa kahevAya che. dareka vastu upara A cAre nikSepa Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pa ] jaina darzana mImAMsA lAgu paDe che. bhAvanikSepa satya hoya to bAkInA traNa nikSepanI saphaLatA che, anyathA te traNa nikSepo niSphaLa che. nAma jina:-jina zabadathI AvAhana thatA dareka prANI padArtha te nAma jina kahevAya che. sthApanA jina-jina nAmathI aMkita koI prANInI chabInuM sthApana te sthApanA jina (A asabhUta sthApanA che). jinezvara prabhunI mUrti athavA chabInuM sthApana te sabhUta sthApanA che. jinezvara prabhunI pratimA-prabhunA adbhuta guNonI pratIti karAvavA samartha hovAthI sthApanA avazya ArAdhavA gya che. sthApanA nikSepa kevuM kArya bajAve che te nIcenA daSTAMta uparathI sahaja samajAze. eka jaMgabArI jaMgalI prANI hatuM. teNe "gAya" kadApi joI nahatI. tema ja "gAya" e zuM vastu che, tenI mAhitI paNa tene nahotI. te eka vakhata hindustAnamAM Avyo ane eka makAnamAM gAyanI pASANanirmita mUrti joI. teNe vicAra karyo ke A bALakane krIDA karavAnuM ramakaDuM che ke besavAnuM Asana che? mArAthI kaI samajI zakAtuM nathI, mATe A gharanA mAlIkane pUchI jouM te khAtarI thAya. AvA prakAre mana sAthe vicAra karyo. tyAM tene hindustAnamAM mitra tarIke AmaMtraNa karanAra te gRhapati AvyuM. tene te jaMgabArI manuSya pUchyuM, "A zuM che?" te mAlIke kahyuM AvA prakAranuM gAya nAmanuM prANI ahIM hindustAnamAM che, tene be zIMgaDAM, cAra paga ane cAra AMcaLa ane eka puccha hoya che. AvA prakAranI tenI AkRti hoya che. A pratyakSa dekhAtA tenA cAra AMcaLane AvI rIte dehavAthI temAMthI dUdha nIkaLe che. te dUdha pIvAthI ApaNI jaTharAgni tRpta thAya che, ane sudhAnI zAMti thAya che AvuM sAMbhaLI te prANIne vismaya thayo ane pelA gRhasthanuM kaheluM barAbara dhyAnamAM rAkhyuM. eka vakhata hindustAnanI musApharI karatAM raNa vacce bhUlo paDavo. sAthe lAvelA jaLa ane Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divyAnuga [51] khorAka khUTI javAthI kaMThagata prANa thayA. tevA kaTokaTInA vakhatamAM sAmethI eka gAya cAlI Ave che, tene joIne vicAra karyo ke je gRhasthane tyAM mane cAra AMcaLavALI mUrtinuM jJAna thayuM hatuM tevA ja prakAranuM A prANI che; mATe tRSA chIpAvavAne mATe A gAyane dohI, dUdha pI prANanuM rakSaNa karuM. ema vicAra karIne turata ja teNe te AMcaLo dohIne dUdha bahAra kADhayuM. te pIne tRpta thayo, ane potAnA vahAlA prANane bacAvyA. A daSTAMtane phalitArtha e che ke jina pratimA je ke sAmAnya daSTie jaDa dekhAya che te paNa te bhAvajinanI sthApanA hovAthI mithyAtvavAsita AtmAmAM paNa vastu svarUpanuM AropaNa kare che. jidra prabhu sAkSAta kevA hoya che tenuM saMpUrNa bhAna karAvatAM zIkhave che. pratimAdvArA AtmAmAM pADelA zuddha saMskAre vaDe A saMsAra vamaLamAM paNa sAkSAta jinezvara prabhu kaI bhavamAM jevAmAM Ave te pUrva saMskArajanita temanA upara ruci thAya che ane temanuM svarUpa turata lakSyamAM AvI zake che. ghaNuM prANIone sAkSAta jinezvara prabhunA vidyamAnapaNamAM paNa ruci thayelI nathI evuM zAstromAM anubhaveluM je ApaNe joyuM che tenuM kAraNa pUrvajanmamAM jiteMdra pratimA kAM to tevAoe joI nathI athavA je haze to tenI avajJA karavAthI tene svarUpanA saMskAre niviDa thayA nathI. dareke dareka sthiti tapAsatAM duniyAmAM rUpI padArthanA nimitta vagara arUpI AtmajJAna prApta thaI zakatuM nathI. je Agama athavA zAstra ApaNe vAMcIe chIe tenA akSare rUsanAInA paramANuvALA hovAthI rUpI che, paraMtu akSaremAM bhAva utpanna karavAnuM sAmarthya hovAthI dravya, guNAdinuM arUpI jJAna prApta thAya che. jaDa akSaromAM AvI uttama zakti rahelI che to je pAse rahelI AtmAmAM sAkSAta (anaMta) arUpI jJAna prApta karAvavAnI zakitavALI mUrti ke je vaDe arUpI guNavALA jJAnane saMskAra ghaNuM kALa sudhI TakI rahe che te AtmAnuM uttamattama hita karanAra che, ema samajI zakatA nathI temane mATe jJAnAvaraNIya karmanuM prabaLa AvaraNarUpa nimitta che. eTaluM ja kahI A nikSepa pUrNa Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ para ] jaina darzana mImAMsA karavAmAM Ave che. asabhUta sthApanA ke je bhAva utpanna karavAne mATe nAlAyaka che, te vAstavika sthApanA nathI. viSaya vAsanAne uttejaka (rUpI) akSare jema (arUpI) vairAgya utpanna karavAne mATe pratikULa che-tema kAyayukta athavA prasanna vadanathI rahita je jinezvara prabhunI pratimA banI hoya te te jinaguNanA saMskAra dAkhala karI zake nahIM, paraMtu tema nathI ja. eTale ke je jina pratibhAnuM AkRti-svarUpa jaDapaNe che, tevuM ja caitanyamaya jinomAM tAdaza hoya che. - atIta, anAgata ane vartamAna kALanA jinezvaranA jIvo te dravya jina, marIci ke je vIra prabhuno AtmA hatA temane bharatacakrIe vaMdana kareluM che evuM jANune ke "A jIva tIrthakara thaze." bhAvajina -te sAkSAta kevaLajJAnI tIrthakara che. nAma, sthApanA, dravya ane bhAva uttarottara adhikAdhika guNo AropaNa karanAra che. prathamanA traNa nikSepomAM je bhAva utpanna thavAnuM sAmarthya hoya te ja te sArthaka che matalaba ke nAma, sthApanA ane dravya e traNa vastutattvanAM sAdhana che ane bhAva te vastutattvanuM sAdhya che. rUpI sAdhana vaDe arUpI sAdhyanI prApti thaI zake che. e niHkevaLa satya thaI cUkayuM che. A sababane laIne nIcenAM siddhAMtanuM spaSTIkaraNa thAya che. sAdhu" evA zabdathI saMtapuruSonI raheNIkaraNInuM smaraNa thAya che ane "Tha" evA zabdathI durjananI khalatA hRdaya AgaLa tare che. - asaumya AkRtivALI ane kapAyukta mukhamudrA jaNAvatI mUrti vaDe kheda ane kapAyanA saMskAra utpanna thAya che. tema ja zAMta mukhamudrAvALI mUrtivaDe samabhAva prakaTe che. bAhya zarIrazuddhi e drakriyA hovAthI bhAvayiArUpa aMtaraMgazuddhinuM nimitta che. bAhyakriyAmAM bhakSyAbhakSya ane piyA peyanA vivekathI rahita hoya to tenuM AMtarasvarUpa paNa dararoja kSINateja thatuM jAya che. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuyAga [ 53 ] jema arUpI AtmA zarIrarUpa rUpI pAvaDe, tapazcaraNa pUjAdi zubha kriyA vaDe svarUpane oLakhI zakavA samartha thAya che tema A traNa nikSeparUpa sAdhanAvaDe sAdhya sanmukhapaNe khaDu thAya che. tribha'gIo-jaina darzanamAM tribhagI arthAta tripuTInA samuccaya aneka rIte che. jemake bAdhaka, sAdhaka ane siddha. jJAna, nAtA ane ya. dhyAtA, dhyAna ane dhyeya. kartA, kriyA ane ka Adi aneka prakAre thai zake che. dravyanA cha sAmAnya guNa:-dravyane cha sAmAnya guNA hoya che. atidAca, vastuva, vyatva, prametra, sava ane anuvruttva. kALa sivAya pAMca byA pradezanA samUhavALA hAvAthI aMtAya nAmaneA guNa rahelA che ane kALa svaguNa paryAyavaDe astirUpa che. SaD dravyo eka ja kSetra upara rahetA chatAM paraspara maLI jaI abhinna thatA nathI te vastutva che. sa dravyo pAtapeAtAne yAgya kriyA kare te vyatva che. cha dravya pramANamAM--saMkhyAmAM keTalAM che tevuM svarUpa dravyamAM rahelu hovAthI meyatna che. utpatti, nAza ane varUpa sapaNuM dravyomAM rahelu che. te sarava che ane dravyanI hAni vRddhi paryAyavaDe je thAya che te anuvrutta kahevAya che. A uparAMta dravyanA AThe pakSa che. nitya anila eN, ane, sat, asata, vanya ane vanya pUrvokta cha guNane AzrIte ATha pakSa rahelA che. jainadarzanasthita dravyAnuyoga sakSiptapaNe atra pUrNa karavAmAM Ave che. saMzaya, vipaya ane anadhyavasAya rahita jJAna thAya te samyajJAna rahevAya che. dravyAnuyAganuM svarUpa jeTale aMze jANelu hoya che teTale aMze samyagajJAna thayuM kahevAya che. jJAna samyakrItipUrvaka prApta thayela hAya te te samyak cAritrane upanna karI zake che. A dravyAnuyAganuM jJAna thavAthI jaina daInanuM dvitIya ratna samyag jJAna prApta thAya che. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 54 ] * jainadarzananA siddhAMtAmAM anya darzanAnu avataraNa jaina daIna sImAMsA maudradarzana:-jainadarzanasthita dravyAnuyAganuM saMkSipta svarUpa pUrNa thayuM. pUrve jaNAvelA niyamAnusAra anya danAnAM siddhAMtAnu avalokana karI temanuM jaina danamAM keTale aMze avataraNa che te have tapAsavAnI AvazyakatA che. je je sarakhAmaNI have pachI karavAmAM Avaze te te dAnA bAhya AcAra athavA veSane aMge nathI, paraMtu temanA siddhAMtAnA mULa bhedone AzrIte che. pUrvokta prakAre cha datAmAMthI jaina darzanane bAda karatAM pAMca danenAM nAma darzAvelAM che temAM prathama danAnuyAyI mauddho cAra jAtinA che. vaibhASika, sautrAMtika, yeAgAcAra, mAdhyamika, vaibhASika :-vastune kSaNasthAyi-kSaNuvinAzI mAne che eTale ke utpatti janma Ape che. sthiti sthApe che, jarA jarita kare che, ane vinAza nAza kare che, tema AtmA paNa tevA ja che. ane te puddagala kahevAya che. sautrAtrikA:-rUpa, vedanA, vijJAna, sattA ane saMskAra e pAMca skaMdha zarIra dhArIne che paNa AtmA jevuM kAMI nathI. A skaMdha paraleAkamAM paNa jAya che--A prakAre mAne che. yAgAcAra:-A jagatane vijJAna mAtra mAne che. vAsanAnA pari pAkathI nIla pItAdi varNAnA bhAsa thAya che. Alaya vijJAnane sa vAsanAone AdhAra mAne che. ane e AlayavijJAnanI vizuddhine meAkSa kahe che. mAdhyamikA:-A sarva zUnya svapta zUnya mAnavAthI te prApta thAya che. te pramANe mAne che. tulya mAne che. muktine paNa pratyakSa ane anumAna e Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ---- ------* * ------ anya darzanenuM avataraNa ja | 55 ] sAMkhyadarzana-sAMkhe mukhya be to mAne che. puruSa ane prakRti. prakRtimAMthI mahAna utpanna thAya che. temAMthI buddhi upaje che. temAMthI ahaMkAra prakaTe che. ane temAMthI pAMca buddhIdriya ane pAMca karmendriyano AvirbhAva thAya che. vaLI ahaMkArathI pAMca tatpAtra (sparza, rasa, rUpa, badha ane zabda) utpanna thAya che. temAMthI pRthvI Adi paMcamahAbhUta prakaTe che. A rIte prakRtijanya ceviza prakAre ane purUSa (AtmA)ne eka prakAra maLI pacIsa tane mAne che. teo pratyakSa, anumAna ane Agama pramANe mAne che. taiyAyika darzana -naiyAyike soLa to mAne che. pramANa, prameya, saMzaya, prajana, daSTAMta, siddhAMta, avayava, tarka, nirNaya, vAda, jalpa, vitaMDA, hevAbhAsa, chala, jAti, nigrahasthAna-e rIte che. teo pratyakSa, anumAna, upamAna ane Agama pramANo mAne che. vaizeSika darzana:-vaizeSike, dravya, karma, guNa, sAmAnya, vizeSa, samavAya ane abhAvarUpa sAta padArtho mAne che. pRthvI, apa, tejasa, vAyu, AkAza, kAla, dizA, AtmA ane mana e nava dravyo mAne che. ane tenA rUpa, rasa, gaMdha, sparza, saMkhyA, parimANa, pRthakva, saMga, vibhAga, paratva, aparatva, gurutva, vatva, sneha, zabda, buddhi, sukha, duHkha, IcchA, dveSa, prayatna, dharma, adharma ane saMskAra e covIza guNonI mAnyatA svIkArelI che ane pratyakSa, upamAna, anumAna ane zabda e cAra pramANe mAne che. mImAMsakoe nIce pramANe svIkAreluM che - eka eva hi bhUtAtmA sarvabhUte vyavasthitaH / ekadhA bahudhA caiva dRzyate jalacaMdravat // mImAMsaka darzana(dAMta)-eka ja AtmA che, te prANI mAtramAM vyavasthita thayela che. jema caMdramAM eka chatAM paNa hajAre ghaDAomAM judA judA hajAre dekhAya che tema AtmA eka chatAM paNa pratyeka Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [56] jaina darzana mImAMsA zarIre bhinna dekhAya che. teoe pratyakSa, anumAna, zabda, upamAna, arthapatti ane abhAva e cha pramANe mAnelA che. teo vaLI AgaLa vadhIne kahe che ke "sarvajJAdi vizeSaNa,vALa kaI deva nathI ke jenuM vacana pramANabhUta hoI zake. mATe veda vacane puruSa vagara utpanna thayelA hovAthI pramANabhUta che tethI puruSathI utpanna thayeluM zAstra asarvajJa ja che, arthAta sadeSa hoya che. kemake sarvajJapaNuM manuSyane hoI zake ja nahIM." . cArvAka darzanaH-cAka(nAstika darzananuyAyio)e potAnI mAnyatA nIce pramANe svIkArelI che. "jIva nathI, nivRtti nathI, dharma nathI, adharma nathI, puNya pApanuM phaLa nathI, janma ane mRtyu nathI. paMcamahAbhUtathI utpanna thayelA caitanyane, bhUtanA nAzanI sAthe ja nAza thAya che, iMdriyagocara che teTaluM ja jagata che. ane kephI padArtho vaDe madazaktinI utpatti thAya che tema dehamAM caitanya upaje che. A prakAre jenetara darzananI mAnyatA TUMka svarUpamAM darzAvavAmAM AvI. have temAMthI mukhya bAbatonI sarakhAmaNa jainadarzana sAthe karatAM anya darzanenAM siddhAMta kevI rIte niSphaLa nIvaDe che tenI paryAlecanA karavI aprastuta nathI. sarakhAmaNa:-prathama bauddhadarzana AtmAne kSaNika mAne che. draSTAMta tarIke eka AtmAe prathama kSaNe ghaTa para vicAra karyo, bIjI ja kSaNe paTa para vicAra karyo te bauddhoe A baMne judA vicAra karanAra AtmAone judA judA mAnelA che. evI rIte prathamanA AmAono vinAza thaI dvitIya tRtIya AtmA Upaje che ane nAza pAme che. jenadana A AtmAne svadravyanI apekSAe nitya mAne che. ane jJAnanA paryAyanI apekSAe anitya mAne che. te sAthe ema paNa kahe che ke je AtmA eka vakhata amuka vicAra karatA hatA te bIjI vakhate je teno vinAza thayo hoya to vicAra saMkalana athavA jJAna paraMparAnI vyavasthA kema sacavAI zake ? eka ja AtmAmAM bhUtakALanuM Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - anya darzana sAthe sarakhAmaNuM * [ pa7] maraNa pratyakSapaNe dekhAya che tema ja kriyAnuM phaLa paNa pote ja bhagave che te eka ja puruSamAM judA judA AtmA (jema ke kriyA karanAra judo ane phaLabhokatA juda) e vAstavika satya tarIke ghaTatuM nathI. je che te mAtra eka ja AtmAmAM jJAnanA paryAyanI judI judI avasthAo badalAyA kare che. A prakAre dravyarUpe AtmAnA kSaNathAyIpaNAnI dalIla TakI zakatI nathI. tethI ema kahevAmAM jarA paNa aDacaNa nathI ke bauddhadarzane jainadarzanane eka paryAyArthika naya grahaNa karI AbhAnI vastusthiti (Theory) taddana ekAMtika aMgIkAra karelI che. keTalAka bauddho te AtmAne mAnatA nathI; teono nArtikenI kaTimAM samAveza thAya che. bauddhadarzananI apekSAe temane hiMsAnuM phaLa paNa hoI zakatuM nathI, kemake hiMsA karanAra pApane bhAgI thAya che ane te hiMsAkartAne vinAza thavAthI anya phaLabhokatA thaI zakato nathI. A rIte mAtra paryAyArthika naya mAnavAthI sarva zubha ane azubha kriyAnA phaLane dhvasa thavAthI ane bhaktazanya jagata thavAthI vyavasthitapaNuM jaLavAI rahetuM nathI. eka ja A kriyAne kartA, hartA ane bhaktA hoya te ja te zubha athavA azubha phaLane bhoktA bane che. karmabaMdha pADanAra eka ja hovAthI phaLa paNa tene ja maLe che ane mukta paNa te ja thaI zake che. A uparathI paryAyArthikanaya rUpa bauddhadarzanamAM - kSaNika jJAna saMtAna, rUpe'pyAtmanya saMzayam / hiMsAdayo na tattvena, svasiddhAMta virodhataH / / kSaNika jJAnanA saMtAnarUpa evA AtmAmAM saMzaya rahitapaNe pitAnA ja siddhAMtanA virodhathI (bauddho pote hiMsA ane ahiMsAnuM svarUpa svasamayamAM pratipAdana kare che, tethI tatvataH hiMsAdi ghaTI zakatAM nathI. sAMkhyo prakRti ane puruSa e be mukhya tatva mAne che. tyAre jene jaDa ane AtmA e be padArtho mukhyapaNe mAne che. sAMkhe prakRti bha phaLane bhojana hatuM ane bho hovAthI phaLa Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [58] jaina darzana mImAMsA mAMthI i ivagerenI utpatti mAne che. jene jaDa karmothI zarIra, parzarUpa, rasa, gaMdha ane krodhAdi kaSAyanI utpati mAne che. ghaNuM ghaNA vibhAgamAM sAMkhyo jenA darzananA saMbaMdhamAM nAmAMtara sivAya eka ja kendramAM AvI zake che. paraMtu teo AbhAne sarvadA nilepa mAne che. A hakIkata jaina darzana sva samayanA nizcayanaya vaDe satya kahe che, paraMtu vyavahAranayathI te AtmA jaDa sAthe kSIranIra saMbaMdhathI mizra thayela che ane thAya che, vivekarUpa haMsacaMcu sajIvana thAya to te saMbaMdha dUra karI nilepa thAya che. paNa jyAM sudhI nilepa thaI zakato nathI tyAMsudhI te nirlepa nathI ja, e to dekhAya che. zarIrarUpa beDImAM avaguMThita thayele AtmA AyuSyanA kSaya pachI ja anya zarIra dhAraNa karI zake, paraMtu te sivAya te zarIra rahita ane nilepa che tema kahI zakAya nahIM. A prakAre AtmA nilepa thaI zakato nathI tyAM sudhI te nilepa nathI ja, e to pratyakSa che. karmanuM baMdhana vyavahAranayathI che. tethI AtmA jaina darzana pramANe jaDa karmothI AvRtta che. dUdha pANInA saMbaMdhanI peThe ekAkAra jevo che, paraMtu te upAvaDe bhinna paNa thaI zake che. A uparathI AbhAne sarvadA nipa mAnavAthI sAMkhya darzana jaina darzananA nizcayanaya vaDe satya che ane vyavahAranaya vaDe asatya che. sAMkhe IzvaravAdI ane nirIzvaravAdI be prakAranA che. taiyAyika darzana svIkAre che ke sahaja vicAradhArA manane zAMta karavAthI AtmA kSeza karyAdithI chUTo paDe che. jainanA vyavahArane A vAta puSTa thAya che. sAva rajasa ane tama... prakRti e jaina darzanAnusAra paramAtmabhAva, aMtarAma ane bahirAbhavarUpa AmAnI traNa judI judI avasthA che. teo saMzaya, tarka, nirNayAdi to mAne che, tene jaina darzana matijJAnanA bhedarUpe varNave che. A prakAre ghaNe aMzemAM taiyAyika darzana (tAvika draSTie) jainane maLatuM Ave che. paraMtu amuka naya ja aMgIkAra kareluM hovAthI dhividhana saMpanna thaI zakatuM nathI. jema ke teo Izvarane jagatakartA mAnI, jagatanA Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya daIne sAthe sarakhAmaNI [ 59 ] prANI padArthAMmAM vyApaka mAne che. jaina dana AtmA sarvagatajJAna ( kevaLajJAna ) prApta thAya tyAre Izvara mAnI jJAnavaDe sarva prANI padArphomAM vyApaka mAne che. jaite AtmArUpa Izvarane jJAnavaDe sarvavyApaka mAne che, tyAre taiyAyika, vaizeSikAdi anya darzano khuda AtmArUpa dravyane sarvavyApaka mAne che; AthI AtmArUpa dravyanI sajJatAmAM vyabhicAra deSa utpanna karI saka dravyAnuyoga tarka NAmAM kahevu che ke: udbhavAve che. kAraNa ghaTa nAzasya maulyutpatte gharTa : svayam / ekAMta vAsanAM tatra datte naiyAyika : thama / / suvarNa ghaTanA nAzamAM ane suvarNa mukuTanI utpattimAM ghaTa svayama kAraNa che. jyAre ema che tyAre nAza ane utpattimAM ekAMtabhedanI vAsanA taiyAyika kema svIkAre che? arthAt utpatti ane nAzanA sathA bheda kema mAne che ? mImAMsakA nIce pramANe " advaitabhAva'" svIkAre che ekaH sarvagato, nityaH punaH viguNo na bAdhyate na mucyate AtmA eka che; sarvagata che, nitya che, jete viguNa bAdhA krUratA nathI ane je mukAtA nathI. '' * jainadarzananA nizcayanayavaDe A vAta yathAtathya che, paraMtu vyavahAranayavaDe te AtmA asagata che, pratyakSapaNe jeTalA avakAzamAM dekhAya che teTalI maryAdAvALA che, anitya che, viguNanA anugraha ane upadhAtathI upayukata che. AthI temaNe paNa amuka nayane svIkAra ane amuka nayane asvIkAra arthAt eka nayane nyAya ane eka nayane anyAya evI mAnyatA svadarzanamAM pramANabhUta gaNelI che. vaizeSikAnI mAnyatAvALA nIcenA sidhdhAMteA sAthe tenA ja pratipakSabhUta jaina darzInanA sidhdhAMtanI sarakhAmaNI atra aprastuta nathI tema dhArI nIce mujaba darzAvavAmAM Ave che. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [60] jaina darzana mImAMsA vaizeSikenA siddhAMta -zatru gumAza, suvarNa tainasama. manaH nityaM ca, sarva vyavahAra hetujJAna buddhiH, iMdriyArtha saMnikarSajanya jJAna pratyakSam yathArthAnubhavazcaturvidhaH pratyakSAnumityupamita zAbdabhedAt , buddhIcchA prayatnA dvividhA, nityA'nityAzca, nityA izvarasya, anityA ja vasya. vaizeSike zrobeMdriya grAhyaguNa zabdane AkAzarUpa mAne che. arthAta zabda e zUnya vastu mAne che tyAre jaina darzana zatru pauji : arthAta zabda e pudgala paramANuM che tema mAne che. daSTAMta tarIke koI paNa jAtane svara ApaNe sAMbhaLIe chIe te nyatAmaya hoya te tenuM jJAna ApaNane kayAMthI thaI zake? paraMtu te paugalika paramANuo che ke je kaNediyamAM praveza karyA pachI iMdriyadvArA AtmAne jJAna thavAnA kAraNane mATe nimittabhUta bane che, eTaluM ja nahIM paraMtu A jamAnAmAM to pratyakSa pramANuDe grAmophena vagere yaMtrAdimAM zabda vaDe gAyane utArI zake che, ane te pugala paramANuonA vegathI ekaja jAtanuM gAyana vAraMvAra gavAI zake che tethI vaizeSikAne A siddhAMta yukti yukta nathI. teo suvarNane tejasa mAne che. ane jaina darzana suvarNane pArthiva mAne che. suvarNamAM bhAsvara 3pa hovAthI tema ja suvarNanA dravatvane agni saMyoge vinAza nahIM thatuM hovAthI teo tejasa mAne che. jaina darzana pRthvIkAyane vikAra rUpa hovAthI tene pArthiva mAne che. jo ke jene suvarNane agninA sabavALI avasthAmAM tejasa mAne che, paNa agni saMgazunya avasthAmAM te pArthiva ja che tema svIkAre che. vaLI e kAMI siddhAMta nathI ke pArthiva vastune agnisaMge vinAza thAya che. jema ke leha dhAtu agni saMgamAM suvarNanI jema rasavALuM thAya chatAM lehabhAva tyajatuM nathI ane agnisaMyogazanya avasthAmAM pArthiva kahevAya che tema suvaNane tejasa mAnavuM e yuktipuraHsara nathI. tane pArthiva mAnI agnisaMge vinAzIpaNuM mAnI pArthiva mAtrane vinAza thAya che evI mAnyatA pUrvApara vidhayukta che. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya darzane sAthe sarakhAmaNuM ja [61] pArthiva padArtho paNa be prakAranA che. agnisaMga vinAzI paNa che ane agnisaMga avinAzI paNa che. vaizeSike manane nitya mAne che jyAre jaina darzana manane aniya mAne che. teoe manane sukha duHkhAdi upalabdhinuM sAdhana IdriyarUpa jyAre mAneluM che tyAre jaina darzana tethI AgaLa vadhIne kahe che ke padgalika sukha ane duHkha pAmavAthI mana ke je tenuM saMka9pa vikalpa yukta sAdhana che tenI jarUra rahetI nathI ane tema thavAthI tene laya thAya che, paraMtu jeoe sukha ane duHkha zAzvata mAnelA che, arthAta tethI rahita thavAnuM nathI tevI mAnyatA je hoya to temane mananI nityapaNe astitvanI jarUra mAnavI ja paDe. A kAraNathI temaNe AvI mAnyatA svIkArelI che. teo sarva vyavahAra hetunA jJAnarUpa "budhi" kahe che; jaina darzana kahe che ke matijJAna kriyAniMdrA nimitte-pAMca iMdriya ane manathI thatuM jJAna te matijJAna A prasaMge sarva vyavahAranA heturUpa jJAna hovAne lIdhe jo ke ghaNe aMze ApaNe mAnyatA sAthe maLatApaNuM che, paraMtu A matijJAna thavAne mATe mukhya sAdhana Idriya ane mana che ane tethI te bahu ja nAnA vartuLa(Circle)mAM che. kemake jaina darzane tethI AgaLa vadhIne (Upon the vast circle ) IdriyonI apekSA vagaranuM jJAna kaheluM che, "tethI sarva vyavahAra hetu -e zabdamAM vyabhicAra deSa AvI zake che. vaizeSike IdriyanA viSayavaDe pratyakSa thatA jJAnane pratyakSa mAne cheATale TuMkethI ja teo patAve che. jyAre jaina darzana iMdriyonA tathA mananA viSayavaDe thatA jJAnane te haju pakSa kahe che. iMdriya pratyakSa paraMtu Ama parela AvI rIte mAne che. iMdriya vaDe thatuM jJAna taddana nirmaLa ane vizudhdha nathI hotuM, kemake AtmapratyakSa thatuM jJAna niSkalaMka hoya che ane te ja vAstavika rIte pratyakSa che. A rIte iMdriyagocara jJAnane Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [62] jaina darzana mImAMsA jainoe sAMvyAvahArika pratyakSa (vAstavika parAkSa) mAneluM che. ane AtmAnubhava vALA jJAnane pAramArthika pratyakSa (vAstavika pratyakSa) tarIke svIkAreluM che. vaizeSikAnI draSTi maryAdA AgaLa vadhAre joI zakI nathIe A uparathI siddha thAya che. tevI ja rIte teoe anumAna vaDe ane zabdAdi sAMbhaLavA vaDe thatA jJAnane yathArthanubhava gaNele che, paraMtu hajI te jainee te sthitine mAtra nimna bhUmikAvatI mati ajJAna mAneluM che. paraMtu yathArthInubhava to tyAre ja svIkAre che ke AtmA jyAre AtmavIryanuM paripAkapaNuM pAmI tatvonA zradhdhAnathI samyaktva prApta kare ane deha ane AtmAne viveka karatAM paulika padArthone sAkSIbhUtapaNe bhogavaTo karI aMtarAmapaNuM prApta kare tyAre yathArthAnubhavanI zarUAta thaI kahevAya che. vaLI teoe svIkAreluM che ke budhi, icchA ane prayatna nitya ane anitya e prakAre heI nitya IzvaramAM rahelA che ane anitya jIvamAM rahelA che, jaina darzana dareka AtmAne jyAre te karmarahita thAya che tyAre izvara mAne che. Izvara evI judI vyakita keI vidyamAna nathI ema mAne che. Ama hovAthI IchA ane prayatna e zarIradhArI AbhAnA manadvArA thayelA pariNAme che. te karmasahita AtmAmAM vidyamAna hoya che. karma rahita AtmAne koI paNa jAtanuM sAdhya siddha karavAnuM nahi hovAthI teo icchAdithI rahita hoya che, mATe temaNe je jIvomAM anitya mAnelA che ane IzvaramAM nitya mAnelA che te vAstavika rIte ghaTI zakatuM nathI taiyAyika ane vaizeSikenA sidhdhAMtomAM eka taphAvata e paNa che ke vaizeSike abhAva padArtha mAne che. naiyAyike te mAnatA nathI. anya darzanee je pratyakSa pramANe mAneluM che te jaina draSTi anusAra pakSa che. Ama hovAthI vadhAre pramANe nahi svIkAratAM jaine e taraghamALasUtrathI pratyakSa ane parokSa e be pramANa aMgIkAra karelA che. A baMne pramANamAM anumAna tathA zabdAdi sarva anya pramANone samAveza thaI jAya che. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + - -- * anya darzana sAthe sarakhAmaNa * [63] cArvAka darzana mAtra pratyakSa pramANa mAne che. parAkSa evA jIva, puNya, pApa, svarga, naka, Adi vastuo mAnatA nathI; temaja madhrAMgathI utpanna thayelI madazaktinI peThe caitanyane AvirbhAva mAne che. jaina darzanamAM jagatakartA mAnele nathI, tema ja utpatti, sthiti ane laya rU5 jagatano vyavahAra svayameva thayAja kare che evI jena mAnInatA amuka apekSAe nAtikane maLatI Ave che. paraMtu bIjI sarva hakIkatomAM cArvAke satyathI vegaLA che. eka mANasa mA pIdhA pachI tenI zakitathI utpanna thayeluM tenAmAM avyavasthitapaNuM prakaTI nIkaLe che, te najare joIe chIe tethI ulaTuM AtmAmAM jJAna prakaTe che tyAre avyavasthitapaNuM dUra thaI vyavasthitapaNuM ane niyamitapaNuM utpanna thAya che, to AtmAmAM utpanna thayeluM sarva saMjogone maryAdAmAM lAvanAra jJAna kyAM ? ane AtmAne avyavasthita saMjogomAM mukanAra mAMgathI utpanna thayelI madazakita kayAM ? vyAsakRta uttara mImAMsA (vedAMtadarzana) anusAra vedanA vacana apaurUSaya kahelA che te jema eka aMze nyAya ane yukti yukta hatA. nathI kemake purUSa pradhAnatAthI rahita che tevI ja rIte anya aMzamAM nAstike vaDe manAyelI maghAMgathI utpanna thayelI madirAzakitanuM draSTAMta che. baMnemAM avyavasthitapaNuM hovAne saMbhava rahe che. kemake uttama niyaMtA vagara uttama kArya hoI zakatuM nathI. vaLI janmanI sAthe keTalAka prANIonI kurUpavAna surUpavAna vyAdhiyukta ane vyAdhi rahita vagere bhinna bhinna prakAranI avasthAo tapAsatAM eka sAmAnya budhibhAnuM prANIne mAlUma paDyA vinA rahetuM nathI ke te avasthAonuM kAMI paNa avyakta kAraNa raheluM che ane te avyakta kAraNoe jAdAjudA prakAre utpanna karelA che. jainetara darzanamAM eka gaMbhIra bhUla - jainetara darzane pRthvIkAya, apakAya, vagerene paMca mahAbhUta tarIke svIkArI rahelA che. ane jaDapaNuM sthApana kareluM che. jaina darzana tene sajIva kahe che. sAthe Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [64] jaina darzana mImAMsA AkAzane ajIva kahe che. vanaspatikAyanA keTalAka pratyakSa prakArone to anya darzane paNa je ke sajIva kahe che paraMtu sAthe AkAzane ajIva kahe che. vanaspatikAyanA keTalAka pratyakSa prakArane to anya darzane je ke sajIva kahe che ke, paraMtu pRthvIkAya, akAya, tejasukAya, vAyukAryamAM ane vanaspatikayanA agaNita sUkSma prakAromAM jIvapaNuM te joI zakyA nathI. sajIva ane nirjIva padArthonAM bhedanI jyAM mAhItI hotI nathI tyAM jIvonuM rakSaNa pUrNa prakAre kyAMthI hoI zake? jainetara darzanavALo eka tApasa ke jeNe saMsAranA samAraMbhone tajI dIdhelA hoya che evI mAnyatAvALo hoya che, te vagara saMskAravALI mATIne tathA aNagaLa athavA gaLelA jaLane pitAnA upayogamAM vAraMvAra le che; kemake teNe tene nirjIva bhUta tarIke mAnelA che. jaina sAdhuo te pRthvIkAya, apakAyAdi sajIva padArthone aDakatAM paNa hRdayamAM kare che. sArvazI vAcAnI aneka prakAromAM vistAravALI svarU5 maryAdA A rIte heIne TiMkA parama dharma nuM vAstavika svarUpa duniyAne keIe dIdha paristhitimAM batAveluM hoya to tenuM mAna jaina darzanane ghaTe che. - lokamAnya paDita bAlagaMgAdhara tilaka nIcenA zabdomAM jaina darzana gata ahiMsAnuM bAhya svarUpa darzAvatAM kahe che. __ jaina aura vaidika ye donoM hI dharma yadyapi vizeSa prAcIna haiM paraMtu ahiMsA dharmakA mukhya praNetA jaina dharma hI hai. jaina dharmane apane prAbalyase vaidika dharma para ahiMsA dharmakI eka akSueNa mudrA(muhara) aMkita kI hai. DhAi hajAra varSa pahile veda vidhAyaka yajJomeM hajAro pazuokA vadha hotA thA. paraMtu 2500 varSa pahile jainiyoMke aMtima tIrthaMkara zrI mahAvIra svAmIne jaba jainadharmakA punaruddhAra kiyA taba anake apadezameM logoMkA citta isa ghora nirdaya karma se virakta hone lagA aura zanaiH zanaiH logoMke citta para ahiMsAne apanA adhikAra jamA liA. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya daIne sAthe sarakhAmaNI [ 65 ] khAdyaliMga veSAddhinI jhAMkhI:-pAMca darzananA khAdya svarUpaliMga veSa vagere judA judA che. keTalAka vyAghracarmI ane kaupina rAkhe che, keTalAka kamaMDalu rAkhe che-vagere khetapeAtAnI kalpanA anusAra judAjudA veSA aMgIkRta thayelA che. jaina dananA sAdhue, mukhavastikA, rajoharaNa, cAlapaTA vagere rAkhe che. vepa e eka maryAdA che. khAdya liMga ane AcArane avagaNanA karanAra prANIo maryAdArUpa pulane tADavAne udyamavata thayelA che. vepa e sAdhana ane tattvaprApti e sAdhya che. sAdhanane sASya mAnavAnI bhUla e teA gaMbhIra bhUla che. paraMtu te sAthe sAdhanathI sAdhyanI utpatti che e vAta khIlakula bhUlavA jevI nathI. A jamAnAnA vakra ane jaDa prANIone vepa maryAdA saMpUrNa rIte Avazyaka che. jyAre prathamanA daDha maneAbaLavALA jamAnAmAM paNa te Avazyaka ja hatuM teA A DagamagatA ane tulAnI jema kSaNamAM nIce namI jatA jamAnAmAM kema tenI AvazyakatA paNe na svIkArAya ? jaina darzananA bAhya veSa e evuM sAdhana che ke tatrasthita prANIone sarvAMdA caraNakaraNAnuyAgamAM tallIna rAkhe ane tattvanI gaveSaNA niraMtara paNe smaraNagocara rakhAvI zake. saMsArI sabadhavALA veSane tajI vairAgyavAsanAvALA vetu aMgIkAra karavu-e sadAcaraNanI majabhUta vADa che, ema eka vidvAne kaheluM che. keTalAMka prANIe sarva darzItAne tulya mAne che. te Aka, niMba, pippala, AMbA vagere vRkSAne tulya mAnavA jevI meTI bhUla kare che. kAI paNa darzananI niMdA karavAnuM prayojana teA hRdayamAM kadApi ArUDha thavu na joie. paraMtu madhyasthaSTie vicAravu joie ke teo zuddha tattvAnI kheAjamAM paNa vAstavika rIte zuddha tatveAnI prAptithI dUra rahela che. jainetara darzanA jaina darzananI ramya vATikAnI laherAthI zUnya che ema kahevu avAstavika nathI. jo ke jaina darzona vATikAnI AnaMdadAyaka lIlotarI temAM ugelI che, paraMtu khIMcha pratidhAtaka viSamaya lIleAtarI pAse ja hAvAthI sarvAMga viSaya karI Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana mImAMsA dIdheluM che, te sthiti jyAre jIvAjIvanI keTinI sarakhAmaNuM karIe chIe tyAre spaSTa che tema jaNAya che. eka ja nayane grahaNa karI anya nayane anyAya ApavAthI A sthiti banelI che. zrImad AnaMdaghanajInA vicAre-pUrvokta prakAre jinezvara prabhunA aMgopAMga tarIke paDadarzane kevI rIte che te zrImad AnaMdaghanajInA vacanemAM nIce pramANe darzAvI padarzananI saMkSipta paryAlacanA samApta karazuM. jina surapAipa pAya vakhANuM, sAMkhya yoga deya bhede re; Atama sattA vivaraNa karatAM, lahe duga aMga akhede re. (1) bheda abheda saugata mImAMsaka, jinavara deya kara bhArI re; lokAloka avalaMbana bhajIye, gurUgamathI avadhArI re. (2) kAyatika kukha jinavaranI, aMza vicArI je kIje re, tava vicAra sudhArasa dhArA, gurugama viNa kema pIje re. (3) jinavaramAM saghaLA darzana che, darzana jinavara bhajana re, sAgaramAM saghaLI taTanI sahI, taTinImAM sAgara bhajanA re. (4) cha darzane jinezvara prabhurUpa purUSanA aMge pAMga che. temAM mastakane sthAne jaina darzana che. sAMkhya ane pega e be paga che, bauddha ane mImAMsaka (vedAMta) e be hAtha che. ane kAyatika e peTa che. zarIrane anya avayava eka ocho hoya te cAlI zake, paNa mastaka che te AkhA zarIrane AdhAra che. vicArazakti mastakamAM rahelI che. mastakathI utpanna thayelA vicAre zarIranA anya aMgenA niyAmaka che. mastakathI zubha vicAra dvArA mukatapaNuM pamAya che. anya darzane jeo hAtha paga vagere che te amuka aMzane grahaNa karavAthI amuka aMze jinezvaranuM eka aMga che, arthAta eka aMgapaNuM hovAthI pUrNa zaktinI khAmIvALuM che. jinezvara rUpa samudramAM sarva darzane rU5 nadIo samAya che ane amuka amuka darzanamAM jinezvaranI zailI kaI kaI bAbatamAM sacavAya che ne ke ImeImAM sacavAtI nathI. mATe jema nadI samudranI Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya darzana sAthe sarakhAmaNuM ja [67] aMza mAtra che tema saghaLAM darzana jaina darzana utpAdaka jinezvaranA aMza mAtra che. pAMca darzanenA bhinna bhinna nane eka ja keMdramAM samAveza karanAra jaina darzana che. jenetara pAMca dazanenA anekazaH vibhAgo thayelA che, ane judAjudA ekAMta naya mAnavAthI sarvadazI thaI zakyA nathI. jenA sidhdhAMtathI jeTale jeTale aMze viruddhatAnI keTi aMgIkAra thayelI che teTale teTale aMze nayAbhAsapaNuM che ane jeTalA aMzamAM aviruddhatAnI keTi che teTalA aMzamAM nayamArga khule che. sarjAze jena sidhAMta sarva ne saMgrahe che. Ane mATe pUrvokta mahAtmAnA vacane TAMkI A avataraNane upasaMhAra karavAmAM Ave che. sarvAMgI saba nayadhanI re, mAne saba paramAna, navAvI ghATTI thAre, sTApha kAna, nisAnI kahA batAIM re, terA agama agocara rUpa. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka , ra ta , , , , , , , , , , [68] jaina darzana mImAMsA gaNitAnuga jaina darzana sthita dravyAnuyoga pachI te mahAprAsAdanA dvitIya dvArarU5 gaNitAnuyoganA vivecananI AvazyaktA pUrva niyamAnusAra sanmukha Ave che. dravyAnuyoganI vastu sthiti jema jaina darzananI talasparzI gahanatAne sUcavanAra che tema gaNitAnuganI saMkaLanA eTalA badhA pramANamAM ane vistRta maryAdAmAM che ke gaNita jevA tarka ane budhdhithI sAdhya thaI zake tevA sAmAnya viSayamAM anya darzanene sarakhAmaNImAM pAchaLa rAkhelA che. prastuta darzanavatI gaNitAnuyoga kRpamaMDukatAne tajI mahAsAgaranI vizALa sImAne lekAMta sudhI darzAvanAra addabhuta gaNitayaMtra-Arithmetic machine che hAthamAM rahelA nirmaLa jaLanI peThe sarva jagatane pratyakSapaNe dekhyuM che jemaNe evA sarvajJo vaDe praNIta thayeluM A darzana hovAthI temAM pUrepa eziA Adi vartamAna cAra khaMDene samAveza mAtra bharatakSetranA eka nAnA vibhAgamAM thAya che, te uparAMta bIjA aneka khaMDe, deze, nadIo, ane parvate je atyAre vidyamAna avasthAmAM daSTigocara thaI zaktA nathI te bharatakSetramAM mojuda che. A anuyoganA sArabhUta vivecanane mATe paNa eka moTo graMtha taiyAra karavo paDe tevI sthiti hovAthI saMkSiptapaNe amuka vibhAgamAM darzAvI samApti karavAmAM Avaze. loka ane alekarUpa be mukhya vibhAgamAM lekanuM AkhuM nAma "caudarAjalaka evA zabdovALuM che. rAja e asaMkhyaya jananA pramANa vALuM mApa che. cauda rAjalaka ke jemAM sarva prANa padArthone samAveza thayele che, tene samagrapaNe AkAra eka puruSa, jeNe potAnA baMne pagane pahoLA karela che, baMne hAthane kaTapradeza upara rAkhelA che, tevI sthitivALo che. lekanA AkArane draSTAMtapaNe batAvanArA te kalpita purUSanA AkAravALA zarIranA madhyabhAganI nIce anukrame pahelI bIjI vigere sAta naraka pRthvI rahelI che. madhyabhAgathI nIce naraka ane pRthvInI upara Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNitAnuga [ 69 ] bhuvanapati tathA paramadhAmika vagere devonA AvAsa sthAne che. kalpita puruSanA AkAravALA lekane madhyabhAga rU5 tichalekamAM ApaNe ane ApaNane adrazya prANI-padArtho rahelA che. ahIM paMdara karmabhUminA kSetro, trIza akarmabhUminA kSetro, chapana aMtara dvIpa, jaMbuddIpa, dhAtakIkhaMDa, puSkaravaradvIpa vagere asaMkhyaya dvIpasamudra sarvajJa zAstramAM nAma ane yojanAdinA pramANa pura:sara darzAvelA che. taddana chelle svayaMbhUramaNa samudra che, ke je pachI lekamaryAdA saMpUrNa thaI alekanI zarUAta thAya che. ahIMthI upara sAtaseMthI navase jana UMce jyotimaMDalanA vimAne che. atrasthita caMdra, sUrya ane grahAdinI gatio vaDe manuSyamAM ja tikazAstra nirmANa thayeluM che. jaina darzananA aneka graMtha tikazAstranA gaNitathI bharacaka hatA. paraMtu duHAmakAlebhava prANIonA kamanasIbe ApaNA pUrvajonI bekALajIthI viccheda thaI gayelA che; paraMtu caMdra prajJapti ane sUrya pragati jevA be mahAna graMthe je caturdaza pUrvadhara zrImad bhadrabAhu svAmi viracita che te vidyamAna che. e lAkhe nirAzAmAM eka amara AzA che, paraMtu tenuM jJAna prApta karavA udyamanI khAmIe tikazAstranA lAbhanI AzAne mRtavat karI dIdhI che. tirmalanI upara ghaNe dUra uttara ane dakSiNa dizAmAM eka ja sapATImAM babe maLI ATha devaleka che ane tenI upara, eka upara eka ema anukrame cAra devaloka maLI kula bAra devaka che. upara AgaLa jatAM navayaka che tyAM ahamiMdrapaNuM hovAthI caDatI utaratI padavI vagere vyavahAra nathI te upara pAMca anuttara vimAne che. sauthI chelle vimAna "sarvArthasiddha nAmavALuM che. tyAM ekAvatArI prANI jaI zake che. te upara pistAlIza lAkha jana lAMbI pahoLI sphaTika rananI zilA che, te siddhazilAnA nAmathI oLakhAya che, jyAM sidhdhanA ja Adi anaMtakALa rahe che-aDhIdviIpa ke je tichalekamAM manuSyaleka tarIke gaNavela che te pIstAlIza lAkha jana pramANuvALa che. jaMbu Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana mImAMsA dvIpa eka lakSa yeAjananA che. tenI piridha 316227 yojana, 3 gAu, 28 dhanuSya, ane 13 aMzula pramANa che. samaLI zAzvata nadIe tiSkaMlAkamAM 1456000 saMkhyAvALI che. bharatakSetranuM pramANa pAMcase vIza ceAjana che kaLAnu che. zAzvata tIrthAM samaLI tiolAkamAM mAgadha varadAmAdi ekase! enI sa MkhyAmAM che. tirthaMlAkanI madhyamAM suvarNa - maya sumeru paryaMta lakSa yeAjananA pramANavALA che. bInna kaMcanagiri, gajadatA, vakhArAgiri, vagere sarvamaLI base egaNAtara pA che. ceAtrIza vijaya che padmAdi cha moTA draho che. UlAka, tirthaMleAka, ane bhuvanapati Adi nikAyAne viSe jina jIvaneonI saMkhyA sAtakrADa ne khetera lAkha jeTalI che. te sarva caityAmAM jina bhiSenI saMkhyA AThasA trIza keATI, cheAMtera lAkhanI che. tIkhaMlAkamAM zAzvata jina caityA cArasA tesa che. tenI aMdara sarvAM maLI pacAsa hajAra ne cAra jinabiMme che UlAkamAM anuttara vimAna sudhI ceArAzI lAkha satANu hAra ne tevIza vimAna che. teTalAM ja caityo che ane temAM sarvAM maLI ekANuM kaiATI cheAMtera lAkha aDhItera hajAra cArasA cArAthI jinabiMkhe che. A A uparAMta yugalika kSetro, jaMbusAlmali pramukha vRkSA, gaMgA, siMdhu, sItA, sIte dA, pramukha mahA nadI vagerenuM savistara maryAdAvALuM jJAna laghusa dhaNu-bRhat sa MdhayAdi graMtheAmAM pratipAdana thayeluM che, je jovAthI sanadraSTi keTalI vistAravALI haze tenI sakSiptapaNe ApaNu pAmara prANIone jhAMkhI thaI zake che. keTalAka adhyAtmI kahevAtA manuSyo gaNitAnuyoganA viSayane zuSka gaNI tenA anAdara kare che, ane khIlakula te anuyAga bhaNI draSTi karatA nathI. tevAoe samajavuM joie ke gaNitAnuyoga e lAka svarUpa dravyajJAna che ane dravyAnuyoga e tenuM bhAvajJAna che. bhAvajJAnane draDha ane majabUta karavAne mATe dravyajJAnanI AvazyakatA che ema zAstra khullI rIte kahe che. jo ke eTaluM teA che ke gaNitAnuyoganA viSayamAM racIpI rahI dravyAnuyAga rUpa sAdhyathI enasIba rahevu e ziSTa saMmata nathI ja; paraMtu tethI [ > ] 060 ] * Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNitAnuyoga [71] gaNitAnuga ke je jaina darzanamAM agrapada dharAve che tenuM bahumAna ochuM thAya che e tiraskaraNIya che. gaNitAnuganA jJAnathI kUpamaMDUkatA dUra thAya che. dravyaloka vizALa ane vistRta dekhAya che. magajazakti takanipuNa bane che, seya padArthone saMgraha thaI jAya che, aneka kSetronuM jJAna thavAthI kadAca jAtismaraNa jJAna thAya che, ane khuda dravyAnuyeganA paddhone samAveza keTalI maryAdAmAM thAya che-vagere jJAnapUrvaka aneka mahAna lAbho pratyakSapaNe rahelA che. tene mATe vizeSa kahevAnI agatyatA pUrNa thavA sAthe zAstrAvakana mATe sUcanA karavAmAM Ave che. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 72 ] jaina darzana sImAMsA kathAnuyoga : jaina darzInanuM svarUpa samajavA mATe tRtIya netrarUpa dharmakathAnucAga che. A netravaDe heya upAdeyanI nivRtti-pravRtti yathArtha samajI zakAya che. A anuyAgamAM kathAenA mATeA saMgraha che. aitihAsika navalakathAe je atyAre bhUpRSTa upara vidyamAna che temanA avalokanathI nAyakAnAM vIratva, zauya`, saujanya, kSamA ane AvAdi sadguNe!, tema ja krodha, irSyA, abhimAna, prapaMca Adi durguNeAnI tulanA thai zake che. kathAe e sajjana ane dunanI pravRttionA medha levA lAyaka draSTAMtA hovAthI avAhaka che. prANI mAtra je heyApAdeya pravRttimAM yatna karavA tatpara thatA nathI athavA te temane rUcatuM nathI, te jyAre kathAnuyAganA dRSTAMta vAMce che, ane te upara manana kare che tyAre te zuddAzuddha pravRttionI kATi jANI zake che. ane pariNAme hitakAraka pravRttimAM joDAya che. ghaNA prAkRta prANIone kathA vAMcavAmAM bahu rasa jAmatA jaNAya che, paraMtu teeAe tethI harSita thavAnu nathI. jyAre kathAnA aMgAne dareka vibhAgamAM vaheMcI sArabhUta padArtha samajI zakAya ane asArabhUta tajI devAne prayatnazIla thAya tyAre ja dharmakathAnuyoga dAravaDe jaina darzananI maryAdAmAM praveza karI zakAya che. dharmakathA sivAyanI kathA-vikathAe, aneka prakAre rAjakathA, bhaktakathA, kAmakathA, akathA vagere hAya che. kathAnAyakrA jemanA jemanA saMbaMdhamAM AvelA heAya te sabaMdhI vage aneka raMgI heAya che. keTalAka prasaMgomAM sajjatA dunAnI kasoTImAM Ave che, ane te vakhate temane aneka rIte herAna thavuM paDe che. keTalAka nAyakeAnA prasaMgamAM Avele varga viSaya ane kaSAyathI abhibhUta hoya che keTalAka nAyakA vratAdi grahaNa karI saMkaTamAM AvI paDatAM zithila thai jAya che. amuka nAyakA saMsAramAM rata rahI aMtaraMga kuTuMbanA saMbaMdhathI dUra rahI ahiraMga kuTuMbanu hiMsA, apramANikapaNu, cArI vagerethI poSaNa karavAmAM Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAnuga [ 73 ] sArthakatA samajatA hoya che, kaI parastrIlaMpaTa thaI lajajAne dUra mUkI akAryamAM tatpara thAya che A ane AvA ja prakArothI bharapUra citro kathA zarIramAM Alekhana karAyela hoya che. AvA vicitra raMgI citromAMthI heya upAdeyAdi vastune jANI levIe dharmakathAnuyoganA zravaNa ane vAcananuM aMtima rahasya che. A bAbatanuM samarthana zrImad siddharSi gaNInA nIcenA kothI draSTigocara thAya che. artha kAmaM ca dharmaM ca tathA saMkIrNarUpatAm / Azritya vartate loke kathAtAvaccaturvidhA / nA visTaSTa riMtuTyAta saMvaMdha vAri I tena durgati vartanyAH prApaNepravaNA matA // sA malImasa kAmeSu rAgotkarSa vidhAyikA / viparyAsakarI tena hetubhUtaiva durgateH / sA zudhdha cittahetutvAt puNyakarma vinirjare / vidhatte tena vijJeyA kAraNaM nAka mekSiyoH / / trivarga sAdhanopAya pratipAdana tatparAH / yAnekarasa sArArthA sAsaMkIrNakathocyate / / "A lekamAM cAra prakAranI kathA artha, kAma, dharma ane saMkIrNa nAmanI che. arthakathA aMtaHkaraNane kaluSita karavAnA kAraNane laIne pApa upArjana karAvI durgatipAtaka gaNAyelI che. kAmakathA rAmajanaka IcchAo utpanna karanArI hovAthI durgatinA anaMtara kAraNabhUta che. dharmakathA aMtaHkaraNane nirmaLa karanAra hovAthI svarga ane mokSanA kAraNabhUta tarIke gaNAyelI che. saMkIrNa kathA judAjudA rasavALI havAthI dharma, artha ane kAmarUpa trivarganI sAdhanAnA upAyabhUta manAyelI che. " kathA zarIranA uttamAMga dharmakathAmAM uttama paMktimAM gaNAyalA manuSyanAM jIvanacaritro bedhanIya eTalA mATe hoya che ke teonA Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 74 ] jaina darzana mImAMsA caritro uttama saguNothI bharacaka hovAthI jagatanA ItihAsanA amara pRSTa upara mudrita thAya che, ane bhaviSyanI sarvaprajA mukhyatve e mahAkAryathI emanI smRti sAcavI zake che. pachIthI tajajanya anukaraNa karavAmAM prayatnazIla bane che. jIvanacaritronA pAtronI jIvanta mUrtio ke jeoe pitAnI sugaMdhane pRthvInA paTa upara pAtharI dIdhI hoya che tevI jIvana mUtio vAMcakonA hRdayamAM utsAha prerI hRdayane purUSArtha premI banAve che. eka vidvAne kahyuM che ke "je caritro athavA kathAo vAMcakanA hRdayamAM malina bhAvane nirbala karI uccabhAvane uttejita kare nahi athavA te mahAna pratibhAnuM pratibiMba batAvI vAMcakanI zaktione vikAsa Ape nahi te mAtra ane vyApAra che. " mahAtmAonI kathAmAMthI zuM maLI zake che te saMbaMdhe eka aMgreja nIce pramANe vicAre batAve che. One comfort is that great men taken up in any way are profitable company. je manuSya kharekhara moTA hoya che teonA jIvanane game te draSTithI nihALIe to paNa temAMthI kAMIka bodhadAyaka athavA utkarSa kare tevuM maLyA vinA rahetuM nathI." Ama hovAthI manuSya jIvananI saphaLatA mahAtmAonI jIvanakathAmAMthI avazya sAragrahaNarUpa haMsacaMcu vaDe, mithyAjJAnarUpa pANIne cheDI daI zuddha jJAnarUpa dudhathI AtmAne puSTa karavA prayatnazIla thavAthI thaI zake e nirvivAda satya che. kramaza: A anuga caraNa karaNanu gamAM pravRttinuM anaMtara kAraNa thaI jAya che. tattva grahaNa karI AtmanatimAM kartavyaparAyaNa thavuM-e dharmakathAne sArI ane advitIya sidhdhAMta che. jene kathAnuga eTale badho vizALa ane vistRta che ke jenetara darzananI kathA samudAyanI tulanAmAM te agrapade AvI zake che. vaLI jaina kathAnugamAM bhAgye ja kalpita kathAone saMbhava che Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAnuga [ 73 ] ane kadAca haze to te mAtra datika arthane bhAvArtha utpanna karavAne mATe ja. paraMtu prastuta kathAnugamAM nyUnatA bhAsatI hoya te te e che ke je mahAna AcArya ane upAdhyAyonI graMtha samRddhi vistRta pramANamAM maLI Ave che, temanA jIvanacaritro saMpUrNa paNe sAcavI zakAyuM nathI. jeTalA maLI zake che teTalA taddana apUrNa sthitimAM che. A deSa graMtha samRddhi sAcavavAmAM bedarakAra rahelA pUrvakAlIna jainene zira sarjIta thayela che. vratanuM yathArtha pAlana karanAra athavA vrata virAdhaka kathAnAyakanA bodhadAyaka caritro vAMcakonA hRdayamAM sajaDa chApa pADI zake che. tenA draSTAMto pAMca vrata upara anukrame haribala, vasurAjA, rauhiNeya, sudarzana ane naMda Adi prasiddha narenA che. aneka raMgI draSTAMtothI bharapUra kathAnuga che. te zAstrAvalekanathI mAlUma paDI Ave tema che. jemake girizuka ane puSpazukanA draSTAMtamAMthI sadasat saMgatinA lAbhAlAbhane pariNAme sAra maLI zake che. prastuta anuyoga saMkSiptapaNe pUrNa karI nimnalikhita blekanA alaMkAra sAthe kathAnugane upasaMhAra karavAmAM Ave che. ihAmutra ca jaMtUnAM sarveSAmamRtopamAm / zudhdhAM dharmakathAM dhanyAH kurvati hitakAmyayA / / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * * pa ma ra pa ka [ 74 ] jaina darzana mImAMsA caraNakaraNAnuyoga : jaina darzananuM tRtIya ratna jene "cAritra" zabdathI oLakhAvavAmAM Ave che te prastuta caraNakaraNAnuga che. zrImad umAsvAti vAcaka jene-jJAnacakra virati rUpe sUtramAM guMthe che, nItikAra jene nai takabaLa athavA vicArevaDe utpanna thayeluM sadvartana tarIke jAhera kare che, mAnasazAstrIo jene purUSanA hRdaya tarIke gaNanA kare che, zAstropadezake jene darzanamehanIyanA vinAzathI samyajJAna utpanna thayeluM che, evA purUSo dvArA AlaMbanIya mAne che ane adhyAtmajJAnIo jene jJAna darzananI ramaNatA rUpe sthApana kare che-te A je darzanano caturtha anuyoga che. eka mahApurUSa buddhi ane hRdayanI sattAnuM pRthakkaraNa karatAM kahe che ke-budhdhibaLa karatAM hRdayabaLa hajAragaNe darajaje uccatA dharAve che. buddhibaLanA sAyujyane pAmele paNa hRdayasattAthI zUnya prANI gAMDA mANasanA hAthamAM ApelI taravAranI peThe avyavasthita che. jevA vicAra tevA AcAra e samyaga jJAnanI prAptidvArA samakyAritranI paripalana karavArUpe vAstavikatA prakaTa kare che, A uparathI svataHsidha thaI zake che ke caraNakaraNAnuga e samacAritra hoI akhila jenA darzananuM hRdaya che. hRdayabaLa prApta karyA sivAya puruSa mahApuruSa thaI zakato nathI. dravyAnuyoganuM mAtra avalaMbana karanArA jene caraNakaraNanuga e kriyAkAMDa hoI zuSka lAge che ane kaSTasAdhya kArya tarIke gaNI pravRttimAM potAnI azakti jAhera kare che; tevA zuSka jJAnIoe samajavuM joIe ke A caraNa sittarI ane karaNa sittarI rUpa jene cAritra e AtmAnI atyaMta nirmaLa vizuddhi karanAra che. dravyAnuyoganuM jJAna e AtyaMtika vizudhine sajAvanAra anaMtara sAdhana che. paraMtu sAdhyanI prApti sAdhanA Practical upayoga vagara nirarthaka ane niSphaLa che. prastuta cAritra be prakAranuM che, (1) deza virati (2) sarva virati Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNakaraNAnuyAga [ 77 ] sa gRhastha dezaviratinA adhikArI che. ane nirArabhI muni viratinA adhikArI che. deza viratidhara zrAvakAne bAravrata grahaNa karavAnA hoya che. sthUla prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, parastrIgamanaviramaNa, parigraha-dig parimANu, bhogapabhAga-ana da viramaNu, sAmAyika, pauSadha, ane atithi saMvibhAga. * vIvizvA dhyAnuM pAlana sAdhuone mATe gaNatAM gRhasthanA adhikAramAM echAmAM AchI savAvidhA dayA AvI zake che. te yAnuM pAlana ke je vaDe niraparAdhI, sthUla prANIonI, nirapekSavRttithI ane saMkalpathI hiMsA nahIM karuM, evuM vrata levAthI thaI zake che. hiMsA paNa e prakAranI che. draSya ane bhAva. rAgadveSanA pariNAmavaDe bhAvahiMsA ane tajanya prANivadhAdi vaDe dravyahiMsA gaNAya che tenA hetu, svarUpa, anubhadhAdi aneka bhAMgAe che. tyArapachI mana, vacana, kAyA vaDe, sthUlatAthI jU uN khelavuM nahIM athavA jUThuM kArya karavuM nahI, adatta vastune grahaNa karavI nahI, parastrI gamanathI dUra rahI svadArAsatoSa dhAraNa karave, dhana dhAnyAdi navavidha parigrahanu mApa karI sateASatti rAkhavI, dizAemAM javAne amuka hada sudhInA niyama karavA, abhakSya tathA anatakAyAdi vagerethI tathA apeya panathI ane karmAdAna vyApArathI dUra rahevuM, vakathA vagerethI thatA anada MDathI viramavuM, sAmAyika, peASadha, ane atithi saMvibhAga, sAdharmivAtsalya vagere zubha anubrAtemAM Adara karavA; A sarva bAravratto anukrame gRhasthane yAgya che. A khAra tratAnA vistAra ghaNuM ja che. dareka vratane mATe bhagAbha garUpa aticArA che. je darzAvatAM viSaya vistRta thAya tema che. sAdhujaneAnI gaNanAnA mukAbalAmAM gRhasthanA adhikAra ghaNA alpa hovAthI tene pati jatAe ' milanAra bhI' kahelAM che. sAdhujane ke jemaNe AraMbha mAtrane tyajI dIdhelA che te 'nirArabhA'tarIke mazahUra thayelA che. sAdhujanone adhikAra rUpe paripAlanane mATe caraNasittarI ane karasittarI nIcenI gAthAe vaDe pradarzita thayelA che. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 74 ] jaina darzana mImAMsA vaya samaNadhamma saMjama veyAvacceca baMbhaguttisu / nANAitiyaM tavakAha niggahAii caraNameyaM / / piMDa visohI samii bhAvaNa paDimAya iMdiyaniroho / paDilaheNagutti abhiggahaMceva kahaNaMtu / / 5 mahAvrata, 10 zramaNa dharma, 17 saMyama prakAre, 10 vaiyAvacca, 9 brahmacarya, 3 jJAnAditrika, 12 tapa ane dhAdi 4 kapAyane nigraha tathA, 4 piMDa vizudhdhi, pa samiti, 12 bhAvanA, 12 paDimA, 5 Idriya nirodha, 25 pratilekhanA, 3 gupti, 4 abhigraha. A rIte anukrame sIttera sIra prakAre che. A sarvane vistAra asaMkhya prakAre zAstromAM varNana karAyele che. kAkAzanA pradezanI saMkhyA jeTalA pramANamAM che teTalA pramANamAM caraNakaraNAnu rUpa saMyamanA sthAnake che. AtmAnA adhyavasAyane AzrIne taratamatAe A asaMkhya bhedo hoI zake che. eka jaina gRhastha je te pitAnA adhikArane AzrIne grahaNa karelA dvAdazatratanuM pAlana karato hoya che, te durAcaraNathI bhaya pAmatA hovAne lIdhe tema ja sadAcAramAM kSaNamAtra paNa apramAdI hovAne aMge te kadI koInA gunAhamAM AvI zakato nathI, te paMcamahAvratane dhAraNa karanAra sagurUonI te tevI sthiti kayAMthI hoya? jaina darzananA cAritranuM baMdhAraNa evuM sudraDha ane baLavattara che ke cirasaMskArI prANIo ja temAM rahI zake. sAdhujanane prANAtipAtAdi paMca avratothI sarva prakAre viramavAnuM che. vrata lIdhA vagara ajJAnapaNe prANuone te te prakAranA pApamArgo khullA ThAravALA hovAthI karma pravAhanA pravAho AvatA aTakI zakatA nathI. tethI zrImadda yazovijayajIe kahyuM che ke - avirati lage ekaeNkriyA re, pApa sthAna aDhAra; lAge pAMcehI kriyAre, paMcama aMge vicAre che. (1) Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - caraNakaraNanuga [ 79 ] "bhagavatIsUtramAM kahyuM che ke ekaeNkiye avirati hovAthI temane pAMca kriyAo ane aDhAra pApasthAnakethI utpanna thato kSaNekSaNe karmabaMdha paDe che." sAdhujIvana ghaNuM ja kaThina che. talavAranI dhAra upara nAcatA bAjIgare tathA leDhAnA caNAne cAvI janAra avadhUtonAM karatAM sAdhu jIvananI kaThinatA durbhedya che. AtmabaLanA sAmarthya vaDe karmabaLane toDI pADavAnI zaktivALA prANuo yathArtha caraNakaraNanI sAdhanA karI mukti pAmI zake che. cAritranI paripAlananA vaDe AtmA karmano Azrava dUra karI saMvarapaNuM prApta kare che. saMvarapaNuM prApta thavAthI navA karmanuM Agamana rokAI javAthI pUrva karmanI nirjarA (deza thakI kSaya) thatAM sarva karmanI nija thavAne saMbhava che. caraNa kriyAnuM pAlana karatA sAdhu janene daza prakAre yatidharma sevana karavo paDe che. te nIce pramANe che. zAMti, Arjava, mArdava, saMtoSa, tapa, IdriyasaMyama, satya, zauca, Akicanya ane brahmacarya. AmAM prathama cAra kedha, mAyA, mAna ane lebhanI nivRttithI utpanna thayelA guNo che. cAra kaSAnuM svarUpa dravyAnuyeganA viSayamAM ThIka rIte AvI gayeluM che. tapa be prakAre che. bAhya ane atyaMtara anazana, UnedarIvrata, AjIvikA saMkSepa, rasa tyAga, kAyAkaleza, ane saMlInatA -A bAhya tapa che ane prAyazcitta, vinaya, vaiyAvacca, svAdhyAya ane dhyAna e aMtaraMga tapa che. namukkArasahithI mAMDIne upavAsa paryata vrata laI eTale jeTale aMze AhAra na kare te anazana. A anazana ane auneda vigere-Idriya saMyamarUpa yatidharmane pAlana karAvavAnuM prabaLa sAdhana che. bAhya tapa vaDe Ikiya rU5 gheDAne vikAraga kuMThita thaI jAya che. paugalika bhegana khAvA pIvAnA tathA bhogavavAnA AtmAnA anAdi. badha saMskArane toDI pADavAne prabaLa kuhADA samAna je kaI paNa hoya to te anazanAdi bAhya tapa che. smRtibhaMgathI pApAcaraNa thayeluM hoya tene daMDa gujana athavA vaDIladvArA vaherI le te prAyazcitta. pUjya prati bhaktibhAvanuM darzana te Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 80 ]. jaina darzana mImAMsA vinaya. glAna prANIonI sAravAra karavI te vaiyAvacca, ane jJAnanuM zravaNa manana, ane nididhyAsana e svAdhyAya. Arta ane raudra dhyAnathI rahita thaI dharma dhyAna tathA zukala dhyAnamAM ramaNatA karavI te dhyAna tapa kahevAya che. dhyAnane cAra prakAre A rIte che. A dhyAna, raudra dhyAna, dharma dhyAna, zukala dhyAna. A dhyAnanA cAra prakAra (1) ISTa viyega, aniSTa saMga, roga ciMtA, ane azoca (bhAvibhavamAM mane amuka ISTa vastu maLo evu niyANuM karavuM te) roka dhyAnanA cAra prakAra (1) hisAnubaMdhi (2) mRSAnubaMdhi (3) teyAnubaMdhi ane (4) saMrakSaNanubaMdhi (mAlamilakata strI putrAdinA saMrakSaNa saMbaMdhI). dharma dhyAna cAra prakAre (1) AjJA vicaya (jinAjJAnA svarUpanuM ciMtavana) (2) apAya vicaya (karmo vaDe prANIone thatI pIDAnuM citana) (3) vipAka vicaya (sukha duHkhAdine karmaphaLa jANI zaka nahIM karavA saMbaMdhI vicAraNA) ane (4) saMsthAna vicaya (cauda rAjale nA svarUpanuM manana). zukala dhyAna cAra prakAre (1) pRtharva vitarka savicAra (2) ekatva vitarka avicAra (3) sUkSma kriyA pratipAti (4) vyasannakriyA anivRtti. pahelA be bheda ucca bhUmikA upara caDatA prANIne AThamA guNa sthAnakathI zarU thAya che. temAM jagatamAM rahelA padArthone guNa paryA. yanuM ciMtavana che. bArame guNasthAne prastuta dhyAnane bIje bheda pUrNa thAya che. te pUrNa thayA pachI dhyAtA vizrAMti pAme che. tyAra pachI turata ja akhila prANI padArthone hastAmalakata jaNAvanAra kevaLajJAna thAya che. ahIMthI trIje prakAra zarU thAya che. ane AyuSyamaryAdApUrNa thavAnI taiyArI vakhate sUma mana, vacana, ane kAyavyApArane repa karatI veLAe trIjo prakAra pUrNa thaI caturtha prakAra zarU thAya che. pUrNa karyA pachI rUTu-paMca hastAkSaranA uccAra jeTalA samayamAM nirvANapada pAme che. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNakaraNAnuyoga [ 81 ] A dhyAna carma kevalI thayA pachI viccheda gayelu che. A dhyAnanA vajI RSabhanArAca saMdhayaNavALA mAtra adhikArIo che. kahyuM che keH idamAdima saMhananA evAlaM pUrvavedinaH kartuM / sthiratAM na yAti cittaM kathamapi yatsvalpasattvAnAM // ra prAkRta prANIonuM citta A dhyAnate mATe lAyaka nathI; kemake citta thaiya` temane hAtu nathI. mATe prathama sa MghayaNavALA pUrvadharA vagere A dhyAnanA adhikArIe hAi zake che. "" A uparAMta ryAdi pAMca samitie, mana Adi traNa gupti, kSudhA Adi bAvIza parisaha, anityAdi bAra bhAvanA, sAmAyikAdi pAMca cAritro, maitrI Adi cAra mahAbhAvanAomAM sAdhujanone nira Mtara ramaNa karavAnu che. cAritranA A sarva aMgeAnA vistAra zAstromAM traNeAja che, cAritranI vyAkhyA karatAM kahevAmAM Ave che ke paMca mahAvratamUlaM samitiprasaraM nitAMtamanavadyam / guptiphalabhAranatraM sammatinA kIrtitaM vRttaM // << cAritrarUpa vRkSanI jaDa pAMca mahAvrata che, zAkhA pAMca samiti che, ane phaLa traNa gupti che '' caraNakaraNAnuyoganI A kriyAenA saMskAra draDha thavAthI manebala ghaNu Mja ucca ane vizALa pradezAvagAhI bane che. saMyamanI A sarva zubha kriyA zuddha ane utpAdaka zaktithI bharapUra hAvAthI jJAna darzananI ramaNatArUpa cAritranA AtmA adhikArI bane che. mukti ke jene aneka darzanee judA judA kAraNA mAnIne kArUpe eka mAnelI che, te jaina darzananI apekSAe anaMtakALa AtmAnI jJAna darzanamAM ramaNatA ane AtmAnA saMsArIpaNAnA AtyaMtika kSayarUpe che. A muktinuM vAstavika svarUpa che. zAstrakAra tethI ja kahe che ke ayamAtmaiva saMsAraH kaSAyeMdriyanirjitaH / tameva tadvijetAraM mokSamAhurmanISiNaH // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * * * * * * * = = * * * * * * * * * [ 82 ] jaina darzana mImAMsA kaSAya ane IdriyathI jItAyele AtmA te ja saMsAra che ane temane AtmA che tyAre paMDite tene mekSa kahe che." atra eka prazna utpanna thAya che ke siddhanA jIvone, A saMsAramAM suMdara strIo sAthe ramaNa karavAthI utpanna thato AnaMda tema ja svAdiSTa ane uttama bhejana ArogavAthI udbhavatA AnaMda nathI ja; to mukita nivAsa karatAM ahiM sukha lAge che. tyAM bhogavaTA vagaranI zUnya avasthA che. paraMtu pugalAnaMdI prANIone A ajJAnamUlaka prazna che- ema kahevA sAthe samAdhAna karavAmAM Ave che ke eka prANu kaTorAmAM rahele dudhapAka gaLA sudhI khAya che, have zuM te vadhAre khAvAnI IcchA kare te khAI zake khare ke ? strI saMgane sukhane aMte viSaya kevo kaTu lAge che ! A prakAre A saMsArI prANIone pUrva saMskAra jAnita aneka prakAre kharaja utpanna thAya che, ane tene yogya vA agya prakAre dUra karavAnI kozIza kare che. je je prakAranI kharaja uddabhave che tenI zAMti pachI te kharajane zAMta karanArI vastune vyApAra jhera jevo lAge che. zarIra upara khujalI thAya che te vakhate kharaja prakaTe che; pachI te kharajane zAMta karavAne khaNavAthI kellAe upase che jethI te khaNavAnA sukha karatAM anekagaNuM duHkha utpanna thAya che. pudgalika padArthothI thatAM sukhanI A sthiti che. je sukhane pariNAme duHkha raheluM che tene zAstrakAra "sukha ja" kahetA nathI. siddhanA jIvone sudhA tathA viSayAdi kharajanI utpattinuM bIja dagdha thayela hovAthI te kharajanI zAMtinA upAya javAnI temane jarUra hotI nathI. teo kharekhara sukhamAM rahelA che. jJAnAnaMdamAM magna thaI eka samayamAM jagatanA saikAlika bhAvone sAmAnya-vizeSa upayoga paNe jANyA kare che. upAdhi rahita jIvana heI nirAbAdhapaNAmAM sthita che. samagra vizvamAM koI paNa padArtha saMkalanA emanAthI gupta nathI. zrI kRSNa bhagavadgItAmAM kahe che tethI ulaTuM A siddha jIvone punaH avatAra levAne abhAva sthApita thayela che. kemake zrI kRSNa kahe che ke - , Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNakaraNAnuyAga * yadA yadA hi dharmasya glAnirbhavati bhArata / abhyutthAnamadharmasya tadA''tmAnaM sRjAmyahaM // ** " he arjuna ! vaikuMThamAM gayA pachI jyAre jyAre A dharmanI kSati jovAya che ane adharmInI vyApakatA dRSTigocara thAya che tyAre huM punaH avatAra dhAraNa karU chuM. ' 22 prastuta sthitimAM jaina darzananA siddhAMtAnusAra rAga ane dveSarUpa bhavabIjonuM dahana thayelu hAvAthI bIjanA dahana pachI jema vRkSanA utpanna thavAnI AzA vya che tema siddha ve saMsArarUpa duHkhAgAramAM punaH praveza kare--e sarva prakAre asaMbhavita ja che. jaina darzanane catu anuyoga ke je nirvANapadanA mune tRtIya ratnarUpe alakRta kare che, te jJAna, virati ane muktinA sAdhya-sAdhana ane upAya-upeyanA pUrvAMta saMbaMdha sAthe atra pUrNa karavAmAM Ave che. ane zrImad upAdhyAyajInA vacaneAmAM cAritra zabdane vyAkaraNa daSTie padaccheda karatAM kahevAmAM Ave che ke, caya je A katA sa Mcaya rikata kare je teha, cAritra nAma nirutte bhAkhyu te vardu guNa ge; jinadharmavimukto'pi syAM ceTospi daridro'pi jinadharmAdhivAsitaH // cakravartyapi / [ 83 ] re bhavikA siddhacakra pada vade (1) mAbhUvaM mAbhUvaM " jinadhathI rahita cakvIpaNuM mAre joItuM nathI, paraMtu jina # dharmAvALuM dAsatva maLe teA paNa sateSa mAnIza. ' yogazAstra-zrImad hemacaMdrAcAya jI Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 84 ] upasa'hAra jaina dana mImAMsA priya vAcakagaNa ! jaina darzananA cAre anuyogeAnuM svarUpa sakSiptapaNe pUrNa karavAmAM AveluM che. avAMtara jainetara darzIneAnA sidhdhAMtAnI sarakhAmaNI kramazaH thayelI che. jaina darzana ke jemAM anaMta prANI padArthAnuM jJAna samAyelu che, tene TuMkamAM kahI batAvavuM e mAtra mahAsAgaramAMthI eka biMdu pRthvI upara mUkavA barAbara che. saMkSiptapaNe darzAvatAM aneka prakAre vastusaMkalanA apUrNa rahelI haze, eTaluM ja nahIM paraMtu sthUla sama rahasyAnuM AvAhana paNa nahI thayuM hoya; tema ja vastutattvanI prarUpaNA ulaTI rIte banelI hoya ! A sarvane mATe mithyAduSkRta dai upasaMhAra karatAM jaina darzanane aMge tenI janasamUhamAM sarva sAmAnya paristhiti paratve e mela lakhavAmAM Ave che te aprAsaMgika nahIM ja gaNAya. jaina darzananA khAdya ane aMtaraga svarUpanA viveka karatAM tenu akhila aMga akhaMDa ane che. bAhya svarUpa ke jene prAkRta prANI tatkALa grahaNa karI zake che, te paNa evI suMdara maryAdAmAM saMkalita thayeluM che ke, te anya dAnA bAhya svarUpane laukika krATimAM mUkI, tenAthI atIta thai-leAkeAttara kATimAM svayameva praveza kare che. chAMta tarIke zrAvaka ane muniene AcAra ke je jaina darzananuM bahiraMga svarUpa che, tenu pRthakkaraNa karIe tyAre eka zrAvakanA AkhA divasa kevI suMdara bhAvanAmAM vyatIta thavA joie ane munine Akho divasa kevI suMdara kriyAomAM pravRtti pAmI nivRtta thavA joie, te graMthAmAM vistAra puraHsara darzAvAyelu che. eka zrAvaka tarIke hiMsAthI sthULa pramANamAM nivRtta thavuM, asatya tajI vAstavika satyane aMgIkAra karavA, rAtri bhojanathI viramavu, madha ane mAkhaNa Adi abhakSyathI dUra rahevuM-vagere zrAvakanI pravRttie tapAsatAM anya darzananA bAhya svarUpathI paNa aneka darajja utkRSTapaNe varte che. adhika mAsanI aMdara amuka darzananA anuyAyIo Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra [85] savAramAM ghaNuM vahelAM nadI ke samudratIre snAna karavA jatA-bhakti bhArgAvalaMbI purUSa ane strIonA bAhya svarUpanI bArIkIo tapAsatAM ati tuccha ane sAmAnyathI paNa sAmAnya prakriyA anubhavavAmAM Avaze. vaLI tevA ja itara darzananA bhakto, lIlAnuM anukaraNa karatAM kevI zocanIya sthitimAM AvI paDelA che ane paDe che te jarA vadhAre UMDu nirIkSaNa karatAM khabara paDaze. kahevAtA sAdhuo ke jeo kAMcana ane kAminInA saMgathI judA nathI, te kaI rIte bhaktajanone niHspRhI banAvI zake ? vaLI kai amuka darzanIonA sAdhuo evA che ke jeo parigraharahitapaNe vicare che, chatAM teonuM aMtaraMga svarUpa hiMsAdivALuM hovAthI hiMsAnuM vAstavika svarUpa svAnubhavagamya nahIM hovAthI, hAthI vagerenA mAMsathI piotAnI jIvanavRttine sadoSa banAve che. ane e rIte bahiraMga svarUpa zuddha ane sAtvika hAya nahi temAM Azcarya jevuM kazuM ja nathI. je je darzananA netAo jeTalA pramANamAM zuddha AcaraNavALA, satya mArgane anusaranArA, vAstavika sAdhyanuM avalaMbana karanArA hoya che teTalA pramANamAM temanA anuyAyI varga satyamArgamAM TakI raheluM hoya che. jenA darzanamAM mahAtmAnI pratimA ke jenA upara dharmanuM ja moTe bhAge avalaMbana raheluM che te kevI saumya AkRtivALI ane nirIkSakanA hRdayane ullabhAyamAna karanArI che ! jyAre anya darzanemAM kahevAtA mahAtmAonI pratimAo Itara AkRtivALI dekhAya che, ke je vaDe tenuM sevana karanArA hRdayamAM tevA ja Itara bhAvane mudrita karAve che ke je nyAyanI keTimAM AvI zakatA nathI. deva, guru ane dharma e muktinAM bAhya aMgarUpa hovAthI te bAhya aMga nyAya kaSTayA taddana zuddha ane nirmaLa hovAM joIe. jaina darzana nanA A bAhya aMgamAM koIpaNa jAtinA dUSaNano AkSepa AvI zakatA nathI e tatrakathita svarUpathI aneka prakAre daSTigocara thAya che. anya darzanenA A traNa bahiraMgomAM AkRti, ravabhAva, guNadoSa, parIkSA, paristhiti, raheNuM karaNI vagere tapAsa karatAM sadoSa ane satya mArgathI Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * *, [ 86] jaina darzana mImAMsA cuta dekhAI Ave che, te temanA zAstrIya bAhya siddhAMtamAMthI puravAra thAya che. lAphiMsA paramo dharma-sUtrAnuyAyI jaina darzana upara AkSepa karatAM mIsIsa enIbIseMTa kahe che ke "jene pANIne azAstrIya rIte UkALe che"--paraMtu laukika nItirItinA saMskAravALI te strIne lekettara saMjJA kema grAhya thaI zake ? jaina darzana tene nIce pramANe uttara Ape che. mArA anuyAyIone saMyamanuM pAlana karavAne mATe IdriyanigrahanI sauthI pahelI jarUra che. lagAma choDI devAthI unmatta thayelA idiyarUpa ane vikAraga ocho karavAne mATe uSNa pANI e prabaLa sAdhana che. A bAhya sAdhanathI dhyAna ane prANAyAmAjika AMtara sAdhana ghaNI ja saraLatAthI AtmAne labhya thAya che. [ zarIra sudhArake (DekaTara) paNa vaiijJAnika-kemIkalI-rIte pRthakakaraNa karatAM garama kareluM pANI prANIne sAttvika prakRtivAna banAve che tema kahe che] melerIA, TAIphoIDa vagere tAvanI havA phelAya che tyAre nirdoSa ukALeluM pANI vAparavAnI bhalAmaNa kare che. A hakIkata prAsa gika che AthI Amajya prApta karAvanAra ane paulika vAsanAonuM damana karanAra tarIke garama kareluM pANI prabaLa kAraNa che. te sAthe amArI sUkSma sRSTimAM sajIta thayelI hakIkta e che ke jaLamAM eke driya jIvonA janma maraNane vyApAra samaye samaye thayA ja kare che. te prAkRta prANIothI adazya che. te vyApAra pANIne ukALIne pIvAthI aTakI jAya che. ane bahoLA pramANamAM thatI utpatti ane vinAzarUpa pravRtti-nivRttine mArga baMdha paDe che. svAduvAdaya mArUM svarUpa hoInapha teTAnA saravaiyA sAthe A hakIkata nyAya ane yukti pura:sara che ema kahevuM bIlakula vAMdhA vagaranuM che." jaina darzananuM aMtaraMga svarUpa ke je tenuM tattva svarUpa che tene cAlu jamAnAnI vaijJAnika (Scientific) zodha pramANe tapAsa karavAmAM Ave to janasamUhane ghaNI ja saraLatAthI grAhyamAM AvI zake tema che. jema ke ekasIjana ane hAIDrojananA saMyogathI pANI utpanna Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * : - ------- - upasaMhAra [ 87] thAya che tema Adhunika vijJAnazAstra mAne che. ane te pratyakSapaNe batAve che. jaina darzana ke jenA praNetA sarvajJa che, te paNa kahe che ke "vAyuyonirApada-pANI e pavanamAMthI utpanna thAya che" A rIte aneka bArIka hakIkata je pratyakSa prakaTa thaI atyAre janasamUhane AzcaryamAM garakAva karI mUke che, tenI ghaNA varSo pahelAM sarva vaDe jaina darzanamAM saMkalana thayelI che-ema khAtrIbaMdha puravAra karanArA jaina vidvAne nIkaLI AvavAnI jarUra che. A kArya grejyueTanI padavI prApta karanArA jaina baMdhuoe zAstrAbhyAsa dvArA siddha karavAne prayatnazIla thavuM joIe, paraMtu aphasa che ke grejyueTa thanAra varga hareka kaI prakAre AjIvikA prApta karavAmAM mazagula hovAthI dhArmika tonI jJAnaprAptimAM pramAdI ane susta rahe che athavA taprati abhAva budhivALA hoya che. jaina darzanAnuyAyI gRhasthAne mATe uttama prakAranA AcAre zAstramAM nirUpaNa thayelA che, paraMtu atyAre A gRhastho meTA vibhAgamAM tadanukULa pravRtti karatA nathI e joI buddhimAna manuSyanuM hRdaya khinna thayA vagara rahetuM nathI. gRhasthanA svAmIvala, jJAti bhojana, varA Adi prasaMgamAM temanI bhajana karavAnI rItabhAta temanA pAtronI zuddhAzuddhatA, temanI ucchiSTa mUkavAnI Tevo ane ucchiSTa bhajana ane pANInI sAMgika sthiti-A sarva tapAsatAM zuddha AcArahInapaNuM dekhAya Ave che. A uparAMta dhArmika kAryomAM paNa kapaTavRtti ane kIrtinI lAlasA, tema ja vyApAradhArA artha sAdhanamAM behada apramANikapaNuM, nekarInA prasaMgamAM cerI, nyAyAdhIzapaNumAM pramANikatArahitapaNuM, vakIlAtanA prasaMgamAM asatya mukaradamAnuM samarthana vagere aneka pramANamAM eka zrAvakane gya AcAra bhUlI javAmAM Ave che ane zrImad haribhadrasUrinA kahelAM vacane "cAyataifkata vitta maya hatAtat -mAtra pustakamAM ja rAkhavAmAM AvelA che. A prakAre je zAstranuM aMtaraMga svarUpa uccatara che tenA anuyA. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 88 ] jaina darzana sImAMsA sIenuM hiraMga svarUpa tapAsatAM me.Te bhAge nirAzAjanaka lAge che. jo ke hajI laukika zAstronA bahiraMga svarUpa karatAM kahevAtI sArI sthiti che. paraMtu tevA ja athavA tethI adhama sthiti dhIme dhIme kaeNma na thaI jAya evI bhIti sujJajane taraphathI rAkhavAmAM Ave che--e saveLAnI cetavaNI che. Ama hovAthI dareka zrAvaka peAtAnA bAhyAcAra athavA vanamAM zAstrAnukULapaNe zuddha havA ja joie. * kusaMpanI vRddhi e paNa bAhyAcAranI cyutAvasthA che. jaina konpharansa ke je bhaviSyamAM hitakartA nIvaDaze evI AzA ja hatI te aTakI javAnuM kAraNa hAlamAM kusaMpa sivAya anya nathI. kaleza ane vAvavAmAM samaya gALI aneka manuSyA A TUMkuM AyuSya purU' karI cAlatA thayA che ane thAya che. Ama hAvAthI jeTale samaya kalezamAM pasAra thAya che teTale anya zubha kAryonI pravRttiemAM upayega karavAmAM Ave te peAtAnuM ekAMta hita ja thAya che ane bIjAnA hitanI AzA adhAya che. *sapamAMthI prakaTelA kalezathI AvA uttamAttama jaina darzananA paNa vibhAgeA paDI gayelA che. digaMbara, zvetAMbara, ane sthAnakavAsI e traNa vibhAga che. A traNemAM bAhyAcAranI mAnyatAmAM ghaNA taphAvata paDI gayele che. tema ja tattvamAM paNa bhinnatA amuka amuka aMze che. digaMbara vibhAganI amuka hakIkata atyAranA jamAnAne mATe tadana pratikULa che. nagnapaNe vihAra karI jina kakSIpaNuM AdaravuM-e atyAranA prANInI zaktithI atIta che. mUrtiniSedhaka vargo ke je sthAnakavAsI kahevAya che teone mUrtidvArA alakSya svarUpanI utpatti ane tenA lAbhanI khabara nathI. peAtapeAtAnA AcAryAM vaDe thayelI taaAnI bhinnatAthI judA paDI gayelA A traNa saMpradAyA eka thai jAya e anavu asaMbhavita che. dravyAnuyAgane aMge jaitAmAM aneka prakAre apUrNatA prApta thayelI che. ApaNI pratikramaNa jevI uttama kriyA, prabhupUjana jevI uttama bhakti, Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra [89 ] supAtra, anukaMpA, vagere dAnamAM pravRtti-A sarva mukhya bhAge vastu - tattvane yathArtha jANyA vagara AdaravAmAM Ave che. pratikramaNanI kriyA karanArA manuSyane mATe bhAga tenA artha sUcaka padothI ajANa hoya che, ane mAtra mukhethI paDhI javAmAM ja sarvasva prApta thayeluM mAne che. are ! mukhapATha paNa meTe bhAge azuddha hoya che. jyAM dravya pratikramaNanI haju aprApti che tyAM bhAva pratikramaNanI prApti kevI rIte hoI zake? prabhupUjananI kriyAmAM dareka kriyAne arthasUcaka bhAvArtha samajavo joIe. jJAna vagaranI kriyA karanArA prANIo ghAMcInA baLadanI peThe mAtra kaSTa kare che, ane che tevI ne tevI ja sthitimAM rahe che. dravyapUjAmAM saMskArI thayelA prANIe bhAva pUjAmAM AgaLa vadhavAnI jarUra che. vAstavika jJAna sAthe dhArmika kriyAnuM saMmelana karI te te kriyAomAM pravRtti karavAnI jarUra che. ApaNI sarva dhArmika kriyAo artha sUcaka hovAthI temanA bhAvArthane jANavAnI jarUra che. daSTAMta tarIke eka cekhAne sAthIo prabhu pAse karatAM saMsAranI cAra gatinI bhAvanA manana karavAnI che. prabhunI traNa pradakSiNA detAM ratnatrayInI bhAvanA aMgIkAra karavAnI che. je je kriyAo karavAmAM Ave te sarvane artha barAbara samajI tadanukULa pravRtti karavA vaDe sAdhyanI prApti thAya che. AtmArtha bhaNI lakSa rAkhI kriyAo karAya to ja aMtima lakSya pamAya che. mATe zUnyapaNe thatI kriyAomAMthI mukta thaI kriyAone dravyAnuyoga rUpa jJAnanA saMskAramAM vaNI devI joIe. Ama karavAthI jJAnadiyAbhyAm mekSa, -e sUtra-vAkyAnusAra ISTa siddhi najIkamAM Ave che. gaNitAnuyegamAM pravRtti karanArA ghaNuM ja ochA manuSyo vartamAna samayamAM daSTigocara thAya che. keTalAkane te (pitAnI anipuNa buddhi hovAne lIdhe) magajathI kaMTALAbhareluM lAge che. ane keTalAka te viSayamAM pravRtti karatA ja nathI. ApaNAmAM atyAre tirvidyAnI je khAmI, jaNAya che te A anuga bhaNuM ochI prIti hovAne aMge che. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 90 ] jaina darzana sImAMsA kathAnuyAga vAMcavA ane sAMbhaLavAmAM jainane meTa bhAga udyamI rahele che. kathAe e ghaNI ja saraLatAthI grAhya hAvAthI ane zretAenA hRdayamAM rasapUrNa citro Alekhana karatI hovAthI prAkRtajane dhaNA ja rasathI vAMce che. paraMtu A kathAo vaDe uttama cAritra baMdhAya che--e ghaNA ja thADA virala manuSyo samaje che. kathAmAM AnaMda mAnI te sAMbhaLI besI rahevAnuM nathI, paraMtu tenA guNadoSanI parIkSA karI AtmAnI sAthe teAlana karavAnI AvazyakatA che * cakaraNAnuyAga e pUrvanA traNa anuyAgenuM rahasya che. traNa anuyogarUpa tripuTImAMthI Ane janma thAya che--arthAt dravyAnuyoga vagerethI prApta kareluM jJAna tyAre ja sArthaka che ke jyAre prANIne te caraNakaraNAnuyogamAM pravRttizIla kare. keTalAka kahevAtA adhyAtmI gRhasthaliMgamAM AraMbha samArabhamAM pravRtta hAvA chatAM peAtAne jJAnagariSTa mAnI gRhasthane cAgya AcArathI paNa zithila thaI alakSya bhakSaNa karatAM acakAtA nathI, tema ja nizcaya naya 5 zAstravacAne peAtAnI mAnyatA mujaba ekAMtapaNe aMgIkAra karI janasamUhamAM peAtAne samAnya kahevarAve che. anya darzanasthita manuSyo jema ekAMtavAdI hovAthI zuddha svarUpane pAmI zakatA nathI, tema jaina darzanasthita A manuSyo paNa ekAMtagrAhI hovAthI zuddha svarUpathI vegaLA ja che--ema zAstra puravAra karI Ape che. caraNakaraNAnuyoganA viSayane aMge kahevAmAM Avelu che ke A anuyoga e jaina darzananuM hRdaya che. A hRdaya vagara purUSArthahIna jIvananI peThe, dravyAnuyoga ke jemAM ucca tattvajJAnane khajAne che te vandhyA suta zekhara tulya che. kAIpaNa saMpradAyanI niMdA karavI e peAtAnA AtmAne kambhAra vaDe bharavA tulya che, paraMtu peAtAnAthI bane teTalI zakti vaDe anya siddhAMtAnI tulanA jaina siddhAMtA sAthe karI guNadoSarUpa trAjavA vaDe tALI upAdeya vRtti prApta karavI joie; jethI svasthitithI cuta nahIM thatAM parane mATe AzAjanaka upakAra udbhave che. matahiSNutA A jamAnAmAM rAkhavAnI anivArya Ava Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra [1] zyatA che; te ja siddhi parya ta-pariNAmavALI thaI zake che. atra prastuta lekha upasaMharavAmAM Ave che ane purUSArthasiddhayupAya graMthamAMthI A uttama darzananI prazaMsA sUcaka zloka TAMkI pUrNa karavAmAM Ave che. ekenAkarSantI zlathayantI vastuttvavamitareNa / antena jayati jainI nIti maithAnanetramiva gopI / / "valeNAnI vavanArI govAlaNInI peThe jaina darzananI syAdvAdanIti (nizcayavyavahAra rU5), samyagadarzanathI pitAnI tarapha kheMce che, bIjI tarapha samyajJAnathI grahaNa kare che ane sabhya cAritrathI siddhirUpa-mAkhaNa-kArya utpanna kare che. [saMpUrNa ] A. pra. vi. saM. 1967 noMdhaH-prastuta lekha vi. saM. 1967mAM lakhAyelo che. zrI bhagavatI sUtranA kathana pramANe rAjadra vagaDha:-zabda e pugala-paramANuo che te siddha thayuM che ane te grAmophona, reDIo, TelIvIjhana vigerethI pratyakSa che. Ether tathA gurutvAkarSaNa zakti vigere aneka gatimAna zaktiothI "dharmAstikAya"nuM astitva siddha thAya che. vanaspatimAM jIvanI zodha pro. jagadIzacaMdra bojha yAMtrika zodhavaDe siddha karelI che, je jainadarzana anAdi kALathI mAnatuM AvyuM che che vezyAo e mAnasika rUpI" vicAro che ane tenA varNa, gaMdha, rasa ane sparza jainadarzane svI kArelAM che, eTaluM ja nahiM paraMtu bhASA vargaNAnA pudgalo-zabdomAM paNa varNa, gaMdha, rasa sparza zrI bhagavatI sUtramAM nivedana karelAM che. gaNitAnuyoganI daSTie jainadarzana pramANe A pRthvI asaMkhya dvIpa-samudravALI vizALa che. pRthvI phare che, tema jainadarzana mAnatuM nathI. te saMbaMdhamAM vizvaracanA prabaMdhamAM pU. mu. dazanavijayajI tripuTIe tathA zrI nagarAjajI kRta "vijJAna daSTie jaina dharmamAM aneka daSTAMto vaDe siddha kareluM che. yupIya vidvAnomAM paNa te saMbaMdhamAM vicAra bhedo che. (. 2.)